Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 października 2017 r. w Białymstoku na rozprawie

sprawy z powództwa R. N.

przeciwko (...) w W. (...)w O.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 26 września 2016 r. sygn. akt I C 687/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) zł tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej.

B. J. M. G. W.

Sygn. akt I ACa 339/17

UZASADNIENIE

Powód R. N., w pozwie skierowanym przeciwko pozwanej (...) w W. ((...) w O.), żądał ustalenie bezskuteczności oświadczenia z dnia 12 stycznia 2006 r., złożonego w formie aktu notarialnego, zapisanego w Rep. (...), przed notariuszem E. B., prowadzącą Kancelarią Notarialną w O., a dotyczącego wykonania prawa pierwokupu w stosunku do nieruchomości położonej w K. i objętej księgą wieczystą (...) (Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim) oraz nieruchomości położonej w N. i objętej księgą wieczystą (...) (Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim).

W uzasadnieniu podniósł, że oświadczenie o wykonaniu prze pozwaną prawa pierwokupu nie zostało doręczone przed rozwiązaniem warunkowej umowy sprzedaży z dnia 15 grudnia 2005 r., na podstawie której zostało złożone; wobec czego nie mogło wywrzeć skutków prawnych. Wskazywał nadto, że jedno z oświadczeń, jakie złożył w warunkowej umowie sprzedaży zostało złożone pod wpływem błędu w związku z czym uchylił się od niego.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa względnie o odrzucenie pozwu.

W uzasadnieniu podniosła, że problematyka ważności oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, podobnie jak kwestia błędu powoda i składanych w związku z tym oświadczeń była już przedmiotem rozpoznania w toku procesów, jakie toczyły się przed Sądem Okręgowym w Olsztynie. Odnosząc się do kwestii doręczenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, wskazała, że sprzedający nieruchomość dowiedział się o złożeniu takiego oświadczenia w dniu 19 stycznia 2006 r., a ponieważ ona sama o zawarciu umowy dowiedziała się w dniu 19 grudnia 2006 r., to tym samym dochowała wymaganych w tym zakresie terminów.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 26 września 2016 r. odmówił odrzucenia pozwu; oddalił powództwo, zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Z ustaleń tego Sądu wynika, że aktem notarialnym z dnia 15 grudnia 2005 r. syndyk masy upadłości spółki (...) i (...) w P. oraz R. i D. N. zawarli warunkową umowę sprzedaży nieruchomości:

- (...) o obszarze 0,3300 ha i (...) o obszarze 0,0300 ha, położonej w obrębie N., gminie O., powiecie (...), województwie (...), opisanej w księdze wieczystej Kw Nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim (obecnie (...)),

- (...) o łącznym obszarze 268.0231 ha, położonej w obrębie K., gminie O., powiecie (...), województwie (...) opisanej w księdze wieczystej Kw Nr (...) (Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim, obecnie (...)),

za łączną cenę 1.000.000 zł, pod warunkiem, że (...)nie wykona przysługującego jej prawa pierwokupu w myśl art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. W § 10 zawarto zapis o poinformowaniu stron o przepisach dotyczących prawa pierwokupu. Odpis tej umowy wpłynął do pozwanej w dniu 19 grudnia 2005 r.

Pismem z dnia 9 stycznia 2006 r., które doręczono (...) w dniu 11 stycznia 2006 r., R. N. poinformował, że z uwagi na zakup przez niego nieruchomości teren wykorzystany zostanie do założenia fermy wiatrowej; zaś z uwagi na fakt, że część gruntów dzierżawiona jest przez rolników, grunty orne są uprawiane i będą nadal dzierżawione rolnikom przez okres następnych pięciu lat. Na realizację przedsięwzięcia zostało podpisanych wiele umów z kontrahentami zagranicznymi na kwotę 1.500.000 euro.

W dniu 12 stycznia 2006 r. Dyrektor(...) w O. złożył w imieniu Agencji, przed notariuszem i w formie aktu notarialnego, oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu na podstawie art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego w stosunku do nieruchomości rolnej (objętej warunkową umową sprzedaży z 15 grudnia 2005 r.) za łączną cenę 1.000.000 zł.

Odbiór zawiadomienia o skorzystaniu z prawa pierwokupu wraz z kopią umowy kierowanej do notariusza sporządzającego umowę sprzedaży, pokwitowano w dniu 19 stycznia 2006 r. W treści tego zawiadomienia zaznaczono, że jest ono kierowane również do wiadomości stron umowy.

