Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący: SSA Ewa Stefańska

Sędziowie: SA Jan Szachułowicz (spr.)

SA Tomasz Wojciechowski

Protokolant: sekr. sądowy Katarzyna Mikiciuk

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.

przeciwko (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 21 kwietnia 2016 r., sygn. akt XXVI GC 1120/15

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Sygn. akt: VIIA Ga 232/18

UZASADNIENIE

Powód - (...) sp. z o.o. w W. wniósł o zasądzenie od pozwanego kwoty 486 683,59 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od poszczególnych kwot w sposób wskazany w piśmie z dnia 14 września 2015 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

Pozwany - (...) sp. z o.o. w W. nie wniósł odpowiedzi na pozew, na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2016 r. jego pełnomocnik wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7 200 tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Orzeczenie to oparte zostało na następujących ustaleniach i rozważaniach.

W ramach współpracy pomiędzy stronami pozwany zamówił u powoda oznaczoną w dokumentach zamówień ilość towaru, a powód wystawił faktury VAT na towar sprzedany pozwanemu:

- FV (...) z dnia 10 września 2013 r. na kwotę 23 825,14 zł,

- FV (...) z dnia 12 grudnia 2013 r. na kwotę 45 106,06 zł,

- FV (...) z dnia 16 grudnia 2013 r. na kwotę 161 915,92 zł,

- FV (...) z dnia 31 grudnia 2013 r. na kwotę 1 015,98 zł,

- FV (...) z dnia 28 maja 2014 r. na kwotę 106 380,45 zł,

- FV (...) z dnia 16 września 2014 r. na kwotę 421,20 zł,

- FV (...) z dnia 19 listopada 2014 r. na kwotę 113 000,00 zł,

- FV (...) z dnia 22 grudnia 2014 r. na kwotę 40 018,05 zł,

- FV (...) z dnia 31 grudnia 2014 r. na kwotę 5 458,31 zł,

- FV (...) z dnia 27 lutego 2015 r. na kwotę 805,65 zł,

- FV (...) z dnia 7 listopada 2014 r. na kwotę 6 799,75 zł,

- FV (...) z dnia 7 listopada 2014 r. na kwotę 4 463,42 zł.

Wezwaniem do zapłaty z dnia 2 kwietnia 2014 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty części ww. faktur VAT na łączną kwotę 266 863,10 zł. Kolejne wezwanie wystosował w dniu 17 marca 2015 r., wzywając do natychmiastowego uregulowania należności w łącznej kwocie 486 683,59 zł. W dniu 26 marca 2015 r. wystosował ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty kwoty 486 683,59 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy oraz okoliczności podniesionych przez strony na rozprawie 14 kwietnia 2016 r.

W ocenie Sądu Okręgowego, powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. W sprawie bezsporna była kwestia, iż strony pozostawały w stosunkach handlowych, w ramach których zawierały transakcje. Z wyjaśnień pełnomocnika pozwanego wynikało, że strony współpracowały ze sobą nie tylko w zakresie transakcji udokumentowanych fakturami VAT załączonymi do pozwu. Pełnomocnik pozwanego oświadczył, że ze strony pozwanego dochodziło do dokonywania płatności na rzecz powoda, jednakże nie były to należności dotyczące faktur VAT objętych pozwem. W tym kontekście pozwany zaznaczył, że nie miał on wpływu na zaksięgowanie płatności na konkretne wymagalne wierzytelności przez powoda. W związku z tym sam fakt dokonywania płatności przez pozwanego nie świadczy o tym, że pozwany płacił również za faktury VAT będące podstawą dochodzonego roszczenia w tym postępowaniu. Powód nie udowodnił, że pozwany płacąc na jego rzecz należności wskazywał, że dotyczą one kwot objętych fakturami VAT załączonymi do pozwu.

Zdaniem Sądu Okręgowego, sporem objęta była kwestia wydania pozwanemu przez powoda towaru wskazanego na fakturach złożonych do akt sprawy, a tym samym kwestia należnej powodowi ceny za sprzedany towar. Pozwany twierdził bowiem, że towar wskazany w załączonych do pozwu fakturach nie został przez powoda wydany.

Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności uznał za niezbędne odniesienie się do podniesionej przez powoda kwestii spóźnionych twierdzeń pozwanego, zgłoszonych na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2016 r. Zgodnie z art. 207 § 6 k.p.c., sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Wprawdzie art. 6 § 2 k.p.c. nakłada na strony obowiązek przytaczania wszystkich okoliczności faktycznych i dowodów bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko, a pozwany miał możliwość ustosunkowania się do pozwu poprzez złożenie odpowiedzi na pozew. Jednakże należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażonym w wyroku z dnia 7 lipca 2015 r. sygn. akt I ACa 1912/14, że przy wykładni art. 207 § 6 k.p.c. należy mieć na względzie treść art. 217 § 1 k.p.c., dającego prawo stronie do przytaczania okoliczności faktycznych i dowodów na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy. W tym świetle art. 207 § 6 k.p.c. stanowi wyjątek od ogólnej zasady, co powoduje, że należy go stosować wyłącznie w ściśle określonych wypadkach, których dotyczy.

Według Sądu Okręgowego, uwzględnienie spóźnionych twierdzeń pozwanego niewątpliwie nie spowodowało zwłoki w rozpoznaniu sprawy, bowiem pozwany nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych, które wywołałyby potrzebę odroczenia terminu rozprawy oraz wyznaczenia kolejnego. Ponadto na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2016 r. był obecny również pełnomocnik powoda, który ustosunkował się do twierdzeń pozwanego.

Przechodząc do dalszych rozważań Sąd Okręgowy wywiódł, że dochodzone roszczenie powód wywodził z umowy sprzedaży zawartej z pozwanym i udokumentowanej załączonymi fakturami VAT. Zgodnie z art. 535 k.c., przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Zgodnie z tym przepisem, roszczenie o zapłatę ceny staje się wymagalne z chwilą spełnienia przez sprzedającego świadczenia niepieniężnego, chyba że strony oznaczyły w umowie sprzedaży inny termin jej uiszczenia, co oznacza, że jeżeli strony nie postanowiły inaczej, świadczenie powinno być spełnione jednocześnie (art. 488 § 1 k.c.). Sprzedawca - przenosząc własność i wydając rzecz - spełnia swoje zobowiązanie, a kupujący - odbierając rzecz - obowiązany jest wykonać swoje, tj. zapłacić sprzedawcy cenę. Istotne jest przy tym, że ciężar dowodu w przypadku roszczenia o zapłatę ceny spoczywa na sprzedawcy, którego obowiązkiem jest wykazanie, że umowa została zawarta oraz że wykonał umowę poprzez wydanie rzeczy.

W tym kontekście Sąd Okręgowy wskazał, że kluczowym zarzutem podniesionym przez pozwanego był brak dowodów wydania mu towaru przez powoda. Powód załączył do pozwu jedynie faktury VAT i z faktur tych wywodził wymagalność swojego roszczenia. Jednak przedłożenie jedynie tych faktur, jako dowodu zawarcia umowy sprzedaży oraz jej realizacji i wymagalności roszczenia, jest niewystarczające, szczególnie gdy strona przeciwna zaprzecza wykonaniu umowy. W wyroku z dnia 28 grudnia 2005 r. (I ACa 735/05) Sąd Apelacyjny w Poznaniu stwierdził, że prawidłowe jest stanowisko, według którego nie można z faktu podpisania faktury w zakresie potwierdzenia odbioru samej faktury wywodzić przyznania dokonania sprzedaży, potwierdzenia odbioru towaru i uznania roszczeń sprzedawcy. Powód powinien więc udowodnić, że miały miejsce okoliczności przemawiające za istnieniem oraz wysokością zgłoszonego roszczenia, w tym że doszło do wydania towaru osobie uprawnionej do odbioru ze strony pozwanego, co rodziło wzajemny obowiązek zapłaty świadczenia pieniężnego. Z uwagi na nieudowodnienie tych okoliczności, powództwo należało oddalić (art. 6 k.c.).

