Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lipca 2018 roku

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie IV Wydział Cywilny – Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodnicząca: SSO Joanna Mrozek

Sędziowie: SO Piotr Niezgodzki

SR (del.) Adam Jaworski (spr.)

Protokolant: p.o. protokolanta Magda Krysik

po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2018 roku w Warszawie na rozprawie sprawy

z powództwa E. M.

przeciwko Miastu (...) W.

o ustalenie

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie

z dnia 17 lipca 2017 roku, sygn. akt I C 1436/16

uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Adam Jaworski Joanna Mrozek Piotr Niezgodzki

Sygn. akt IV Ca 2249/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 17 lipca 2017 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie oddalił powództwo E. M. przeciwko Miastu (...) W. o ustalenie, że przysługuje jej prawo do lokalu socjalnego, nie obciążył powódki kosztami procesu oraz przyznał od Skarbu Państwa pełnomocnikowi powódki wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną jej z urzędu.

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne i ocena prawna Sądu Rejonowego.

E. M. zamieszkuje w lokalu mieszkalnym nr (...) przy ul. (...) w W., który stanowi odrębną własność. Lokal ten stanowił własność W. M., ale w toku postępowania egzekucyjnego został przejęty przez egzekwującego wierzyciela – Bank (...) S.A. w K.. Prawomocnym postanowieniem z dnia 21 października 2015 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie przysądził własność tego lokalu wraz z prawami związanymi na rzecz Banku (...) S.A. Po uzyskaniu odpisu postanowienia o przysądzeniu własności, nabywca wszczął postępowanie egzekucyjne mające na celu opróżnienie lokalu, które prowadzone jest przez Komornika Sądowego A. L. w sprawie o sygn. Km 1671/16. Wskutek wszczęcia postępowania egzekucyjnego E. M. wytoczyła przedmiotowe powództwo o ustalenie prawa do otrzymania lokalu socjalnego. Powódka jest osobą o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, ciężko chorą, bezrobotną, która utrzymuje się z zasiłku stałego w wysokości 481 zł oraz zasiłku pielęgnacyjnego w kwocie 153 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, że stan faktyczny sprawy nie był sporny, a stan zdrowia i sytuacja majątkowa powódki ostatecznie nie były brane pod uwagę w zakresie zweryfikowania uprawnień do otrzymania lokalu socjalnego ze względu na dokonaną przez ten Sąd ocenę prawną, ale stanowiły podstawę do zastosowania art. 102 k.p.c.

Sąd Rejonowy dokonał oceny prawnej powództwa w płaszczyźnie art. 189 k.p.c. i obszernie wyjaśnił istotę interesu prawnego, podkreślając, że interes ten nie zachodzi, gdy istnieje możliwość wytoczenia powództwa o świadczenie lub ukształtowanie prawa. Odnosząc uwagi dotyczące interesu prawnego do realiów sprawy Sąd pierwszej instancji podkreślił, że postanowienie o przysądzeniu własności stanowi tytuł wykonawczy przeciwko powódce, której środkiem merytorycznej obrony nie jest powództwo o ustalenie prawa do lokalu socjalnego, lecz instrument prawny przewidziany w treści art. 791 § 3 k.p.c. Doprowadziło to Sąd Rejonowy do konkluzji, iż „jeżeli powódka twierdzi, że przysługuje jej prawo do lokalu socjalnego, powinna wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne, w toku którego to postępowania Sąd przestankowo badałby, czy E. M. przysługuje prawo do lokalu socjalnego, w sytuacji zaś przychylenia się do tego stanowiska, zobligowany byłby do czasowego pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w stosunku do powódki (a więc jego ograniczenia) do czasu złożenia jej oferty najmu lokalu socjalnego”. W tej sprawie stroną pozwaną powinien być podmiot, na rzecz którego przysądzono własność, a Miasto (...) W. powinno wystąpić w charakterze interwenienta ubocznego. Z tych przyczyn Sąd Rejonowy oddalił powództwo na podstawie art. 189 k.p.c., a o kosztach orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. i § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w brzmieniu obowiązującym na datę wniesienia pozwu, powiększając tę kwotę o podatek VAT.