Oświadczeniem z dnia 11 stycznia 2006 r., które doręczono Agencji w dniu 16 stycznia 2006 r., R. N., działając w imieniu własnym i jako pełnomocnik żony D. N., oświadczył, że w § 5 warunkowej umowy sprzedaży z dnia 15 grudnia 2005 r., niezgodnie z prawdą oświadczył, że nie spełnia warunków określonych w art. 5 i 6 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, a w rzeczywistości:

- w wyniku nabycia przez niego nieruchomości nastąpi powiększenie prowadzonego przez niego osobiście gospodarstwa rolnego do powierzchni użytków rolnych nie większej niż 300 ha,

- prowadzi osobiście gospodarstwo rolne położone na terenie gminy L., o powierzchni 7,02 ha fizycznych, w tym użytki rolne wynoszą 7,02 ha,

- nabywana nieruchomość rolna wejdzie w skład prowadzonego przez niego gospodarstwa i zamieszkuje on w gminie sąsiadującej z gminą, na obszarze której położona jest nieruchomość rolna wchodząca w skład tego gospodarstwa,

- posiada kwalifikacje rolnicze.

W związku z powyższym, zobowiązał się do zawarcia we właściwym trybie umowy sprzedaży nieruchomości zgodnie z aktem notarialnym zawartym pomiędzy syndykiem a D. i R. N. w dniu 15 grudnia 2005 r. w P.. Kolejnym pismem z dnia 13 stycznia 2006 r. (data wpływu do Agencji – 16 stycznia 2006 r.) powód z żoną zwrócili się do Agencji o niepodejmowanie kroków zmierzających do nabycia nieruchomości.

Pismem z dnia 23 stycznia 2006 r., wysłanym w dniu 24 stycznia 2006 r.,(...) zwróciła się do W. M. (1) syndyka masy upadłości (...)w P. z informacją o wykonaniu prawa pierwokupu oraz z prośbą o podanie konta bankowego, na które winna być przekazana kwota ceny nabycia ustalona zgodnie z warunkową umową sprzedaży dnia 15 grudnia 2005 r.

Pismem z dnia 24 stycznia 2006 r. syndyk odpowiedział – „ w związku ze złożonym oświadczeniem z dnia 12.01.2006 r. doręczonym w dniu 19.01.2006 r.” – że na rachunek upadłej spółki (którego numer jednocześnie podano w tej odpowiedzi) cena zakupu nie wpłynęła do dnia złożenia oświadczenia, a także do dnia 23 stycznia 2006 r.

Kolejnym pismem z 24 stycznia 2006 r., które do Agencji wpłynęło 27 stycznia 2006 r., syndyk potwierdził, że w dniu 19 stycznia 2006 r. otrzymał informację, że Agencja skorzysta z prawa pierwokupu wraz z nieuwierzytelnioną kserokopią oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu. W tym samym piśmie podjął również polemikę co do możliwości skorzystania z prawa pierwokupu, informując, że w dniu formułowania cytowanego pisma strony warunkowej umowy sprzedaży uchyliły się od oświadczeń złożonych pod wpływem błędu.

Tego samego dnia, 24 stycznia 2006 r., przed tym samym notariuszem, który sporządzał warunkową umowę sprzedaży z 15 grudnia 2006 r., powód, działając w imieniu własnym oraz żony D. N., oświadczył, że uchyla się od skutków prawnych swojego oświadczenia złożonego pod wpływem błędu, dotyczącego niespełniania przez niego i jego żonę warunków określonych w art. 5 i 6 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, gdyż warunki te spełniają. Następnie powód oraz syndyk złożyli oświadczenia o rozwiązaniu warunkowej umowy sprzedaży z dnia 15 grudnia 2006 r., a w dalszej części aktu oświadczenia o zawarciu przedwstępnej umowy sprzedaży tych samych nieruchomości przez syndyka masy upadłości spółki (...) i (...) w P. na rzecz powoda i jego żony za taką samą cenę, z zaznaczeniem, że jedynie część nieruchomości może być wykorzystana na produkcję wytwórczą w rolnictwie, zgodnie ze zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy O..

