Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2017r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Krzysztof Kremis

Sędziowie: Sędzia SO Patrycja Gruszczyńska-Michurska

Sędzia SO Piotr Jarmundowicz (spr.)

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2017r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w W.

przeciwko W. G.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Rejonowego w Wołowie

z dnia 28 kwietnia 2016r.

sygn. akt I C 707/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanego 2400 zł kosztów postępowania apelacyjnego.

Sędzia SO Piotr Jarmundowicz Sędzia SO Krzysztof Kremis Sędzia SO Patrycja Gruszczyńska-Michurska

Sygn. akt II Ca 1314/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Wołowie oddalił powództwo (...) w W. o zapłatę przez pozwanego W. G. kwoty 31 702,47 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty (pkt I) oraz zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanego 2 417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II).

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych:

W okresie od dnia 1 listopada 2009 r. do 26 marca 2012 r. pozwany W. G. bezumownie użytkował działki nr (...) położone w obrębie Ł., gmina W., wchodzące w skład (...) Skarbu Państwa, uprzednio użytkowane na podstawie umowy dzierżawy z dnia 15 maja 2007 r. Po wygaśnięciu umowy dzierżawy, która trwała do 31 października 2009 r. (...) wezwała W. G. do wydania nieruchomości w dniu 18 listopada 2009 r. W tym dniu pracownik strony powodowej stawił się w celu przejęcia działek oraz sporządzenia stosownego protokołu, jednak W. G. odmówił ich wydania i nadal rolniczo użytkował działki. Wydał je dopiero w dniu 26 marca 2012 r. w toku zainicjowanego przez (...) postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Wołowie Andrzeja Mazurczaka, sygn. akt Km 1466/11.

Wyrokiem z dnia 5 czerwca 2014 r., sygn. akt VI C 348/13, Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej VI Zamiejscowy Wydział Cywilny w Wołowie, zasądził od W. G. na rzecz (...) kwotę 47 709, 82 zł oraz kwotę 5 524, 12 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Kwota ta stanowiła wynagrodzenie za bezumowne użytkowanie przez W. G. działek nr (...) położonych w obrębie Ł., gmina W. w okresie od 3 grudnia 2011 r. do 26 marca 2012 r. ustalone na podstawie art. 39b ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, który wszedł w życie w dniu 3 grudnia 2011 r. Wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 18 grudnia 2014 r., sygn. akt II Ca 1253/14, oddalono apelację pozwanego. Pozwany uiścił na rzecz powoda powyższa kwotę

Administracja (...) Skarbu Państwa we W. składała Burmistrzowi Miasta i Gminy W. roczne deklaracje na podatek rolny na 2009 r., 2010 r., 2011 r. i 2012 r. Łączne kwoty podatku wskazane w deklaracjach w powyższych latach wynosiły odpowiednio : 63 843 zł, 69 004 zł, 80 512 zł i 125 560 zł.

W okresie od 1 listopada 2009 r. do grudnia 2012 r. Administracja (...) Skarbu Państwa we W. dokonywała przelewów podatku rolnego na rzecz Gminy W. w następujących dniach i kwotach :

- 16 listopada 2009 r.- 16 273 zł,

- 15 grudnia 2009 r. – 89 zł i 3 963 zł,

- 15 marca 2010 r. – 19 306 zł,

- 14 maja 2010 r. – 2 440 zł i 18 950 zł,

- 15 listopada 2010 r. – 1 993 zł i 17 550 zł,

- 15 grudnia 2010 r. – 1 991 zł i 482 zł,

- 15 marca 2011 r. – 20 692 zł,

- 16 maja 2011 r. – 20 802 zł,

- 15 września 2011 r. – 20 792 zł,

- 15 listopada 2011 r. – 19 026 zł,

- 16 grudnia 2011 r. – 519 zł,

- 15 marca 2012 r.- 2 074 zł i 29 624 zł,

- 15 maja 2012 r. – 30 691 zł,

- 17 września 2012 r. – 1 613 zł,

- 15 listopada 2012 r. – 21 967 zł,

- 17 grudnia 2012 r. – 39 zł.

W dniu 10 września 2012 r. Administracja (...) Skarbu Państwa we W. wystawiła notę obciążeniową nr (...) i (...). W nocie nr (...) obciążono W. G. kwotą 5 439 zł z tytułu równowartości podatku od nieruchomości (droga) za bezumowne użytkowanie działki nr (...) w obrębie Ł., gmina W. za okres 1 grudnia 2009 r. – 31 marca 2012 r., zgodnie z załączonym wyliczeniem : za 2009 r. – 193 zł, za 2010 r. – 2 313 zł, za 2011 r. – 2 313 zł, za 2012 r. – 620 zł. W nocie nr (...) obciążono W. G. kwotą 18 269 zł z tytułu równowartości podatku rolnego za bezumowne użytkowanie działki nr (...) o powierzchni 86,0240 ha w obrębie Ł., gmina W. za okres 1 grudnia 2009 r. – 31 marca 2012 r., zgodnie z załączonym wyliczeniem : za 2009 r. –718zł, za 2010 r. –7 322 zł, za 2011 r. –7 322 zł, za 2012 r. – 2 907 zł. Termin płatności określono „do dnia 01.10.2012 r.”.

