Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 października 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Arkadia Wyraz - Wieczorek

Sędziowie: SO Lucyna Morys - Magiera (spr.)

SO Artur Żymełka

Protokolant Wioletta Matysiok

po rozpoznaniu w dniu 19 października 2017 r. na rozprawie sprawy

z wniosku H. R. i B. R.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w K.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawców

oraz na skutek zażalenia uczestnika postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach

z dnia 27 października 2016 r., sygn. akt I Ns 2082/13

postanawia:

1.  z apelacji wnioskodawców i zażalenia uczestnika postępowania uchylić zaskarżone postanowienie w punkcie 2 i w tym zakresie przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tarnowskich Górach, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego;

2.  oddalić apelację wnioskodawców w pozostałej części.

SSO Artur Żymełka SSO Arkadia Wyraz - Wieczorek SSO Lucyna Morys – Magiera

Sygn. akt III Ca 610/17, III Cz 629/17

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy B. R. i H. R. wnieśli o ustanowienie służebności przesyłu obciążającej położoną w Z. działkę gruntu nr (...) dla której Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach prowadzi Księgę Wieczystą KW Nr (...), na rzecz uczestnika (...) Spółki Akcyjnej w K., której treścią jest znoszenie istnienia na nieruchomości obciążonej i w przestrzeni nad powierzchnią tej nieruchomości istniejących urządzeń przesyłowych, tj. linii elektroenergetycznych niskiego napięcia (0,4 kV) wraz z dwoma słupami oraz prawa korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji. Wnioskodawcy domagali się nadto zasądzenia od uczestnika wynagrodzenia za ustanowienie służebności w kwocie 67468,29zł oraz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wniosku wskazali, iż na stanowiącej ich własność działce znajdują się urządzenia przesyłowe uczestnika, który pomimo wezwania nie wyraził zgody na zawarcie umowy o ustanowienie służebności przesyłu.

W odpowiedzi na wniosek uczestnik wniósł o oddalenie wniosku i zasądzenie od wnioskodawców kosztów postępowania. W uzasadnieniu uczestnik nie kwestionował faktu posadowienia na nieruchomości wnioskodawców urządzeń przesyłowych stanowiących jego własność, jednakże podniósł, iż zostały tam posadowione w latach 60-tych ubiegłego wieku i w związku z tym podniósł zarzut zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej w swej treści służebności przesyłu.

Zaskarżonym postanowieniem z 27 października 2016r. Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach w punkcie 1. oddalił wniosek, w punkcie 2. ustalił, że każdy z zainteresowanych ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że 25 listopada 1958r. Minister Górnictwa i Energetyki wydał zarządzenie o numerze 230, zgodnie z którym zostało utworzone przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady (...) w K., którego przedmiotem działania było wytwarzanie, przetwarzanie, przesyłanie, dostarczanie i sprzedaż energii elektrycznej. W dniu 12 czerwca 1968r. Minister Górnictwa i Energetyki wydał zarządzenie o numerze 48, ustalające nowe brzmienie zarządzenia o numerze 230 z 25 listopada 1958r. W dniu 18 lutego 1971r. Minister Górnictwa i Energetyki wydał zarządzenie o numerze(...), ustalające nowe brzmienie zarządzenia o numerze 230 z 25 listopada 1958r. W dniu 31 grudnia 1971 roku Minister Górnictwa i Energetyki wydał zarządzenie o numerze(...), ustalające nowe brzmienie zarządzenia o numerze 230 z 25 listopada 1958r., 30 lipca 1976 roku Minister Energetyki i Energii Atomowej wydał Zarządzenie o numerze(...) O. ustalające nowe brzmienie zarządzenia o numerze (...) z 25 listopada 1958r.

Stwierdził Sąd, że w latach 70 – tych ubiegłego wieku, na działce o numerze (...) położonej w Z., której właścicielem ówcześnie był poprzednik prawny wnioskodawców, została posadowiona linia elektroenergetyczna niskiego napięcia (0,4 kV), w tym dwa słupy żelbetowe – linia ta istniała w dniu 20 stycznia 1972 roku. Sąd ustalił, że na działce o numerze (...) położonej w Z., dla której dla której Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), a stanowiącej obecnie własność wnioskodawców, znajduje się linia elektroenergetyczna niskiego napięcia (3 odcinki) wraz z dwoma słupami żelbetowymi, wykorzystywana przez uczestnika do przesyłu energii elektrycznej. Wskazał, że nie sposób w oparciu o zebrany materiał dowodowy było stwierdzić jednoznacznie, w jakiej dacie posadowiono przedmiotowe urządzenia i kiedy włączono je do eksploatacji, a nadto jaka była podstawa prawna posadowienia urządzeń, a w szczególności czy wydano w tej kwestii decyzję administracyjną. Za biegłym stwierdził jednak, iż urządzenia zostały posadowione w latach 70-tych ubiegłego wieku, kiedy to dokonywano wymiany słupów drewnianych na żelbetowe. Potwierdziła to analiza przedłożonych dokumentów oraz oględzin. Stwierdził nadto, iż linia przesyłowa, która znajduje się na działce uczestników, została oznaczona na mapie sporządzonej w dniu 20 stycznia 1972r. jako linia już istniejąca. W konsekwencji Sąd pierwszej instancji przyjął, iż urządzenia przesyłowe znajdujące się na działce wnioskodawców zostały posadowione najpóźniej w latach 70-tych ubiegłego wieku, przy czym istniały już w dniu 20 stycznia 1972r.

