Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Edyta Jefimko

Sędzia SA Katarzyna Polańska - Farion (spr.)

Sędzia SO del. Grażyna Kramarska

Protokolant - st. sekr. sąd. Ewelina Borowska

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę (...)

przeciwko (...) Państwowym Spółce Akcyjnej z siedzibą
w W.

o rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego nieruchomości

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 29 stycznia 2013 r., sygn. akt XXIV C 605/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) Państwowych Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę (...) kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 775/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie rozwiązał stosunek prawny użytkowania wieczystego działki gruntu stanowiącej własność Skarbu Państwa, znajdującej się w użytkowaniu wieczystym (...) Państwowych S.A. w W., położnej w Z., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), o powierzchni 0,2175 ha; zasądził od (...) Państwowych S.A. w W. na rzecz Skarbu Państwa - Starosty (...) kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; nakazał pobrać od (...) Państwowych S.A. w W. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 5.000 zł tytułem brakujących kosztów sądowych.

Sąd ten ustalił, że Skarb Państwa jest właścicielem nieruchomości gruntowej położonej w Z., nr ewidencyjny (...) o powierzchni 0,2175 ha. Decyzją z dnia 14 września 2004 r. Wojewoda (...) stwierdził nabycie z mocy prawa z dniem 27 października 2000 r. przez Przedsiębiorstwo Państwowe (...) z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest spółka (...) S.A., prawa użytkowania wieczystego gruntu stanowiącego linię kolejową, położonego w obrębie Z., oznaczonego jako działka nr (...) o powierzchni 3,4900 ha. Z działki nr (...) wydzielona została - na wniosek (...) S.A. - między innymi działka nr (...). W okresie po 2000 r. teren w/w działki nie był wykorzystywany na cele infrastruktury kolejowej i nie tworzył funkcjonalnej całości z sąsiednią działką nr (...), na której znajdują się tory kolejki wąskotorowej relacji P. - (...).

Analizując powyższe okoliczności Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że przepisy ustawy z 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „(...) nie wskazywały wprost, jakie było przeznaczenie nieruchomości oddanych z mocy prawa w użytkowanie wieczyste (...) S.A. (...) te miały jednak służyć przedsiębiorstwu do prowadzenia przez nie działalności kolejowej. Do wniosku takiego prowadzi również analiza decyzji wojewody potwierdzającej prawo pozwanego. Precyzowała ona, że nieruchomość jest zajęta pod linię kolejową i nakazywała korzystanie z gruntu zgodnie z przeznaczeniem, co należy rozumieć - na potrzeby transportu kolejowego. Nie ulegało wątpliwości, że od 2000 r. działka nr (...) nie stanowiła terenu zajętego na infrastrukturę kolejową i na tej działce nie znajdowały się jakiekolwiek urządzenia czy obiekty infrastruktury kolejowej. Pozwana w żaden sposób nie korzystała z tej działki. W tej sytuacji sąd uznał, że spełnione zostały przesłanki do rozwiązania użytkowania wieczystego określone w art. 240 k.c. oraz art. 33 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Na umocowanie swego stanowiska sąd przywołał dodatkowo pogląd wyrażony w podobnej sprawie przez Sąd Najwyższy w wyroku z 3 czerwca 2011 r., III CSK 281/10, Lex nr 864007. Przeciwko uwzględnieniu żądania pozwu nie przemawiała okoliczność, iż Powiat (...) nie kwestionował przesłanek wydania decyzji z 14 września 2004 r. Wszelkie zmiany stanu prawnego czy faktycznego dokonane po dniu 27 października 2000 r., dotyczące nieruchomości objętej decyzją, nie miały wpływu na jej treść.

W apelacji strona pozwana zarzuciła:

1/ błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że pozwana od co najmniej 2000r. nie korzystała z nieruchomości zgodnie z przeznaczeniem, podczas gdy z zebranego materiału dowodowego wynika, że w dniu 29 maja 2002r. zawarta została z Powiatem (...) umowa użyczenia nieruchomości z przeznaczeniem na cele związane z inwestycjami infrastrukturalnymi służącymi wykonywaniu zadań w dziedzinie transportu;

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego, w szczególności:

- art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami w związku z art. 240 k.c. przez przyjęcie, że pozwana korzysta z przedmiotowego gruntu w sposób sprzeczny z jego przeznaczeniem;

- art. 233 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, kiedy pozwana zawierając umowy użyczenia działała w zgodzie z celem użytkowania wieczystego zawartym w decyzji administracyjnej z dnia 14.09.2004r.;

