Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Aleksandra Kempczyńska

Sędziowie: SA Edyta Jefimko (spr.)

SO (del.) Ewa Kiper

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa (...) z siedzibą w W.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

z dnia 10 marca 2017 r., sygn. akt II C 1312/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Skarbu Państwa (...) z siedzibą w W. na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwotę 8 100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Ewa Kiper Aleksandra Kempczyńska Edyta Jefimko

Sygn. akt V ACa 861/17

UZASADNIENIE

Skarb Państwa (...) w pozwie skierowanym przeciwko (...) sp. z o.o. w W. wniósł o zasądzenia od pozwanej spółki kwoty 602 259,95 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 23 lutego 2015 r. do dnia zapłaty oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Jako podstawę faktyczną powództwa wskazał zawartą w dniu 9 czerwca 2014 r. umowę nr (...) na dostawy w latach 2014 – 2016 kompletów mundurów polowych, która przewidywała dostawę przez pozwaną na rzecz powoda 57 000 kompletów mundurów do dnia 28 listopada 2014 r. oraz dostawę 6000 kompletów mundurów do dnia 12 grudnia 2014 r. Realizując powyższą umowę (...) sp. z o.o. w W. dostarczyła zamówiony towar partiami w okresie od 9 grudnia 2014 r. do 24 grudnia 2014 r., do dnia 12 grudnia 2014 r. oraz w dniach 23 i 24 grudnia 2014 r. Dochodzona pozwem kwota stanowi cześć kary umownej zastrzeżonej w §11 umowy za nieterminową dostawę mundurów. Kara ta została obliczona na kwotę na kwotę 1 371 902,23 zł, przy czym do kwoty 769 586,40 zł powód zaspokoił swoją wierzytelność z udzielonego przez pozwaną zabezpieczenia, tj. z gwarancji bankowej.

W dniu 6 listopada 2015 roku Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym sygn. II Nc 231/15, uwzględniając żądanie pozwu.

Nakaz ten utracił moc w całości w wyniku wniesienia sprzeciwu przez pozwaną spółkę, która domagała się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, a z ostrożności procesowej – miarkowania wysokości kary umownej poprzez jej zmniejszenie co najmniej do kwoty 30 113 zł. Pozwana zarzucała, iż kara umowna w §11 ust.1 pkt 3 lit.b umowy nr (...) nie została skutecznie zastrzeżona, a dodatkowo – iż brak było podstaw do żądania przez powoda jej zapłaty, gdyż za opóźnienie w realizacji dostaw odpowiada wyłącznie Skarb Państwa, który nie współpracował z pozwaną spółką w toku wykonywania umowy.

Wyrokiem z dnia 10 marca 2017 r. Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie oddalił powództwo, zasądzając od Skarbu Państwa (...) z siedzibą w W. na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. kwotę 7217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższy wyrok Sąd Okręgowy wydał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i wniosków.

W dniu 9 czerwca 2014 r. pomiędzy Skarbem Państwa (...), jako zamawiającym a konsorcjum firm (...) sp. z o.o. w W., (...), jako wykonawcą zawarta została, w wyniku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego przeprowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego, umowa dostawy nr (...). Jej przedmiotem była dostawa w latach 2014 – 2016 kompletów mundurów polowych wzór (...)w ilości gwarantowanej: (...) kompletów w 2014 r., 36 000 kompletów w 2015 r. i 27 000 kompletów w 2016 r. oraz w ilości opcjonalnej 17 000 kompletów w 2014 r., 14 000 kompletów w 2015 r. i 12 000 kompletów w 2016 r.; łączna wartość umowy brutto wynosiła 38 479 320 zł.

Zgodnie z § 3-5 umowy, wykaz odbiorców, miejsca i terminy wykonania dostaw realizowanych w 2014 r. określone zostały w „Planie dostaw przedmiotów umundurowania i wyekwipowania w 2014 r.” W tym dokumencie przewidziano, iż 57 000 kompletów mundurów ma być dostarczone do poszczególnych jednostek wojskowych do dnia 28 listopada 2014 r., a 6000 kompletów w terminie do dnia 12 grudnia 2014 r. Za dotrzymanie terminów wykonania dostawy uznano wykonanie przedmiotu umowy w w/w terminach, co miało zostać poświadczone stosownymi dokumentami wystawionymi przez odbiorców. Każda partia kompletów mundurów musiała zostać zgłoszona przez wykonawcę do odbioru wojskowego. Protokół z dokonanego odbioru sporządzić miało (...)Przedstawicielstwo (...).