Pismem z dnia 17 marca 2015 r. (...) Oddział we W. wezwała W. G. do zapłaty kwoty 31 006,17 zł. Wskazano, iż na powyższą należność składają się: kwota 5 439 zł stanowiąca równowartość podatku rolnego uiszczonego przez (...) za okres od 1 grudnia 2009 r. do 31 marca 2012 r. (nota 365/2012), kwota 1 674,32 zł z tytułu odsetek ustawowych liczonych od tej kwoty od dnia 2 października 2012 r. do dnia 17 marca 2015 r., kwota 18 269 zł stanowiąca równowartość podatku uiszczonego przez (...) za okres od 1 grudnia 2009 r. do 31 marca 2012 r. (nota (...)), kwota 5 623, 85 zł z tytułu odsetek ustawowych liczonych od tej kwoty od dnia 2 października 2012 r. do dnia 17 marca 2015 r.

Pismem z dnia 30 marca 2015 r. W. G. wezwał (...) Oddział we W. do wskazania podstawy prawnej wezwania do zapłaty z dnia 17 marca 2015 r. Wskazał, że zgodnie z ustawą z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku nie jest zobowiązany do zapłaty podatku od bezumownie użytkowanych nieruchomości. Podkreślił, że uiszczenie przez niego zasądzonej prawomocnym wyrokiem znacznej kwoty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie czyni zadość interesom (...) czyniąc dalsze roszczenia powoda sprzecznymi z zasadami współżycia społecznego

Przy tak poczynionych ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy zważył, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd I instancji wskazał, że ustalił stan faktyczny na podstawie dowodów z dokumentów, których treść nie była przez strony kwestionowana w postaci: wyroku Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej z dnia 5 czerwca 2014 r., sygn. akt VI C 348/13 wraz z uzasadnieniem, wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 18 grudnia 201 r., sygn. akt II Ca 1253/14 wraz z uzasadnieniem, deklaracji podatkowych, wyciągów z rachunku bankowego Administracji (...) Skarbu Państwa we W., noty księgowej nr (...) wraz z wyliczeniem podatku, noty księgowej nr (...) wraz z wyliczeniem podatku, ostatecznego przedsądowego wezwania do zapłaty z dnia 17 marca 2015 r. wraz z potwierdzeniem odbioru, pisma W. G. z dnia 30 marca 2015 r.

Zdaniem Sądu bezsporny był fakt oraz okres bezumownego użytkowania przez pozwanego (po upływie okresu trwania umowy dzierżawy) działek nr (...) położonych w obrębie miejscowości Ł., gmina W., wchodzących w skład (...) Skarbu Państwa oraz uiszczenie przez pozwanego wynagrodzenia zasądzonego powyższym wyrokiem. W ocenie Sądu I instancji niewątpliwe jest też składanie przez stronę powodową Burmistrzowi Miasta i Gminy W. deklaracji na podatek rolny w latach 2009 - 2012 i uiszczanie tego podatku na rzecz Gminy W., na obszarze której znajdują się powyższe działki. Choć z załączonych przez stronę powodową dokumentów (deklaracji podatkowych i wyciągów z rachunku bankowego) nie wynika wysokość podatku uiszczanego przez powoda za działki bezumownie użytkowane przez pozwanego, pozwany nie kwestionował kwot równowartości podatku rolnego wskazanych w notach księgowych nr (...), których zwrotu domagała się strona powodowa. Sąd Rejonowy wskazał, że z dokumentów w postaci ostatecznego przedsądowego wezwania do zapłaty z dnia 17 marca 2015 r. wraz z potwierdzeniem odbioru oraz pism W. G. z dnia 30 marca 2015 r. wynikało, że powód wezwał pozwanego do dobrowolnego spełnienia świadczenia dochodzonego pozwem, ten jednak odmówił domagając się wskazania podstawy prawnej tego roszczenia. Sąd zważył, że sam fakt uiszczenia przez stronę powodową podatku rolnego za działki użytkowane bezumownie przez pozwanego nie przesądza o zasadności żądania zwrotu sum wydatkowanych na opłacenie podatku. Tymczasem konstrukcja uzasadnienia pozwu sprowadza się do wskazania, że powód uiścił rzeczony podatek oraz obciążył pozwanego należnościami z tego tytułu oraz naliczonymi od tych kwot odsetkami ustawowymi. Sąd I instancji zauważył, że powód reprezentowany przez kwalifikowanego pełnomocnika w osobie radcy prawnego zaniechał w pozwie przytoczenia okoliczności, z których wywodzi uprawnienie do żądania zwrotu od pozwanego wpłaconego podatku wraz z odsetkami ustawowymi. Oczywistym jest, że strony nie mają obowiązku wskazywania podstaw prawnych swoich żądań, niemniej jednak wskazanie okoliczności uzasadniających żądanie pozwu (w niniejszej sprawie – żądanie zwrotu kwot uiszczonych tytułem podatku) stanowi element podstawy faktycznej dochodzonego roszczenia. W ocenie Sądu kwestia ta winna znaleźć swoje odzwierciedlenie w uzasadnieniu pozwu, w szczególności z uwagi na to, iż kwestia ta była przedmiotem przedprocesowej korespondencji między stronami – wszak pozwany w piśmie z dnia 30 marca 2015 r. stanowiącym odpowiedź na ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty bezskutecznie domagał się, by strona powodowa wskazała podstawę prawną żądania zwrotu równowartości uiszczonego podatku wraz z odsetkami ustawowymi.