W późniejszym czasie powód domagał się w postępowaniach sądowych:

a)  ustalenia nieważności warunkowej umowy sprzedaży z dnia 15 grudnia 2005 r. (I C 88/06) – w sprawie wytoczonej przez powoda i jego żonę przeciwko pozwanej (...) w W. z powołaniem się na błąd co do złożonych w niej oświadczenia. Ostatecznie w sprawie tej powództwo oddalono, z uwagi na brak legitymacji biernej po stronie pozwanej Agencji.

b)  wydania jednej z nieruchomości objętej warunkową umową sprzedaży z 15 grudnia 2006 r. (księga wieczysta (...)) i zapłaty pożytków z tej nieruchomości (I C 351/08) – w sprawie wytoczonej przez powoda i jego żonę przeciwko pozwanej Agencji, z powołaniem się na to, że umowa sprzedaży z dnia 15 grudnia 2006 r. była w istocie umową bezwarunkową, albowiem pozwanej w istocie nie przysługiwało ustawowe prawo pierwokupu, co w konsekwencji przesądzało o bezskuteczności oświadczenia Agencji w tym zakresie. Ostatecznie powództwo w tej sprawie oddalono ze wskazaniem, że umowa sprzedaży z 15 grudnia 2006 r. była umową o skutku jedynie zobowiązującym do przeniesienia własności nieruchomości, wobec czego – skoro strony nie zawarły ostatecznie umowy przenoszącej własność, a nawet złożyły oświadczenia o rozwiązaniu umowy zobowiązującej – powód i jego żona nie mogli skutecznie nabyć własności nieruchomości, z którego to prawa wywodzili swoje żądanie o jej wydanie.

c)  o ustalenia nieważności oświadczenia pozwanej Agencji o wykonaniu prawa pierwokupu (I C 488/09), wytoczone przez powoda i jego żonę – z powołaniem się na brak po stronie Agencji ustawowego prawa pierwokupu z uwagi na nierolnicze w części przeznaczenie nieruchomości objętych umową z 15 grudnia 2006 r., a nadto na spełnianie przez powodów kryteriów do uznania ich za prowadzących gospodarstwo rolne i zamiar nabycia nieruchomości w celu powiększenia gospodarstwa rodzinnego, jak również zamieszkiwanie w sąsiedniej gminie. Powództwo to zostało oddalone, podobnie jak apelacja powodów i ich skarga kasacyjna. Ostatecznie w uzasadnieniach orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (oddalającego apelację powodów) i Sądu Najwyższego (oddalającego ich skargę kasacyjną) wskazano, że pozwanej Agencji przysługiwało ustawowe prawo pierwokupu, a powodowie nie wykazali istnienia przesłanek wyłączających to uprawnienie.

W pierwszym kolejności Sąd Okręgowy rozważył wniosek pozwanej o odrzucenie pozwu, stwierdzając, że chociaż powód w uzasadnieniu pozwu obszernie przywoływał okoliczności towarzyszące zawieraniu umowy sprzedaży, w związku z którą pozwana złożyła oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu (w tym treść korespondencji na tym tle, w której powoływano się na błąd i brak prawa pierwokupu), to w istocie nie kwestionował tego, że pozwanej takie prawo przysługiwało. Okoliczność ta została zresztą przesądzona w opisanej wyżej sprawie o sygnaturze I C 488/09 Sądu Okręgowego w Olsztynie o ustalenie nieważności oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, jaka toczyła się między tymi samymi stronami. Kwestia uprawnienia pozwanej w tym względzie była elementem stanu faktycznego, stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia oddalającego żądanie powodów i w związku z tym ustalenie w tym zakresie, z uwagi na tożsamość stron i stanu faktycznego miało charakter wiążący również w niniejszej sprawie, mimo odmiennego sformułowania samego żądania pozwu.

Zdaniem Sądu, odmienne żądanie pozwu, przy powołaniu się także na okoliczności nie podnoszone w poprzednich sprawach między stronami, oznacza, że chociaż stan faktyczny istotny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest w przeważającej mierze tożsamy ze stanem faktycznym ustalanym w sprawach poprzednich, jakie toczyły się między tymi samymi stronami, nie zachodzi tożsamość roszczenia. Żadna z dotychczasowych prawomocnie osądzonych spraw nie dotyczyła bowiem żądania ustalenia bezskuteczności oświadczenia z dnia 12 stycznia 2006 r. o wykonaniu prawa pierwokupu (chociaż dotyczyła np. kwestii jego ważności). Z tej przyczyny nie było podstaw z art. 199 k.p.c. do odrzucenia pozwu, co skutkowało odmową uwzględnienia wniosku pozwanej w tym zakresie.

W konsekwencji, przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie pozostawała kwestia skuteczności wymienionego wyżej oświadczenia pozwanej w kontekście podniesionych przez powoda twierdzeń. W ocenie Sądu, powód miał przy tym wymagany przez art. 189 k.p.c. interes prawny w wytoczeniu takiego powództwa, albowiem ewentualne ustalenie bezskuteczności oświadczenia pozwanej prowadziłoby do wniosku, że nie nabyła nieruchomości objętych umową powoda i jego żony z syndykiem, zaś w dalszej kolejności mogłoby aktualizować potrzebę wyjaśnienia skutków czynności prawnych, jakich dokonywali w związku z ich nabyciem.

