Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2017 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2017 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy J. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek odwołania J. D.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 10 sierpnia 2017 r. nr (...)

o d d a l a o d w o ł a n i e

/-/SSO B. Urbańska-Woike

Sygn. akt IV U 1219/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 sierpnia 2017 r., znak:(...)Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił J. D. prawa do emerytury, nie zaliczając do stażu ubezpieczeniowego okresu pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od 27 lipca 1972r. do 31 sierpnia 1977r. w zakresie niezbędnym do uzupełnienia wymaganego okresu do przyznania emerytury.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że do ogólnego okresu składkowego i nieskładkowego nie uwzględniono okresu pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców w ww. okresie z uwagi na fakt , iż do dnia (...). ubezpieczony nie miał ukończonych 16 lat, natomiast w odniesieniu do pozostałego okresu wskazano, iż skarżący uczył się w szkole ponadpodstawowej oddalonej od miejsca zamieszkania, a także z uwagi na małą powierzchnię gospodarstwa.

Ubezpieczony zaskarżył powyższą decyzję wnosząc o jej zmianę i przyznanie prawa do emerytury .

W uzasadnieniu odwołania wskazał, iż jego pomoc w gospodarstwie była konieczna, albowiem matka chorowała na nadciśnienie tętnicze oraz reumatyzm , ojciec zaś pracował w (...) Zakładach (...) w systemie zmianowym. W spornym okresie był uczniem Technikum Mechanicznego w B., jednakże odległość pomiędzy tą miejscowością a miejscem zamieszkania nie była duża ( 18 km) , łączył zatem pracę w gospodarstwie rodziców z nauką w szkole, a podejmowane czynności, min. dawanie paszy krowom, obrządek , wyrzucanie obornika, robienie śruty, jeżdżenie po drzewo do lasu zajmowały co najmniej 5 godzin dziennie.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz podtrzymał argumentację zawartą w treści zaskarżanej decyzji .

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. D., ur. (...) legitymuje się udokumentowanymi okresami składkowymi i nieskładkowymi w łącznym wymiarze 21 lat 3 miesięcy i 25 dni na dzień 01.01.1999 r. Udokumentował także 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Wiek 60 lat ukończył w dniu (...) , co oznacza iż nie osiągnął powszechnego wieku emerytalnego , który na datę wydania decyzji zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS wynosił dla mężczyzn co najmniej 67 lat. Skarżący jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego, jednakże wniósł o przekazanie środków tam zgromadzonych na dochodu budżetu państwa .

( bezsporne)

Rodzice wnioskodawcy od dnia 30 listopada 1955r. posiadali w S. gospodarstwo rolne , o powierzchni wynoszącej od 23 czerwca 1971r. - 3,08 ha, w tym 2,99 ha użytków rolnych .

( dowód : zaświadczenie k. 9)

Od dnia 1 września 1972r. do dnia 20 kwietnia 1977r. skarżący uczęszczał do Technikum Mechanicznego w Zespole Szkół Zawodowych Nr (...) w B. . Podroż z S. do B. zajmowała około 20-30 minut. Wnioskodawca przed wyjazdem do szkoły około 6.30 wystawiał na drogę kanwie z mlekiem , zabierane później do mleczarni. Lekcje zaczynały się o godzinie 8.00. Do domu skarżący wracał około 14 .00.- 15.00. Po obiedzie pomagał w pracy na gospodarstwie. W gospodarstwie znajdował się żywy inwentarz , na który składały się : 2 krowy , jeden koń, 2 cielaki , kilka świń i drób . Obrządkiem zwierząt zajmowała się matka, ale też wnioskodawca na zmianę z ojcem . Matka doiła i karmiła krowy. Skarżący bądź ojciec wyrzucali obornik , co zajmowało około 1 -2 godzin co dwa dni. Na obszarze około 70-80 arów rodzice sieli zboże . Posiadali 1 ha łąk ,ale głównie zajmowali się ogrodnictwem. Na około 20 arach wysadzali w kwietniu cebulę , na obszarze 15 arów sadzili w tym miesiącu buraki . Sadzenie trwało przez 3 dni . Wnioskodawca pomagał zarówno przy tych czynnościach oraz opryskach i zbiorach w czerwcu - lipcu . Latem wnioskodawca pracował przy żniwach oraz sianokosach . Poza sezonem prac polowych, w okresie zimowym skarżący wraz z ojcem piłowali drzewo na opał , przywozili je z lasu , raz w tygodniu u sąsiada wnioskodawca przyrządzał śrutę .