Strony ustaliły, iż przedmiot umowy musi spełniać wymagania określone w (...)Dokumentacji (...) o numerze (...)oraz być zgodny z aktualnym wzorem munduru (...), być fabrycznie nowy i pochodzić z bieżącej produkcji. Przewidziano bieżące nadzorowanie jakości przedmiotu umowy, wykonywane w imieniu zamawiającego przez (...) Przedstawicielstwo (...)stosownie do przepisów ustawy z dnia 17 listopada 2006 r. o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa oraz przepisów rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2007 r. w sprawie sprawowania nadzoru nad czynnościami związanymi z wyrobem wprowadzanym do użytku w komórkach i jednostkach organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej. Zamawiający zobowiązał się do wskazania wykonawcy po podpisaniu umowy numeru (...)Przedstawicielstwa (...), jego adresu i telefonów kontaktowych, a wykonawca zobowiązał się w ciągu 5 dni od podpisania umowy do powiadomienia (...)Przedstawicielstwa (...)o terminie rozpoczęcia produkcji kompletów mundurów, o podwykonawcach i wymaganiach jakościowych w celu uruchomienia procesu nadzorowania jakości przez (...)Przedstawicielstwo (...). W ramach nadzorowania jakości (...)Przedstawicielstwo (...)było uprawnione do określania parametrów jakościowych przedmiotu umowy, podlegających badaniom w akredytowanych laboratoriach oraz do pobierania losowo próbek tkanin zasadniczych, surowców, dodatków i wyrobów gotowych mających być poddanych badaniom w akredytowanych laboratoriach. Zamawiający zobowiązał się do wskazani, kto pokryje koszty przeprowadzenia procesu nadzorowania jakości.

W § 11 ust. 1 pkt 3 lit. b umowy 11 umowy strony zastrzegły kary umowne na rzecz zamawiającego z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, przewidując, iż wykonawca zapłaci zamawiającemu karę umowną w wysokości 0,5% brutto przedmiotu umowy niezrealizowanego w terminie za każdy dzień opóźnienia, ale nie więcej niż 20% wartości brutto przedmiotu umowy.

Na zlecenie (...) sp. z o.o. z siedzibą w W., (...) S.A. udzielił Jednostce (...)nr (...) w W. gwarancji prawidłowego wykonania przez pozwaną spółkę zobowiązań wynikających ze spornej umowy, zobowiązując się do zapłacenia kwoty do wysokości 769 586,40 zł po otrzymaniu od beneficjenta gwarancji pisemnego wezwania do zapłaty, zawierającego oświadczenie, iż (...) sp. z o.o. nie wykonała swoich zobowiązań zgodnie z warunkami umowy.

W dniu 13 czerwca 2014 r. dyrektor (...) Centrum (...) wyznaczył do nadzorowania jakości przy realizacji umowy nr (...) (...)Przedstawicielstwo (...)z siedzibą w Ł.. Informację tę przekazano wykonawcy w dniu 16 czerwca 2014 r.

Niezwłocznie, tj. jeszcze 16 czerwca 2014 r., przedstawiciele pozwanej spółki odbyli robocze spotkanie w (...) Przedstawicielstwie (...), celem ustalenia przebiegu realizacji umowy dostawy nr (...), w tym wymogów dotyczących certyfikatu na tkaninę z jakiej mają być uszyte mundury, zasad zwalniania tkaniny do produkcji mundurów, zasad odbioru itp. Na spotkaniu nie dokonano jednak żadnych ustaleń i nadano mu charakter wyłącznie informacyjny, ponieważ reprezentanci (...) Przedstawicielstwa (...)nie otrzymali od zamawiającego oryginału umowy dostawy, a odmawiali przyjęcia umowy od wykonawcy.

Pismem z dnia 23 czerwca 2014 r. i 26 czerwca 2014 r. konsorcjum: (...) sp. z o.o. w W., (...) wzywało Jednostkę (...)nr (...) do przystąpienia do należytego wykonywania umowy poprzez uzgodnienie z (...) Przedstawicielstwem (...)zasad dokonywania nadzoru jakościowego i odbiorów, przedstawienie wykonawcy planu nadzorowania jakości i odstąpienie od żądania przedstawienia certyfikatu na tkaninę przed rozpoczęciem produkcji mundurów. Działanie to było podyktowane chęcią uniknięcia opóźnień w realizacji zamówienia, gdyż termin na uszycie i dostarczenie mundurów był krótki, a wstępne czynności dotyczące nadzorowania umowy wydłużały się.

Zamawiający dostarczył (...) Przedstawicielstwu (...)oryginał umowy nr (...) w dniu 1 lipca 2014 r. (...)Przedstawicielstwo (...)tego samego dnia zwróciło się do (...) sp. z o.o. o dostarczenie „Planu jakości”, który – po zaakceptowaniu – stanowić miał jedną z podstaw opracowania przez (...) Przedstawicielstwo (...)planu nadzorowania w/w umowy.