Sąd zważył, że analiza treści pisma pełnomocnika powoda, stanowiącego odpowiedź na sprzeciw, w którym wskazano, że wskutek bezprawnego działania pozwanego, polegającego na władaniu nieruchomością rolną Skarbu Państwa bez tytułu prawnego, powód musiał uiścić podatek, będąc pozbawionym możliwości wydzierżawienia nieruchomości podmiotowi, który by go opłacał, a nadto, że chybiony jest zarzut przedawnienia, bowiem objęte pozwem roszczenie nie jest roszczeniem wymienionym w art. 229 k.c., prowadzi do jednoznacznej konstatacji, iż strona powodowa wywodzi żądanie pozwu z czynu niedozwolonego. W piśmie tym bowiem wskazano okoliczności, którymi strona powodowa uzasadnia żądanie zwrotu kwoty uiszczonej tytułem podatku rolnego.

Sąd zważył, że zgodnie z art. 415 k.c., kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Przepis ten normuje podstawową zasadę odpowiedzialności opartej na winie sprawcy szkody. Za szkodę odpowiada osoba, której zawinione zachowanie jest źródłem powstania tej szkody. Zdarzeniem sprawczym, w rozumieniu art. 415 k.c., jest zarówno działanie, jak i zaniechanie. Czyn sprawcy pociągający za sobą odpowiedzialność cywilną musi wykazywać pewne cechy (znamiona) odnoszące się do strony przedmiotowej i podmiotowej. Chodzi o znamiona niewłaściwości postępowania od strony przedmiotowej, co określa się mianem bezprawności czynu, i od strony podmiotowej, co określa się jako winę w znaczeniu subiektywnym. Bezprawność - jako przedmiotowa cecha czynu sprawcy - tradycyjnie ujmowana jest jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym. Pojęcie „porządek prawny" obejmuje nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej, lecz także nakazy i zakazy wynikające z norm moralnych i obyczajowych, określanych jako „zasady współżycia społecznego" lub „dobre obyczaje". Wina z kolei to pojęcie odnoszące się do sfery zjawisk psychicznych sprawcy, dlatego określa się ją jako znamię podmiotowe czynu, przy czym dopiero czyn uznany za bezprawny może być rozważany w kategoriach winy. Aktualnie w nauce prawa cywilnego, podobnie jak w prawie karnym przyjmuje się normatywną koncepcję winy, która sprowadza winę do zarzutu stawianego sprawcy bezprawnego czynu, że jego decyzja była naganna w konkretnej sytuacji, ujmując winę jako naganną decyzję człowieka, odnoszącą się do podjętego przez niego bezprawnego czynu (por. G. Bieniek, Komentarz do art. 415 k.c., LEX). W ocenie Sądu Rejonowego nie ulega wątpliwości, że zachowanie pozwanego polegające na bezumownym użytkowaniu działek wchodzących w skład (...) Skarbu Państwa było zachowaniem bezprawnym i zawinionym. Pozwany użytkując nieruchomość po upływie okresu trwania umowy dzierżawy i odmawiając jej wydania naruszył uprawnienia przysługujące właścicielowi nieruchomości, uniemożliwiając mu jej posiadanie i korzystanie z niej. Pozwany bezsprzecznie zdawał sobie sprawę z naganności swego postępowania, bowiem wiedział, że nie ma tytułu prawnego do działek oraz, że był zobowiązany do ich zwrotu działek po upływie okresu trwania umowy dzierżawy. Powyższe bezprawne i zawinione zachowanie pozwanego spowodowało szkodę w majątku (...) związaną z koniecznością uiszczenia podatku rolnego. Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 1 punkt 4 lit. b ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, podatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, będące posiadaczami gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład (...) Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych; w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne (...) i Lasów Państwowych. Zdaniem Sądu Rejonowego bezumowne użytkowanie przez powoda działek wchodzących w skład (...) Skarbu Państwa implikowało po stronie powoda obowiązek zapłaty podatku rolnego. Ponadto na podstawie art. 3 ust. 1 punkt 4 lit. a powołanej ustawy, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem, z (...) lub z innego tytułu prawnego, podatnikiem jest posiadacz gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Tym samym uzasadnione jest twierdzenie powoda, że w sytuacji, gdyby pozwany nie użytkował bezumownie wymienionych wyżej działek, (zatem nie dopuścił bezprawnego i zawinionego zachowania) powód mógłby je wydzierżawić, a obowiązek podatkowy spoczywałby nie na powodzie, a na dzierżawcy. Zapłata przez powoda podatku rolnego za działki użytkowane przez pozwanego stanowi zatem szkodę w majątku powoda pozostającą w adekwatnym związku przyczynowym z bezprawnym i zawinionym zachowaniem pozwanego.