Apelację od tego wyroku wniosła powódka, zastępowana przez pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata. Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, to jest art. 233 § 1 k.p.c. oraz naruszenia przepisów prawa materialnego, to jest art. 189 k.p.c. przez jego niewłaściwą wykładnię i błędne zastosowanie, art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz art. 14 ust. 4 tej ustawy przez jego niezastosowanie i nieorzeczenie o uprawnieniu powódki do lokalu socjalnego. Podnosząc te zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, że powódce E. M. przysługuje prawo do otrzymania lokalu socjalnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od powódki kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona, a zgłoszony w niej ewentualny wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania zasługuje na uwzględnienie, o czym przekonują następujące argumenty.

Skarżąca zarzuciła zarówno naruszenie prawa procesowego, jak i prawa materialnego, co w pierwszej kolejności nakazuje odnieść się do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., gdyż oceny prawidłowości podstawy prawnej wyroku można dokonać tylko pod warunkiem dokonania trafnych ustaleń faktycznych. Zarzut ten nie jest jednak zasadny. Należy zwrócić uwagę, że art. 233 § 1 k.p.c. określa ramy swobodnej oceny dowodów, więc jego naruszenie może mieć miejsce wtedy, gdy sąd w sposób dowolny ocenia materiał dowodowy dotyczący okoliczności spornych. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie ustalenia faktyczne, na których oparł swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy, były poczynione w całości w oparciu o okoliczności niesporne, a rozbieżności między stronami dotyczyły wyłącznie oceny prawnej. Art. 233 § 1 k.p.c. nie może być naruszony przez „brak oceny, czy trudna sytuacja Powódki i okoliczności dotyczące jej stanu zdrowia, niepełnosprawności i sytuacji materialnej, uzasadniają ustalenie, że przysługuje jej prawo do lokalu socjalnego”, gdyż kwestia ta należy do oceny materialnoprawnej powództwa. Podnoszona przez skarżącą kwestia braku pouczenia przez komornika o przysługujących jej uprawnieniach nie ma bezpośredniego znaczenia dla zasadności powództwa o ustalenie, a mogłaby co najwyżej uzasadniać podjęcie przez właściwy sąd czynności w trybie art. 791 § 3 k.p.c.

Przechodząc do oceny prawidłowości zaskarżonego wyroku pod względem zgodności z prawem materialnym należy najpierw rozważyć zarzut naruszenia art. 189 k.p.c., który obejmuje kwestię kluczową dla rozstrzygnięcia sprawy. Oddalenie powództwa zostało bowiem oparte wyłącznie na założeniu, że powódka nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia, że przysługuje jej prawo do lokalu socjalnego. Istota sprawy wymaga więc rozstrzygnięcia, czy E. M. ma taki interes.

Podejmując ten problem należy najpierw zaznaczyć, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej wykładni pojęcia interesu prawnego w kontekście powództwa o ustalenie, a jego uwagi zawarte na stronach 5-6 uzasadnienia (k. 129-130) Sąd Okręgowy w pełni podziela. Nie ma więc potrzeby ich powtarzania. Argumentację Sądu pierwszej instancji można uzupełnić jedynie stwierdzeniem, że „pojęcie interesu - w obecnie obowiązującym porządku prawnym - powinno być interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia ochrony prawnej. Wynika to z obowiązujących standardów międzynarodowych i art. 45 Konstytucji” (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 1 kwietnia 2004 r., II CK 125/03). Pogląd ten został podtrzymany w późniejszym orzecznictwie, gdzie podkreślono, że szerokie rozumienie interesu prawnego, jako przesłanki skutecznego wystąpienia z powództwem z art. 189 k.p.c. ma na celu ochronę uzasadnionych interesów powoda, ale tylko wtedy gdy nie może on na innej drodze uzyskać ochrony swoich praw (wyrok SN z 8 lutego 2013 r., IV CSK 306/12, zob. też m. in. wyroki SN z 22 października 2014 r., II CSK 687/13 i z 14 lipca 2017 r., II CSK 745/16, OSNC 2018 nr 4 poz. 43 oraz wyrok tutejszego Sądu z 18 stycznia 2018 r., IV Ca 829/16, Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).