Poza sporem było, że pozwana Agencja otrzymała informację o umowie zawartej pod warunkiem, że nie skorzysta z przysługującego jej prawa pierwokupu w dniu 19 grudnia 2005 r.

Zgodnie z art. 598 § 2 k.c. prawo pierwokupu co do nieruchomości można wykonać w ciągu miesiąca od otrzymania zawiadomienia o sprzedaży, chyba że zostały zastrzeżone inne terminy. Umowa z 15 grudnia 2005 r. nie zastrzegała innych terminów, w związku z czym termin do wykonania prawa pierwokupu upływał z dniem 19 stycznia 2006 r.

W myśl art. 597 § 2 zd. drugie k.c. prawo pierwokupu wykonywa się przez oświadczenie złożone zobowiązanemu (w niniejszej sprawie sprzedającemu nieruchomości syndykowi), przy czym jeżeli zawarcie umowy sprzedaży wymaga szczególnej formy, oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu powinno być złożone w tej samej formie.

Umowa z 15 grudnia 2005 r. dotyczyła sprzedaży nieruchomości, wobec czego, zgodnie z art. 158 k.c., powinna być zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności (art. 73 § 2 k.c.). Tym samym, z mocy art. 597 § 2 zd. drugie k.c., oświadczenie pozwanej o wykonaniu prawa pierwokupu również powinno zostać złożone w takiej formie.

Nie było sporu, że przedstawiciel pozwanej złożył oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu w stosunku do nieruchomości objętych umową z dnia 15 grudnia 2005 r. w formie aktu notarialnego, sporządzonego w dniu 12 stycznia 2006 r., a zatem w terminie wynikającym z art. 598 § 2 k.c.

W świetle przytoczonych wcześniej pism, sygnowanych przez sprzedającego nieruchomość syndyka, w ocenie Sądu nie budziło również wątpliwości, że zawiadomienie o wykonaniu prawa pierwokupu wraz z kopią aktu notarialnego zawierającego oświadczenie w tym zakresie syndyk otrzymał w dniu 19 stycznia 2006 r., a zatem w ostatnim dniu terminu (w aktach I C 88/06 – pisma k. 143 i 144, w aktach I C 351/08 – pismo k. 144-145 i k. 153-154 akt niniejszej sprawy). Przede wszystkim wynika to z dwóch pism syndyka opatrzonych datą 24 stycznia 2006 r. W jednym z nich wyraźnie wskazuje, że sporządza je „ w związku ze złożonym oświadczeniem z dnia 12.01.2006 r. doręczonym w dniu 19.01.2006 r.” (w aktach I C 88/06 – pismo k. 144), zaś w drugim, że dotyczy ono „ pisma z dnia 12.01.2006 r doręczonego w dniu 19.01.2006 r. znak (...) O.-nn/ (...) ” (czyli pisma o znaku odpowiadającym znakowi na piśmie kierowanym do notariusza w sprawie oświadczenia o pierwokupie i podanym do wiadomości stron umowy – k. 30 w aktach I C 88/06), i dodatkowo stwierdza: „ w dniu 19.01.2006 r. otrzymałem informację, że (...) w O. skorzysta z prawa pierwokupu oraz nieuwierzytelnioną kserokopię oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu”

W tym stanie rzeczy trudno uznać za uzasadnione twierdzenia powoda, że syndyk jako sprzedający nie został zawiadomiony o złożeniu oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu w sposób umożliwiający zapoznanie się z treścią tego oświadczenia. W ocenie Sądu, nie było przy tym konieczności, by syndykowi doręczano oryginał, zrównany z nim wypis lub uwierzytelniony odpis aktu notarialnego, w którym je złożono. Przepisy art. 598 k.c. nie formułują takich wymogów. Nie czyni tego również przywoływane w pozwie orzecznictwo, które – skupiając się na możliwościach rozwiązania umowy zawartej pod warunkiem nieskorzystania z prawa pierwokupu, o ile jeszcze nie dojdzie do skutecznego złożenia takiego oświadczenia – wyraźnie wskazuje, że zgodnie z art. 61 § 1 k.c. warunkiem uznania oświadczenia skierowanego do innej osoby za skuteczne jest ustalenie, że doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią.