Ubocznie Sąd Okręgowy odniósł się do podniesionego przez pozwanego zarzutu, że faktury podpisane zostały przez osoby, które nie reprezentowały pozwanego, ani nie posiadały upoważnienia do zawierania w jego imieniu przedmiotowych transakcji. Słusznie zaznaczył pełnomocnik powoda, że zgodnie z art. 97 k.c., osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa. Takie czynności jak przyjęcie faktury czy odebranie towaru nie są dokonywane przy udziale osób uprawnionych do reprezentowania podmiotu w rozumieniu przepisów ustawy lub statutu, w szczególności w przypadku, gdy podmiotem jest spółka prawa handlowego prowadząca działalność w większym zakresie. W takich sytuacjach uprawnienia te są przekazywane osobom zajmującym się danym wycinkiem działalności przedsiębiorstwa. Pracownicy pozwanego działali w lokalu przedsiębiorstwa pozwanego i na mocy przepisu art. 97 k.c. wynikało względem nich domniemanie, iż działają w imieniu przedsiębiorcy przyjmując faktury VAT i składając na nich podpis, posługując się również pieczątką pozwanego.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Wyrok Sądu Okręgowego powód zaskarżył w całości apelacją zarzucając naruszenie:

1. art. 231 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę stanu faktycznego polegającą na pominięciu, iż zwrot przez pozwanego części towarów objętych fakturami nr (...) z dnia 12 grudnia 2013 r. oraz nr (...) z dnia 16 grudnia 2013 r. skorygowanymi następnie odpowiednio fakturą nr (...) z dnia 7 listopada 2014 r. oraz fakturą nr (...) z dnia 7 listopada 2014 r. stanowi fakt, na podstawie którego należy wyprowadzić domniemanie faktyczne, że wszystkie towary objęte fakturami nr (...) z dnia 12 grudnia 2013 r. oraz nr (...) z dnia 16 grudnia 2013 r. zostały pozwanemu wydane,

2. art. 65 k.c. poprzez błędne zastosowanie, polegające na dokonaniu wadliwej wykładni (niezgodnie ze zgodnym zamiarem stron) umów zawartych między powodem a pozwanym (a które udokumentowane zostały przedłożonymi przez powoda fakturami) polegającej na przyjęciu, iż świadczenia będące przedmiotem zobowiązań stron powinny być spełnione jednocześnie (zapłata ceny i wydanie towaru) w sytuacji, gdy z treści łączącego strony stosunku prawnego wynikało, że termin płatności ceny był umownie określony (na fakturze), a w konsekwencji, że pozwany nie mógł się powstrzymać z zapłatą ceny, bowiem z umowy nie wynikał obowiązek spełnienia świadczeń jednocześnie (a contrario art. 488 § 1 i 2 k.c.),

3. art. 6 k.c. w zw. z art. 535 k.c. w zw. z art. 488 § 1 k.c. (oraz a contrario art. 488 § 2 k.c.) poprzez ich błędną wykładnię polegającą na wadliwym przyjęciu, że w przypadku zawarcia przez strony umowy sprzedaży, na mocy której termin uiszczenia ceny został oznaczony w umowie (przy braku oznaczenia terminu wydania rzeczy), świadczenia stron powinny być spełnione jednocześnie,

4. art. 6 k.c. w związku z art. 232 zd. 1 k.p.c. poprzez wadliwe przyjęcie, że powód powinien udowodnić, iż doszło do wydania towaru pozwanemu (w celu odparcia spóźnionego i nieudowodnionego zarzutu pozwanego, iż wydanie towaru nie nastąpiło) w sytuacji, gdy to pozwany - odmawiający uczynienia zadość żądaniu powoda co do zapłaty ceny określonej w umowie (w terminach płatności wskazanych na fakturach) - obowiązany był udowodnić fakty wskazujące na to, że takie uprawnienie powodowi nie przysługuje, albowiem to na pozwanym spoczywał obowiązek dowodzenia faktów uzasadniających jego zarzuty przeciwko roszczeniu powoda (tj. niewydania mu towaru przez powoda), jako że są to fakty tamujące oraz niweczące żądanie pozwu,