Odnosząc tak rozumiany interes prawny w kontekście powództwa o ustalenie do realiów sprawy należy zaznaczyć, że dopuszczalność żądania ustalenia prawa do lokalu socjalnego na podstawie art. 189 k.p.c. budzi wątpliwości w orzecznictwie. Rozbieżności te dotyczą przede wszystkim sytuacji, w której do opróżnienia lokalu dochodzi na podstawie postanowienia o przysądzeniu własności. W orzecznictwie sądów powszechnych był reprezentowany pogląd, powołany w odpowiedzi na apelację, który w ogóle wykluczał możliwość przyznania prawa do lokalu socjalnego osobie, mającej obowiązek opróżnienia lokalu na podstawie tytułu wykonawczego wskazanego w art. 999 § 1 k.p.c. Na poparcie tego stanowiska wskazuje się, że o uprawnieniu do lokalu socjalnego sąd może orzekać wyłącznie w postępowaniu rozpoznawczym (tak wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z 20 listopada 2009 r. (II Ca 749/09, niepubl., podobnie wyrok Sądu Rejonowego w Tucholi z 26 października 2016 r., I C 1355/15). Silniej reprezentowane jest jednak stanowisko, zgodnie z którym istnieje możliwość żądania ustalenia prawa do lokalu socjalnego na podstawie art. 189 k.p.c., także wtedy, gdy egzekucja obowiązku opróżnienia lokalu odbywa się na podstawie art. 999 § 1 k.p.c. Rzecz jasna, ustalenie to jest uzasadnione jedynie wtedy, gdy powód ma status lokatora (zob. w tym kierunku wyrok tutejszego Sądu z 30 września 2013 r., IV Ca 1597/12 oraz wyroki: SR Gdańsk – Północ z 21 marca 2015 r., I C 1579/14, SR w Toruniu z 30 stycznia 2018 r., I C 1278/17, SR w Olsztynie z 6 marca 2018 r., X C 3694/17 i SO w Katowicach z 12 kwietnia 2018 r., IV Ca 2/18 – wszystkie opublikowane na POSP). W uzasadnieniu wyroku tutejszego Sądu w sprawie IV Ca 1597/12 wyrażono pogląd, że „ zaistniała sytuacja świadczy o luce w ustawie o ochronie praw lokatorów, której przejawem jest stan umożliwiający usunięcie z lokalu osoby, będącej lokatorem w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów, bez jednoczesnego rozstrzygnięcia o uprawnieniu do lokalu socjalnego” Pośrednie stanowisko zajął Sąd Okręgowy w Sieradzu, który przyjął, że co do istnieje możliwość ustalenia uprawnienia do lokalu socjalnego, ale w odniesieniu do egzekucji wszczętych po 3 maja 2012 r. przyjmuje, że ochrona lokatora powinna być realizowana za pomocą powództwa opozycyjnego (wyrok SO w Sieradzu z 21 września 2016 r., I Ca 366/16, POSP).

Istotnym wsparciem dla stanowiska dopuszczającego możliwość ustalenia prawa do lokalu socjalnego na podstawie art. 189 k.p.c. jest uchwała Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2017 r. (III CZP 75/17), która z oczywistych względów nie mogła być znana Sądowi pierwszej instancji. Sąd Najwyższy zajął w niej stanowisko, że dłużnik mający status lokatora w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1610; dalej: u.o.p.l. albo ustawa o ochronie praw lokatorów), przeciwko któremu zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne o opróżnienie lokalu służącego zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, prowadzone na podstawie tytułu wykonawczego określonego w art. 999 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 3 maja 2012 r., może dochodzić ustalenia prawa do lokalu socjalnego na podstawie art. 189 k.p.c. Sąd Okręgowy podziela zarówno tezę uchwały, jak i wspierającą ją argumentację. Warto podkreślić, że uchwała co prawda dotyczy wprost egzekucji prowadzonej na podstawie art. 999 § 1 k.p.c., ale jej uzasadnienie odnosi się także do obecnego stanu prawnego. Sąd Najwyższy trafnie zwrócił uwagę na fakt, że w postanowieniu o przysądzeniu własności nie ma podstaw ani możliwości do rozstrzygnięcia o prawie do lokalu socjalnego dłużnika, który ma status lokatora (zob. też wyrok SN z 19 listopada 2009 r., IV CSK 238/09, OSNC 2010 nr 5 poz. 80). Jednocześnie, art. 999 § 1 k.p.c. w obecnym brzmieniu nakazuje odpowiednio stosować art. 791 k.p.c., w tym jego § 3. Nie pozostawia to wątpliwości, że również w przypadku opróżnienia lokalu na podstawie postanowienia o przysądzeniu własności, osobom zamieszkującym w nim przysługuje ochrona przewidziana w u.o.p.l., jeżeli mają one status lokatora.