Sąd Okręgowy wskazał, że analiza pism syndyka (zwłaszcza pierwszego z pism z 24 stycznia 2006 r. dotyczącego numeru rachunku, ale i drugiego, w którym syndyk polemizował z warunkami zapłaty) wskazuje, że miał on pełną świadomość treści oświadczenia pozwanej o wykonaniu prawa pierwokupu jeszcze przed rozwiązaniem przez strony warunkowej umowy sprzedaży, do jakiego strony próbowały doprowadzić w ramach oświadczeń składanych w dniu 24 stycznia 2006 r. Próby te były nieskuteczne, gdyż wobec zawiadomienia syndyka o wykonaniu prawa pierwokupu (z dołączeniem kopii oświadczenia w tym względzie sporządzonego w przepisanej formie) w dniu 19 stycznia 2006 r., z mocy art. 600 § 1 k.c. z tą datą między Agencją a syndykiem doszła do skutku umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez syndyka z powodem w dniu 15 grudnia 2005 r. Dostrzegł przy tym, że na konkretne zapisy umowy z 15 grudnia 2005 r. w tym właśnie zakresie syndyk powoływał się zresztą w piśmie z 24 stycznia 2006 r., co świadczy o zrozumieniu przez niego sytuacji prawnej i faktycznej.

Nadto zauważył, że okoliczności dotyczące treści pism syndyka i jego wiedzy o wykonaniu prawa pierwokupu oraz oświadczenia pozwanej w tym względzie nie były dotychczas podnoszone ani kwestionowane, a na część kopii dokumentów powoływał się sam powód (np. pismo z k. 30 akt I C 88/06 dołączone do pozwu i poświadczone za zgodność z oryginałem). Powyższe pozwala uznać, że kopie te odpowiadają rzeczywistej treści korespondencji od syndyka.

Reasumując, w ocenie Sądu oświadczenie pozwanej z dnia 12 stycznia 2006 r. o wykonaniu prawa pierwokupu w stosunku do nieruchomości objętych pozwem:

a) zostało złożone przed upływem terminu dla jego wykonania i we właściwej formie,

b) zostało doręczone syndykowi w dniu 19 stycznia 2006 r., czyli w ostatnim dniu terminu zastrzeżonego dla jego wykonania,

c) zostało doręczone syndykowi w taki sposób, że mógł skutecznie zapoznać się z jego treścią,

a w konsekwencji było skuteczne i z mocy art. 600 § 1 k.c. spowodowało zawarcie przez pozwaną i syndyka masy upadłości spółki (...) i (...) w P. umowy sprzedaży o tej samej treści, co umowa zawarta przez syndyka z powodem w dniu 15 grudnia 2005 r.

Tym samym nie było podstaw do uwzględnienia powództwa.

Z uwagi na oddalenie powództwa, na podstawie art. 98 k.p.c., na rzecz pozwanej wygrywającej proces zasądzono od powoda zwrot związanych z tym kosztów, które obejmowały wynagrodzenie pełnomocnika wykonującego zawód radcy prawnego.

Powyższy wyrok powód zaskarżył apelacją w zakresie punktów II i III sentencji rozstrzygnięcia, zarzucając mu:

1.  nierozpoznanie istoty sprawy;

2.  naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię, a w szczególności przepisu art. 597 § 2 k.c. przez przyjęcie, iż na tle okoliczności stanu faktycznego sprawy sprzedawca nieruchomości został przez pozwanego zawiadomiony w dniu 19 stycznia 2006 r. o wykonaniu przez pozwanego prawa pierwokupu.

3.  naruszenie prawa procesowego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy, zwłaszcza art. 233 k.p.c. przez faktyczne pominięcie braku, w materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie, dowodu doręczenia sprzedawcy oświadczenia pozwanego o wykonaniu pierwokupu spornej nieruchomości.

Ponadto, wniósł o uzupełnienie zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez zwrócenie się do byłego syndyka masy upadłości (...) w P. o nadesłanie informacji bądź ewidencji korespondencji kancelarii syndyka ze stycznia 2006 r., pozwalającej na stwierdzenie, czy w dniu 19 stycznia 2006 r. odnotowano wpływ oświadczenia pozwanej o wykonaniu pierwokupu w ramach postępowania upadłościowego XI U 19/08, a w razie braku takiego wpływu we wskazanym dniu, o podanie odnotowanej daty wpływu takiego oświadczenia.