W spornym okresie siostra skarżącego mieszkała poza gospodarstwem , w internacie . Ojciec pracował w (...) Zakładach (...) w S. w systemie zmianowym , w godz. 6.00- 14.00, 14.00.-22.00., 22.00.- 6.00. Matka nie pracowała zawodowo , prowadziła gospodarstwo , dokuczało jej nadciśnienie tętnicze i reumatyzm.

Skarżący w dniu 1 września 1977r. podjął pracę w Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa na stanowisku mechanika .

( dowód :, świadectwo pracy k. 5 akt kapitałowych , zeznania świadków : T. G., J. G. , relacje wnioskodawcy – nagranie z rozprawy z dnia 7 listopada 2017r. )

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie.

Poza sporem między stronami pozostawała okoliczność zaliczenia wnioskodawcy do ogólnego stażu ubezpieczeniowego 21 lat 3 miesięcy i 25 dni okresów składkowych i nieskładkowych.

Organ rentowy dodatkowo wskazywał , iż skarżący legitymuje się także wymaganym 15 – letnim stażem pracy w warunkach szczególnych oraz spełniał pozostałe przesłanki warunkujące prawo do emerytury w świetle w wskazanych w zaskarżonej decyzji przepisów prawa.

A zatem , kwestią istotną dla rozstrzygnięcia stało się wyłącznie ustalenie wymiaru ogólnego stażu pracy .

Wynik niniejszej sprawy sprowadzał się do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy A. Z. wykonywała pracę w gospodarstwie rolnym matki w okresie od ukończenia 16 lat tj. od 27 lipca 1973r. do 31 sierpnia 1977r.

Na wstępie rozważań należy wskazać, że skarżący złożył wniosek o przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury.

Przepis art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 jednolity tekst) pozwala mężczyznom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. nabyć, po osiągnięciu wieku przewidzianego, m. in. w art. 32, prawo do emerytury, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym 65 lat oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 tj. 25 lat dla mężczyzn .

Emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa (ust. 2 omawianego art. 184 ustawy).

Wiek emerytalny pracowników wykonujących pracę w warunkach szczególnych określa wydane na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 4 ze zm.). Przepis § 4 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn ,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Z wyżej przedstawionej regulacji prawnej wynika, że warunkiem nabycia prawa do emerytury według art. 184 jest spełnienie przesłanki stażu ubezpieczeniowego przed dniem 1 stycznia 1999 r., tj. dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Organ rentowy nie uznał okresu pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia .

Zgodnie z art. 5 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy: składkowe wymienione w art. 6 ustawy, nieskładkowe wymienione w art. 7 ustawy (z tym, że okresy nieskładkowe w myśl art. 5 ust 2 ustawy emerytalnej uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych) oraz okresy uzupełniające (art. 10 ustawy).

Kwestię uwzględnienia do stażu ubezpieczeniowego pracy w gospodarstwie rolnym reguluje art. 10 ust. pkt 3 wyżej cytowanej ustawy, który stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się przypadający przed dniem 1 stycznia 1983 r. okres pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu przez wnioskodawcę 16 roku życia, ale pod warunkiem, że ustalone okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od wymaganego okresu uprawniającego do przyznania emerytury. Zatem możliwość doliczenia okresów pracy w gospodarstwie rolnym ma charakter subsydiarny, znajdujący zastosowanie tylko w wypadku, gdy ubezpieczonemu brakuje innych okresów wymaganych do uzyskania świadczenia emerytalnego (por. wyrok SN - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 sierpnia 2000 r. w sprawie II UKN 665/99).

W świetle powyższego prawidłowość zaskarżonej decyzji należy ocenić w aspekcie cytowanego art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zatem przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. (tj. przed dniem objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin) okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Przy tym za okresy pracy w gospodarstwie rolnym przypadające przed dniem l stycznia 1983 roku, uważać należy okresy wykonywania pracy na takich warunkach, jakie po tym dniu dawałyby podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników.