Pismem z dnia 3 lipca 2014 r. pozwana spółka zwracała uwagę zamawiającemu, iż opóźnienia w przekazaniu (...)Przedstawicielstwu (...)umowy skutkują opóźnieniami w przygotowaniu planu nadzorowania umowy, jaki powinien być przekazany wykonawcy, by prawidłowo zaplanować proces realizacji umowy. Pozwana wzywała jednocześnie zamawiającego do wskazania podmiotu zobowiązanego do pokrycia kosztów przeprowadzenia procesu nadzorowania jakości, stosownie do § 7 ust.22 umowy, informując iż bez tego niemożliwe jest rozpoczęcie realizacji dostaw i nadzorowanie ich jakości.

W dniu 11 lipca 2014 r. odbyło się spotkanie reprezentantów (...) Przedstawicielstwa (...)z reprezentantami pozwanej spółki, w trakcie którego zaakceptowany został plan jakości przedstawiony przez wykonawcę. Ponieważ zamawiający nadal nie wskazał źródła finansowania procesu nadzorowania, pozwanej spółce nie przekazano planu nadzorowania umowy, informując iż nie ma możliwości określenia, kiedy nastąpią poszczególne etapy nadzorowania (pobranie prób tkaniny do badań, zwolnienie tkaniny do produkcji, kontrola procesu produkcji u wykonawcy).

W dniu 14 lipca 2014 r. dyrektor (...) Przedstawicielstwa (...)wystosował do zamawiającego ponaglenie o wskazanie źródła finansowania procesu nadzorowania umowy. Pismem z dnia 15 lipca 2014 r. dowódca Jednostki (...)nr (...) poinformował (...) Przedstawicielstwo (...), że koszty związane z koniecznym pobytem jego przedstawicieli w C., w celu przeprowadzenia czynności nadzorczych nad realizacją umowy, zostaną zabezpieczone przez Komendanta (...) (...) Oddziału (...). Po otrzymaniu w/w informacji, zaplanowano i zorganizowano wyjazd pracowników (...) Przedstawicielstwa (...)do siedziby członków konsorcjum (wykonawcy) w C. w dniach 11-17 sierpnia 2014 r.

Plan nadzorowania jakości został opracowany przez (...)Przedstawicielstwo (...)i przekazany pozwanej spółce pod koniec lipca 2014 r. W połowie sierpnia 2014 r. reprezentanci (...) Przedstawicielstwa (...)wizytowali zakład w jakim miały być szyte zamówione mundury i pobrali próbki wyprodukowanej tkaniny na mundury do badań. Wykonawca próbki te przekazał do badań w akredytowanym laboratorium, a po uzyskaniu pozytywnych wyników badań – (...) Przedstawicielstwo (...)zwolniło tkaninę do produkcji, tj. udzieliło zezwolenia na rozpoczęcie szycia mundurów z konkretnej tkaniny.

Nie oczekując na wyniki badań laboratoryjnych i zwolnienie tkaniny do produkcji przez(...) Przedstawicielstwo (...), bezpośrednio po pobraniu próbek tkaniny do badań, pozwana spółka rozpoczęła szycie zamówionych mundurów. Działanie to było podyktowane chęcią minimalizacji opóźnienia w realizacji umowy, będącego następstwem rozpoczęcia uzgadniania działań nadzorczych dopiero w lipcu 2014 r. (po przekazaniu przez zamawiającego umowy do (...) Przedstawicielstwa (...)) i inspekcji w zakładzie produkcyjnym celem pobrania prób tkaniny do badań dopiero w dniu 15 sierpnia 2014 r. (po doprecyzowaniu planu nadzorowania jakości, dokonanym po wskazaniu przez zamawiającego źródeł finansowania czynności nadzorującego). Nie istniała możliwość rozpoczęcia procesu szycia mundurów przed okazaniem tkaniny reprezentantom (...) Przedstawicielstwa (...)i pobraniu jej próbek do badań. Pozwana spółka, jako reprezentant konsorcjum, skierowała skargę na działania Jednostki (...)nr (...) do Ministra Obrony Narodowej, opisując obstrukcyjne działania zamawiającego w toku wykonywania umowy nr (...).

W dniu 26 listopada 2014 r. wykonawca, realizując postanowienia § 15 ust.1 umowy, zawiadomił Jednostkę (...)nr (...), iż termin dostawy mundurów polowych ustalony w umowie dostawy nr (...) na 28 listopada 2014 r. zostanie przekroczony, iż trwają odbiory wojskowe i odbiory będą realizowane sukcesywnie po zwolnieniu partii towaru przez (...)Przedstawicielstwo (...).