Mając powyższe na względzie, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

W toku postępowania apelacyjnego powód wnosił o uzupełnienie postępowania dowodowego m.in. o:

1)  protokół przesłuchania w charakterze świadka W. M. (2) (w postępowaniu przygotowawczym o sygn. D-IV- (...)) na okoliczność wykazania faktu, że wymieniony zaprzecza wykonaniu obowiązku zawiadomienia go przez pozwanego o wykonaniu pierwokupu (k. 302);

2)  akta postępowania upadłościowego o sygn. XI U 19/08 celem ujawnienia, czy w aktach tych znajdują się dokumenty w postaci oświadczenia o wykonaniu pierwokupu spornej nieruchomości, zawiadomienia o wykonaniu pierwokupu wykonanego przez pozwanego (k. 302);

3)  księgę korespondencji pozwanego za okres od 12 stycznia 2006 r. do 18 stycznia 2006 r. na okoliczność wykazania, że pozwany nigdy nie zewidencjonował w tym okresie wysyłki oświadczenia bądź informacji o wykonaniu pierwokupu, a zatem oświadczenie takie nie mogło obiektywnie dotrzeć do adresata w dniu 19 stycznia 2006 r. (k. 303);

4) przesłuchanie w charakterze świadka W. M. (1) na okoliczność potwierdzenia, czy otrzymał zawiadomienie o pierwokupie i czy podpis na zwrotnym potwierdzeniu odbioru przesyłki pocztowej jest jego podpisem (k. 343).

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie, dołączając do niej m.in. odpis zwrotnego potwierdzenia odbioru przesyłki pocztowej nr (...) PL.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie jest uzasadniona.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, jako, że znajdują one oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym – wszechstronnie rozważonym i ocenionym w zgodzie ze wskazaniami art. 233 § 1 k.p.c.

W apelacji powoda postawiono zaskarżonemu wyrokowi lakoniczny zarzut nie rozpoznania istoty sprawy, jednak nie sprecyzowano jednoznacznie w czym zarzucane uchybienie Sądu Okręgowego miałoby się przejawiać.

Z uzasadnienia apelacji zdaje się wynikać, że skarżący upatruje powyższego uchybienia w tym, że Sąd nie rozpoznał podstawowej okoliczności w sprawie, a mianowicie, czy pozwanemu w ogóle przysługiwało uprawnienie do wykonywania prawa pierwokupu wobec przedmiotowej nieruchomości.

Z kolei, w dalszej części uzasadnienia apelacji przyznaje, że przedmiotem rozpoznania Sądu w niniejszej, zgodnie z żądaniem pozwu, jest ustalenie bezskuteczności oświadczenia pozwanego o wykonaniu prawa pierwokupu w stosunku do nieruchomości sprzedawanej powodowi w kontekście spełnienia przesłanek z art. 597 § 2 k.c.; a jeżeli tak, to lektura uzasadnienia zaskarżonego wyroku bezsprzecznie dowodzi, że Sąd Okręgowy powyższą kwestię poddaną jego osądowi rozpoznał, uznając, że oświadczenie pozwanego było skuteczne i z mocy art. 600 § 1 k.c. spowodowało zawarcie przez pozwanego i syndyka masy upadłości spółki (...) i (...) w P. umowy sprzedaży o takiej samej treści, jak umowa zawarta przez syndyka z powodem w dniu 15 grudnia 2005 r.

Należy przy tym podkreślić, że Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że kwestia uprawnienia pozwanego do wykonywania prawa pierwokupu wobec przedmiotowej nieruchomości została przesądzona w sprawie I C 488/09 Sądu Okręgowego w Olsztynie, w związku z czym ustalenie w tym zakresie, z uwagi na tożsamość stron i stanu faktycznego, miało charakter wiążący również w niniejszej sprawie, stosownie do dyspozycji art. 365 § 1 k.p.c.

