Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Mirosław Major

Protokolant stażysta Szymon Solecki

po rozpoznaniu w dniu 8 marca 2018 r. w Poznaniu

odwołania Z. Ś.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

z dnia 4 września 2017 r., znak: (...)

w sprawie Z. Ś.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

o prawo do emerytury

zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje Z. Ś. prawo do emerytury od dnia
1 września 2017 roku z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 4 września 2017 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P., na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8, poz. 43, ze zm.), po rozpatrzeniu wniosku z dnia 1 sierpnia 2017 r., odmówił Z. Ś. prawa do emerytury.

W uzasadnieniu wskazał, że wnioskodawca nie udowodnił na dzień 31 grudnia 1998 r. 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Zakład ustalił, że ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego, jednak w świadectwie pracy wystawionym przez (...) z dnia 30 lipca 1999 r. wykreślony został punkt dotyczący wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a nadto z załączonych kart wynagrodzeń nie wynika, by ubezpieczony był zatrudniony jako kierowca samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony. Zakład przyjął za udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe w łącznym wymiarze 23 lat, 4 miesięcy i 14 dni, w tym żadnego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Od powyższej decyzji, w trybie i terminie przewidzianym ustawą, odwołanie złożył Z. Ś., wskazując, że się z nią nie zgadza. W uzasadnieniu podniósł, że posiada ponad 25-letni ogólny staż pracy, bowiem od lipca 1972 r. do lipca 1975 r. był zatrudniony w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy, a w okresach sezonowych w godzinach ponadwymiarowych. Odnosząc się z kolei do kwestii wykonywania pracy w szczególnych warunkach, odwołujący wskazał, że w okresie:

- od lipca 1975 r. do października 1976 r. pracował jako elektromonter na liniach wysokiego i niskiego napięcia,

- od listopada 1978 r. do marca 1979 r. jako traktorzysta (nie będąc w tym czasie członkiem (...)) oraz

- od kwietnia 1984 r. do lipca 1999 r. jako kierowca samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony Zakładach (...) w P. Oddział w W..

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, podtrzymując dotychczasową argumentację. ZUS wskazał, że odwołujący w (...) w Ł. otrzymywał wynagrodzenie regulowane dniówkami obrachunkowymi. Za lata 1978-1984 spółdzielnia wykazała ilość przepracowanych przez ubezpieczonego dniówek, natomiast za okres 1972-1975 brak jest ich ewidencji. Wobec powyższego, organ rentowy przy ustalaniu uprawnień do emerytury uwzględnił tylko te lata, w których istniała możliwość ustalenia faktycznie przepracowanych przez odwołującego dni w roku. Nadto, ZUS nie uznał za dostatecznie udowodniony staż pracy odwołującego w szczególnych warunkach w firmie (...), ze względu na braki w dokumentacji. W ocenie organu, z posiadanych dokumentów nie wynika charakter pracy odwołującego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Z. Ś. urodził się w dniu (...) Ze względu na trudną sytuację rodzinną (śmierć dwóch braci) odwołujący przerwał naukę w szkole podstawowej i podjął w 1972 r. pracę zarobkową. Następnie w 1974 r. wieczorowo ukończył szkołę podstawową dla osób pracujących.

Dowód: zeznania odwołującego – k. 65; życiorys z dnia 25 lipca 1975 r. – akta osobowe odwołującego na k. 64; odpis świadectwa ukończenia szkoły podstawowej dla pracujących z dnia 12 czerwca 1974 r.- akta osobowe odwołującego na k. 30

W okresie od 1 lipca 1972 r. do 31 lipca 1975 r. Z. Ś. pracował w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Ł.. Odwołujący wykonywał wówczas w pełnym wymiarze czasu pracy, tj. przez 8 godzin dziennie, a często nawet w nadgodzinach - wszelkie prace zlecone mu przez przełożonych, związane z rolnictwem, m.in. jeździł końmi, pracował przy żniwach, siał zboże, zarówno latem jak i zimą wykonywał prace polowe. Nadto, zimą zajmował się również młóceniem zboża w polu (k. 43v) oraz pracował przy tzw. fabrykacji, tj. wywoził obornik, rozwoził paszę dla zwierząt, rozwoził siano, zwoził produkty z pola np. liście kiszone, buraki, ziemniaki (k. 65v).

Z tytułu powyższego zatrudnienia odwołujący otrzymał świadectwo pracy, w którym wskazano, że był w okresie od 1 lipca 1972 r. do 31 lipca 1975 r. pracownikiem fizycznym.