W ocenie Sądu I instancji pozwany skutecznie podniósł zarzut przedawnienia. Wprawdzie pełnomocnik powoda podnosząc zarzut przedawnienia powoływał art. 229 k.c., jednakże Sąd, nie będąc związany wskazywanymi przez strony podstawami prawnymi żądań, nie jest również związany wskazywaną podstawą prawną zarzutu przedawnienia. Zgodnie z art. 442 (1) § 1 zd. 1 k.c., roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Zdaniem Sądu oczywistym jest, że szkoda w majątku powoda powstawała każdorazowo gdy uiszczał podatek rolny za działki bezumownie użytkowane przez pozwanego. Zasady logiki i doświadczenia życiowego nakazują wnioskować, że w czasie opłacania podatków powód uzyskiwał wiedzę o szkodzie i jej wysokości, nadto wiedział, że osobą zobowiązaną do jej naprawienia jest pozwany. Powodowi niewątpliwie było wiadomo, że pozwany bezumownie użytkuje wymienione powyżej działki, skoro pozwany nie wydał ich po upływie okresu umowy dzierżawy, a w listopadzie 2009 r. pracownik powoda bezskutecznie próbował wykonać czynności związane z protokolarnym przejęciem działek. Wprawdzie z przedłożonych przez powoda dokumentów nie wynika, które przelewy dotyczyły podatku na rzecz Gminy W. za działki pozostające we władaniu pozwanego, niemniej jednak oczywistym jest, że skoro należności te były uiszczane w 2009 r., 2010 r. i 2011 r., roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z konieczności zapłaty podatku rolnego przez stronę powodową przedawniło się przed wniesieniem pozwu w niniejszej sprawie, co miało miejsce w dniu 13 sierpnia 2015 r. W ocenie Sądu Rejonowego bardziej złożonej analizy, w kontekście trzyletniego terminu przedawnienia oraz faktu, że pozwany użytkował działki powoda do dnia 26 marca 2012 r., wymagały wpłaty dokonywane w 2012 r. – tj. w dniach 15 marca 2012 r., 15 maja 2012 r., 17 września 2012 r., 15 listopada 2012 r., 17 grudnia 2012 r. W tym zakresie Sąd również uznał że roszczenie powoda uległo przedawnieniu. Zauważyć należało, iż w dniu 10 września 2012 r. strona powodowa wystawiła noty obciążeniowe, w których domagała się zwrotu podatku uiszczonego za lata 2009 – 2012. Skoro w dokumentach tych mowa jest o obciążeniu pozwanego zwrotem równowartości podatku, zgodnie z załączonym do nich wyliczeniem, wnioskować należy, że podatek (także za 2012 r.) został uiszczony przed dniem wystawienia tych dokumentów, tj. przed 10 września 2012 r. Ostatnia wpłata dokonana przez powoda tytułem podatku rolnego przed 10 września 2012 r. miała miejsce w dniu 15 maja 2012 r. W związku z powyższym najpóźniej w tym dniu powód doznał szkody związanej z koniecznością zapłaty na rzecz Gminy W. podatku rolnego za 2012 r. spowodowaną bezprawnym i zawinionym zachowaniem pozwanego. Tym samym w dniu wniesienia pozwu (tj. 13 sierpnia 2012 r.) roszczenie powoda było już przedawnione.