Pozwana spółka dostarczyła 57 000 kompletów mundurów polowych wzór 2010, których termin dostawy ustalono najpóźniej na dzień 28 listopada 2014 r., w następujących transzach i terminach: - 8080 kompletów w dniu 9 grudnia 2014 r., - 20 961 kompletów w dniu 12 grudnia 2014 roku, - 5000 kompletów w dniu 15 grudnia 2014 r., - 389 kompletów w dniu 18 grudnia 2014 r., - 4300 kompletów w dniu 23 grudnia 2014 r., - 18 270 kompletów w dniu 24 grudnia 2014 r. Pozwana spółka dostarczyła 6000 kompletów mundurów polowych wzór 2010, których termin dostawy ustalono najpóźniej na dzień 12 grudnia 2014 r., w następujących transzach i terminach: - 3000 kompletów w dniu 23 grudnia 2014 r. i – 3000 kompletów w dniu 24 grudnia 2014 r.

Kara umowna, stanowiąca 0,5% ceny za dostawę poszczególnych partii kompletów mundurów polowych ujętych w fakturach wystawionych przez pozwaną spółkę, wyniosła 1 371 902,23 zł. W dniu 16 lutego 2015 r. pozwanej spółce dostarczone zostało wezwanie do zapłaty w terminie 7 dni kwoty 1 371 902,23 zł tytułem kar umownych wynikających z umowy nr (...). W czerwcu 2015 r, Jednostce (...)nr (...) przekazano kwotę 769 586,40 zł tytułem realizacji gwarancji dobrego wykonania umowy.

Sąd Okręgowy oddalił powództwo, uznając je w całości za bezzasadne.

Strona powodowa, domagając się zasądzenia od pozwanej spółki na swoją rzecz kwoty 602 259,95 zł, powoływała się na zapis § 11 ust.1 pkt 3 b umowy stron o zastrzeżeniu kary umownej, należnej od pozwanej w razie opóźnienia w realizacji umowy dostawy. Powyższa kara została zastrzeżona skutecznie w rozumieniu art. 483 k.c., który stanowi, iż można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. W odniesieniu do kary umownej za nienależyte wykonanie zobowiązania,.mające postać niedotrzymania terminu jego wykonania, rozwiązaniem powszechnie stosowanym jest ustalenie wysokości kary umownej w sposób tożsamy jak to uczyniły strony postępowania, (tj. 0,5% wartości brutto przedmiotu umowy niezrealizowanego w terminie, za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia, ale nie więcej niż 20% wartości brutto przedmiotu umowy). Postanowienie umowne, zamieszczone w § 11 ust.1 pkt 3 b, w sposób maksymalnie dokładny precyzuje obliczenie wysokości owej kary, gdy ziszczą się przesłanki do jej żądania i gdy wiadomym będzie ze spełnieniem jakiej części świadczenia dłużnik pozostaje w opóźnieniu. Prawidłowość obliczeń rachunkowych, dochodzonej pozwem kary umownej, nie była kwestionowana przez stronę pozwaną.

Zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się z zakresem ogólnej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 471 k.c.). Oznacza to, że zobowiązany do zapłaty kary umownej może bronić się zarzutem, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe uzasadniało ustalenie, że opóźnienia w realizacji dostaw mundurów, wynoszące od 11 do 26 dni, były konsekwencją nienależytego wywiązania się przez zamawiającego z obowiązku współdziałania z wykonawcą przy realizacji umowy. Zgodnie z art. 354 § 2 k.c. wierzyciel powinien współdziałać z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno – gospodarczemu oraz ustalonym zwyczajom. Zważywszy na przedmiot umowy, a w szczególności jej postanowienia zamieszczone w § 7, dotyczące nadzorowania jakości przez zamawiającego w toku wykonywania umowy i odbioru wojskowego oraz konieczność podporządkowania się przepisom ustawy z dnia 17 listopada 2006 r. o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa oraz przepisów rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2007 r. w sprawie sprawowania nadzoru nad czynnościami związanymi z wyrobem wprowadzanym do użytku w komórkach i jednostkach organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej, nie ulegało wątpliwości, iż na zamawiającym spoczywał obowiązek współdziałania z wykonawcą. Znajdował on swój wyraz w konieczności sporządzenia przez (...)Przedstawicielstwo (...), realizujące nadzór jakościowy w imieniu zamawiającego, planu nadzoru jakości i dostarczenia go wykonawcy dla umożliwienia zaplanowania harmonogramu realizacji umowy. Ponadto reprezentanci zamawiającego mieli obowiązek przeprowadzić czynności nadzorcze, w tym pobrać próbki tkaniny do badań, a po uzyskaniu pozytywnych wyników badań - zwolnić tkaninę do produkcji.