Wraz z odwołującym w (...) w Ł. pracował wówczas Ł. M. (1) zatrudniony w powyższej spółdzielni w latach 1968-1986 oraz L. W., zatrudniony od 1970 r. do chwili obecnej.

Powyższego okresu zatrudnienia (tj. od 1 lipca 1972 r. do 31 lipca 1975 r.) organ rentowy nie uwzględnił do ogólnego stażu pracy odwołującego z uwagi na brak ewidencji dniówek za ten okres.

Dowód: świadectwo pracy z dnia 7 sierpnia 1990 r. – w aktach (...) oraz w aktach osobowych odwołującego na k. 30 akt sądowych; zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu ZUS Rp-7 z dnia 18 października 2003 r. – w aktach (...) oraz w aktach osobowych odwołującego na k. 30 akt sądowych; zaświadczenie o pracy i dochodach ubezpieczonego spółdzielcy - w aktach (...) oraz w aktach osobowych odwołującego na k. 30 akt sądowych; zeznania świadka Ł. M. (2) – k. 43v; zeznania świadka L. W. – k. 43v-44; zeznania odwołującego – k. 44v-45, k. 65-65v.

Następnie w dniu 1 sierpnia 1975 r. odwołujący podjął pracę w Przedsiębiorstwie (...) w P., gdzie był zatrudniony do dnia 26 października 1976 r. Stosunek pracy uległ rozwiązaniu ze względu na powołanie Z. Ś. do wojska. W świadectwie pracy z dnia 26 października 1976 r. wskazano, że odwołujący zajmował stanowisko elektromontera instalacji i urządzeń elektroenergetycznych.

W okresie zatrudnienia w zakładzie (...) odwołujący w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał obowiązki elektromontera, które polegały na doprowadzaniu energii do poszczególnych miejsc, tj. zakładaniu nowych linii elektrycznych i przesyłowych oraz dokonywaniu modernizacji istniejących linii pod wysokim i niskim napięciem. Nadto, odwołujący przy pomocy traktora ustawiał słupy i rozciągał linie elektryczne.

Powyższy okres zatrudnienia (1 sierpnia 1975 r. - 26 października 1976 r.) organ rentowy nie uwzględnił jako pracy w szczególnych warunkach.

W okresie od 28 października 1976 r. do 14 października 1978 r. Z. Ś. odbywał zasadniczą służbę wojskową.

Dowód: umowa o pracę z dnia 1 sierpnia 1975 r., świadectwo pracy z dnia 26 października 1976 r. – akta osobowe odwołującego na k. 64; zeznania odwołującego – k. 44v-45; książeczka wojskowa odwołującego – w aktach (...)

Następnie w okresie od 5 listopada 1978 r. do 31 marca 1984 r. odwołujący ponownie podjął pracę w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Ł.. Odwołujący jeździł wówczas traktorem po węgiel, nawozy lub inne materiały, dowoził pożywienie dla zwierząt, wykonywał prace w polu, takie jak: orka, bronowanie, siew, łowił ryby. Zimą wykonywał naprawy w warsztacie, remonty ciągników i innych maszyn. Odwołujący był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy.

Z dniem 31 marca 1979 r. Z. Ś. przystąpił do Spółdzielni na zasadach członkostwa.

W zaświadczeniu o pracy i dochodach ubezpieczonego spółdzielcy, (...) w Ł. wskazała, że odwołujący przepracował:

- 73 dni w roku 1978,

- 315 dni w roku 1979,

- 325 dni w roku 1980,

- 327 dni w roku 1981,

- 285 dni w roku 1982,

- 311 dni w roku 1983,

- 76 dni w roku 1984.

Dowód: świadectwo pracy z dnia 31 marca 1984 r., deklaracja przystąpienia na członka (...), zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu ZUS Rp-7 z dnia 18 października 2003 r., zaświadczenie o pracy i dochodach ubezpieczonego spółdzielcy – w aktach osobowych odwołującego na k. 30; zeznania świadka Ł. M. (2) – k. 43v; zeznania świadka L. W. – k. 43v-44; zeznania odwołującego – k. 44v-45

W okresie od 1 kwietnia 1984 r. do 31 lipca 1999 r. odwołujący był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedsiębiorstwie Produkcyjno – Handlowym (...) spółka z o.o. w W. (dawniej Zakłady (...)). W podaniu o pracę z dnia 19 marca 1984 r. Z. Ś. wskazał, że posiada prawo jazdy kategorii A, B, T, C +E. Stosunek pracy uległ rozwiązaniu ze względu na upadłość spółki.