Zgodnie z tym przepisem orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

Do tych zagadnień odniósł się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 listopada 2016 r. (sygn. akt I CSK 736/15) wskazując, że związanie prawomocnym wyrokiem, o jakim mowa w art. 365 § 1 k.p.c., oznacza, iż sąd obowiązany jest uznać, że kwestia prawna, która była już przedmiotem rozstrzygnięcia w pewnej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w innej sprawie przez niego rozpoznawanej, kształtuje się tak, jak przyjął sąd w prawomocnym wcześniejszym wyroku, nawet jeżeli argumentacja prawna, na której opiera się to rozstrzygnięcie jest nietrafna (porównaj m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z 6 marca 2014 r., V CSK 203/13, z 23 czerwca 2016 r., V CNP 55/15, oraz powołane w nich orzecznictwo). Związanie prawomocnym wyrokiem odnosi się tylko do stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy, po którym nastąpiło jego wydanie (wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2009 r., II CSK 12/09). Art. 365 § 1 k.p.c. nie ma zastosowania wówczas, gdy już po wydaniu prawomocnego wyroku nastąpiła zmiana okoliczności, która pozwala na odmienną ocenę prawną pomiędzy tymi samymi stronami kwestii rozstrzygniętej w prawomocnym wyroku (wyrok Sądu Najwyższego z 3 czerwca 2015 r., V CSK 556/14). Co do zasady, moc wiążąca wyroku dotyczy związania jego treścią, nie zaś uzasadnieniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 października 2013 r., I CSK 86/13, oraz powołane w nim orzecznictwo), ale trzeba podkreślić, że na podstawie brzmienia samej tylko sentencji wyroku nie sposób jest zidentyfikować nie tylko stosunku prawnego, z którego wynikało rozstrzygnięte nim roszczenie, ale także wszystkich charakterystycznych dla niego aspektów, różniących go od innych stosunków tego samego rodzaju. Odwołanie się do samej sentencji wyroku zwykle nie wystarcza zatem do wyznaczenia granic powagi rzeczy osądzonej, jaką należy mu przypisać, i z tego samego powodu nie wystarcza też do określenia właściwej mu mocy wiążącej. W szeregu orzeczeniach Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w charakteryzowaniu obu tych aspektów prawomocności materialnej wyroku należy uwzględnić uzasadnienie wyroku (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 27 stycznia 2016 r., II CNP 10/15, z 23 czerwca 2016 r., V CNP 55/15, oraz przytoczone orzecznictwo), a jeśli uzasadnienie nie zostało sporządzone, to także dane o żądaniu powoda i stosunku pozwanego do tego żądania, jakie wynikają z akt sprawy dokumentujących przebieg postępowania. Zarówno powaga rzeczy osądzonej, jak i moc wiążąca muszą być bowiem powiązane z przedmiotem rozstrzygnięcia, gdyż odnoszą się do tego, o co strony się spierały i o czym rozstrzygnął sąd. W orzecznictwie podkreśla się szczególne znaczenie uzasadnienia dla identyfikacji granic powagi rzeczy osądzonej i mocy wiążącej wyroku oddalającego powództwo, gdyż właśnie z uzasadnienia można wnioskować nie tylko tym, czego powód żądał, ale i o przyczynach nieuwzględnienia jego żądania (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 13 października 2005 r. I CK 217/05, z 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06, OSNC-ZD 2008, nr A, poz. 20, z 29 września 2011 r., IV CSK 652/10, Mon. Prawn. 2015, nr 2, s. 85).

Podzielając stanowisko Sądu Najwyższego w sprawie I CSK 736/15 należy jeszcze raz podkreślić, że sąd rozpoznający nową sprawę między tymi samymi stronami zobowiązany jest przyjąć, że dana kwestia prawna kształtuje się tak jak wynika to z wcześniejszego prawomocnego wyroku (wyrok SN z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06, wyrok SN z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 702/04, wyrok SN z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 59/06, wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2005 r., IV CK 663/04, wyrok SN z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 12/09). Jeżeli kwestia ta pojawia się w kolejnej sprawie nie podlega ona ponownemu badaniu. Pozytywny skutek rzeczy osądzonej stwarza więc nie tylko zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z wcześniej osądzoną kwestią, ale także zakaz prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 października 2013 r., sygn. akt IV CSK 62/13).

Z przytoczonych względów, Sąd Okręgowy nie mógł ponownie badać kwestii prawnej, czy pozwanemu przysługiwało prawo pierwokupu, ale zobowiązany był przyjąć, że kształtuje się ona tak, jak wynika to z wcześniejszego prawomocnego wyroku.

Przechodząc do oceny pozostałych zarzutów apelacji, kwestionujących w istocie rzeczy tylko ustalenie faktyczne Sądu Okręgowego, że syndyk masy upadłości spółki z o.o. (...) i (...) w P. otrzymał w dniu 19 stycznia 2006 r. oświadczenie pozwanego z dnia 12 stycznia 2006 r. o wykonaniu prawa pierwokupu; trzeba podkreślić, że ustalenie to zostało poczynione w oparciu o treść oświadczeń syndyka, zawartych w dwóch jego pismach z dnia 24 stycznia 2006 r., kierowanych do pozwanego w związku ze złożonym przez niego oświadczeniem o wykonaniu prawa pierwokupu (k. 293 i 294).