5. art. 6 § 2 k.p.c. w zw. z art. 207 § 2 i 6 k.p.c. oraz w zw. z art. 217 § 1 i 2 k.p.c. i art. 207 § 7 k.p.c. poprzez uwzględnienie spóźnionych i niepopartych żadnymi dowodami twierdzeń pozwanego, że towar wskazany na fakturach załączonych do pozwu nie został przez powoda wydany, mimo że zarzut ten został przez pozwanego podniesiony po niewywiązaniu się przez niego ze zobowiązania do złożenia odpowiedzi na pozew w terminie 21 dni; podniesienie tego zarzutu dopiero na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2016 r. stanowiło próbę obejścia przez pozwanego obowiązku złożenia odpowiedzi na pozew ze wszystkimi twierdzeniami i dowodami, a w efekcie powinno było skutkować ich pominięciem; ponadto gdyby zarzut pozwanego był oparty na prawdzie, to jest oczywistym, że gdyby uczestniczył on w sporze rzetelnie i lojalne, podniósłby go w pierwszej kolejności, w odpowiedzi na żądanie sformułowane w pozwie, tj. stosownie do treści art. art. 6 § 2 k.p.c.; pozwany nie uprawdopodobnił ponadto istnienia żadnych obiektywnych przeszkód do podniesienia tego zarzutu (twierdzenia) wcześniej, a nie dopiero na rozprawie; do naruszenia tego doszło także poprzez wadliwe przyjęcie, że Sąd może ocenić pod kątem art. 207 § 6 k.p.c. wyłącznie twierdzenia, które nie zostały zgłoszone wraz z dowodem (tj. że twierdzenie pozwanego nie podlega tej kontroli w obliczu faktu, że powołane zostało bez przytoczenia dowodów), podczas gdy przepisy art. 207 § 6 k.p.c. oraz art. 217 § 2 k.p.c. wymagają jednoczesnego zgłoszenia zarówno twierdzenia, jak i dowodu na jego poparcie i dopiero wówczas mogą one (twierdzenia i dowody łącznie) podlegać ocenie Sądu pod kątem ich spóźnienia, możliwości spowodowania zwłoki w rozpoznaniu sprawy, czy występowania wyjątkowych okoliczności, względnie czy zostało uprawdopodobnione, że strona nie zgłosiła ich we właściwym czasie bez własnej winy;

6. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie, a w konsekwencji wadliwą ocenę stanu faktycznego sprawy na skutek:

i. nieuwzględnienia, że fakt zwrotu części towarów przez pozwanego (bezsporne) stanowi fakt, na podstawie którego należy wyprowadzić domniemanie faktyczne, że wszystkie towary objęte fakturami nr (...) zostały pozwanemu wydane,

ii. nieuwzględnienia, że należności z tytułu faktur nr (...) zostały przez pozwanego uiszczone w części, co stanowi o uznaniu przez niego długu wynikającego z zawartych umów sprzedaży, a udokumentowanych ww. fakturami,

(...). nieuwzględnienia, że twierdzenia pozwanego co do niewydania towarów zostały zgłoszone bez wniosku dowodowego na okoliczność udowodnienia zarzutu niweczącego żądania pozwu, tj. z naruszeniem art. 207 § 6 k.p.c. oraz art. 217 § 2 k.p.c. i w celu obejścia art. 207 § 7 k.p.c.,

iv. nieuwzględnienia, że skoro strony pozostawały ze sobą w stosunkach handlowych, w ramach których zawierały transakcje, nie tylko w zakresie transakcji udokumentowanych fakturami VAT załączonymi do pozwu, lecz także innymi (bezsporne), a faktury objęte żądaniem zapłaty ceny przez powoda zostały podpisane lub wystawione na skutek zamówienia złożonego przez osoby uprawnione przez pozwanego (bezsporne), zaś do dnia rozprawy pozwany nie kwestionował wydania mu towarów i nie podnosił wobec powoda zarzutu powstrzymania się z własnym świadczeniem (zapłatą ceny) na skutek niewywiązania się ze zobowiązań wzajemnych przez powoda, to przedłożone przez powoda dokumenty należało uznać za wiarygodne i uzasadniające twierdzenie, że żądanie powoda dotyczące zapłaty ceny jest zasadne; kierując się zasadami logiki i doświadczenia życiowego nie można wszak przyjąć, że pozwany jako podmiot profesjonalny zajmujący się m.in. realizacją inwestycji publicznych (na które był przeznaczone m.in. towary zakupione u powoda) mógłby akceptować niewydanie towaru zakupionego u powoda od 10 września 2013 r., jednocześnie prowadząc z nim dalszą wymianę handlową, a nadto płacąc mu częściowo za towar (rzekomo) niewydany, a nawet dokonując jego częściowego zwrotu;

7. naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie przyczyn, dla których Sąd Okręgowy odmówił wiarygodności i mocy dowodowej dowodom zgłoszonym przez powoda w zakresie wykonania przez powoda ww. umów, skoro strony pozostawały w stałych stosunkach handlowych, a pozwany prowadził z powodem dalszą wymianę handlową, częściowo zaś uiścił cenę za towar (rzekomo) niewydany, a nawet dokonał jego częściowego zwrotu.