W dniu 30 lipca 1999 r. odwołujący otrzymał zwykłe świadectwo pracy wystawione przez syndyka. Nie otrzymał natomiast świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

W czasie zatrudnienia w ww. zakładzie pracy odwołujący jeździł po terenie całego kraju samochodem ciężarowym powyżej 3,5 tony marki KAMAZ oraz S. (z przyczepą lub bez), przewożąc towary – ziemniaki, mączkę ziemniaczaną i grys ziemniaczany. W zakładzie pracy było tylko dwóch kierowców. Odwołujący jeździł również ciągnikiem wywożąc odpady lub przewożąc różnego rodzaju środki chemiczne, jak np. siarczany lub soda kaustyczna. Nie wykonywał przy pomocy ciągnika prac polowych. Sporadycznie zdarzało się również, że obsługiwał koparkę, której używał do rozładowywania towarów. Masa tej koparki wynosiła 10-12 ton.

W sezonie, najczęściej po godzinach pracy lub w soboty, odwołujący przy pomocy lokomotywy spalinowej pomagał przy sprowadzaniu i rozładunku wagonów z towarem ze stacji kolejowej do zakładu pracy (tzw. wahadło). Odwołujący w dniu 15 stycznia 1988 r. uzyskał bowiem uprawnienia do samodzielnego kierowania lokomotywami spalinowymi powyżej 300 km na kolejach użytku niepublicznego (k. 45).

Wraz z odwołującym w Przedsiębiorstwie Produkcyjno – Handlowym (...) spółka z o.o. w W. (dawniej Zakłady (...)) pracowali i widywali go przy pracy:

- B. W., zatrudniony w latach 1975-1999, jako brygadzista zmianowy oraz

- J. S., zatrudniony w okresie od 1980 r. do 1999 r., w dziale utrzymania ruchu.

Powyższego okresu zatrudnienia odwołującego (tj. od 1 kwietnia 1984 r. do 31 grudnia 1998 r. – ograniczenie ustawowe) organ rentowy nie uwzględnił jako okresu pracy w szczególnych warunkach ze względu na brak dokumentów potwierdzających charakter wykonywania pracy przez odwołującego.

Dowód: świadectwo pracy z dnia 30 lipca 1999 r. – w aktach emerytalnych odwołującego oraz w aktach osobowych na k. 39; zeznania świadka B. W. – k. 44-44v; zeznania świadka J. S. – k. 44v; zeznania odwołującego – k. 44v-45

Odwołujący wiek 60 lat ukończył w dniu (...), natomiast wniosek o przyznanie emerytury został złożony w dniu 1 sierpnia 2017 r. Odwołujący nie jest członkiem OFE.

W dniu 4 września 2017 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie:

- dokumentów zawartych w aktach sprawy (k. 4,30,34-36,39,51-61,64), w szczególności na podstawie akt osobowych odwołującego,

- dokumentów w aktach ZUS,

- zeznań świadków: Ł. M. (2), L. W., B. W. oraz J. S.,

- zeznań odwołującego.