W ocenie Sądu przedawnieniu uległo również roszczenie o odsetki za opóźnienie. Ustawowym skutkiem przedawnienia jest powstanie po upływie terminu przedawnienia po stronie tego, przeciw komu przysługuje roszczenie, uprawnienia do uchylenia się od jego zaspokojenia, czyli tzw. zarzut peremptoryjny. Wykonanie tego uprawnienia powoduje, że roszczenie już nie może być skutecznie dochodzone. Dotyczy to nie tylko roszczenia głównego, ale także odsetek za opóźnienie (tak uchwała SN z 10 listopada 1995 r., III CZP 156/95, LexPolonica nr 307369, OSNC 1996, nr 3, poz. 31). W orzecznictwie podkreśla się ponadto, że roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego (por. uchwała Składu Siedmiu Sędziów SN z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04, OSNC 2005/9/149, Prok.i Pr.-wkł. 2005/6/30, OSP 2006/1/1, Wokanda 2005/3/1, Biul.SN 2005/1/9, M.Prawn. 2005/4/178, M.Prawn. 2005/13/647)

Sąd I instancji wskazał, że mimo, iż pełnomocnik powoda nie wskazywał, iż podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia stanowi naruszenie art. 5 k.c., Sąd powyższe rozważył, uznając, iż powołanie się przez pozwanego na zarzut przedawnienia nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i nie stanowi nadużycia prawa podmiotowego. Na taką ocenę Sądu miała wpływ okoliczność, że pozwany uiścił już na rzecz strony powodowej wysoką sumę tytułem odszkodowania tj. kwotę 47 709,82 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne użytkowanie działek nr (...). Kwota ta została naliczona jedynie za okres od 3 grudnia 2011 r. do 26 marca 2012 r. i ustalona na podstawie bezwzględnie obowiązującego przepisu art. 39b ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, który wszedł w życie w dniu 3 grudnia 2011 r. Sąd zważył, że zgodność tego przepisu z Konstytucją RP jest przedmiotem pytania prawnego skierowanego do Trybunału Konstytucyjnego przez Sąd Okręgowy w Elblągu, które zainicjowało prowadzone przed Trybunałem aktualnie postępowanie o sygn. akt P 123/15.

Sąd zaznaczył nadto, że żądanie od pozwanego równowartości uiszczonego podatku rolnego nie znajdowało podstawy w przepisach ustawy z dnia 19 października 1991r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, bowiem przepisy tej ustawy nie zawierają regulacji dotyczących tego typu roszczeń. Zastosowania w niniejszej sprawie (abstrahując od treści art. 39 b ust. 3 powołanej ustawy, który stanowi, że do roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie bez tytułu prawnego z nieruchomości Zasobu nie stosuje się przepisów art. 224 - 231 Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 229.) nie miały również przepisy art. 224 - 231 kodeksu cywilnego dotyczące roszczeń właściciela rzeczy i jej samoistnego posiadacza, bowiem przepisy te nie przyznają nieposiadającemu rzeczy właścicielowi uprawnienia do żądania zwrotu równowartości nakładów na rzecz od posiadacza samoistnego rzeczy. W ocenie Sądu, z uwagi na treść pisma procesowego pełnomocnika powoda z dnia 10 marca 2016 r., w którym przytoczono okoliczności wskazujące na to, iż powód wywodzi swoje roszczenie z czynu niedozwolonego, bezzasadnym było rozważanie, czy żądanie pozwu uzasadnione jest w aspekcie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Sąd Rejonowy podkreślił, że zarówno w pozwie, jak i piśmie procesowym z dnia 10 marca 2016 r. pełnomocnik powoda nie wskazał na żadne okoliczności świadczące o tym, by opierał żądanie pozwu na tej instytucji. Poza tym rzeczą Sądu nie jest wzywanie powoda reprezentowanego przez kwalifikowanego pełnomocnika w osobie radcy prawnego do precyzowania podstawy faktycznej roszczenia i przytaczania okoliczności uzasadniających żądanie pozwu w oparciu o wszelkie hipotetycznie możliwe do zastosowania normy prawa, zwłaszcza w sytuacji, gdy pełnomocnik powoda miał wiedzę o podniesionym przez pozwanego zarzucie przedawnienia, a w istocie nie odniósł się do niego i nie uczestniczył w rozprawie przeprowadzonej w niniejszym postępowaniu, pozbawiając się tym samym możliwości precyzowania podstawy faktycznej pozwu bądź przytaczania niezgłoszonych w pozwie ani piśmie procesowym z dnia 10 marca 2016r. okoliczności uzasadniających żądanie.