Oczywistym, w ocenie Sądu Okręgowego, było, że czynności nadzorcze powinny zostać wykonywane w taki sposób, by pozwana spółka miała możliwość zrealizować swoje zobowiązanie w terminie zastrzeżonym w umowie, tj. do 28 listopada 2014 r. i 12 grudnia 2014 r., przy znanym obu stronom czasochłonnych, kilkutygodniowych, procedurach odbioru wojskowego. Konieczność sprawnego prowadzenia procedur nadzorczych wynikała nie tylko z istoty zobowiązania, ale i postanowień umowy oraz przywołanego wyżej rozporządzenia. Skoro w § 7 pkt 6 umowy na wykonawcę nałożony został obowiązek powiadomienia (...)Przedstawicielstwa (...)o terminie rozpoczęcia produkcji przedmiotu umowy w ciągu 5 dni od podpisania umowy, zamawiający musiał wcześniej zrealizować swój obowiązek podania wykonawcy numeru i adresu (...)Przedstawicielstwa (...)wyznaczonego do nadzorowania umowy. W rozpoznawanej sprawie czynność taka nastąpiła dopiero 16 czerwca 2014 r., a więc w ostatnim dniu w jakim wykonawca miał się kontaktować z (...). W tym samym, 5-dniowym terminie liczonym od podpisania umowy, zamawiający był zobowiązany do przekazania kopii umowy szefowi (...)Przedstawicielstwa (...)(§4 ust.2 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2007 r. w sprawie sprawowania nadzoru nad czynnościami związanymi z wyrobem wprowadzanym do użytku w komórkach i jednostkach organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej). Termin ów upływał 16 czerwca 2014 r., a umowa została przekazana przez zamawiającego do (...)Przedstawicielstwa (...)dopiero w dniu 1 lipca 2014 r., czyli z 15-dniowym opóźnieniem. Zeznania świadków J. A., M. M., A. K. i P. K. oraz treść notatki służbowej z 16 czerwca 2014 r. wykazywały zaś, iż owo opóźnienie skutkowało wstrzymaniem rozpoczęcia procedur nadzorczych i nadaniem spotkaniu z dnia 16 czerwca 2014 r. charakteru jedynie informacyjnego. Ponadto, obowiązkiem reprezentantów zamawiającego było przygotowanie planu nadzorowania czynności, niezwłoczne przedstawienie owego planu dostawcy i ustalenie z dostawcą sposobu jego realizacji (§8 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2007 r. w sprawie sprawowania nadzoru nad czynnościami związanymi z wyrobem wprowadzanym do użytku w komórkach i jednostkach organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej). Plan nadzoru został przygotowany dopiero pod koniec lipca 2014 r., ponieważ zamawiający opóźniał się ze wskazaniem podmiotu finansującego proces nadzorowania, który to obowiązek przyjął na siebie w § 7 ust. 22 umowy. Z treści notatki służbowej ze spotkania z dnia 11 lipca 2014 r. wynikało, iż przedstawiciele (...) nie przedstawili wówczas przedstawicielom wykonawcy planu nadzorowania jakości, ponieważ nie dysponowali wiedzą o źródłach finansowania procesu nadzorowania, jak również na to, że i pozwana spółka i dyrektor (...) monitował zamawiającego o podanie koniecznych informacji. Uzasadniało to przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że omawiane zaniechanie skutkowało ponad dwutygodniowym opóźnieniem w dostarczeniu wykonawcy planu nadzorowania jakości umowy, liczonym od 11 lipca 2014 r. do końca lipca 2014 r. Powodowało to także perturbacje w organizacji wyjazdu reprezentantów (...) Przedstawicielstwa (...)na inspekcję zakładów wykonawcy w C. oraz celem pobrania próbek tkaniny do badań, co finalnie nastąpiło dopiero 15 sierpnia 2014 r., a więc ponad 2 miesiące po podpisaniu umowy.

Samo porównanie ilości dni, o jakie wykonanie swoich obowiązków opóźnił zamawiający z ilością dni opóźnienia w dostawie uszytych mundurów przez wykonawcę, uwidacznia wpływ zaniechań zamawiającego na przekroczenie przez wykonawcę terminu dostawy mundurów i przyjęcie, iż gdyby zamawiający należycie wywiązywał się ze swoich zobowiązań opóźnienia w dostawie mundurów nie miałyby miejsca. Wymagało także odnotowania, iż wykonawca podejmował starania, mające na celu skłonienie zamawiającego do terminowej realizacji jego zobowiązań i wyjaśniał konsekwencje opieszałych działań zamawiającego, kierując liczne wezwania bezpośrednio do zamawiającego, jak i decydując się na wystosowanie skargi do Ministra Obrony Narodowej.