Pozostaje do rozstrzygnięcia, czy właściwym sposobem udzielenia tej ochrony jest powództwo o ustalenie, czy też – jak przyjął Sąd Rejonowy – powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. Dla udzielenia odpowiedzi na to pytanie istotna jest wykładnia art. 791 § 3 k.p.c., który stanowi, że przepisy § 1 i 2 nie wyłączają praw określonych przepisami o ochronie lokatorów oraz praw, które są skuteczne wobec wierzyciela. Jeżeli dłużnik twierdzi, że przysługuje mu prawo skuteczne wobec wierzyciela, komornik wstrzyma się względem niego z czynnościami egzekucyjnymi, pouczając, że w terminie tygodnia może wytoczyć powództwo o pozbawienie w stosunku do niego tytułu wykonawczego wykonalności. Z brzmienia tego przepisu wynika, że ustawodawca rozróżnia prawa skuteczne wobec wierzyciela (te niewątpliwie stanowią podstawę powództwa opozycyjnego) oraz prawa „określone przepisami o ochronie praw lokatorów”. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cytowanej uchwały w sprawie III CZP 75/17, „ były lokator, który twierdzi, że przysługuje mu uprawnienie do lokalu socjalnego nie twierdzi, że przysługuje mu prawo względem wierzyciela, lecz że wierzyciel może skutecznie prowadzić egzekucję o opróżnienie lokalu dopiero po wskazaniu przez gminę lokalu socjalnego” (podkr. własne Sądu Okręgowego). Na zasadność wytoczenia przez lokatora powództwa przeciwko gminie wskazuje się również w literaturze, gdzie podkreśla się, że „osoby zobowiązane do opróżnienia wraz z dłużnikiem lokalu mieszkalnego ze względu na sytuację socjalną lub rodzinną będą w stanie w konkretnym przypadku wykazać interes prawny w wytoczeniu przeciwko gminie powództwa o ustalenie uprawnienia do zawarcia z nią umowy najmu lokalu socjalnego i dopiero w ten sposób uzyskają pełną ochronę przed eksmisją na bruk z lokalu zajmowanego z dłużnikiem. Wyrok wydany na podstawie art. 189 KPC usuwa bowiem niepewność stanu prawnego zachodzącą w stosunkach pomiędzy legitymowanym interesem prawnym powodem a wyznaczonym tym interesem pozwanym” (D. Przyczyna, Ochrona osób niewymienionych w tytule wykonawczym przed eksmisją z lokalu mieszkalnego, Przegląd Prawa Egzekucyjnego 2016 nr 3, s. 21). Wytoczenie ewentualnego powództwa o pozbawienie, a w istocie ograniczenie, wykonalności tytułu wykonawczego, powinno zostać poprzedzone prejudykatem, w którym sąd ustali – ze skutkiem w stosunku do gminy – istnienie prawa osoby objętej egzekucją do lokalu socjalnego, w wyniku czego wobec gminy powstanie obowiązek złożenia oferty zawarcia umowy najmu takiego lokalu. Takim prejudykatem jest właśnie orzeczenie ustalające uprawnienie do lokalu socjalnego na podstawie art. 189 k.p.c. (tak M. Walasik, Egzekucja obowiązku opróżnienia lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych – część 2, PPE 2016 nr 6 s. 19). Brak jest natomiast dostatecznych podstaw do przyjęcia, że powódka mogłaby uzyskać ochronę, wytaczając obecnie powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, zwłaszcza, że legitymowany biernie w takiej sprawie byłby wyłącznie wierzyciel.

