Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 14 lipca 2015 r. (data złożenia pisma w administracji Aresztu Śledczego w L.) powód A. Z. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego W.-M. w W. kwoty 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę podczas pobytu w Areszcie Śledczym W.-M. w W. w okresie od 22 października 2014 r. do 01 grudnia 2014 r.

Powód zarzucił, że we wskazanym okresie przebywał w Areszcie Śledczym W.-M. w W., gdzie był umieszczony w celach wieloosobowych, zaś na jednego osadzonego przypadało ok. 2 m 2 powierzchni mieszkalnej. W celach mieszkalnych jak również w oddziale szpitalnym był osadzony z osobami palącymi tytoń, chociaż on sam jest osobą niepalącą. Dym tytoniowy wywołał u niego podrażnienia układu oddechowego, problemy z oddychaniem i kaszel. Nadto powód wskazał, że w celach mieszkalnych kącik sanitarny był oddzielony od pozostałej części celi jedynie parawanem, a zamiast drzwi do kącika zawieszona była rozsuwana tkanina. Zdaniem pozwanego takie urządzenie kącika sanitarnego powodowało brak intymności i naruszenie godności powoda. Powód wskazał również, że podczas pobytu w areszcie pobawiony był przez 12 godzin dziennie dostępu do elektrycznego oświetlania. Przebywanie w takich warunkach spowodowało u powoda naruszenie poczucia godności, wywołało stres, który powoduje obniżenie nastroju, a w konsekwencji doprowadziło do znacznego pogorszenia jego stanu zdrowia poprzez negatywną samoocenę.

(pozew – k. 1-3)

Postanowieniem z dnia 26 września 2015 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy M. w W. zwolnił powoda A. Z. od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w całości.

(postanowienie, k. 12)

W odpowiedzi na pozew pozwany wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany potwierdził, że powód przebywał w okresie od 22 października 2014 r. do 01 grudnia 2014 r. w Areszcie Śledczym W.-M., stwierdził jednak, że powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego w każdej z cel, w której przebywał powód była większa niż 3 m 2. Pozwany wskazał, że powód w czasie przebywania w celach nr 23 i 25 znajdujących się w pawilonie mieszkalnym B-III miał dostęp do kącika sanitarnego oddzielonego od reszty pomieszczenia parawanem o wysokości 2 metrów. Natomiast kącik sanitarny w pawilonie E-II w celi 12, w której również powód przebywał, był odgrodzony zabudową stałą wysoką na ok. 1,5 m, co umożliwiało zachowanie intymności podczas korzystania z toalety. W celach, w których przebywał powód była zamontowana sprawna wentylacja grawitacyjna, a okna posiadały możliwość swobodnego otwierania. Cele były wyposażane w sprzęt kwaterunkowy posiadający właściwości użytkowe, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 lutego (...). w sprawie warunków bytowych osadzanych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Pozwany wskazał, że zgodnie z obowiązującym w areszcie porządkiem wewnętrznym w oddziałach szpitalnych i izbie chorych obowiązuje całkowity zakaz palenia tytoniu i posiadania wyrobów tytoniowych. W oddziale szpitalnym, na którym przebywał powód nie było odstępu od tego zakazu, a w dokumentacji medycznej nie odnotowano skarg na palenie tytoniu przez osadzonych.

(odpowiedź na pozew – k. 65-67)

Ustanowiony dla powoda pełnomocnik z urzędu pismem z dnia 20 stycznia 2017 r. podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie i wniósł o zasądzenie na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(pismo pełnomocnika powoda z 20.01.2017 r. – k. 207-210)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód A. Z. przebywał w Areszcie Śledczym W.- M. w okresie od 22 października 2014 roku do 01 grudnia 2014 roku. Do aresztu został przeniesiony w związku z prowadzonym w areszcie leczeniem. Przez cały okres pobytu był osadzony w celach w pawilonach mieszkalnych oraz oddziale szpitalnym z zachowaniem normy 3m 2 na osadzonego. Powód był osadzony w następujących celach:

1.  w dniach 22 października 2014 r. – 28 października 2014 r. pawilon A-II cela 11 o powierzchni 11,35 m 2, w której przebywało 3 osadzonych;

2.  w dniach 28 października 2014 r. – 12 listopada 2014 r. pawilon B-III cela 25 o powierzchni 7,96 m 2, w której przebywało 2 osadzonych;

3.  w dniach 12 listopada 2014 r. – 13 listopada 2014 r. pawilon B-III cela 23 o powierzchni 9,09 m 2, w której przebywało 3 osadzonych;

4.  w dniach 13 listopada 2014 r. – 01 grudnia 2014 r. pawilon E-II cela 12 o powierzchni 28,60 m 2, w której przebywało od 4 do 7 osadzonych.