Linia elektroenergetyczna posadowiona na działce wnioskodawców, jak ustalono, stanowi integralną część sieci elektroenergetycznej uczestnika postępowania, umożliwiając dostarczanie energii elektrycznej do końcowych odbiorców. W dniu 22 kwietnia 1985 roku Minister Górnictwa i Energetyki wydał Zarządzenie o numerze(...) O., zgodnie z którym z dniem 1 kwietnia 1985r. zostało utworzone przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą (...) w K., którego celem było bieżące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb gospodarki narodowej i ludności w energię elektryczną i cieplną. W skład przedsiębiorstwa wchodził także Zakład (...) w G..

Jak ustalił Sąd pierwszej instancji, 16 stycznia 1989r. Minister Przemysłu wydał Zarządzenie o numerze 75/ (...) (...), zgodnie z którym z dniem 1 stycznia 1989r. zostało utworzone przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...) w G., którego przedmiotem było przetwarzanie, przesyłanie, dostarczanie i sprzedaż energii elektrycznej odbiorcom, techniczna i handlowa obsługa odbiorców energii elektrycznej oraz budowa, rozbudowa, modernizacja i remonty sieci elektroenergetycznych. Przedsiębiorstwo Zakład (...) w G. powstało wskutek podziału przedsiębiorstwa (...) w K. na bazie majątku dotychczasowego zakładu noszącego nazwę Zakład (...) w G..

Mając na uwadze treść opinii biegłego z zakresu geodezji i kartografii J. M., a także zgodne oświadczenie stron złożone na rozprawie w dniu 11 lutego 2016r., uznał Sąd, iż zakres służebności jest bezsporny.

W dniu 12 lipca 1993r. przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w G. zostało przekształcone w (...) Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa pod nazwą (...) Spółka Akcyjna w G.. W dniu 1 lipca 2007r. (...) Spółka Akcyjna w G. zawarł z (...) Spółką Akcyjną w G. umowę o objęcie akcji i wniesienie wkładu niepieniężnego, zgodnie z którą cały majątek (...) Spółki Akcyjnej w G. przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na dystrybucji energii elektrycznej, w tym linie przesyłowe znajdujące się na działce wnioskodawców, został, jako (...), wniesiony aportem do spółki (...) Spółki Akcyjnej w G.. W wyniku przekształceń własnościowych (...) Spółka Akcyjna w G. został przekształcony w firmę pod nazwą (...) Spółkę Akcyjną w G., a następnie przejęty przez (...) Spółkę Akcyjną w K..

Sąd Rejonowy ustalił, że 4 października 1995r. wnioskodawcy B. R. i H. R. zawarli z W. R., ojcem wnioskodawcy, umowę darowizny działek gruntu o numerach (...) o łącznej powierzchni 3.637 m ², dla których w Sądzie Rejonowym w Tarnowskich Górach prowadzona była Księga Wieczysta o numerze (...). W wyniku zawartej umowy działki o numerach (...) zostały wyłączone z dotychczasowej Księgi Wieczystej o numerze (...) – dla przedmiotowych działek założono nową Księgę Wieczystą o numerze (...).

Jak stwierdzono, w piśmie z 31 marca 2013r. wnioskodawcy wezwali uczestnika do zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu – wezwanie zostało doręczone uczestnikowi w dniu 8 listopada 2013 roku. W piśmie z 17 stycznia 2014r. uczestnik odmówił zawarcia umowy. Poza sporem było, iż zainteresowani nie zawarli umowy o ustanowienie służebności przesyłu.

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów, zeznań świadka T. K., opinii biegłego z zakresu elektroenergetyki K. G. oraz ustnych wyjaśnień biegłego. W toku postępowania dopuszczono dowód z opinii biegłego ds. wyceny nieruchomości na okoliczność ustalenia wysokości jednorazowego wynagrodzenia za ustanawianą służebność, oddalając wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, za zastrzeżeniem uczestnika w trybie art. 162 kpc.

W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy uznał, iż wniosek oparty o regulację art. 305 ² § 2 kc nie mógł zostać uwzględniony, bowiem zarzut zasiedzenia służebności, zgłoszony przez uczestnika, był skuteczny.

Powołał się przy tym na normę art. 305 ¹ kc, zgodnie z którym nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1kc, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Wskazał, że jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń określonych w art. 49 § 1kc, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu.

Podkreślił, że skoro wnioskodawcy zwrócili się do uczestnika o ustanowienie służebności, zaś uczestnik odmówił zawarcia umowy, uznać należy, iż wnioskodawcy spełnili warunek określony w art. 305 ² § 2 kc, a więc złożenie wniosku do Sądu nie było przedwczesne. Wprawdzie wnioskodawcom co do zasady przysługiwało prawo ustanowienia służebności określonej we wniosku, przyjął, że z uwagi na zgłoszony zarzut zasiedzenia nie mógł być uwzględniony.