Orzeczenie o kosztach Sąd Rejonowy oparł na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. Powód w całości przegrał proces, natomiast pełnomocnik pozwanego złożył skuteczny wniosek o zwrot kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W związku z powyższym, Sąd Rejonowy zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2 417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Suma ta stanowi wynagrodzenie ustanowionego dla pozwanej z urzędu pełnomocnika procesowego w osobie adwokata w stawce określonej w § 6 punkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz kwotę uiszczonej przez pozwanego opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodła strona powodowa zaskarżając je w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi strona powodowa zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

- przepisu art. 405 k.c. poprzez jego niezastosowanie i oddalenie powództwa o zapłatę kwoty 31 702,47 zł w sytuacji gdy pozwany korzystał z nieruchomości powoda bez tytułu prawnego czerpiąc z niej pożytki, nie ponosząc w związku z używaniem nieruchomości ciężarów publiczno - prawnych, które to ciężary z mocy ustawy o podatku rolnym zobowiązany był ponosić powód, uszczuplając tym samym swoje mienie na rzecz pozwanego, którego mienie zostało wzbogacone o równowartość kwoty podatku rolnego;

- naruszenie przepisu art. 118 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że roszczenie powoda uległo przedawnieniu, w sytuacji gdy termin przedawnienia, w tym roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, wynosi lat dziesięć.

Strona powodowa zarzuciła także naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a to przepisu art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i oddalenie powództwa ze względu na wskazaną przez powoda podstawę prawną roszczenia, która kwalifikowała je jako żądanie naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, w sytuacji gdy wskazana przez strony podstawa prawna nie wiąże Sądu, a Sąd związany jest granicami żądania pozwu, które wyznaczają wskazane przez powoda okoliczności faktyczne.

Przy tak sformułowanych zarzutach strona powodowa wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty 31 702,47 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od daty wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa radcowskiego według norm przepisanych, a także o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa radcowskiego według norm przepisanych.

Na rozprawie w dniu 11 kwietnia 2017 r. pełnomocnik pozwanego wniósł o oddalenie apelacji strony powodowej a nadto o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego liczonych według norm przepisanych (k. 117).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy zważył, że postępowanie apelacyjne oparte jest na apelacji pełnej cum beneficio novorum, której istota polega na tym, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę ponownie, to znaczy jeszcze raz bada sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji (zobacz: uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, mająca moc zasady prawnej z 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/2007 OSNC 2008/6 poz. 55). Sąd drugiej instancji, zachowując pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia, ma obowiązek merytorycznie rozpoznać sprawę, nie ograniczając się tylko do skontrolowania legalności orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej instancji. Rozpoznając sprawę kontynuuje postępowanie rozpoczęte w sądzie pierwszej instancji. Jest również sądem, który przeprowadza - jeśli zachodzi konieczność - własne postępowanie dowodowe, w którym istnieje możliwość powtórzenia i uzupełnienia dowodów przeprowadzonych w sądzie pierwszej instancji oraz uwzględnienia nowych faktów i dowodów. Skoro istotą postępowania apelacyjnego jest merytoryczne sądzenie sprawy, to sąd drugiej instancji ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny dowodów zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji.

Realizując powyższe obowiązki Sąd Okręgowy po rozważeniu na nowo całego zebranego w sprawie materiału dokonał jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w konsekwencji czego uznał, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest trafne.

Sąd I instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i w tym zakresie Sąd II instancji przyjął je za własne (art. 382 k.p.c.).

Strona powodowa zarzuciła Sądowi I instancji naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. w związku z art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i oddalenie powództwa ze względu na wskazaną przez siebie podstawę prawną roszczenia.

Sąd Odwoławczy zauważa, że w świetle art. 187 § 1 i art. 321 § 1 k.p.c. powód nie ma obowiązku wskazania podstawy prawnej swych żądań (da mihi factum dabo tibi ius czy iura novit curia). Innymi słowy, strony nie są zobowiązane do wskazania przepisów prawnych, gdyż kwalifikacja prawna stanu faktycznego - ustalonego w wyniku rozpoznania sprawy należy do sądu, który jej dokonuje w procesie subsumpcji (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 maja 1957 r., 2 CR 305/57, OSN 1958, poz. 72). Nie ma z tego punktu widzenia w zasadzie różnicy, czy w sprawie strona występuje samodzielnie czy jest zastępowana przez fachowego pełnomocnika. Wskazanie jednak przez powoda przepisów prawa materialnego, mających stanowić podstawę prawną roszczenia, jakkolwiek niewymagane, nie pozostaje całkowicie bez znaczenia dla przebiegu i wyniku sprawy, gdyż pośrednio określa jakie są w pierwszej kolejności istotne okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie pozwu (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego1999 r., I CKN 252/98, OSNC 1999, nr 9, poz. 152, z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 402/10, OSNC 2012, nr 1, poz. 16 i z dnia 14 stycznia 2004 r., I CK 42/03). Niemniej nie można z tego względu przyjąć, że powołanie określonej podstawy prawnej oznacza, iż powód poddaje pod osąd tylko te fakty, które mogą służyć zastosowaniu wskazanej przez niego normy prawa materialnego. Powołanie przez powoda podstawy faktycznej żądania, która może być kwalifikowana według różnych podstaw prawnych, uzasadnia rozważenie przez sąd każdej z nich przy rozpoznaniu sprawy, a zastosowanie jednej z nich, choćby odmiennej od tej, którą podał powód, nie uzasadnia zarzutu naruszenia art. 321 § 1 KPC (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1937 r., II C 1174/37, Zb. Orz. 1938, nr 7, poz. 334).