Jedynym warunkiem, od którego zależy możliwość zaliczenia do ogólnego stażu pracy okresu uzupełniającego na podstawie art. 10 ust 1 pkt 3 ww. ustawy emerytalnej jest wykazanie faktu pracy w gospodarstwie rolnym.

W przepisie tym nie wyznaczono rozmiaru świadczonej pracy, jak również nie wprowadzono w nim wymogu, aby praca ta stanowiła jedyne lub główne źródło utrzymania wnioskodawcy. W judykaturze wykształcił się jednak pogląd, iż o uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed objęcia rolników obowiązkiem opłacania składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników (tj. przed dniem 1 stycznia 1983 roku) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: po pierwsze - wykonywanie czynności rolniczych powinno odbywać się zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej „domownika” z art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) i po drugie - czynności te muszą być wykonywane w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie. Doraźna pomoc w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dzieci jako członków rodziny rolnika, nie stanowi stałej pracy w gospodarstwie rolnym zaliczanej do stażu ubezpieczeniowego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1997 r., II UKN 96/96 OSNAPiUS 1997 nr 23, poz. 473; z dnia 7 listopada 1997 r., II UKN 318/97, OSNAPiUS 1998 nr 16, poz. 491; z dnia 13 listopada 1998 r., II UKN 299/98, OSNAPiUS 1999 nr 24, poz. 799; z dnia 9 listopada 1999 r., II UKN 190/99, OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 122, wyrok z dnia 10 maja 2000, II UKN 535/99, wyrok z dnia 19 grudnia 2000r. II UK 155/00 OSNP 2002, nr 16 poz. 394, wyrok z dnia 3 lipca 2001 roku, II UKN 466/00, OSNP 2003/7/186). A zatem tylko stała praca w gospodarstwie rolnym, a nie doraźna pomoc w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dzieci jako członków rodziny rolnika, podlega zaliczeniu do stażu ubezpieczeniowego.

Odnosząc powyższe do sprawy niniejszej należy wskazać , iż przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że wnioskodawca w spornym okresie nie pracował w gospodarstwie rolnym rodziców w rozmiarze pozwalającym na uznanie jego pracy za stałą pracę w gospodarstwie rolnym.

Powyższą konkluzję uzasadniają relacje zawnioskowanych przez skarżącego świadków. Żadna z przesłuchanych osób nie określiła godzinowego rozmiaru prac wykonywanych przez ubezpieczonego . Niemniej każdy ze świadków podkreślał pomoc w gospodarstwie rolnym świadczoną przez wnioskodawcę . W tak niewielkim gospodarstwie rolnym „pomoc” koncentrowała się min. obrządku zwierząt ,wyrzucaniu obornika , w sezonie prac polowych i ogrodniczych sadzeniu cebuli ,buraków , prowadzeniu oprysków, pomocy przy ich zbiorze . W pozostałym okresie skarżący poza obrządkiem , który wykonywał wraz z matką na zmianę z ojcem oraz wyrzucaniem obornika ( także na zmianę z ojcem ) zajmował się piłowaniem drwa na opał oraz przywożeniem opału z lasu .Jednocześnie realizował obowiązek szkolny .Zauważyć należy , iż przy posiadanej niewielkiej ilości zwierząt jak i niewielkim obszarze gospodarstwa powyższe codzienne czynności nie mogły trwać 4 godziny dziennie . Codziennie, a w szczególności w okresie zimowym wnioskodawca nie pomagał przy uprawie buraków czy cebuli . Powyższe prace wykonywane były sezonowo. Podobnie, jak zgłaszana przez świadków pomoc w pozostałym pracach polowych.

Powyższy zakres obowiązków nie jest wystarczający do tego, by stwierdzić, że wnioskodawca w sposób stały, a nie okazjonalny, pracował w gospodarstwie rolnym. Praca wnioskodawcy była pracą jaką zazwyczaj świadczą dzieci rodzicom wypełniając w ten sposób obowiązek pomocy we wspólnym gospodarstwie wynikający z art. 91 § 2 k.r.o.