Sąd Rejonowy zważył, iż zgodnie z treścią art. 305 ⁴ kc, do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych. Uznał, że w pełni dopuszczalne jest zasiedzenie na rzecz przedsiębiorcy służebności przesyłu o której mowa w art. 305 ¹ kc, a jeżeli do zasiedzenia miałoby dojść przed dniem 3 sierpnia 2008 roku (tj. przed wejścia w życie przepisów o służebności przesyłu). Powołał się przy tym na normy art. 172 § 1 i 2 kc oraz art. 292 kc i art. 352 § 1 i 2 kc.

Podkreślił, że zgodnie z ustaleniami, na działce o numerze (...) stanowiącej obecnie własność wnioskodawców, w latach 70 – tych ubiegłego wieku poprzednik prawny uczestniczki postępowania posadowił linie przesyłowe na dwóch żelbetowych słupach, zatem spełniona została przesłanka korzystania przez poprzedników prawnych uczestnika z trwałego i widocznego urządzenia znajdującego się na nieruchomości wnioskodawców. Jako datę posadowienia urządzeń uznał 20 stycznia 1972r., powołując się na dowód z opinii biegłego oraz jego wyjaśnienia złożone na rozprawie w dniu 3 lutego 2015r., począwszy od tej też daty jego zdaniem należy liczyć bieg terminu zasiedzenia służebności.

Sąd Rejonowy wskazał, że ze złożonej do akt dokumentacji wynika ciąg następstwa prawnego podmiotu, który posadowił linię przesyłową, do obecnego uczestnika, zaś wnioskodawcy nie przedstawili argumentów, które wzruszałyby domniemania posiadania służebności, nie wykazali również, aby doszło do jakichkolwiek zdarzeń przerywających bieg terminu zasiedzenia służebności. W konsekwencji uznał, iż zarzut zasiedzenia służebności odpowiadającej w swojej treści służebności przesyłu był skuteczny i musiał doprowadzić do oddalenia wniosku o ustanowienie takiej służebności.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 520 § 1 kpc, zgodnie z którym, każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Apelację od tego postanowienia w całości wnieśli wnioskodawcy, domagając się jego zmiany i uwzględnienia wniosku oraz zasądzenia od uczestnika na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania za obie instancje, względnie jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Zarzucali naruszenie przepisów prawa procesowego w postaci art. 233 § 1 i 2 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez uznanie, że dopuszczalne było zaliczenie czasu posiadania służebności przez Skarb Państwa do okresu posiadania uczestnika i jego poprzedników, bezpodstawne przyjęcie, iż nastąpiło przeniesienie linii na rzecz uczestnika w oparciu o regulację rozporządzenia Rady Ministrów z 30 maja 1988r., uznanie niezmiennego przebiegu linii energetycznej przez nieruchomość wnioskodawców, przyjęcie ciągłości posiadania linii na rzecz poprzedników prawnych uczestnika, zignorowanie braku występowania w porządku prawnym do 17 stycznia 2003r. służebności odpowiadającej służebności przesyłu, czynienie ustaleń i rozważań odnośnie okresu sprzed 2008r., w sytuacji, gdy roszczenie wnioskodawców jest oparte przepis, który wszedł w życie w dniu 3 sierpnia 2008r., przyjęcie, że uczestnik nabył służebność mimo braku wykazania nabycia samej linii i służebności. Skarżący zarzucali ponadto naruszenie art. 328 § 2 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez niewłaściwe zastosowanie i brak rozważań na temat charakteru własności urządzeń przesyłowych i uprawnienia uczestnika do korzystania z nich, brak rozważań w przedmiocie uznania, że służebność przesyłu stanowi odrębne prawo rzeczowe, brak ustaleń co do przebiegu urządzeń przesyłowych na nieruchomości wnioskodawców, a także charakteru prawnego nabycia własności urządzeń przesyłowych od Skarbu Państwa przez poprzednika prawnego uczestnika. Podnosili naruszenie art. 129 kpc w zw. z art.13 § 2 kpc poprzez oparcie się na odpisach dokumentów w sytuacji zawnioskowania o oryginały przez wnioskodawców, a w zakresie naruszenia art. 520 § 1 i 2 kpc w zw. z art. 328 kpc, zarzucali niewłaściwe zastosowanie i obciążenie wnioskodawców kosztami w zakresie, w jakim je wydatkowali, w miejsce nieobciążenia nimi oraz zasądzenia zwrotu od uczestnika. Skarżący wnosili w trybie art. 380 kpc o uchylenie postanowienia Sądu pierwszej instancji w przedmiocie oddalenia wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego ds szacowania nieruchomości.