Cela nr 12 w pawilonie E-II znajdowała się w oddziale szpitalnym aresztu.

(dowód: notatka służbowa – k. 68; notatka służbowa – k. 75)

W celach, w których przebywał powód znajdowały się kąciki sanitarne przeznaczone do załatwiania potrzeb fizjologicznych i higieny osobistej. W celi nr 11 w pawilonie A-II kącik sanitarny był całkowicie obudowany i wyposażony w drzwi.

(dowód: zeznania powoda: k. 174 i nagranie na płycie DVD – k. 176)

W celach nr 23 i 25 w pawilonie B-III kącik sanitarny oddzielony był od reszty celi parawanem wykonanym z materiału, umocowanym na metalowym stelażu, o wysokości ok. 2 m, zaopatrzonym w kotarę w całości oddzielającym go od reszty celi. W celi nr 12 w pawilonie E-II kącik oddzielony był zabudową stałą wysokości ok. 1,5 m.

(dowód: sprawozdanie z postępowania wyjaśniającego – k. 72-74)

W celach, w których przebywał powód był wyłączany prąd na 12 godzin w porze nocnej. W celach znajdowało się oświetlenie elektryczne.

(dowód: zeznanie powoda k. 174 i nagranie na płycie DVD – k. 176)

Powód przy przyjęciu do aresztu zadeklarował, że nie pali tytoniu.

(okoliczność bezsporna)

W Areszcie Śledczym W.-M. w W. osadzonym zezwala się na palenie wyrobów tytoniowych wyłącznie w wyznaczonych celach mieszkalnych, a w oddziałach szpitalnych i w izbie chorych obowiązuje całkowity zakaz palenia tytoniu i posiadania wyrobów tytoniowych.

(dowód: zarządzenie nr (...) Dyrektora Aresztu Śledczego w W.-M. z dnia 01 października 2014 r. – k. 76-77)

W celi nr 25 w pawilonie B-III powód był osadzony z osobą palącą papierosy. Na prośbę powoda współosadzony w tej celi palił przy oknie i powstrzymywał się od palenia w porach posiłków.

(dowód: zeznanie powoda k. 174 i nagranie na płycie DVD – k. 176)

W celi nr 12 w pawilonie E-II powód był osadzony z kilkoma osobami, które paliły papierosy, wśród nich osobą taką był P. Ż..

(dowód: zeznanie świadka P. Ż. – k. 32-33 i nagranie na płycie CD k. 31 akt Sądu Rejonowego w Kwidzynie I Cps 42/16; zeznanie powoda k. 174 i nagranie na płycie DVD – k. 176)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty i ich kopie, złożone przez pozwanego do akt sprawy, odnośnie których strona powodowa nie wypowiedziała się, a tym samym nie kwestionowała ich prawdziwości i zgodności z oryginałami. Częściowo Sąd uwzględnił również twierdzenia faktyczne powoda zawarte w jego zeznaniach. Sąd ustalił, że powód przebywał w celach, w których sporadycznie inni osadzeni palili tytoń. Okoliczność ta została potwierdzona przez świadka P. Ż., którego zeznania w ocenie Sądu były szczere, gdyż ten nie miał żadnego interesu by zeznawać na korzyść powoda. Nadto należy wziąć pod uwagę, że w toku procesu powód i świadek P. Ż. przebywali w różnych zakładach karnych, a zatem powód nie miał możliwości by przed złożeniem zeznań przez świadka treść tych zeznań z nim omawiać lub sugerować odpowiedzi.

Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda odnośnie negatywnych skutków „biernego palenia” na stan jego zdrowia. Nawet gdyby przyjąć, że w celach w których przebywał powód, zdarzało się palenie tytoniu, to brak jest podstaw do przyjęcia, że incydenty te prowadziły do narażenia na uszczerbek zdrowia powoda, bądź, że uszczerbek taki wywołały. Żaden z dowodów nie potwierdził wersji powoda, jakoby wskutek przebywania w celi z osobami palącymi doznał „podrażnienia układu oddechowego, co skutkowało problemami z oddychaniem i problemy z kaszlem”. Tak poważne objawy, o których zeznawał powód, nie mogły nie zostać zauważone przez współosadzonych i personel, musiałyby też być odnotowane w aktach powoda. Dlatego też zeznania powoda w tym przedmiocie należało uznać za oczywiście niewiarygodne. Mając to na uwadze Sąd uznał, iż powód nie odczuwał uciążliwości z powodu przebywania w celi dla osób palących lub też uważał te niedogodność za mało istotną.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Powód żądał zadośćuczynienia za krzywdę polegającą na naruszeniu jego dóbr osobistych w postaci godności. Powód opierał zatem swoje roszczenia na dyspozycji art. 23 k.c. i art. 24 k.c. oraz art. 448 k.c.

Zgodnie z przywołanym art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. W świetle powołanego przepisu katalog dóbr osobistych ma charakter otwarty. Nie budzi zatem wątpliwości, że oprócz wymienionych w art. 23 k.c. dóbr, ochronie podlega także godność. Warto w tym miejscu także podkreślić, że ochrona godności i sfery życia prywatnego została wprost przewidziana wśród przepisów o wolnościach, prawach i obowiązkach człowieka zawartych w Konstytucji RP. Stosownie bowiem do treści art. 30 Konstytucji, przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Natomiast według art. 24 § 1 k.c., ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny, co z kolei reguluje treść art. 448 k.c.

Wskazać w tym miejscu należy, iż przesłankami udzielenia ochrony dóbr osobistych przewidzianej w art. 24 k.c. są: istnienie dobra osobistego, zagrożenie lub naruszenie tego dobra oraz bezprawność tego zagrożenia lub naruszenia. Przy czym wszystkie powyższe przesłanki muszą zaistnieć łącznie, zaś ciężar dowodzenia rozłożony jest w ten sposób, że pierwsze dwie przesłanki odpowiedzialności udowodnić musi powód dochodzący ochrony, natomiast na pozwanym spoczywać będzie ciężar udowodnienia, że naruszenie dóbr osobistych nie było bezprawne ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2008 r., I CSK 319/07, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06). Dodatkowo należy stanowczo podkreślić, iż zasądzenie zadośćuczynienia ma charakter fakultatywny i od oceny Sądu opartej na analizie okoliczności konkretnej sprawy zależy przyznanie pokrzywdzonemu ochrony w tej formie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 11 stycznia 2007 roku, I ACa 833/06).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy trzeba wskazać, iż powód dochodzący w niniejszym postępowaniu zadośćuczynienia za krzywdę, podniósł, że jego dobra osobiste zostały naruszone poprzez przebywanie przez niego w przeludnionej celi, palenie tytoniu przez innych osadzonych, niewłaściwe i niezapewniające prywatności wydzielenie kącika sanitarnego oraz przez brak prądu i oświetlenia elektrycznego w celi.

Odnośnie twierdzeń powoda jakoby przebywał on w przeludnionych celach należy wskazać, że pozwany przedstawił notatkę służbową zawierającą wykaz cel, w których przebywał powód, z której wynika, że powód nie przebywał w celach, w których powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego byłaby nie większa niż 3 m 2.

Zgodnie z art. 110 kodeksu karnego wykonawczego powierzchnia celi przypadająca na skazanego musi wynosić nie mniej niż 3m 2. Sąd jako bezpodstawne ocenił twierdzenie powoda, że minimalna powierzchnia mieszkalna przypadająca na jednego osadzonego, tj. 3 m 2, winna być liczona po odjęciu powierzchni celi zajętej przez sprzęt kwaterunkowy, taki jak łóżka czy taborety. Sprzęt kwaterunkowy, w jaki wyposażane są cele, jest elementem niezbędnym i w części służy on każdemu osadzonemu indywidualnie, a w części jest do wspólnego użytku wszystkich osadzonych w danej celi. Powód korzysta zatem z przypadającej na niego powierzchni mieszkalnej w dwojaki sposób: poruszając się po niej, czy zajmując ją fizycznie w inny sposób oraz przez umieszczenie na tej powierzchni sprzętu kwaterunkowego, wydanego do indywidualnego bądź zbiorowego korzystania przez powoda. ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 02 października 2015 roku V ACa 164/15 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 kwietnia 2013 roku I ACa 1238/12). Jak wynika z przedstawionej przez pozwanego dokumentacji, powód przebywał w trakcie osadzenia w celach, w których na jednego osadzonego zawsze przypadało więcej niż 3 m 2. Wbrew zatem twierdzeniom powoda nie był on osadzony w warunkach przeludnienia.