- art. 4 pkt.1 i pkt. 2 ustawy z dnia 28 marca 2003r. o transporcie kolejowym przez przyjęcie, iż nieruchomość stanowi infrastrukturę kolejową jedynie w wówczas, gdy znajdują się na działce budynki, urządzenia i inne tego typu instalacje stałe przeznaczone do zarządzenia, eksploatacji i utrzymania linii kolejowej;

- art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami poprzez pominięcie, iż układ przestrzenny (...) wraz z budynkami i urządzeniami wpisany jest do Rejestru Zabytków Województwa (...) jako (...)i podlega ochronie i opiece, bez względu na stan zachowania, co uniemożliwia inny sposób zagospodarowania nieruchomości.

W konkluzji skarżąca spółka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie pozwu w całości oraz zasądzenie zwrotu kosztów ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji w całości do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Powództwo zmierzało do rozwiązania stosunku użytkowania wieczystego powstałego z mocy prawa pomiędzy pozwaną spółką, będącą użytkownikiem wieczystym, a powodem – właścicielem gruntu. Zgodnie z art. 240 k.c. umowa o oddanie gruntu Skarbu Państwa w użytkowanie wieczyste może ulec rozwiązaniu przed upływem określonego w niej terminu, jeżeli wieczysty użytkownik korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności jeżeli wbrew umowie użytkownik nie wzniósł określonych w niej budynków lub urządzeń. Podobną regulację zawiera art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. nr 115, poz. 741 ze zm.), w myśl którego właściwy organ może żądać rozwiązania umowy użytkowania wieczystego przed upływem ustalonego okresu stosownie do art. 240 k.c., jeżeli użytkownik wieczysty korzysta z tej nieruchomości w sposób sprzeczny z ustalonym w umowie, a w szczególności, jeżeli nie zabudował jej w ustalonym terminie. Ten ostatni przepis jest więc źródłem roszczenia, które może być realizowane na drodze sądowej. Pomimo częściowej niezgodności sformułowań użytych w obu w/w przepisach w judykaturze przyjmuje się, że nie ma podstaw do różnicowania przesłanek rozwiązania stosunku użytkowania wieczystego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2012r., III CSK 42/12, Lex nr 1293774).

Powyższe oznacza, że właściciel może domagać się rozwiązania stosunku prawnego, jeśli konkretna metoda, sposób, tryb wykonywania obowiązków przez użytkownika nie odpowiada celowi, jakiemu nieruchomość powinna służyć, przy czym stwierdzone uchybienie nastąpiło z przyczyn leżących po stronie użytkownika i nosi cechę oczywistości (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2010 r., V CSK 414/09, OSNC 2011/2/2, z dnia 29 czerwca 2007 r., I CSK 133/07 Lex nr 508822, z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 168/10, Lex nr 794580). Taki przypadek zachodzi m.in. wówczas, gdy dla użytkownika wieczystego grunt stał się w istocie zbędny i od lat w ogóle z niego nie korzysta (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2011 r., III CSK 281/10, Lex nr 864007). Ma przy tym racje powód, iż utrwalony w judykaturze oraz doktrynie jest pogląd o dopuszczalności rozwiązania stosunku użytkowania co do części nieruchomości. Skoro bowiem właściwy organ może żądać rozwiązania umowy w całości, to nie ma przeszkód do wystąpienia z takim żądaniem w stosunku do części nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, jeśli tylko do niej zachodzą przesłanki rozwiązania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 września 1997 r., III RN 40/97, OSNP 1998/6/169 czy z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 428/10, Lex nr 964462).

Powództwo zasadzało się na twierdzeniu, iż tak właśnie ukształtowany był stan sprawy, w ramach którego pozwany nie korzystał z działki nr (...) i sytuacja ta miała charakter utrwalony. Stanowisko to zostało zaakceptowane w zaskarżonym wyroku i z ustaleniem powyższym należy się zgodzić.