Apelujący powoływali się ponadto na naruszenie przepisów prawa materialnego w zakresie art. 292 kc w zw z art. 172 kc poprzez uznanie, że doszło do zasiedzenia służebności mimo, że jego termin jeszcze nie upłynął, art. 305 ¹ i 305 ² kc przez uznanie braku podstaw do orzeczenia o ustanowieniu o służebności przesyłu i uwzględnienie zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, art. 6 kc w zw. z art. 340 kc poprzez przyjęcie, iż uczestnik wykazał niezmienność przebiegu i zakresu korzystania ze służebności w ciągu terminu zasiedzenia, art. 172 kc w zw. z art. 292kc poprzez przyjęcie, że Skarb Państwa i jego następcy prawni korzystali nieprzerwanie z linii, wykazując przesłanki do zasiedzenia służebności, art. 6 kc w zw. z art. 2 ust. 1-3 ustawy o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami z 29 września 1990r. poprzez uznanie, że uczestnik wykazał przejście własności urządzeń przesyłowych na nieruchomości wnioskodawców na rzecz uczestnika i jego poprzedników prawnych, art. 176 § 1 kc w zw. z art. 2 ust. 1 – 3 powyższej ustawy przez ich niezastosowanie i uznanie, że nabycie własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomości wnioskodawców miało charakter pochodny i umożliwiło doliczenie okresu posiadania przez Skarb Państwa do czasu posiadania uczestnika. Zarzucali ponadto naruszenie art. 176 § 1 kc przez przyjęcie uprawnienia do doliczenia do czasokresu swojego posiadania czasu posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe i uznanie go za posiadacza samoistnego, art. 6 kc w zw. z art. 348 kc oraz art. 352 kc przez uznanie, że doszło do przejścia posiadania linii energetycznej przebiegającej przez nieruchomość wnioskodawców ze Skarbu Państwa na rzecz poprzedników prawnych uczestnika i że uczestnik wykazał to przejście. Skarżący podnosili szeroko naruszenie normy art. 6 kc poprzez czynienie ustaleń w sytuacji braku wykazania przez uczestnika, że jego poprzednik prawny nabył posiadanie urządzeń przesyłowych na działce wnioskodawców oraz że doszło do przejścia własności i posiadania urządzeń przesyłowych i prawa do korzystania z nieruchomości wnioskodawców ze Skarbu Państwa na poprzedników prawnych uczestnika, do nabycia przez poprzednika prawnego uczestnika posiadania urządzeń posadowionych na działce wnioskodawców w trybie rozporządzenia Rady Ministrów z 30 maja 1988r., uznanie przejścia w ramach aportu urządzeń przesyłowych pomiędzy poprzednikami prawnymi uczestnika, przyjęcie ciągłości posiadania i tożsamości przebiegu służebności w okresie zasiedzenia i naruszenie art. 2, 21 ust. 1 i 2 , art. 31 ust. 2 i 3 oraz art. 64 ust. 2 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej odnośnie wykładni art. 292 kc w zw. z art. 172 kc i art. 385 § 1 i 2 kc w zakresie w jakim stanowić mają podstawę nabycia w drodze zasiedzenia przed dniem 3 sierpnia 2008r, służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu. Podnosili ogólnie apelujący zarzut niewyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz sprzeczność ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego, a ostatecznie również zarzut naruszenia art. 5 kc przez uznanie, iż zgodny z zasadami współżycia społecznego oraz sprawiedliwości pozostaje pozbawienie wnioskodawców prawa do domagania się ustanowienia służebności za wynagrodzeniem w sytuacji, gdy uczestnik nie legitymuje się żadną decyzją administracyjną ani umową pozwalającą mu na korzystanie z urządzeń na nieruchomości wnioskodawców i nie czyni starań by kwestie te uregulować.

Uczestnik wniósł o oddalenie apelacji i zwrot kosztów postępowania odwoławczego.

Zażalenie od wyrzeczenia o kosztach postępowania, zawartego w punkcie 2. postanowienia wniósł uczestnik, domagając się jego zmiany i zasądzenia od wnioskodawców na rzecz skarżącego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, obciążenia wnioskodawców całością kosztów z tytułu opinii biegłych i zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego. Podnosił skarżący, iż w niniejszej sprawie zachodzi jawna sprzeczność interesów wnioskodawców i uczestnika, zatem rozstrzygnięcie o kosztach postępowania nie powinno być oparte o art. 520 § 1 kpc, lecz o art. 520 § 3 kpc. Podkreślał, że wnioskodawcy mieli możliwość zapoznania się ze stanowiskiem uczestnika przed wszczęciem postępowania i uniknąć jego kosztów.

Wnioskodawcy domagali się oddalenia zażalenia uczestnika i zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawców co do meritum rozstrzygnięcia nie była zasadna.

W pierwszej kolejności wypada wskazać na prawidłowość ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego w zakresie istotnym dla rozpoznania niniejszej sprawy. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w znacznej mierze złożony z dokumentów, których prawdziwości i wiarygodności oraz miarodajności do poczynienia poszczególnych ustaleń strony nie kwestionowały, dawał należytą podstawę do stwierdzenia stanu faktycznego przedstawionego w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. Został on nadto należycie i wszechstronnie oceniony, którą to ocenę wypadało w pełni podzielić jako prawidłową i racjonalną.