Zebrane w sprawie dokumenty oraz dokumenty znajdujące się aktach organu rentowego Sąd uznał za wiarygodne i przydatne dla ustalenia stanu faktycznego, zostały bowiem sporządzone przez uprawnione podmioty w zakresie ich kompetencji. Nie były kwestionowane przez strony, a i Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. Sąd podkreśla przy tym, że świadectwo pracy nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c. także wtedy, gdy wydane zostaje przez urząd administracji państwowej (wyrok SN z 20.02.1991 r., I PR 422/90, LEX nr 14682). Zgodnie natomiast z art. 245 k.p.c., dokument prywatny sporządzony w formie pisemnej albo elektronicznej stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Zgodnie zaś z art. 473 § 1 k.p.c., w sprawach dotyczących postępowań odrębnych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron, co usprawiedliwiało przeprowadzenie dowodu z wszelkich dokumentów oraz zeznań świadków i strony odwołującej, wobec braku wydania przez zakład pracy świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Szczególne znaczenie przypisać należało dokumentom w aktach osobowych Z. Ś. z Przedsiębiorstwa (...) w P. (k. 64), w szczególności z umowy o pracę z dnia 1 sierpnia 1975 r. oraz świadectwa pracy z dnia 26 października 1976 r., z których wynika, że odwołujący przez cały okres zatrudnienia w powyższym zakładzie pracy wykonywał prace elektromontera. Równie istotne okazały się dokumenty zawarte w aktach osobowych z zakładu pracy (...), z których wynikało, że odwołujący przez cały okres sporny wykonywał obowiązki kierowcy.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków Ł. M. (2) i L. W., którzy zeznawali na okoliczność zatrudnienia odwołującego w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Ł., a w szczególności na okoliczność wymiaru jego czasu pracy. Świadkowie ci konsekwentnie wskazywali, że Z. Ś. przez cały okres zatrudnienia w spółdzielni, w tym również w pierwszym okresie zatrudnienia w ww. podmiocie, tj. w latach 1972-1975 pracował przez co najmniej 8 godzin dziennie, a często w nadgodzinach, przez cały rok kalendarzowy, ponieważ pracy w gospodarstwie było bardzo dużo. W okresie od 1 lipca 1972 r. do 31 lipca 1975 r. Z. Ś. wykonywał wszelkie prace zlecone mu przez przełożonych, związane z rolnictwem. Świadkowie potrafili szczegółowo wskazać zakres jego obowiązków i wymiar czasu pracy, bowiem widywali go regularnie przez cały okres sporny. Nadto obaj świadkowie pamiętali, że odwołujący miał przerwę w zatrudnieniu w (...), po czym po kilku latach do niej powrócił. Świadkowie potrafili również wskazać, jak w drugim okresie zatrudnienia odwołującego w (...) (tj. od 5 listopada 1978 r.) zmienił się zakres jego obowiązków. Świadek M. potrafił określić miesiąc i rok (lipiec 1975 r.) do kiedy pracował odwołujący w pierwszym okresie, co zgadza się z dokumentacją, natomiast świadek W. nie potrafił wskazać konkretnej daty, co jest jednak bez znaczenia, bowiem obaj świadkowie konsekwentnie i jednoznacznie wskazywali, że w obu okresach zatrudnienia w (...) odwołujący pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, co najmniej przez 8 godzin dziennie. Powyższe zeznania świadków były w ocenie sądu spójne, logiczne, a nadto korespondujące ze sobą wzajemnie oraz z zeznaniami odwołującego.

Sąd uznał również za wiarygodne zeznania świadków B. W. oraz J. S., którzy zeznawali na okoliczność charakteru pracy odwołującego w (...) sp. z o.o. w W. (dawniej Zakłady (...)). Świadkowie potrafili wskazać zakres faktycznych obowiązków odwołującego, przedmiot działalności zakładu pracy, wymiar czasu pracy odwołującego, wreszcie specyfikę środowiska pracy na stanowisku odwołującego. Z zeznań świadków wynika, że odwołujący wykonywał na pełen etat obowiązki kierowcy samochodu ciężarowego pow. 3,5 tony lub ciągnika kołowego w transporcie, a niekiedy – najczęściej po godzinach pracy (k. 44v) pomagał przy sprowadzaniu przywożonych do zakładu pracy towarów. Zeznania świadków W. i S. korespondują przy tym z treścią zeznań odwołującego, a nadto nie zawierają sprzeczności wobec informacji uzyskanych przy pomocy dowodów z dokumentów.

Zeznania odwołującego zasługiwały na nadanie im przymiotu wiarygodności. Odwołujący w rzeczowy, logiczny i szczegółowy sposób opisał przebieg pracy zawodowej w spornych okresach, zakres swoich obowiązków w poszczególnych zakładach pracy, a nadto wymiar czasu pracy. Odwołujący szczegółowo przedstawił zakres obowiązków, wymiar czasu pracy oraz okoliczności podjęcia przez niego (na pełen etat) pracy już w 1972 r. (mając wówczas 15 lat) w Spółdzielni Produkcyjnej w Ł.. Wynikało to bowiem z jego trudnej sytuacji rodzinnej. Ósmą klasę odwołujący w tych warunkach kończył wieczorowo (dwa razy w tygodniu od godz. 18 do 22). Z. Ś. opisał także, na czym polegała jego praca w Przedsiębiorstwie (...), gdzie jako elektromonter (na co wskazują również dokumenty) zajmował się zakładaniem nowych linii elektrycznych i przesyłowych oraz dokonywaniem modernizacji istniejących linii pod wysokim i niskim napięciem. Odwołujący wskazywał również na czym polegała jego praca jako kierowcy samochodów ciężarowych pow. 3,5 tony oraz ciągników w zakładach ziemniaczanych (V. (...)) w latach 1984-1999. Zeznania odwołującego były spójne, logiczne, konsekwentne oraz znajdowały potwierdzenie w dokumentach, a także w zeznaniach świadków.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Istota sporu w przedmiotowej sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy pozwany organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. - zasadnie odmówił odwołującemu prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Pozwany nie przyznał bowiem Z. Ś. prawa do wcześniejszego świadczenia emerytalnego ze względu na brak wymaganego 25-letniego ogólnego stażu pracy (w ocenie ZUS odwołujący udowodnił jedynie 23 lata, 4 miesiące i 14 dni), a nadto ze względu na brak wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Skutki prawne wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze określone zostały w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1773 ze zm.) i utrzymanym jej przepisami w mocy rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.), wydanym na podstawie art. 55 uchylonej ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Przepisy powołanego rozporządzenia nadal stanowią podstawę do ustalania wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków uprawniających do emerytury w stosunku do pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (wyrok TK z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03, wyrok SN z dnia 5 maja 2016 r., III UK 132/15).