Jest poza sporem, że w działka nr (...) o powierzchni 3, 49 ha w dniu 5 grudnia 1990r. znajdowała się w posiadaniu poprzednika pozwanego, co wyczerpywało przesłankę nabycia z mocy prawa użytkowania wieczystego (por. art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego(...) - Dz. U. Nr 84, poz. 948 ze zm.). Potwierdzenie powyższego odnaleźć można w załączonej do pozwu decyzji Wojewody (...) z dnia 14 września 2004r. Z jej treści wynika wprost, że przedmiotowa działka stanowiła linię kolejową, a zwolnienie od opłaty z tytułu użytkowania wieczystego zastosowano uznając grunt za zajęty pod „infrastrukturę kolejową” (por. decyzja – k. 7). Organ administracyjny odwołał się w tej mierze do obowiązującego w dacie wydawania decyzji art. 4 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 28 marca 2003r. o transporcie drogowym ( Dz. U. nr 86, poz, 789 ze zm.), niemniej podobne definicje zawierały przepisy ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o transporcie kolejowym (Dz.U. nr 96, poz. 591 ze zm.) czy ustawy z dnia 6 lipca 1995r. o przedsiębiorstwie państwowym (...) (Dz.U. Nr 95, poz. 474 ze zm.); w zbliżony też sposób ujmowano elementy obszaru kolejowego w ustawie z dnia 2 grudnia 1960 r. o kolejach ( Dz.U. z 1989r. nr 52, poz. 310 ze zm.). Niezależnie od pewnych odmienności terminologicznych, w każdym przypadku chodziło o tory kolejowe (drogę kolejową) wraz zajętymi przez nie i przyległymi gruntami oraz budynki, budowle i inne urządzenia przeznaczone do prowadzenia ruchu drogowego wraz z zajętymi przez nie gruntami. Majątek nieruchomy przedsiębiorstwa kolejowego ustawodawca powiązał zatem z zasadniczym przedmiotem działalności tego przedsiębiorstwa, którym jest realizowanie przewozów i funkcjonalnie łączące się z powyższym – budowa, remont, modernizacja, utrzymanie linii kolejowych i towarzyszącej mu infrastruktury. Choć ma rację skarżący, iż przyległy do torów pas gruntu, biegnący wzdłuż linii kolejowych, nie został ściśle w ustawie określony, niemniej tak użyte w przepisach kolejnych ustaw sformułowania, jak i względy wykładni celowościowej wskazują na obszar, który jest konieczny dla utrzymania i eksploatacji torów, a tym samym zapewnienia bezpiecznego prowadzenia ruchu kolejowego. Tylko zatem z uwzględnieniem powyższego kontekstu można oceniać przeznaczenie nieruchomości oddanej pozwanemu w użytkowanie wieczyste.

W okolicznościach sprawy nie było kontrowersyjne, iż sposób korzystania z dawnej działki nr (...) odpowiadał w/w jej przeznaczeniu w części dotyczącej działki nr (...) (por. mapa – k. 112). Działka nr (...) od wielu lat leży odłogiem, jest zarośnięta chwastami i krzakami, co potwierdzili świadkowie i wprost obrazują złożone do akt zdjęcia. Po likwidacji stacji kolejowej Z. brak jest funkcjonalnego związku spornej działki z linią kolejową znajdującą się na działce nr (...). Pozwany nie wykazał, by usytuowano tam budynki, budowle lub urządzenia przeznaczone do prowadzenia ruchu kolejowego czy inne elementy infrastruktury kolejowej ani też, by grunt ten był w jakikolwiek sposób konieczny – jako teren przyległy - do wykonywania przewozów, utrzymania torów i ich wykorzystania w realizowanej działalności. W tej sytuacji zarzut naruszenia art. 4 pkt 1 i 2 ustawy o transporcie drogowym uznać trzeba za bezzasadny.

Pozbawiony racji jest też zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162, poz.1568 ze zm.). Wprawdzie z przedstawionych przez pozwanego porozumień wynika, że układ przestrzenny (...)wraz z budynkami i urządzeniami został wpisany do Rejestru Zabytków Województwa (...) pod nr (...)-A jako(...), jednak stosownych decyzji w tej mierze nie złożono. Cytowane porozumienia były zawierane przed dokonaniem podziału działki nr (...). Tymczasem – jak wyżej zaznaczono - na działce (...) nie ma żadnych obiektów infrastruktury kolejowej, także zatem związanej z(...). We wniosku o podział działki (...) z dnia 3 grudnia 2007r. wskazano, że ruch kolejowy prowadzony będzie na działce (...), natomiast działki (...) nie stanowią linii kolejowej i przeznaczone są do zagospodarowania przez (...) ( k.111). Wniosek ten przed zatwierdzeniem był przedmiotem oceny konserwatora zbytków, który wydać musiał stosowne pozwolenie (por. art. 96 ust. 1 a ustawy o gospodarce nieruchomościami). Trudno w tych warunkach przyjąć, że działka (...) wchodzi w skład układu przestrzennego (...), a tym samym opisywane przez skarżącego ograniczenia niewątpliwie nie obowiązywały co najmniej od czasu podziału.