Nadto apelujący powód wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów:

- z zeznań dziesięciu bliżej wskazanych świadków na okoliczność pozostawania przez strony w stosunkach handlowych, praktyki składania zamówień przez pozwanego u powoda, osób reprezentujących pozwanego w kontaktach handlowych z powodem, treści umów udokumentowanych spornymi fakturami, w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, a także braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nim towarów pozwanemu, dokonania przez pozwanego częściowej zapłaty należności wynikającej z tego tytułu, a także dokonania przez niego częściowego zwrotu ww. towarów, a także wyłącznych praw powoda do dystrybucji na terenie Polski produktów marki S.,

- z zeznań dziesięciu także bliżej wskazanych dalszych świadków na okoliczność pozostawania przez strony w stosunkach handlowych, praktyki składania zamówień przez pozwanego u powoda, osób reprezentujących pozwanego w kontaktach handlowych z powodem, treści umów udokumentowanych spornymi fakturami, w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, a także braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nim towarów pozwanemu, dokonania przez pozwanego częściowej zapłaty należności wynikającej z tego tytułu, a także dokonania przez niego częściowego zwrotu ww. towarów,

- pięciu bliżej określonych dokumentów na okoliczność zawarcia przez strony umowy udokumentowanej fakturą FV (...) z dnia 10 września 2013 r., a w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, jak również braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, a także wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nią towarów pozwanemu w dniu 10 września 2013 r.,

- dziewięciu bliżej określonych dalszych dokumentów na okoliczność zawarcia przez strony umowy udokumentowanej fakturą FV (...) z dnia 12 grudnia 2013 r. i FV (...) z dnia 7 listopada 2014 r., a w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, jak również braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, a także wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nią towarów pozwanemu w dniu 13 grudnia 2013 r., a także dokonania przez pozwanego częściowej zapłaty należności wynikającej z tego tytułu, a także dokonania przez niego częściowego zwrotu ww. towarów,

- dziesięciu bliżej określonych dalszych dokumentów na okoliczność zawarcia przez strony umowy udokumentowanej fakturą FV (...) z dnia 16 grudnia 2013 r. i FV (...) z dnia 7 listopada 2014 r., w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, jak również braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, a także wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nią towarów pozwanemu w dniu 17 grudnia 2013 r. a także dokonania przez pozwanego częściowej zapłaty należności wynikającej z tego tytułu, a także dokonania przez niego częściowego zwrotu ww. towarów,

- czterech bliżej określonych dalszych dokumentów na okoliczność zawarcia przez strony umowy udokumentowanej fakturą FV (...) z dnia 31 grudnia 2013 r. w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, które nie było związane obowiązkiem jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, a także wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nią towarów pozwanemu w dniu 31 grudnia 2013 r.,

- ośmiu bliżej określonych dalszych dokumentów na okoliczność zawarcia przez strony umowy udokumentowanej fakturą FV (...) z 28 maja 2014 r. w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, jak również braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, a także wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nią towarów pozwanemu w dniu 28 sierpnia 2014 r.,

- czterech bliżej określonych dalszych dokumentów na okoliczność zawarcia przez strony umowy udokumentowanej fakturą FV (...) z dnia 16 września 2014 r. w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, jak również braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, a także wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nią towarów pozwanemu w dniu 16 września 2014 r.,

- siedmiu bliżej określonych dalszych dokumentów na okoliczność zawarcia przez strony umowy udokumentowanej fakturą FV (...) z dnia 19 listopada 2014 r. w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, jak również braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, a także wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nią towarów pozwanemu w dniach 19 i 20 listopada 2014 r. a także dokonania przez pozwanego częściowej zapłaty należności wynikającej z tego tytułu,

- pięciu bliżej określonych dalszych dokumentów na okoliczność zawarcia przez strony umowy udokumentowanej fakturą FV (...) z dnia 22 grudnia 2014 r. w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, jak również braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, a także wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nią towarów pozwanemu w dniu 22 grudnia 2014 r.,