W niniejszej sprawie strona powodowa w pozwie wskazała jedynie, że pozwany bezumownie użytkował jej nieruchomość, zaś ona uiszczała podatek rolny w okresie od 1 grudnia 2009 r. do 31 marca 2012 r. Dodała, że wobec tego obciążyła pozwanego równowartością poniesionych opłat, wskazując sposób wyliczenia oraz podnosząc, że pomimo wezwania do zapłaty pozwany nie uregulował należności (k. 3 – 4). Z kolei w piśmie z dnia 10 marca 2016 r. (k. 81) strona powodowa wskazała, powołując się na postanowienia art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. b ustawy o podatku rolnym, że na skutek bezprawnego działania pozwanego polegającego na władaniu nieruchomością rolną Skarbu Państwa bez tytułu prawnego, musiała zapłacić podatek rolny, będąc pozbawionym możliwości wydzierżawienia nieruchomości innemu podmiotowi, który by go opłacał. Tak określone okoliczności faktyczne determinowały zakres rozstrzygania przez Sąd I instancji. Oznacza to, że Sąd Rejonowy, wbrew odmiennemu stanowisku wyrażonemu w pisemnym uzasadnieniu, zobligowany był do ustalenia różnych, możliwych do zastosowania kwalifikacji prawnych żądania.

Sąd Rejonowy rozstrzygając sprawę zastosował jedynie konstrukcję opartą na odpowiedzialności deliktowej. Nie zbadał natomiast zasadności żądania w oparciu o przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia. Tym samym zasadne okazały się zarzuty procesowe strony powodowej dotyczące naruszenia przez Sąd Rejonowy norm art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 321 § 1 k.p.c. Powyższe uchybienie procesowe nie miało jednak znaczenia dla wydanego w sprawie rozstrzygnięcia. Wskazać bowiem trzeba, że sąd II instancji jest także sądem merytorycznym, a więc jest uprawniony i jednocześnie zobowiązany do merytorycznego rozstrzygania sprawy. Wolą ustawodawcy było bowiem, aby spór mógł być toczony merytorycznie także w postępowaniu apelacyjnym. Pozwoliło to Sądowi Okręgowemu na zbadania merytoryczne zgłoszonego żądania w oparciu o konstrukcję prawną dotyczącą bezpodstawnego wzbogacenia.

Zdaniem apelującej Sąd Rejonowy niezasadnie nie zastosował do rozpoznania jej żądania przepisu art. 405 k.c. Należy wskazać, że zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Sąd Okręgowy zauważa, że brak podstawy prawnej oznacza uzyskanie korzyści kosztem zubożonego, nieusprawiedliwione przez czynność prawną, przepis ustawy, orzeczenie sądu lub decyzję administracyjną. Artykuł 405 k.c. wyznacza trzy podstawowe przesłanki powstania roszczenia o zwrot wzbogacenia, a mianowicie wymaga się, aby: 1) doszło do wzbogacenia majątku jednej osoby, uzyskanego kosztem majątku innej osoby, 2) wzbogacenie i zubożenie pozostawały ze sobą w związku w tym rozumieniu, iż wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem by miały wspólne źródło oraz 3) aby wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej. W wyroku z 20 lipca 2007 r. (I CSK 105/07, Legalis) Sąd Najwyższy podkreślał, że formuła użyta w art. 405 k.c., iż wzbogacenie ma nastąpić „kosztem” zubożonego, a nie – jak to ujmował Kodeks zobowiązań – „z majątku”, stwarza podstawy do wniosku, że przesłanki związku między wzbogaceniem a zubożeniem nie należy rozumieć w duchu rygorystycznie pojmowanej „bezpośredniości” tego związku, a tym samym wykorzystywać w celu ograniczenia zobowiązania zwrotu wzbogacenia.