Mają powyższe okoliczności na uwadze Sąd Okręgowy przyjął, iż opóźnienia w realizacji dostaw mundurów spowodowane zostały przyczynami niezależnymi od pozwanej spółki, za które nie ponosi ona odpowiedzialności, czyli nieterminowym wykonaniem własnych obowiązków umownych przez zamawiającego. Oznaczało to, iż po stronie pozwanej nie powstał obowiązek zapłaty kary umownej, co uzasadniało oddalenie powództwa.

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu był art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c.

Apelację od wyroku złożył Skarb Państwa(...)w W., który zaskarżył orzeczenie Sądu Okręgowego w całości na podstawie następujących zarzutów:

1. niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne pominięcie, iż strony zwiększyły zakres pierwotnego zamówienia w wyniku podpisania aneksu Nr (...), a w konsekwencji poprzez brak ustaleń w zakresie daty oraz okoliczności w jakich doszło do aneksowania umowy Nr (...), które miało miejsce w dniu 5 września 2014 r., a zatem już po przeprowadzeniu wszystkich czynności umożliwiających produkcję mundurów, która to okoliczność nasuwa wniosek, że skoro strona pozwana godziła się na zwiększenie zakresu zamówienia, to w dacie podpisywania aneksu nie była zagrożona terminowość realizacji pierwotnego zamówienia,

2. naruszenia przepisów postępowania w postaci art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

- błędne przyjęcie, iż przyczyną opóźnienia w realizacji umowy było nieterminowe wykonywanie własnych obowiązków przez powoda,

- wyprowadzenie wniosków końcowych sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym prowadzących do konkluzji, iż strona powodowa nie wykazała zrealizowania się podstaw żądania kary umownej,

3.naruszenia przepisów prawa materialnego:

-art. 471 k.c. i 472 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwany działał z należytą starannością w trakcie realizacji umowy Nr (...);

-art. 483 k.c. w zw. z art. 354 k.c. w zw. z § 11 ust. 1 pkt 3 b umowy Nr (...) poprzez uznanie, iż pozwany pomimo zastrzeżenia umownego, (nakładającego obowiązek zapłaty kary umownej w przypadku opóźnienia w dostawie mundurów), nie jest zobowiązany do jej uiszczenia, pomimo ziszczenia się tej przesłanki.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania powoda w całości oraz zasądzenie od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez (...) w W. kosztów procesu według norm prawem przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej;

3.zasądzenie od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm prawem przepisanych;

ewentualnie o:

4.uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna, a zaskarżony wyrok odpowiada prawu, pomimo trafności części zarzutów apelacyjnych.

Sąd Okręgowy w sposób właściwy ustalił treść umowy łączącej strony, a także dokonał wykładni jej postanowień, nie naruszając dyspozycji art. 65 § 2 k.c. Trafnie ustalił również opóźnienia, jakich dopuściła się pozwana w zakresie realizacji dostaw uszytych mundurów, natomiast jego ustalenia co do przyczyn tego stanu są tylko częściowo prawidłowe.

Z tych ustaleń faktycznych wynika, iż opóźnienia w realizacji zamówionych dostaw mundurów (wynoszące od 11 do 26 dni), były zdaniem Sądu Okręgowego, konsekwencją nienależytego wywiązania się przez zamawiającego z obowiązku współdziałania z wykonawcą przy realizacji umowy. Brak współdziałania powoda polegał na nieterminowym podejmowaniu przez Skarb Państwa czynności z zakresu bieżącego nadzorowania wykonania umowy, a w szczególności jakości dostarczanych produktów.