Uprawnienia ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze określa art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zarówno z literalnego brzmienia wskazanego przepisu, jak i jego umiejscowienia w przepisach przejściowych ustawy wynika, że reguluje on w sposób szczególny zasady nabywania prawa do emerytury ze względu na pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla grupy ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. i jest unormowaniem szczególnym w stosunku do uregulowań zawartych w art. 32 i art. 46 tej ustawy. Ponadto, art. 184 ustawy emerytalnej, jako przepis rangi ustawowej, ma pierwszeństwo zastosowania przed przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., chociaż odsyła do nich jako „przepisów dotychczasowych”. Przepisy powołanego rozporządzenia winny mieć jednakże zastosowanie tylko w zakresie niesprzecznym z art. 184 ustawy.

Zgodnie z brzmieniem art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej, tym właśnie ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Przepis art. 27 ustawy przewiduje 25-letni okres składkowy i nieskładkowy dla mężczyzn.

Z kolei ust. 2 (w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2013 r.) powołany przepis stanowi, że emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Wiek emerytalny przewidziany w przepisie art. 32 ustawy emerytalnej, to wiek ustalony na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 32 ust. 4 cytowanej ustawy). W przepisach dotychczasowych wskazane są również okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które uprawniają do ubiegania się o przyznanie emerytury.

Stosownie do § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia.

Z kolei zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

- osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

- ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Stosownie do § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy predestynującymi do świadczenia emerytalnego, są okresy, w których zatrudnienie w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywane jest stale i w pełnym wymiarze godzin, obowiązującym na danym stanowisku. Zgodnie zaś z ust. 2 cytowanego paragrafu tego rodzaju staż pracy potwierdza pracodawca w oparciu o posiadaną dokumentację, wystawiając świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, odpowiadające wzorowi stanowiącemu załącznik do omawianego rozporządzenia.

Wykaz A, stanowiący załącznik do ww. rozporządzenia, w dziale II „W energetyce”, jako prace w szczególnych warunkach wymienia „prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych”.

Natomiast w dziale VIII zatytułowanym „W transporcie i łączności” wymienia:

- pod poz. 1 - ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie,

- pod poz. 2 - prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów,

- pod poz. 3 - prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych.

Poza sporem w sprawie niniejszej pozostaje, że wnioskodawca osiągnął wiek emerytalny 60 lat oraz nie przystąpił do OFE.

W pierwszej kolejności rozważenia wymaga, czy odwołujący posiada wymagany 25-letni okres składkowy i nieskładkowy. Organ rentowy uznał odwołującemu ogólny staż pracy w wymiarze jedynie 23 lat, 4 miesięcy i 14 dni. Zakład nie uwzględnił okresu zatrudnienia odwołującego w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Ł. od dnia 1 lipca 1972 r. do dnia 31 lipca 1975 r. (tj. 3 lata i 1 miesiąc) ze względu na brak ewidencji dniówek obrachunkowych.

W przypadku ustalania prawa do emerytury, w myśl przepisów obowiązujących przed 15 listopada 1991 r. okresy pracy w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych przypadające przed tą datą należy ustalić przy zastosowaniu przepisów w tym czasie obowiązujących, a zatem art. 4 dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, spółdzielniach kółek rolniczych i ich rodzin (Dz. U. z 1983 r. Nr 27, poz. 135 ze zm.). Przepisy dekretu obowiązywały do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji, emerytur i rent (Dz. U. Nr 104 poz. 450). W myśl art. 4 ww. dekretu, przy ustalaniu okresu pracy w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń:

1) za dzień pracy uważa się 8 godzin pracy, a przed dniem 1 lipca 1962 r. dzień, który stanowił podstawę do obliczenia dniówki obrachunkowej; do dni pracy zalicza się również dni urlopu wypoczynkowego oraz dni pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub opiekuńczego,

2) za miesiąc pracy uważa się 20 dni pracy dla mężczyzny oraz 13 dni pracy dla kobiety, a jeżeli ubezpieczony użytkuje działkę przyzagrodową lub dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym - 18 dni pracy dla mężczyzny oraz 11 dni pracy dla kobiety,

3) za rok pracy uważa się rok obrachunkowy, w którym mężczyzna przepracował w spółdzielni co najmniej 240 dni pracy, kobieta 150 dni pracy, a jeżeli użytkuje działkę przyzagrodową lud dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym - to co najmniej: mężczyzna 220 dni pracy, a kobieta 130 dni pracy.