Dla roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia nie jest wymagane, aby nastąpiło przejście korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego, rozumianego w ten sposób, że pewna korzyść „ubywa” z jednego majątku i „przybywa” w drugim, bowiem zubożenie może być związane także z tym, iż majątek nie uległ powiększeniu, a wzbogacenie na tym, iż doszło do zaoszczędzenia na koniecznych wydatkach. Z pewnością zawsze musi to przybrać postać określonego „zysku” dla wzbogaconego, który da się obliczyć w pieniądzach. Brak przesunięcia między majątkami zubożonego a wzbogaconego nie przesądza o braku wzbogacenia, które w tym przypadku wyraża się w korzyściach uzyskanych przez zaoszczędzenie na wydatkach, jakie wzbogacony musiałby ponieść dla zapewnienia sobie możliwości korzystania z cudzej rzeczy lub prawa, czy uzyskania określonej usługi. Zubożenie wiąże się tu z faktem niepowiększenia majątku zubożonego o możliwe do uzyskania wynagrodzenie z tych tytułów (podobne stanowisko spotykane jest zarówno w nowszym, jak i starszym orzecznictwie, m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21.3.1997 r., I ACa 26/97, PG 1999, Nr 3; uchwała Sądu Najwyższego z 26.2.1980 r., III CZP 88/79, OSN 1980, Nr 7 – 8, poz. 137; postanowienie Sądu Najwyższego z 11.8.1978 r., III CRN 144/78, Legalis; wyrok Sądu Najwyższego z 12.6.1975 r., III CRN 479/74, OSP 1976, Nr 7, poz. 149, gdzie za przedmiot wzbogacenia uznano korzystanie z energii, usług telekomunikacyjnych, lokalu mieszkalnego, cudzej pracy w gospodarstwie rolnym - patrz Kodeks cywilny. Komentarz pod red. E. Gniewka, P. Machnikowski, wydanie 7, Legalis).

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 4 lit. a i b ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz. U. z 2016 r., poz. 617 ze zm.) podatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, będące posiadaczami gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem, z (...) lub z innego tytułu prawnego albo jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład (...) Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych; w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne (...) i Lasów Państwowych.

Z powyższego unormowania wynika w sposób niebudzący wątpliwości, że podatnikiem zobowiązanym do zapłaty podatku rolnego jest posiadacz, którego władanie wynika z zawartej umowy, a w przypadku bezumownego korzystania z gruntów wchodzących w skład zasobu własności rolnej Skarbu Państwa – (...).

Biorąc powyższe pod uwagę należy uznać, iż w sytuacji gdy dochodzi do bezumownego korzystania z gruntu rolnego pozostającego w zasobach (...) zobowiązanym do zapłaty podatku zawsze jest (...). Osoba, która bezumownie korzysta z nieruchomości pozostającej w zasobach Agencji nie jest zobowiązana do zapłaty podatku rolnego. Z tego względu nie można było uznać, iż doszło, na skutek zapłaty przez stronę powodową podatku rolnego, do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego kosztem (...) w W..

Zgodzić się należało z Sądem Rejonowym, iż w przypadku gdy (...) poniosła szkodę mogła dochodzić jej naprawienia na zasadach ogólnych. Z uwagi na skutecznie podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia, roszczenie nie mogło zostać uwzględnione. W tym miejscu należy zauważyć, że pozwany podnosił zarzut przedawnienia roszczenia strony powodowej na podstawie art. 229 k.c. Należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, iż nie znajduje zastosowanie powyższa norma prawna. Przepis ten dotyczy bowiem roszczeń związanych z wynagrodzeniem za korzystanie z rzeczy, zwrotu pożytków lub zapłaty ich wartości, jak również roszczeń o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy. Nie obejmuje więc żądania związanego ze szkodą związaną z zapłatą podatku rolnego.

Mając powyższe na względzie, zdaniem Sądu Okręgowego żądanie strony powodowej oparte na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu również nie mogło zostać uwzględnione, a tym samym brak było podstaw prawnych do uznania zasadności wniesionej apelacji.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Odwoławczy działając na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w pkt I wyroku.

Apelacja strony powodowej nie zasługiwała na uwzględnienie. Z tego względu strona powodowa obowiązana jest, na podstawie art. 98 k.p.c. zwrócić poniesione przez pozwanego koszty postępowania apelacyjnego, na które składa się wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 2 400 zł (§ 2 pkt 5 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Odwoławczy działając na podstawie powołanych wyżej przepisów orzekł jak w pkt II wyroku.

SSO Piotr Jarmundowicz SSO Krzysztof Kremis SSO Patrycja Gruszczyńska - Michurska