- pięciu bliżej określonych dalszych dokumentów na okoliczność zawarcia przez strony umowy udokumentowanej fakturą FV (...) z dnia 27 lutego 2015 r. w szczególności w zakresie umownego terminu płatności ceny, jak również braku obowiązku jednoczesnego spełnienia świadczenia przez powoda, a także wykonania przez powoda ww. umowy, tj. wydania objętych nią towarów pozwanemu w dniu 27 lutego 2015 r.,

- dokumentów, to jest korespondencji e-mail z dnia 18 i 19, a także z dnia 31 maja 2016 r. na okoliczność braku możliwości przedłożenia przez powoda listów przewozowych ze zleceń dla (...) dotyczących dostarczenia pozwanemu towarów objętych fakturami FV (...) z dnia 12 grudnia 2013 r., FV (...) z dnia 7 listopada 2014 r., FV (...) z dnia 16 grudnia 2013 r., FV (...) z dnia 7 listopada 2014 r., FV (...) z dnia 28 maja 2014 r. do dnia wniesienia apelacji,

- dokumentów, to jest umowy z dnia 19 grudnia 2012 r. zawartej pomiędzy (...) S.A., a (...) sp. z o.o. oraz certyfikatu dla (...) sp. z o.o. na okoliczność wyłącznych praw powoda do dystrybucji na terenie Polski produktów marki S., a także braku możliwości nabycia tych towarów przez pozwanego od innego podmiotu w Polsce,

- dokumentu, to jest katalogu produktów S. na okoliczność towarów pozostających w wyłącznej dystrybucji powoda,

- dokumentacji fotograficznej na okoliczność towarów pozostających w wyłącznej dystrybucji powoda, które zostały wykorzystane przez pozwanego w związku z realizacją przez niego następujących zamówień publicznych: budowa ulicy (...) w W., Autostrada (...) R.-K., oświetlenie ulicy (...) w W., budowa linii tramwajowej na T. (ul. (...)),

- dwudziestu bliżej określonych dalszych dokumentów na okoliczność pozostawania przez strony w stałych stosunkach handlowych (w okresie objętym spornymi płatnościami z faktur stanowiących podstawę żądania powoda), przyjętego przez strony sposobu zawierania i wykonywania umów sprzedaży, a w szczególności trybu składania przez pozwanego zamówień u powoda oraz dokumentowania sposobu ich realizacji, osób reprezentujących strony (zwłaszcza stronę pozwaną), niespornej i zgodnej praktyki zawierania tych umów i ich wykonania, także wówczas, gdy faktury wystawione przez powoda nie były podpisane przez pozwanego (osoby go reprezentujące).

Dodatkowo apelujący powód wniósł o zobowiązanie:

- Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad do udostępnienia informacji dotyczącej udziału pozwanego w realizacji zamówienia polegającego na budowie Autostrady (...) R.-K., w szczególności specyfikacji wykonanego przez niego zamówienia oraz jego wykonania przy użyciu produktów marki S.,

- (...) W. do udostępnienia informacji dotyczącej udziału pozwanego w realizacji zamówień polegających na budowie ulicy (...) w W., oświetlenia ulicy (...) w W., budowy linii Tramwajowej na T. (ul. (...)), a w szczególności specyfikacji wykonanych przez niego zamówień oraz ich wykonania przy użyciu produktów marki S.,

celem dopuszczenia i przeprowadzenia dowodów na okoliczność wydania pozwanemu towarów objętych fakturami wystawionymi przez powoda i zgłoszonymi jako podstawa żądania pozwu.

We wniosku apelacyjnym powód wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie bliżej określonych kwot, przypisanych do konkretnych i także bliżej określonych faktur z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od wskazanych dat do dnia zapłaty,

- zmianę rozstrzygnięcia o kosztach za pierwszą instancję,

- zasądzenie kosztów procesu za drugą instancję,

- ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda kosztów postępowania za drugą instancję.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja jest zasadna, a w szczególności na uwzględnienie zasługuje wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, albowiem Sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy, a nadto wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia w całości postępowania dowodowego.