W dniu 13 czerwca 2014 r. dyrektor (...) Centrum (...) wyznaczył do nadzorowania jakości przy realizacji umowy nr (...) (...)Przedstawicielstwo (...)z siedzibą w Ł.. Informację tę przekazano wykonawcy w dniu 16 czerwca 2014 r. Jeszcze tego samego dnia przedstawiciele pozwanej spółki odbyli robocze spotkanie w (...) Przedstawicielstwie (...)celem ustalenia przebiegu realizacji umowy dostawy nr (...), w tym wymogów dotyczących certyfikatu na tkaninę z jakiej mają być uszyte mundury, zasad zwalniania tkaniny do produkcji mundurów, zasad odbioru itp. Jednak na tym spotkaniu nie dokonano żadnych ustaleń i nadano mu charakter wyłącznie informacyjny, ponieważ reprezentanci (...) Przedstawicielstwa (...)nie otrzymali od zamawiającego oryginału umowy dostawy, a odmawiali przyjęcia umowy od wykonawcy. Pismem z dnia 23 czerwca 2014 r. i 26 czerwca 2014 r. konsorcjum: (...) sp. z o.o. w W., (...) wzywało Jednostkę (...)nr (...) do przystąpienia do należytego wykonywania umowy poprzez uzgodnienie z (...) Przedstawicielstwem (...)zasad dokonywania nadzoru jakościowego i odbiorów, przedstawienie wykonawcy planu nadzorowania jakości i odstąpienie od żądania przedstawienia certyfikatu na tkaninę przed rozpoczęciem produkcji mundurów. Zamawiający dostarczył (...) Przedstawicielstwu (...)oryginał umowy nr (...) w dniu 1 lipca 2014 r. (...)Przedstawicielstwo (...)tego samego dnia zwróciło się do (...) sp. z o.o. o dostarczenie „Planu jakości”, który – po zaakceptowaniu – stanowić miał jedną z podstaw opracowania przez (...) Przedstawicielstwo (...)planu nadzorowania w/w umowy. Pismem z dnia 3 lipca 2014 r. pozwana spółka zwracała uwagę zamawiającemu, iż opóźnienia w przekazaniu (...)Przedstawicielstwu (...)umowy skutkują opóźnieniami w przygotowaniu planu nadzorowania umowy, jaki powinien być przekazany wykonawcy by prawidłowo zaplanować proces realizacji umowy. Pozwana wzywała jednocześnie zamawiającego do wskazania podmiotu zobowiązanego do pokrycia kosztów przeprowadzenia procesu nadzorowania jakości, stosownie do § 7 ust.22 umowy, informując iż bez tego niemożliwe jest rozpoczęcie realizacji dostaw i nadzorowanie ich jakości. W dniu 11 lipca 2014 r. odbyło się spotkanie reprezentantów (...) Przedstawicielstwa (...)z reprezentantami pozwanej spółki, w trakcie którego zaakceptowany został plan jakości przedstawiony przez wykonawcę. Plan ten został przekazany pozwanej spółce pod koniec lipca 2014 r. Dopiero wtedy zaplanowano i zorganizowano wyjazd pracowników(...) Przedstawicielstwa (...)do siedziby członków konsorcjum (wykonawcy) w C. w dniach 11-17 sierpnia 2014 r. Inspekcja w zakładzie produkcyjnym i pobranie prób tkaniny do badań, miały miejsce w dniu 15 sierpnia 2014 r. Jak prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy nie istniała możliwość rozpoczęcia procesu szycia mundurów przed okazaniem tkaniny reprezentantom (...)Przedstawicielstwa (...)i pobraniu jej próbek do badań.

Rację ma jednak apelujący, iż Sąd Okręgowy, czyniąc powyższe ustalenia, pominął okoliczność, iż wszystkie wskazane przez niego zachowania powoda, świadczące o braku należytego współdziałania z dłużnikiem przy wykonywaniu umowy, ustały w dniu 15 sierpnia 2014 r., czyli po dokonaniu przez zamawiającego inspekcji w zakładach w C. i pobraniu prób tkanin do badań. Natomiast już po tej dacie, bo w dniu 5 września 2014 r., doszło pomiędzy stronami do podpisania aneksu Nr (...) (aneks k.41-43), mocą którego wykonawca zobowiązał się do uszycia dodatkowo 6000 zł mundurów i ich dostarczenia w terminie do dnia 12 grudnia 2014 r. Akceptując taki termin dostawy mundurów pozwana znała już wszystkie okoliczności, które mogły rzutować na należyte (terminowe) wykonanie tego zobowiązania. Terminu dostawy nie dotrzymała, bowiem, jak trafnie ustalił Sąd Okręgowy, dostarczyła 6000 kompletów mundurów polowych wzór 2010, w następujących transzach i terminach: - 3000 kompletów w dniu 23 grudnia 2014 r. i – 3000 kompletów w dniu 24 grudnia 2014 r. W tej sytuacji brak było podstaw do ustalenia, iż pozwana spółka jako dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte (bo nieterminowe) wykonanie tej części zobowiązania. Okoliczność ta uzasadniała, na podstawie art. 483 k.c. w zw. z § 11 ust. 1 pkt 3 b umowy Nr (...), naliczenie kary umownej, ale jedynie w łącznej kwocie 84 021 zł 30 gr., związanej z opóźnieniem w dostawie 6000 sztuk mundurów, objętych zamówieniem dodatkowym, wynikającym z podpisanego w dniu 5 września 2014 r. aneksu Nr (...).