Niewątpliwie ubezpieczony nie przedstawił dokumentu wskazującego na ilość przepracowanych dniówek obrachunkowych w latach 1972-1975, jednakże wbrew twierdzeniom organu rentowego okoliczność ta nie przesądza jednoznacznie o braku możliwości wykazania, że ubezpieczony w spornym okresie świadczył pracę w spółdzielni.

Zgodnie bowiem ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z dnia 24 maja 2012 r., II UK 255/11, podleganie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej przed dniem 1 stycznia 1999 r., na podstawie dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 27, poz. 135 ze zm.), może być wykazane na podstawie zeznań świadków.

Dla członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych istotne dla zaliczenia roku pracy do okresu zatrudnienia wymaganego do uzyskania emerytury jest przepracowanie w tym roku wymaganej ilości dniówek obrachunkowych, a nie faktyczny okres pozostawania w ubezpieczeniu. Mając to na uwadze, należy jednocześnie wskazać, że w zakresie ustalania faktu przepracowania wymaganej liczby dniówek obrachunkowych nie istnieją w postępowaniu sądowym żadne ograniczenia dowodowe. Jeżeli nie jest możliwe wykazanie przepracowanych dniówek obrachunkowych, to w takim przypadku treść zeznań świadków zastępuje dowód w postaci wykazu dniówek obrachunkowych. Jeżeli w oparciu o zeznania świadków zostanie wykazane, że ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, po 8 godzin dziennie, świadczył pracę w Spółdzielni, pozwala to na przyjęcie, że podlegał wówczas ubezpieczeniu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 25 maja 2017 r., III AUa 529/16, L.).

W ocenie Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę, odwołujący – za pomocą zeznań świadków Ł. M. (2) oraz L. W. – wykazał, że w spornym okresie od 1 lipca 1972 r. do 31 lipca 1975 r. pracował stale i przez co najmniej 8 godzin dziennie. Odwołujący wykonywał wówczas wszelkie prace zlecone mu przez przełożonych, związane z rolnictwem, m.in. jeździł końmi, pracował przy żniwach, siał zboże, zarówno latem jak i zimą wykonywał prace polowe. Zimą zajmował się również młóceniem zboża w polu (k. 43v) oraz pracował przy tzw. fabrykacji, tj. wywoził obornik, rozwoził paszę dla zwierząt, rozwoził siano, zwoził produkty z pola np. liście kiszone, buraki, ziemniaki (k. 65v). Pracę tę wykonywał często w nadgodzinach, praktycznie nie było dni wolnych (k. 65v).

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe potwierdza, że w spornym okresie ubezpieczony jako członek Spółdzielni w wymiarze czasu pracy wynoszącym co najmniej 8 godzin dziennie świadczył stale pracę jako pracownik fizyczny. Odwołujący pracował co najmniej 5 dni w tygodniu po 8 godzin, wypracował zatem co najmniej 20 dni w miesiącu, przez co w każdym roku pracy wykazał co najmniej 240 dni, a zgodnie z art. 4 dekretu za rok pracy uważa się rok obrachunkowy, w którym mężczyzna przepracował w spółdzielni, co najmniej 240 dni pracy.

Zatem, w ocenie Sądu okres pracy w (...) Ł. od dnia 1 lipca 1972 r. do dnia 31 lipca 1975 r. (tj. 3 lata i 1 miesiąc) może zostać uwzględniony ubezpieczonemu jako okres składkowy. Wobec powyższego, mając na uwadze, że organ rentowy uznał za udowodnione 23 lata, 4 miesiące i 14 dni ogólnego stażu pracy, po doliczeniu ww. okresu ponad 3 lat, Z. Ś. legitymuje się ponad 25 letnim okresem składkowym i nieskładkowym.