Pisma te mają walor dokumentów prywatnych w rozumieniu art. 245 k.p.c. Dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie, a więc korzysta z domniemania autentyczności oraz z domniemania, iż zawarte w nim oświadczenie złożyła osoba, która go podpisała. Dokument prywatny nie korzysta natomiast z domniemania zgodności z prawdą oświadczeń w nim zawartych. Nie oznacza to jednak że nie może on stanowić dowodu na to, iż podane w nim okoliczności są zgodne z rzeczywistością.

Dokument prywatny jest jednym z dowodów wymienionych w kodeksie postępowania cywilnego i podlega ocenie tak, jak wszystkie inne dowody. Może stanowić podstawę ustaleń faktycznych i wyrokowania. O materialnej mocy dowodowej dokumentu prywatnego, zależącej od jego treści, rozstrzyga sąd według ogólnych zasad oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Podobnie jak w wypadku innych dowodów, sąd ocenia, czy dowód ten ze względu na jego indywidualne cechy i okoliczności obiektywne zasługuje na wiarę, czy nie. Wynikiem tej oceny jest przyznanie lub odmówienie dowodowi z dokumentu waloru wiarygodności, ze stosownymi konsekwencjami w zakresie jego znaczenia dla ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia.

W orzecznictwie przyjmuje się, że dokumenty prywatne z reguły mają dużą wartość dowodową przeciwko osobie, od której pochodzą, natomiast dowód ten ma znacznie mniejszą moc dowodową, jeżeli miałby przemawiać na rzecz strony, która go sporządziła. Jeżeli zaś dokument pochodzi od osoby trzeciej niezależnej od stron, to sąd powinien zakładać, że intencją wystawcy dokumentu nie było wzmocnienie, bądź osłabienie którejkolwiek ze stron (zob. wyrok SN z dnia 3 października 2000 r., I CKN 804/98; wyrok SN z 6 listopada 2002 r., I CKN 1280/00).

W rozpoznawanym wypadku dokumenty, o których mowa, pochodziły od osoby trzeciej nie związanej z żadną ze stron, dlatego też nie ma podstaw do kwestionowania, że zawarte w nich oświadczenia zgodne są z rzeczywistością. Treść tych dokumentów koresponduje zresztą z innym dokumentem, a mianowicie potwierdzeniem odbioru pocztowej przesyłki kurierskiej nr (...), z którego wynika, że w dniu 19 stycznia 2006 r. W. M. (1) odebrał pod adresem przy ul. (...) w P. wymienioną przesyłkę, której nadawcą w dniu 18 stycznia 2006 r. była pozwana Agencja (k. 296).

Wobec jednoznacznej treści omawianych dowodów nie zachodziła konieczność dalszego uzupełniania w tym kierunku postępowania dowodowego, ponieważ ani brak w aktach postępowania upadłościowego pisma o wykonaniu prawa pierwokupu, ani brak adnotacji w księdze korespondencji pozwanego o nadaniu przesyłki zawierającej takie pismo, same przez się nie świadczyłyby o tym, że oświadczenie pozwanego nie dotarło do syndyka w terminie, i w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią.

Nadto, pozwany wiarygodnie wyjaśnił, że przesyłka kurierska zawierająca jego oświadczenie została nadana przez pracownicę Agencji bezpośrednio na poczcie, w związku z czym nie odnotowano tego faktu w księdze korespondencji.

Podobnie zeznania W. M. (1) (po upływie 11 lat od całego zdarzenia) nie mogły przyczynić się do wyjaśnienia tej kwestii, skoro już w postępowaniu przygotowawczym zeznał on, że nie pamięta, czy otrzymał pisemne oświadczenie Agencji o skorzystania z prawa pierwokupu (k. 306). Podniesione przez powoda na rozprawie apelacyjnej wątpliwości co do autentyczności własnoręcznego podpisu W. M. (1) na potwierdzeniu odbioru nie uzasadniały poddania jego weryfikacji przez biegłego sądowego, skoro bezsprzecznie pod podanym w potwierdzeniu adresem przesyłka została odebrana, zaś sam zainteresowany bezpośrednio po tym fakcie przyznał w pismach kierowanych do pozwanego, że jego oświadczenie zostało mu doręczone w dacie tożsamej z tą, jaka wynika z potwierdzenia.

Z przytoczonych wyżej względów, Sąd Apelacyjny oddalił pozostałe wnioski dowodowe stron, za wyjątkiem dowodu z dokumentu potwierdzenia odbioru, uznając, że okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione (art. 217 § 3 k.p.c.). Żadna ze stron nie zgłosiła zastrzeżeń – w trybie art. 162 k.p.c. – do postanowienia Sądu w tym przedmiocie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda jako pozbawioną uzasadnionych podstaw na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu instancji odwoławczej orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

(...)