Odnosząc się do twierdzeń powoda jakoby kąciki sanitarne w celach, w których przebywał nie zapewniały niezbędnej intymności korzystania stwierdzić należy, że twierdzenia te są bezpodstawne.

Sąd ustalił, że w celach 23 i 25 w pawilonie B-III kącik sanitarny był oddzielony parawanem o wysokości 2 metrów. W tych celach powód przebywał od 28 października 2014 do 13 listopada 2014 r. czyli 16 dni. W pozostałych zaś celach kącik sanitarny był oddzielony zabudową stałą.

Eksponowana w pozwie – zdaniem powoda, niewłaściwa organizacja pomieszczenia sanitarnego także nie została przez Sąd uwzględniona z uwagi na brzmienie § 28 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 roku w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. Nr 152, poz. 1493). Sąd uznał bowiem, że oddzielenie sanitariatu od pozostałej części celi parawanem spełnia wymogi prywatności i swobodnego korzystania w rozumieniu wyżej powołanego przepisu. Z istoty odbywania kary pozbawienia wolności wynika zaś konieczność znoszenia uciążliwego postępowania innych współwięźniów za co odpowiedzialności z pewnością nie może ponosić pozwany. W ocenie Sądu bezzasadne jest twierdzenie powoda, że sposób wydzielenia kącika sanitarnego, z którego korzystali wszyscy osadzeni naruszał jego godność i prawo do intymności. Ponadto zachowanie pozwanego polegające na oddzieleniu kącików sanitarnych od reszty pomieszczenia kotarą nie było bezprawne, gdyż znajdowało umocowanie w § 28 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności. Przepis ten nie nakłada na administrację zakładu karnego obowiązku zapewnienia oddzielnych toalet lub murowanych kącików sanitarnych. Jedyną wytyczną, jaką zawiera ów przepis jest usytuowanie sanitariatów w sposób zapewniający ich niekrępujące użytkowanie. Kącik sanitarny powinien gwarantować intymność, nieskrępowane użytkowanie, aczkolwiek jedynie w minimalnym, podstawowym stopniu ( tak Sąd Apelacyjny w Białymstoku w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 grudnia 2013 r., sygn. I ACa 617/13). W ocenie Sądu wymóg ten został spełniony. Podkreślić trzeba nadto, że z ustaleń Sądu wynika, że tylko w celach 23 i 25 kącik sanitarny oddzielony był od reszty celi parawanem, a nie stałą przegrodą. W celi 25 powód przebywał tylko przez 14 dni i to wraz z jednym tylko osadzonym, zaś w celi 23 przez 2 dni. Ewentualne uciążliwości mogły zatem trwać maksymalnie 16 dni, a to nie stanowi podstawy do zasądzenia zadośćuczynienia.

Powód podnosił również, że sam będąc osobą niepalącą przebywał w celach z osobami, które paliły tytoń w jego obecności. Według powoda palenie tytoniu przez innych osadzonych powodowało u niego problemy z układem oddechowym, w tym ciągłymi atakami kaszlu.

Zgodnie z rozdziałem IX zarządzenia nr (...) Dyrektora Aresztu Śledczego W W.-M. z dnia 01 października 2014 r. (k. 76) osadzonym zezwala się na palenie tytoniu w miejscach do tego przeznaczonych. Palić można wyłącznie w wyznaczonych celach mieszkalnych.