Za prawidłowo poczynione uznał Sąd Odwoławczy ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji w zakresie istotnym dla należytego rozpoznania sprawy. Zostały one bowiem właściwie dokonane, w oparciu o wskazane w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia dowody, stosownie do ich treści. Z tych przyczyn ustalenia te Sąd drugiej instancji przyjął za własne, bez konieczności ich ponownego przytaczania.

Nie sposób przy tym uznać za skarżącymi, iżby doszło do nieprawidłowych ustaleń w zakresie przejścia posiadania służebności od poprzedników uczestnika, aż do samego (...) Spółki Akcyjnej w K.. Sąd Odwoławczy zważył, iż posiadanie jest stanem faktycznym o określonych warunkach, oznacza rzeczywiste władztwo nad rzeczą o oznaczonych cechach, głównie woli posiadania (art. 336 kc). Okoliczności wykazane złożoną do akt przez uczestnika dokumentacją, zdaniem Sądu drugiej instancji, potwierdzają ustalenie, iż doszło do faktycznego przejścia faktycznego władztwa nad instalacją w ustalonym zakresie. Z doświadczenia życiowego wynika, iż skoro kontynuowane były dostawy energii elektrycznej, przedsiębiorstwo przesyłowe dalej prowadziło nieprzerwanie zaopatrzenie ludności w to medium, nie sposób uznać, że instalacja znajdująca się dokładnie na nieruchomości wnioskodawców była wyłączona z przejęcia przez kolejne podmioty wykonujące zadania w tej mierze. Nie bez znaczenia jest tu również zasada domniemania ciągłości posiadania, która nie doznała wyłomu w niniejszej sprawie. Skarżący zarzucali ponadto naruszenie art. 328 § 2 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez niewłaściwe zastosowanie i brak rozważań na temat charakteru własności urządzeń przesyłowych i uprawnienia uczestnika do korzystania z nich. Zarzut ten nie mógł odnieść skutku, uwzględniając bowiem, że posiadanie ma charakter władztwa faktycznego nad rzeczą, dotyczy nie tyle uprawnienia, ile rzeczywistego stanu rzeczy, o oznaczonym zakresie, uznać wypadało za zbędne dywagacje na temat prawa własności urządzeń, przejścia tego prawa, czy uprawnienia uczestnika do korzystania z nich, których domagali się apelujący. Kwestią istotną dla sprawowania władztwa prowadzącego do zasiedzenia jest bowiem posiadanie jako określony stan faktyczny, nie zaś prawo własności.

Jeżeli chodzi o zarzut bezpodstawnego przyjęcia, iż uczestnik i jego poprzednicy mogli doliczyć sobie czas posiadania służebności w okresie, gdy wykonującym posiadanie był Skarb Państwa, wypada powołać się na stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym dopuszczalne jest zaliczenie do okresu posiadania służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, okresu posiadania przez Skarb Państwa przed dniem 1 lutego 1989 r., jeżeli nastąpiło przeniesienie posiadania (zob.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012 r., V CSK 181/11). Wobec stwierdzenia takiego przeniesienia posiadania urządzeń, chociażby przez czynności konkludentne, zasadnie doliczono do czasokresu posiadania samoistnego służebności czas posiadania poprzedników uczestnika. Tym samym prawidłowo zostało stwierdzone zasiedzenie służebności, wyłączające możliwość jej ustanowienia w niniejszym postępowaniu. Nie dopatrzył się Sąd drugiej instancji naruszenia przepisów prawa materialnego opisanych w apelacji, w tym art. 176 § 1 kc i pozostałych.

Jeżeli chodzi o zarzut oparcia się przez Sąd na kopiach dokumentów, w miejsce ich oryginałów, wskazać wypada, iż należycie uprawdopodabniają one istnienie oryginałów tych dokumentów. Nie doszło nadto do kategorycznego zaprzeczenia przez skarżących prawdziwości tych dokumentów; nie zostały także skutecznie podważone przez konkretne kontr dowody, okoliczności wynikające z tych dokumentów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2016 r., IV CSK 669/15, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2016 r., II CSK 330/15). Tym samym zarzut naruszenia art. 129 kpc w zw. z art.13 § 2 kpc nie mógł doprowadzić do wzruszenia zaskarżonego orzeczenia.

Odnosząc się do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia prawa procesowego, wskazać należy, że przepis art. 233 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc odnosi się wprost do oceny dowodów wskazując, według jakich kryteriów winna być ona przeprowadzona. Wyraża zasadę swobodnej oceny dowodów stanowiąc w § 1, że Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Skuteczne naruszenie zasady z art. 233 § 1 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc następuje w sytuacji uchybienia przez Sąd zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, które wyłącznie mogą zostać przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Oznacza to, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Z tego wynika, że tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002r., II CKN 817/00).

Nie można również pominąć, iż same, nawet poważne wątpliwości co do trafności oceny dokonanej przez sąd pierwszej instancji, jeżeli tylko nie wykroczyła ona poza granice zakreślone w art. 233 § 1 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc, nie powinny stwarzać podstawy do zajęcia przez sąd drugiej instancji odmiennego stanowiska (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012r., I UK 347/11).