Natomiast rację ma Sąd Okręgowy, iż nie zachodziły podstawy do naliczenia kar umownych za nieterminową dostawę pozostałej części zamówienia, objętej zamówieniem podstawowym. Umowa została zawarta w dniu 9 czerwca 2014 r., zaś dłużnik mógł faktycznie, z przyczyn za które nie ponosi odpowiedzialności, przystąpić do wykonywania zamówienia dopiero po dniu 15 sierpnia 2014 r. Porównanie okresu jego opóźnień w dostawie, (wynoszących od 11 do 26 dni), z okresem jaki upłynął od dnia zawarcia umowy (9 czerwca 2014 r.) do chwili skutecznego wykonania przez wierzyciela wszystkich czynności nadzorczych (15 sierpnia 2014 r.), wskazuje, iż okresy opóźnienia w dostawie mundurów są krótsze niż okres braku należytego współdziałania powoda z pozwaną przy wykonywaniu umowy. W tej sytuacji nie ziściły się przesłanki z art. 483 k.c. w zw. z § 11 ust. 1 pkt 3 b umowy Nr (...) naliczenia w tej części kary umownej.

Wierzyciel ma obowiązek ustawowy (art. 354 § 2 k.c.) współdziałania z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania, który zawiera w sobie obowiązek lojalności wobec kontrahenta, a więc powstrzymania się od wszystkiego, co byłoby przejawem naruszenia zasad uczciwości i słuszności w relacjach ukształtowanych w łączącym strony stosunku prawnym. Obowiązek ten powód zrealizował w sposób niewłaściwy, co przejawiało się w opieszałości w wykonywaniu czynności nadzorczych nad realizacją kontraktu, pomimo wielu działań podejmowanych przez dłużnika, mających na celu skłonić wierzyciela do należytego współdziałania przy wykonaniu umowy. O determinacji dłużnika świadczy m.in. fakt, iż pozwana spółka, jako reprezentant konsorcjum, skierowała nawet skargę na działania Jednostki (...)nr (...) do Ministra Obrony Narodowej, opisując obstrukcyjne działania zamawiającego w toku wykonywania umowy nr (...).

Kara umowna jest dodatkowym zastrzeżeniem, mającym służyć wzmocnieniu skuteczności więzi powstałej między stronami w wyniku zawartej przez nie umowy. Dłużnik, godząc się na karę umowną, bierze na siebie niejako gwarancję wykonania zobowiązania. Gdy do wykonania w sposób realny nie dojdzie lub zobowiązanie zostanie zrealizowane nienależycie, z przyczyn, za które dłużnik odpowiada, kara staje się automatyczną sankcją odszkodowawczą w ustalonej zryczałtowanej wysokości. Skoro kara umowna jest sankcją cywilnoprawną za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika, to dłużnik nie będzie zobowiązany do jej zapłaty w sytuacji, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest spowodowane okolicznościami, za które odpowiedzialność ponosi wierzyciel (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2013 r., I CSK 748/12, OSNC 2014/6/67). Przesłanką dochodzenia zapłaty kary umownej jest wina dłużnika w postaci co najmniej niedbalstwa (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 stycznia 2011 r. II CSK 318/10, OSNC-ZD 2011/4/80, z dnia 6 października 2010 r. II CSK 180/10, Lex nr 970070, z dnia 11 stycznia 2008 r. V CSK 362/07,Lex nr 515710 oraz z dnia 21 września 2007 r. V CSK 139/07, OSNC-ZD 2008/2/44.

Ponieważ pozwanej spółce jako dłużnikowi można przypisać winę jedynie za nieterminowe zrealizowanie zobowiązania w części dotyczącej dostawy 6000 sztuk mundurów (objętych zamówieniem dodatkowym wynikającym z aneksu podpisanego w dniu 5 września 2014 r.), dlatego tylko w tym zakresie powód był uprawniony do naliczenia kary umownej w niespornej pomiędzy stronami łącznej wysokości 84 021 zł 30 gr. (wezwanie wraz z wyliczeniem k.11).

Jednak jego roszczenie w tej części zostało już zaspokojone, co skutkowało wygaśnięciem zobowiązania dłużnika, bowiem powód zaspokoił swoje roszczenie, realizując gwarancję bankową udzieloną Jednostce (...)nr (...) w W., w ramach której wypłacona mu została (tytułem naliczonej kary umownej) kwota 769 586,40 zł. W tej sytuacji powództwo w całości podlegało oddaleniu, co Sąd Okręgowy uczynił.

Uznając apelację za bezzasadną Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto, stosownie do wyniku sporu, w oparciu o art. 98§1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., zasądzając od Skarbu Państwa (...) z siedzibą w W. na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. kwotę 8 100 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postepowaniu apelacyjnym. Wysokość tych kosztów ustalono podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( t.j. Dz.U. 2018, poz. 265).

Ewa Kiper Aleksandra Kempczyńska Edyta Jefimko