W tym stanie rzeczy, w dalszej kolejności należało ustalić, czy odwołujący legitymuje się co najmniej 15-letnim okresem wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe (dokumenty oraz zeznania odwołującego) wykazały, że w okresie od 1 sierpnia 1975 r. do 26 października 1976 r. (tj. przez 1 rok, 2 miesiące i 25 dni) Z. Ś. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w P.. Stosunek pracy uległ rozwiązaniu ze względu na powołanie ubezpieczonego do wojska. W czasie zatrudnienia w zakładzie (...) odwołujący w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał obowiązki elektromontera, które polegały na doprowadzaniu energii do poszczególnych miejsc, tj. zakładaniu nowych linii elektrycznych i przesyłowych oraz dokonywaniu modernizacji istniejących linii pod wysokim i niskim napięciem. Nadto, odwołujący przy pomocy traktora ustawiał słupy i rozciągał linie elektryczne. Stanowisko elektromontera instalacji i urządzeń elektroenergetycznych zostało również wykazane w świadectwie pracy z dnia 26 października 1976 r. Nie ulega zatem wątpliwości, że w podanym wyżej okresie odwołujący wykonywał prace, o których mowa w wykazie A, dziale II Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r., tj. prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych.

Niezależnie od powyższego, do stażu pracy w szczególnych warunkach należy zaliczyć odwołującemu także okres zasadniczej służby wojskowej od 28 października 1976 r. do 14 października 1978 r. (tj. 1 rok, 11 miesięcy i 17 dni). Jak bowiem ustalono, odwołujący przed rozpoczęciem służby pracował w szczególnych warunkach jako elektromonter i pracę tę musiał przerwać ze względu na pobór do wojska. Następnie, po powrocie z wojska aż do 1984 r. nie pracował w szczególnych warunkach.

W uchwale z dnia 2 lipca 2015 r., III UZP 4/15, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że okres zasadniczej lub okresowej służby wojskowej odbytej w czasie od 29 listopada 1967 r. do 31 grudnia 1974 r. zalicza się do okresu pracy w szczególnych warunkach wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) także w sytuacji, gdy ubezpieczony bezpośrednio przed powołaniem do służby wojskowej pracował w warunkach szczególnych oraz po zwolnieniu z tej służby podjął w innym zakładzie pracy zatrudnienie niestanowiące pracy w szczególnych warunkach, jeżeli zostały spełnione przesłanki, o których mowa w art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) oraz w § 2-5, 7 i 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz.U. Nr 44, poz. 318, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.).

Oczywistym jest, że w podanej wyżej uchwale wskazano na okres odbywania zasadniczej służby wojskowej w latach 1967 r.-1974 r., jednak należy mieć na względzie przepisy i orzecznictwo dotyczące służby wojskowej w dalszym okresie, tj. po 1974 r. W wyroku z 11 lutego 2014 r., sygn. II UK 293/13 (LEX nr 1441189), Sąd Najwyższy rozważając kwestię okresu służby wojskowej wnioskodawcy przypadającego po 31 grudnia 1974 r. wskazał, że nadal znaczenie ma art. 108 ustawy z 21 listopada 1967 r., który uległ wprawdzie zmianie od 1 stycznia 1975 r., jednak nie tak istotnej, aby powiedzieć, że nastąpiło przełamanie i ustawodawca chciał z tą datą znieść uprawnienie żołnierzy zasadniczej służby wojskowej do zaliczenia jej do okresu zatrudnienia uprawniającego do wcześniejszej emerytury, jako okres pracy w szczególnych warunkach. Zmiana art. 108 cyt. ustawy z 21 listopada 1967 r. z dniem 1 stycznia 1975 r. wynikała z wejścia w życie Kodeksu pracy (została dokonana na podstawie art. X ust. 2 pkt c ustawy z 26 czerwca 1974 r. Przepisy wprowadzające Kodeks pracy - Dz. U. Nr 24, poz. 142 z późn. zm.). Zmiana art. 108 ustawy z 1967 r. nie wprowadziła wówczas w nim radykalnie nowej treści, która uzasadniałaby stwierdzenie, że zasadnicza służba wojskowa nie podlega już zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach.

Sąd uznał zatem, że należy odwołującemu zaliczyć okres służby wojskowej do stażu pracy w szczególnych warunkach.