Te wszystkie argumenty prowadzą do wniosku, że powódka ma interes prawny w ustaleniu, że przysługuje jej prawo do lokalu socjalnego, a wytoczone przez nią powództwo jest właściwym środkiem ochrony jej praw. Tym samym zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie należy uznać za zasadny. Częściowo trafny jest również zarzut naruszenia art. 14 ust. 1 u.o.p.l., gdyż skarżąca uzasadniła go tymi samymi rozstrzygnięciami. Przedwczesne jest zaś, na obecnym etapie postępowania, badanie zarzutu naruszenia art. 14 ust. 4 u.o.p.l., gdyż sytuacja materialna i życiowa powódki nie była jeszcze przedmiotem ustaleń Sądu pierwszej instancji w kontekście prawa do lokalu socjalnego.

W świetle powyższego w sprawie zachodzi potrzeba poczynienia ustaleń dotyczących statusu lokatorskiego powódki oraz jej sytuacji materialnej i życiowej, a następnie dokonanie jej oceny w świetle u.o.p.l. Sąd pierwszej instancji nie poczynił takich ustaleń i rozważań, co wynikało z przyjęcia innej koncepcji rozstrzygnięcia sprawy.

Rozważając sposób dalszego postępowania w takiej sytuacji procesowej Sąd Okręgowy miał na uwadze, że sąd drugiej instancji jest sądem merytorycznym, a zasadą powinno być ostateczne, merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu apelacyjnym. Uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania powinno następować wyjątkowo, a art. 386 § 4 k.p.c. nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Powszechnie przyjmuje się, że nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce wtedy, gdy sąd I instancji oddalił powództwo na tej podstawie, że stwierdził istnienie przesłanki unicestwiającej roszczenie (np. brak legitymacji procesowej, przedawnienie roszczenia, przedwczesność powództwa) i nie rozpoznał merytorycznie podstaw powództwa” (zob. np. T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Tom III, WKP 2016, teza 10 do art. 386). Stwierdzeniem przesłanki unicestwiającej roszczenie procesowe jest niewątpliwie przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji braku interesu prawnego w sprawie o ustalenie istnienia prawa lub stosunku prawnego na podstawie art. 189 k.p.c., co skutkowało zaniechaniem badania, czy prawo to istnieje zgodnie z twierdzeniami pozwu. Taka sytuacja miała miejsce w tej sprawie, dlatego niepodzielenie przez Sąd Okręgowy powyższej oceny musiało skutkować przyjęciem, że w postępowaniu pierwszoinstancyjnym nie rozpoznano istoty sprawy.

Sąd Okręgowy miał również na względzie, że nawet w razie stwierdzenia nierozpoznania istoty sprawy wydanie orzeczenia kasatoryjnego nie jest obowiązkiem, a jedynie uprawnieniem sądu drugiej instancji, dlatego nie w każdym przypadku zachodzi potrzeba uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (zob. przykładowo wyroki SN z 9 lipca 2009 r., II PK 301/08 oraz z 2 października 2014 r., IV CSK 748/13). Korzystanie z tego uprawnienia nie powinno być jednak dowolne, ale powinno uwzględniać konieczność zapewnienia stronie prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Jeżeli zatem w postępowaniu przed sądem drugiej instancji zachodziłaby potrzeba poczynienia po raz pierwszy ustaleń faktycznych, dotyczących istotnych okoliczności sprawy, a następnie dokonania ich prawnej oceny, to zachodzi potrzeba uchylenia wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W przeciwnym razie postępowanie stałoby się w istocie jednoinstancyjne (zob. m. in. postanowienie SN z 21 maja 2014 r., II CZ 8/14 i z 6 czerwca 2014 r., I CZ 32/14). Odnosząc te trafne poglądy do okoliczności sprawy Sąd Okręgowy uważa za konieczne podkreślenie, że ewentualne poczynienie niezbędnych ustaleń faktycznych w postępowaniu drugoinstancyjnym, a następnie dokonanie ich oceny prawnej w świetle art. 14 u.o.p.l. skutkowałoby tym, że strony nie miałyby możliwości zakwestionowania tych ustaleń i ocen w żadnym trybie (zwłaszcza, że skarga kasacyjna nie przysługiwałaby od orzeczenia Sądu Okręgowego ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia).