Jakkolwiek Sąd Okręgowy (nominalnie tylko) dostrzegł, że norma wyrażona przepisem art. 488 § 1 k.c. ma charakter względnie obowiązujący, to jednak tę istotną kwestię pozostawił w całości poza zasięgiem swoich rozważań, ponieważ swe rozstrzygnięcie oparł na nie wynikającym ze zgromadzonego materiału założeniu, że świadczenie pozwanego, polegające na zapłaceniu powodowi ceny, powinno być spełnione równocześnie z wykonaniem wzajemnego świadczenia powoda, polegającego na wydaniu pozwanemu przedmiotu sprzedaży. Tymczasem na fakturach stanowiących podstawę pozwu, które Sąd Okręgowy brał zresztą pod rozwagę, umieszczony jest termin płatności ceny, który nie jest uzależniony od jakiegokolwiek zdarzenia. Okoliczność ta stawia co najmniej pod znakiem zapytania tezę o koniecznej jednoczesności wzajemnych świadczeń obu stron umowy sprzedaży, na co słusznie zwraca uwagę strona apelująca, natomiast pozbawione refleksji oparcie się na tej tezie przez Sąd Okręgowy stało się bezpośrednią przyczyną wydania wyroku bez rozpoznania istoty sprawy.

Uchybienie tego rodzaju ma zazwyczaj miejsce w razie niezbadania merytorycznej przesłanki żądania pozwu bądź obrony pozwanego. Wadliwość rozstrzygnięcia polega wówczas na zaniechaniu ustalenia i oceny materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony z powodu błędnego przyjęcia, że zachodzi okoliczność determinująca określone rozstrzygnięcie. Tak też stało się w tym przypadku poprzez przyjęcie przez Sąd Okręgowy wyżej wskazanej, a wątpliwej tezy. Tym bardziej nadto wątpliwej tezy gdy zważy się, że w obrocie gospodarczym niejednoczesność świadczeń stron umowy sprzedaży należy do zjawisk notoryjnych.

Należy wskazać, że Sąd pierwszej instancji nie tylko pominął uwidoczniony w fakturach w sposób sztywny termin zapłaty, niezależny od wydania rzeczy, ale również nie dostrzegł załączenia przez powoda do pozwu faktur korygujących, w których korekta wynikała ze zwrotu części przedmiotu sprzedaży, co tym bardziej powinno naprowadzać Sąd Okręgowy na tory prowadzące do konieczności zgłębienia istoty sporu, skoro zwrot części rzeczy poprzedzony jest w normalnym toku zdarzeń ich wcześniejszym wydaniem. W to miejsce Sąd ten przyjął jednak pewne założenie, które nieuchronnie prowadziło do oddalenia powództwa bez wyjaśnienia materii spornej.

Przeprowadzone w pierwszej instancji dowody nie prowadziły do wyjaśnienia istoty sprawy. Stąd też postępowanie dowodowe w zakresie prowadzącym do jej wyjaśnienia musi być przeprowadzone w całości, przy czym strona powodowa zgłosiła bardzo liczne dowody, ze źródeł osobowych oraz z dokumentów, które mają na celu wykazanie prawdziwości jej twierdzeń.

Zważyć należy, że pominięcie dowodów powoda doprowadziłoby do sytuacji, w której można by ferować ocenę, iż wyrok Sądu Okręgowego nie zapadł w rygorach prowadzących do wydania sprawiedliwego rozstrzygnięcia. Nie chodzi jednak oczywiście o przesądzenie na obecnym etapie postępowania, że powód ma rację w tym sporze, albowiem byłoby to na obecnym etapie przedwczesne i niepoparte wynikami postępowania dowodowego. Chodzi natomiast o zrealizowanie postulatu wymierzania sprawiedliwości bez sprowadzania postępowania cywilnego do procesu o formalnym tylko obliczu z pominięciem podstawowego jego celu, jakim jest ustalanie równowagi w ekwiwalentnych stosunkach pomiędzy podmiotami, których prawa są równe.