Strony były zgodne, iż(...) obsługuje (...) Towarzystwo (...), które jest stowarzyszeniem. Pozwany nie ma z tym podmiotem umowy, nie wykonuje na tym terenie przewozów dla transportu kolejowego, nie ma tam stacji kolejowej. Od czasu dokonania podziału nieruchomości nie podjął aktywności w celu wykorzystywania działki nr (...), uprzednio zaś przez wiele lat nie podejmował takich działań w stosunku do działki nr (...) w części odpowiadającej działce nr (...); nie zaprezentował też jakichkolwiek planów co do jej dalszego zagospodarowania, stosownie do deklaracji wyrażanych w postępowaniu administracyjnym o podział. Przeciwskazań, utrudnień czy ograniczeń stających na przeszkodzie takiemu zagospodarowaniu, przynajmniej w okresie następującym po podziale nieruchomości, również nie przedstawiono. W tych warunkach zaaprobować trzeba stanowisko sądu I instancji, iż spełnione zostały przesłanki z art. 240 k.c.

Nie zasługiwał wreszcie na podzielenie zarzut naruszenia art. 233 k.c. Jest oczywiste, że użytkownik wieczysty może zarówno korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób, jak i może swoim prawem rozporządzać, w obu wypadkach w granicach ustawy, zasad współżycia społecznego oraz postanowień umowy czy decyzji o oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste. Zawarcie przez pozwanego porozumień i w ich konsekwencji użyczenia nieruchomości nie było więc wykluczone, co jednak nie oznacza zwolnienia go z negatywnych skutków niezgodnego z przeznaczeniem korzystania z gruntu przez faktycznego posiadacza. Kontraktowe przekazanie nieruchomości innemu podmiotowi nie stanowi samo przez się realizacji powinności co do sposobu korzystania w zgodzie z art. 239 § 1 k.c. Jeśli bowiem ten, któremu użyczono nieruchomość nie czynił inwestycji infrastrukturalnych służących wykonywaniu zadań w dziedzinie transportu kolejowego, jak założono w umowie, a także nie realizował celów wynikających z decyzji o ustanowieniu użytkowania wieczystego oraz z ogólnego planu zagospodarowania nieruchomości, pozwany ponosi za to odpowiedzialność względem właściciela. Słusznie zauważył powód, że stwierdzając sprzeczność korzystania z nieruchomości lub jej części z przeznaczeniem, użytkownik wieczysty powinien rozwiązać umowę użyczenia. Jeśli pozwany dostrzegał potrzebę zagospodarowania działki nr (...) w inny sposób niż na cele związane z funkcjonowaniem kolejki wąskotorowej, to najpóźniej działania takie powinien podjąć po wyodrębnieniu tej działki. Zaniechanie interwencji prowadziło do dalszej degradacji gruntu i nie może stanowić skutecznego usprawiedliwienia dla pozwanego. Kwestie powyższe stały się przedmiotem rozważań sądu I instancji, toteż ich pominięcie w samym opisie podstawy faktycznej, nie miało ostatecznie wpływu na wynik rozstrzygnięcia.

Zasadnie także Sąd Okręgowy podkreślił, iż prawo użytkowania nieruchomości jest prawem na rzeczy cudzej. Zapewnieniu właściwego wykorzystania nieruchomości, zgodnie z celem oznaczonym przez właściciela, służy instytucja rozwiązania stosunku użytkowania wieczystego. W sytuacji, gdy pozwany od wielu lat nie korzystał z gruntu na potrzeby związane z prowadzoną działalnością transportową, a od czasu podziału nieruchomości nie zrealizował w stosunku do niej planów zagospodarowania, powód był uprawniony do wystąpienia z roszczeniem z art. 33 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Pozwanemu nie daje dostatecznej ochrony klauzula nadużycia prawa z art. 5 k.c. Nie leży bowiem w interesie społecznym utrzymywanie stosunku, w ramach którego nieruchomość nie jest w jakikolwiek sposób użytkowana, jest zaniedbana i nie przynosi pożytków (pozwany nie ponosi opłat z uwagi na ustalony sposób przeznaczenia).

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację

O kosztach orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, o której mowa w art. 98 k.p.c., stosowanym w postępowaniu apelacyjnym poprzez art. 391 § 1 k.p.c.