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy będzie związany wyrażonym w niniejszym uzasadnieniu zapatrywaniem o przysługiwaniu powódce interesu prawnego oraz o tym, że powództwo o ustalenie jest właściwym środkiem prawnym służącym do przesądzenia prawa powódki do lokalu socjalnego.. Te oceny będą wiążące na podstawie art. 386 § 6 k.p.c., o ile nie zmienią się okoliczności faktyczne albo stan prawny.

Dalsze postępowanie powinno zmierzać do ustalenia dwóch zasadniczych kwestii: po pierwsze, czy powódka ma (miała) status lokatora, a po drugie, czy ze względu na sytuację materialną i życiową ma możliwość zamieszkania w innym lokalu.

W tym celu Sąd Rejonowy powinien – na podstawie już dopuszczonych dowodów z dokumentów oraz dowodu z przesłuchania stron (powódki) – szczegółowo ustalić, w jaki sposób i na jakiej podstawie powódka weszła w posiadanie lokalu oraz, na jakiej podstawie przebywała w nim przed uprawomocnieniem się postanowienia o przysądzeniu własności. Te ustalenia dadzą podstawę do oceny, czy powódka była lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 u.o.p.l. Sąd Rejonowy będzie miał na uwadze, że pojęcie lokatora w rozumieniu ustawy, w odniesieniu do ochrony związanej z eksmisją, jest szerokie i nawiązuje do takiego samego pojęcia użytego w art. 75 ust. 2 Konstytucji (zob. uzasadnienie uchwały SN z 4 października 2002 r., III CZP 60/02, OSNC 2003 nr 9 poz. 16). Jeżeli ponowne postępowanie potwierdzi tezę powódki, że miała ona status lokatora , to należy poczynić ustalenia dotyczące możliwości zamieszkania w innym lokalu oraz sytuacji majątkowej i życiowej. W tym celu należy wyjaśnić, czy i jaki tytuł prawny posiada powódka do nieruchomości położonej w miejscowości K. gmina B., gdzie jest zameldowana na pobyt stały, a także – czy, a jeżeli tak, jakie są przeszkody do tego, aby powódka tam zamieszkała. Ponadto zachodzi konieczność ustalenia wysokości miesięcznych dochodów i wydatków powódki, ewentualnego innego majątku, jej stanu zdrowia oraz możliwości skorzystania z pomocy rodziny. Te ustalenia Sąd Rejonowy podda ocenie w świetle art. 14 u.o.p.l., mając na uwadze ochronną funkcję tego przepisu. Należy dodać, że w ocenie Sądu Okręgowego zachodzi konieczność dopuszczenia dowodu z przesłuchania stron (z ograniczeniem do powódki) na wskazane wyżej okoliczności i w razie braku odpowiedniego wniosku Sąd Rejonowy powinien dopuścić ten dowód z urzędu (art. 232 zd. 2 k.p.c.). Pomocne może być również zwrócenie się do OPS w Dzielnicy B. z prośbą o nadesłanie akt dotyczących powódki, a następnie dopuszczenie dowodu ze znajdujących się tam dokumentów (np. wywiadów środowiskowych) na okoliczność jej sytuacji życiowej. Ocenę potrzeby dopuszczenia tego dowodu Sąd Okręgowy pozostawia jednak Sądowi Rejonowemu, rozpoznającemu sprawę ponownie.

Z tych wszystkich powodów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., pozostawiając Sądowi Rejonowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

Adam Jaworski Joanna Mrozek Piotr Niezgodzki