Mając na względzie powyższe, apelujący, stawiając zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc, jest obowiązany wykazać, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Wnioskodawcy, tymczasem, nie wskazują na uchybienie przez Sąd Rejonowy regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, czyli: regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów, poprzestając wyłącznie na kwestionowaniu uznania, że posiadanie służebności w odniesieniu do linii energetycznej przebiegającej przez ich działkę zostało objęte przez poprzednika prawnego uczestnika było wykonywane w dobrej wierze oraz, iż jednocześnie z utworzeniem przedsiębiorstwa państwowego na mocy zarządzenia Ministra Przemysłu nr 75/ORG/89 doszło do przekazania przez Skarb Państwa na majątek poprzednika prawnego uczestnika infrastruktury przesyłowej w postaci linii energetycznych przebiegających przez działki wnioskodawców, a w konsekwencji, że posiadanie wykonywane przez uczestnika i jego poprzedników prawnych miało charakter nieprzerwany, w wyniku czego doszło do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu (por.: postanowienie Sądu Najwyższego z 23 lutego 2017r., V CSK 317/16). Brak było podstaw, by wyłączyć od zakresu obowiązywania wspomnianego zarządzenia urządzeń na nieruchomości wnioskodawców, a nadto podstawa przekazania ma znaczenie drugorzędne z uwagi na elementy i charakter stanu faktycznego, jakim jest władztwo nad rzeczą postaci posiadania, w kontekście zasiedzenia służebności.

Odnosząc się do następstwa prawnego po stornie uczestnika, wypadało przyjąć iż Sądowi Okręgowemu, abstrahując od faktu wykazania go przez dokumentację złożoną do akt sprawy, powołując się na znane mu urzędowo fakty, dotyczące następstwa prawnego uczestnika w stosunku do przedsiębiorców przesyłowych wcześniej obsługujących sieć elektryczną na nieruchomości wnioskodawców. Stan faktyczny sprawy jest typowym stanem występującym w wielu sprawach. Zasadniczymi elementami są tu: posadowienie urządzeń przesyłowych w latach siedemdziesiątych na cudzej nieruchomości przez jednostkę państwową, bez tytułu prawnego do tej nieruchomości i wielokrotne przekształcenia podmiotowe po stronie eksploatującej te urządzenia w okresie po 1989 r. (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2016 r., II CSK 512/15). Ze względu na rozległe obszary funkcjonowania przedsiębiorstw przesyłowych, w licznych sprawach, takich jak niniejsza, po stronie eksploatującej urządzenia przesyłowe występują te same podmioty. Zaznaczenia przy tym wymaga, iż żaden konkretny element materiału dowodowego zebranego w sprawie nie przeczy temu faktowi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 maja 1977 r., IV CR 150/77), a skarżący nie wskazali, aby w sprawie znajdował się materiał przeczący uznanemu przez Sądy obu instancji następstwu prawnemu uczestnika (zob. także: Postanowienie Sądu Najwyższego z 23 lutego 2017r., V CSK 317/16.

Wbrew stanowisku skarżących słusznie uznał Sąd Rejonowy, iż posiadanie służebności faktycznie miało charakter ciągły. W istocie bowiem eksploatacja linii energetycznej była prowadzona w sposób nieprzerwany, tak, by zapewnić ciągłość dostaw energii dla ludności. Okoliczności przeciwnej nie wskazano, zaś za przyjęciem ciągłości posiadania przemawia nie obalone w niniejszej sprawie domniemanie wynikające z regulacji art. 340kc. Nie doszło również do naruszenia art. 6 kc, bowiem w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy, w szczególności dotyczące posadowienia i następnie szeroko pojętej eksploatacji urządzeń, słusznie uznano, że służebność była stała co do przebiegu i treści. Okoliczności przeciwnej wnioskodawcy nadto nie wykazali, ani konkretnie nie powoływali się na żadne okoliczności, które mogłyby przemawiać za taką zmianą.

Rozważania prawne Sądu Rejonowego wypadało jednakże uzupełnić, zwłaszcza co do charakteru samoistnego posiadania uczestnika i jego poprzedników. Trudno byłoby je uznać za posiadanie w dobrej wierze. W okolicznościach sprawy bowiem brak było jakichkolwiek podstaw faktycznych czy prawnych uzasadniających usprawiedliwione przekonanie po stronie zasiadujących o przysługującym im uprawnieniu. Nie posiadali bowiem w tej kwestii żadnych dokumentów czy innych dowodów potwierdzających taką okoliczność, a w każdym razie nie zostało to wykazane w sprawie. Obalone zostało, zdaniem Sądu Okręgowego, domniemanie ustanowione przez art. 7 kc, a dotyczące dobrej wiary posiadacza. Nie zostało w niniejszej sprawie wykazane, by została wydana w stosownym trybie decyzja, która pozwalałaby zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego na przyjęcie usprawiedliwionego okolicznościami faktycznymi przekonania po stronie poprzednika prawnego uczestnika, o uprawnieniu do wykonywania służebności na nieruchomości wnioskodawczyni. Pozostałe okoliczności sprawy także przemawiają, w mniemaniu Sądu Odwoławczego, za przyjęciem złej wiary po stronie zasiadującego służebność. Bezsprzecznie bowiem nie dysponował on żadną decyzją administracyjną, ani zgodą właściciela, dotyczącą uprawnienia do korzystania z nieruchomości wnioskodawczyni, na której posadowiono elementy sieci elektrycznej.