Nie ma też podstaw do prowadzenia postępowania dowodowego dopiero w drugiej instancji, gdyż w takiej sytuacji Sąd Apelacyjny doprowadziłby w istocie do zredukowania dwóch obligatoryjnych instancji do instancji tylko jednej. Za utrwalony należy uznać pogląd, iż brak ustaleń faktycznych i konieczność dokonania ich przez sąd odwoławczy po raz pierwszy, czyni zasadnym uchylenie wyroku z uwagi na obowiązek respektowania konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2016 r. (V CZ 58/16), z dnia 24 lutego 2016 r. (III PZ 2/16), z dnia 23 października 2015 r. (V CZ 63/15). Postępowanie przed sądem drugiej instancji nie może zastępować rozpatrywania sprawy przed pierwszą instancją w tak istotnym zakresie, że staje się postępowaniem jednoinstancyjnym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2016 r. (V CZ 32/16), z dnia 27 maja 2015 r. (II CZ 19/15).

W tym miejscu należy odwołać się do zasady lojalności w postępowaniu cywilnym, obowiązującej w relacjach pomiędzy stronami a sądem oraz pomiędzy samymi stronami. Pozwany zasadę tę naruszył, a Sąd Okręgowy w rzeczywistości zaakceptował to. Nie jest bowiem w tej sprawie sporne, że strony pozostawały w szerszych i dłuższych relacjach gospodarczych, nie tylko związanych z przedmiotem niniejszego sporu. Z tego zapewne względu, jak również prawdopodobnie w związku z tym, że na etapie sporządzania pozwu powód nie korzystał jeszcze z profesjonalnej obsługi prawnej, powód nie zgłosił w pozwie wszystkich teoretycznie możliwych wniosków dowodowych. Natomiast pozwany nie złożył odpowiedzi na pozew i do momentu jedynej rozprawy w pierwszej instancji nie zajął jakiegokolwiek stanowiska w sprawie. Dopiero na rozprawie pozwany (poprzez pełnomocnika) po raz pierwszy podniósł pewne okoliczności, w szczególności zaprzeczył, by powód wydał mu rzeczy przypisane do spornych faktur, co dla strony powodowej stanowiło niewątpliwie zaskoczenie, wobec wcześniejszego milczenia przeciwnika w tym względzie oraz wobec nie wywiązania się z nałożonego na pozwanego obowiązku złożenia odpowiedzi na pozew. Sąd Okręgowy dopuścił wówczas na tej rozprawie dowody ze wszystkich przedłożonych wraz z pozwem dokumentów, co niewątpliwie mogło uśpić czujność strony powodowej, która nie zgłosiła dalszych wniosków dowodowych. Następnie zapadł wyrok dla powoda niekorzystny. Naruszenie zasady lojalności wynika w tym przypadku z milczenia pozwanego w zakresie okoliczności podniesionych dopiero na rozprawie, w szczególności wobec faktu pozostawania przez strony w stałej współpracy. Wiąże się także z dopuszczeniem dowodów z wszystkich dokumentów wnioskowanych przez powoda, w których uwidoczniony był termin zapłaty, niezależny od żadnych okoliczności (faktury), w których uwidocznione były częściowe zwroty towarów przez pozwanego (faktury korygujące), oraz dane, w tym personalne, osób ze strony pozwanego (zamówienia towarów). W tych okolicznościach powód mógł przypuszczać, że zgłaszanie dalszych wniosków dowodowych nie jest konieczne. Stąd też Sąd Apelacyjny uznał, że zgłoszenie szeregu wniosków dowodowych dopiero w apelacji nie jest spóźnione. Niezależnie jednak od tej konstatacji należy zwrócić uwagę, że już dowody zgłoszone przez powoda przy pozwie dawały materiał do rozważań i dociekań, których Sąd Okręgowy nie uskutecznił jednak, albowiem nie ustosunkował się wcale do okoliczności uwidocznionych w tych dowodach.

Wyżej przedstawione względy nie odnoszą się do całej materii objętej zarzutami apelacyjnymi. Skoro jednak determinują one treść rozstrzygnięcia w drugiej instancji, roztrząsanie dalszych argumentów apelującego powoda stało się zbędne i bezprzedmiotowe na tym etapie postępowania.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy będzie miał na uwadze wyżej przedstawione oceny i wskazania. Odniesie się także do dokonanego przez powoda cofnięcia niewielkiej części pozwu, albowiem wobec bardzo wąskiego zakresu postępowania w pierwszej instancji, brak było materiału do dokonania przez Sąd Apelacyjny oceny dopuszczalności tej czynności procesowej strony powodowej.

Prawną podstawę wyroku Sądu Apelacyjnego stanowią przepisy art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.