Ponadto, przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że odwołujący pracował w szczególnych warunkach również w okresie od 1 kwietnia 1984 r. do 31 grudnia 1998 r. (ograniczenie ustawowe), tj. przez 14 lat i 9 miesięcy. Przekonują o tym zeznania świadków B. W. i J. S., zeznania odwołującego, a także akta osobowe odwołującego. Odwołujący był wówczas zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedsiębiorstwie Produkcyjno – Handlowym (...) spółka z o.o. w W. (dawniej Zakłady (...)). W czasie zatrudnienia w ww. zakładzie pracy, odwołujący był kierowcą samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony marki KAMAZ oraz S. (z przyczepą lub bez). Pojazdem tym przewoził towary – ziemniaki, mączkę ziemniaczaną i grys ziemniaczany. W zakładzie pracy było tylko dwóch kierowców. Nie ulega zatem wątpliwości, że odwołujący wykonywał prace, o których mowa w wykazie A, dziale VIII, poz. 2 (prace kierowców samochodów ciężarowych powyżej 3,5 tony) rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Odwołujący w czasie ww. zatrudnienia jeździł również ciągnikiem, wywożąc odpady lub przewożąc różnego rodzaju środki chemiczne, jak np. siarczany lub soda kaustyczna. Co istotne przy pomocy ciągnika nie wykonywał prac polowych. Wobec powyższego również i w tym zakresie można uznać, że odwołujący wykonywał prace w szczególnych warunkach, o których mowa w wykazie A, dziale VIII, poz. 3 (prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych). Gdyby bowiem odwołujący kierował ciągnikiem w ramach wykonywania prac polowych, wówczas takiej pracy – w myśl ugruntowanego w tym zakresie orzecznictwa – nie można by zaliczyć do pracy w warunkach szkodliwych (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2016 r., III UK 132/15; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2018 r., II UK 666/16).

Sporadycznie zdarzało się również, że odwołujący w ramach zatrudnienia w (...) obsługiwał koparkę, której używał do rozładowywania towarów. Masa tej koparki wynosiła 10-12 ton. W sezonie, najczęściej po godzinach pracy lub w soboty, odwołujący przy pomocy lokomotywy spalinowej pomagał przy sprowadzaniu i rozładunku wagonów z towarem ze stacji kolejowej do zakładu pracy (tzw. wahadło). Podkreślenia wymaga, że prace te były wykonywane w niewielkim zakresie, jednak również i one – jako związane z załadunkiem i rozładunkiem towarów – w ocenie sądu można zakwalifikować jako prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w wykazie A, dziale VIII, poz. 1 (ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie).

Kwestia dopuszczalności zaliczania różnych prac w ramach dobowego wymiaru czasu pracy do uprawnień emerytalnych w wieku obniżonym była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego (m.in. w wyroku z dnia 27 stycznia 2012 r., II UK 103/11, LEX nr 1130388), który przyjął, że pracownik, który u jednego pracodawcy w tym samym czasie (okresie) wykonywał różne rodzaje pracy w szczególnych warunkach (wymienione w załączniku do rozporządzenia z 8 lutego 1983 r. - wykaz A), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie powinien być pozbawiony uprawnienia do zaliczenia tego okresu do zatrudnienia w szczególnych warunkach wymaganego do emerytury na podstawie art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W świetle powyższych rozważań nie ulega zatem wątpliwości, że wnioskodawca świadczył pracę w warunkach szczególnych, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, przez okres ponad 15 lat, przy uwzględnieniu tylko okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w P. od dnia 1 sierpnia 1975 r. do dnia 26 października 1976 r. oraz w (...) (dawne Zakłady (...)) w W. przez okres od 1 kwietnia 1984 r. do 31 grudnia 1998 r. (łącznie 15 lat, 11 miesięcy i 26 dni). Niezależnie od powyższego, do stażu pracy w szczególnych warunkach należy zaliczyć odwołującemu także okres zasadniczej służby wojskowej od 28 października 1976 r. do 14 października 1978 r. (tj. 1 rok, 11 miesięcy i 17 dni). Jak bowiem ustalono, odwołujący przed rozpoczęciem służby pracował w szczególnych warunkach jako elektromonter i pracę tę przerwał ze względu na pobór do wojska.

Biorąc pod uwagę powyższe odwołujący spełnił wszystkie warunki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Stosownie do art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.

Termin powstania prawa do emerytury reguluje przepis art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, który stanowi, że świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wniosek o przyznanie prawa do emerytury ubezpieczony złożył w dniu 1 sierpnia 2017 r., a wiek emerytalny osiągnął w dniu 6 lipca 2017 r., dlatego należało przyjąć, że prawo do emerytury odwołujący nabył poczynając od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożył wniosek, tj. od dnia 1 sierpnia 2017 r.

Mając powyższe na względzie, Sąd Okręgowy - na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc oraz przywołanych przepisów prawa materialnego - zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł, jak w sentencji.

(-) M. M. (2)