Odnosząc się natomiast do zarzutów naruszenia prawa materialnego, w pierwszej kolejności należy wskazać, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 25 maja 1999r. (SK 9/98) stwierdził, że art. 292 k.c. jest zgodny z art. 64 ust. 3 Konstytucji RP. W uzasadnieniu tego orzeczenia, Trybunał wskazał, że skutkiem ustanowienia czy też zasiedzenia służebności gruntowej nie jest naruszenie istoty prawa własności, gdyż pomimo ograniczenia właściciel nieruchomości obciążonej w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, to nie zostaje on pozbawiony innych uprawnień wynikających z prawa własności, takich jak rozporządzanie nieruchomością czy ochrona prawa własności, zwłaszcza jeżeli uwzględni się treść pozostałych uprawnień poświęconych tej instytucji. Naruszenie istoty prawa lub wolności zachodzi bowiem wyłączenie w sytuacji, gdy regulacje prawne, nie znosząc danego prawa (lub wolności), w praktyce uniemożliwią korzystanie z niego.

Instytucja zasiedzenia, wprowadzona do polskiego systemu prawa cywilnego już w 1946r., ze swej istoty, nie może naruszać zasad współżycia społecznego, nie tylko ze względu na długi okres „wyczekiwanie” na wyzyskanie korzystnego dla uprawnionego przysporzenia, ale również dlatego, że stanowi wyłącznie realizację reguły powszechnie aprobowanej w demokratycznych państwach prawa, do których zgodnie z art. 2 Konstytucji RP zalicza się Rzeczpospolita Polska, wyrażonej paremią ius civile vigilantibus scriptum est (prawo cywilne wymaga dbałości zainteresowanego o swoje prawa). Wobec powyższego zastosowanie instytucji przewidzianej art. 285 k.c. w związku z art. 292 k.c. nie mogło stanowić naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego (na której treść składają się takie zasady jak: zakaz retroaktywności, ochrona prawa nabytych, akty prawne winny spełniać wymogi dostatecznej przejrzystości unormowań) skoro Sąd Rejonowy działał w zgodzie z art. 7 Konstytucji RP, na podstawie i w granicach prawa. Nie można także pominąć, że posiadacz (służebności) na tej podstawie, ex lege staje się podmiotem prawa, które było przez niego wykonywane, a orzeczenie sądu stwierdzające zasiedzenie nie należy do przesłanek nabycia, gdyż skutek taki następuje bez względu na to, czy orzeczenie w tej materii zostało przez sąd wydane.

Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w przytoczonym już wcześniej orzeczeniu, dążenie do wzmocnienia i niewzruszalności powstałych stosunków oraz umożliwienie realizacji przysługujących praw wszystkim podmiotom uzasadnia wprowadzenie pewnych ograniczeń prawa własności (w tym instytucji zasiedzenia), co nie narusza ochrony własności, wynikającej z art. 64 Konstytucji RP oraz o sprzeczności art. 292 k.c. z art. 64 ust. 3 Konstytucji RP.

Powyższe okoliczności, wobec treści zarzutów podniesionych w apelacji, czyniły również nietrafnym zarzut naruszenia art. 285 k.c.

Z uwzględnieniem poczynionych powyżej wywodów, Sąd Okręgowy nie ma wątpliwości, że stosowanie art. 292 k.c. w związku z art. 172 § 1 k.c. i art. 285 § 1 i 2 k.c. jako podstawy prawnej nabycia w drodze zasiedzenia przed 3 sierpnia 2008r. służebności gruntowej w treści odpowiadającej służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego, nie jest niegodne ze wskazanymi powyżej przepisami Konstytucji RP.

Uwzględniając ustrojową funkcję Sądu Najwyższego wynikającą nie tylko z 183 ust. 1 Konstytucji RP, ale również z art. 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002r. o Sądzie Najwyższym (tekst jednolity: Dz.U. z 2013r. poz. 499) Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że Sąd Najwyższy w dniu 22 maja 2013r., w sprawie III CZP 18/13, podjął uchwałę stwierdzającą, że przed wejściem w życie art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. było dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, nadto okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ – 305 ⁴ k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności. Teza ta jest już ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (porównaj: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2016r., II CSK 639/15; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2015r., V CSK 5/15; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2015r., II CSK 310/14; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2014r., V CSK 553/13; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2013r., IV CSK 30/13).

W niniejszej sprawie spór skoncentrował się wobec kwestii, czy doszło do zasiedzenia na rzecz uczestnika postępowania służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu. W ocenie sądu pierwszej instancji roszczenie wnioskodawców nie zasługiwało na uwzględnienie ze względu na skutecznie podniesiony przez uczestnika postępowania zarzut zasiedzenia służebności przesyłu. Okoliczność tę wnioskodawcy kwestionowali apelacją.