Przy przyjęciu do Aresztu, z każdym osadzonym jest przeprowadzana rozmowa. Zadawane są pytania o nałogi, w tym o palenie tytoniu. Adnotacja o tym fakcie jest zapisywana na wewnętrznej dolnej części okładki akt osobopoznawczych cz. B. Taka adnotacja widniała w teczce powoda (fakt bezsporny). Jak wynika z zebranego materiału dowodowego powód przebywał w celach z osobami palącymi tytoń. Dotyczyło to jego pobytu w celi nr 25 pawilonu B-III i celi nr 12 pawilonu E-II. W ocenie Sądu okoliczność, że współosadzeni palili tytoń w celi, w której przebywał powód nie obciąża jednak pozwanego, który przecież zakazał palenia tytoniu w celach do tego nie wyznaczonych. Sąd nie ustalił również by fakt przebywania przez powoda w celach z osobami palącymi miało dla niego jakiekolwiek negatywne skutki, zwłaszcza negatywne skutki zdrowotne. Tym samym należy stwierdzić, że nawet jeśli powód przebywał w celach z osobami palącymi to jego dobra osobiste naruszały te osoby, a nie pozwany, a nadto przebywanie w celi z osobami palącymi nie spowodowało naruszenia dóbr osobistych powoda.

Kwestią sporną w niniejszym postępowaniu było także zapewnienie odpowiedniego oświetlenia w celi. Powód wskazywał, iż było ono niewystarczające, jednakże nie podał żadnych danych (dotyczących ilości zamontowanych żarówek czy też ich mocy), które pozwoliłyby zweryfikować jego twierdzenia w tym zakresie. Powód stwierdził nadto, że prąd był wyłączany tylko w porze nocnej. Ponadto, nie przedstawił również żadnych dowodów na okoliczność tego, że w czasie pobytu w Areszcie Śledczym wzrok powoda faktycznie uległ pogorszeniu oraz dowodów, które pozwoliłyby powiązać przyczynowo kwestię ewentualnego pogorszenia wzroku powoda oraz stanu oświetlenia w Areszcie Śledczym.

Opierając się na zasadach logiki i doświadczenia życiowego wnioskować należy, że skoro każda cela wyposażona jest co najmniej w jedno okno, to z pewnością powód miał dostęp do światła dziennego umożliwiający mu czytanie. Nawet jeśli w ocenie powoda światło dzienne w celi nie pozwalało powodowi na czytanie i pisanie to mógł on zwrócić się do władz zakładu karnego z prośbą o zapewnienie światła sztucznego. Nie wykazano (ani też nie twierdzono), by powodowi odmawiano dostępu do tego rodzaju oświetlenia o nasileniu oczekiwanym przez powoda. Nie można więc uznać, by wskutek odmowy dostępu do prawidłowego oświetlenia warunki pobytu powoda w odosobnieniu związanym z odbywaniem kary pozbawienia wolności mogły być uznane za niehumanitarne i naruszające godność powoda.

Z powyższych powodów powództwo wywiedzione przez A. Z. okazało się niezasadne i należało je oddalić, o czym Sąd orzekł w pkt 1 wyroku

Biorąc pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy, w tym sytuację finansową powoda, a przede wszystkim fakt przebywania w zakładzie karnym i brak dostępnego dla niego zatrudnienia, Sąd na podstawie art. 102 k.p.c. postanowił nie obciążać powoda kosztami procesu. Przepis art. 102 k.p.c. wskazuje, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Kwestia zastosowania art. 102 k.p.c. pozostawiona jest orzekającemu sądowi z odwołaniem się do jego kompetencji, bezstronności, doświadczenia i poczucia sprawiedliwości. Ocena w tym zakresie ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności i może być podważona przez sąd wyższej instancji w zasadzie jedynie wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2012 roku, I CZ 66/12, LEX nr 1232749; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2012 roku, IV CZ 69/12, LEX nr 1232622). W ocenie Sądu w niniejszej sprawie zaszły podstawy by nie obciążać powoda kosztami procesu, o czym orzeczono w pkt 2 wyroku.

W pkt 3 wyroku Sąd orzekł o przejęciu nieuiszczonych kosztów sądowych w wysokości 1.500 zł na rachunek Skarbu Państwa na podstawie art. 113 ust 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ze względu na okoliczność, że powód był zwolniony od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w całości i braku podstaw by obciążyć tymi kosztami stronę pozwaną.