Reasumując, pracy skarżącego w wymiarze 4 godzin dziennie nie uzasadniał niewielki obszar gospodarstwa , ale też zakres prowadzonych upraw i wielkość inwentarza. Ojciec skarżącego pomimo pracy zawodowej także pracował na gospodarstwie. Świadkowie nie wskazywali nadto, by stan zdrowia matki wnioskodawcy wykluczał ją z pracy w gospodarstwie rolnym .

Ponadto, okoliczność , iż wnioskodawca w spornym czasie uczęszczał do szkoły w innej miejscowości nie przemawia za uznaniem świadczenia przez niego stałej pracy .Warto zwrócić uwagę na ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym uczniowie szkół położonych poza miejscem zamieszkania nie wykonują stałej pracy w gospodarstwie ,gdyż ich stałym zajęciem jest nauka w szkole . Mogą jedynie świadczy pomoc w pracach rolniczych w czasie wolnym od zajęć w szkole lub uczestniczyć w pracach nie mających charakteru pracy stałej , a jedynie będącą ewentualnym udziałem , pomocą w wykonywaniu typowych obowiązków domowych , zwyczajowo wymaganych od dziecka będącego członkiem rolniczej wspólnoty rodzinnej , po powrocie ze szkoły lub okresie świąt i krótkich przerw w nauce . W treść tej myśli orzeczniczej wpisuje się także stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku wyrażone w wyroku z dnia 8 lipca 2014 r. III AUa 186/14 . Sąd ten stwierdził , iż w art. 10 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy chodzi nie o okresy jakiejkolwiek pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, a jedynie stałą pracę o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym, w którym osoba zamieszkuje lub ma możliwość codziennego wykonywania prac związanych z prowadzoną działalnością rolniczą. Kryteriów tych nie spełnia praca dziecka, które uczyło się w szkole położonej w innej miejscowości niż miejsce gospodarstwa rolnego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lipca 2001 r. w sprawie o sygn. akt II UKN 466/00, OSNP 2003/7/186, lex numer 76249). Dyspozycyjność osoby pracującej w gospodarstwie wyłączona jest w przypadku osób uczących się w szkołach położonych w innej miejscowości niż gospodarstwo rolne, tym bardziej, jeżeli jest to szkoła średnia, gdzie nauka odbywa się w systemie dziennym. W przypadku szkoły średniej, gdzie konieczne jest codzienne przygotowywanie się do zajęć szkolnych, co wymaga systematycznego poświęcenia czasu także po powrocie ze szkoły, realna możliwość pogodzenia pracy w gospodarstwie z taką nauką, jest co do zasady wykluczona, tym bardziej w przypadku położenia szkoły w innej miejscowości niż gospodarstwo rolne, z czym związany jest czas na dojazd do szkoły i powrót do domu. Uczniowie takich szkół nie wykonują stałej pracy w gospodarstwie, gdyż stałym ich zajęciem jest nauka w szkole średniej. Mogą jedynie świadczyć pomoc przy pracach rolniczych w czasie wolnym od zajęć szkolnych lub uczestniczyć w pracach nie mających charakteru pracy stałej, a jedynie ewentualnym udziałem (pomocą) w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dziecka będącego członkiem rolniczej wspólnoty rodzinnej, po powrocie ze szkoły lub w okresie świąt i krótkich przerw w nauce (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 lutego 2013 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 1059/12, ).

Sąd dał wiarę zeznaniom przesłuchanych w niniejszej sprawie świadków, albowiem ich relacje uznał za spójne i tworzące logiczną całość . Każdy z nich udział wnioskodawcy w prowadzeniu gospodarstwa rolnego definiował jako pomoc . Konsekwentnie Sąd odmówił wiarygodności relacjom skarżącego w zakresie ,w jakim próbował wykazać, iż jego czynności wykonywane w gospodarstwie rolnym rodziców zajmowały co najmniej 4 godziny dziennie.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kodeksu postępowania cywilnego oddalił odwołanie wnioskodawcy jako nieuzasadnione.

SSO B. Urbańska –Woike