Art. 292 k.c. stanowi, iż służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. W świetle art. 352 § 1 k.c., art. 292 i art. 172 k.c. możliwość nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie może być kwestionowana. Przepisy te określają możliwości nabycia przez zasiedzenie także służebności gruntowej związanej z posadowieniem na cudzym gruncie urządzeń, o których stanowi art. 49 k.c., wskazując na przesłanki tego nabycia, jak i podmioty, na rzecz których stwierdzenie nabycia służebności przez zasiedzenie może nastąpić. Możliwość zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu została potwierdzona w orzecznictwie Sądu Najwyższego (postanowienie z dnia 4 października 2006 r. II CSK 119/06).

Wskazany wyżej art. 172 § 1 k.c. stanowi, iż posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Natomiast z § 2 tego przepisu wynika, że po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Z okoliczności niniejszej sprawy wynikało, jak już wyżej wskazano, iż posiadanie służebności przez uczestnika jego poprzedników, należało prawnie ocenić jako posiadaniem w złej wierze, sprawowanym w sposób nieprzerwany począwszy od dnia 20 stycznia 1972r. Zasadne stało się w tym zakresie zastosowania art. 172 kc, w brzemieniu obowiązującym przed jego zmianą na podstawie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz. U. z 1990r. Nr 55. poz. 321). W okresie zasiadywania, treść art. 172 brzmiała następująco: (§ 1) posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dziesięciu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). (§ 2) Po upływie lat dwudziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Wobec powyższego wypadało stwierdzić, iż właśnie termin dwudziestoletni zasiedzenia znalazł zastosowanie w niniejszej sprawie, biegnący od 20 stycznia 1972r., a tym samym uznać, iż z jego upływem nastąpiło zasiedzenie służebności objętej wnioskiem , co wyłączało możliwość jego uwzględnienia, jak słusznie uczynił Sąd Rejonowy.

Za niezasadne wypadało więc uznać zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego podnoszone w apelacji.

Nie dopatrzył się nadto, jak już wskazywano, Sąd Odwoławczy naruszenia wskazanych w apelacji norm konstytucyjnych, ani zasad współżycia społecznego czy szeroko pojętej sprawiedliwości, poprzez uwzględnienie zarzutu zasiedzenia służebności, zgłoszonego przez uczestnika. Także zarzuty dotyczące naruszenia praw procesowego okazały się być chybione.

Wobec tych rozważań wypadało stwierdzić, że kwestionowane przez apelujących w niniejszym postępowaniu drugoinstancyjnym w trybie art. 380 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc postanowienie o oddaleniu wniosku o powołanie innego biegłego ds. wyceny nieruchomości, było trafne; zbędnym byłoby prowadzenie dalszego postępowania dowodowego w zakresie wysokości wynagrodzenia za służebność, której w orzeczeniu nie ustanowiono.

Z tych wszystkich przyczyn apelację wnioskodawców oddalono jako bezzasadną na mocy art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc, w zakresie dotyczącym rozstrzygnięcia zawartego w pkt 1. postanowienia.

Zarówno apelacja wnioskodawców, jak i uczestnika musiały jednakże odnieść skutek w stosunku do wyrzeczenia o kosztach postępowania, zawartego w punkcie 2. postanowienia. Rozstrzygnięcie to bowiem nie zostało w ogóle umotywowane w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, co wyłącza możliwość jego właściwej kontroli instancyjnej. Przytoczenie wyłącznie podstawy prawnej orzeczenia, przy braku wskazania jakichkolwiek przesłanek do podjęcia takiego rozstrzygnięcia, uniemożliwiło weryfikację jego prawidłowości i stanowi o nierozpoznaniu w tym zakresie istoty sprawy. Nie sposób bowiem w tych warunkach ustalić, jakimi motywami kierował się Sąd pierwszej instancji, podejmując wyrzeczenie o kosztach postępowania o ustanowienie służebności drogi koniecznej oparte o przywołany art. 520 § 1 kpc.

Wobec tego rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 2. kwestionowanego postanowienia musiało zostać uchylone i sprawę w tym zakresie przekazano do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tarnowskich Górach, na zasadzie art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.

Zadaniem Sądu pierwszej instancji będzie wnikliwe przeanalizowanie charakteru i przedmiotu niniejszego postępowania oraz merytorycznego orzeczenia w jego wyniku podjętego, a następnie wydanie wyrzeczenia w przedmiocie kosztów postępowania, przy uwzględnieniu stanowisk stron prezentowanych w jego toku, celowości i ekonomiki podejmowanych czynności dowodowych oraz ich kosztów. Oceną obejmie Sąd również zakres dotychczas poniesionych przez poszczególnych zainteresowanych kosztów, co do zasady i wysokości.

O kosztach postępowania odwoławczego wyrzeczono tym samym w oparciu o normę art. 108 § 2 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc, przy czym Sąd pierwszej instancji wyrzeknie kompleksowo o kosztach postępowania odwoławczego wszczętego przez oboje zainteresowanych w niniejszej sprawie.

SSO Artur Żymełka SSO Arkadia Wyraz – Wieczorek SSO Lucyna Morys – Magiera