Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 października 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XX Wydział Gospodarczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki jawnej w S.

przeciwko (...) Bank (...) spółce akcyjnej w W.

o zapłatę

I.  zasądza od (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz (...) spółki jawnej w S. kwotę 992.800 (dziewięćset dziewięćdziesiąt dwa tysiące osiemset) złotych wraz z odsetkami ustawowymi od tej kwoty od 1 marca 2012 r. do 31 grudnia 2015 r. oraz wraz z odsetkami za opóźnienie od tej kwoty od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałej części;

III.  zasądza od (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz (...) spółki jawnej w S. kwotę 58.857 (pięćdziesiąt osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 7.200 (siedem tysięcy dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

IV.  nakazuje pobrać od (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz Skarbu Państwa – Kasy Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 2.024,18 (dwa tysiące dwadzieścia cztery złote osiemnaście groszy) tytułem zwrotu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

SSO Magdalena Kurc-Mazurkiewicz

Sygn. akt XX GC 196/15

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 26 lutego 2015 r. powód – (...) spółka jawna wniósł przeciwko pozwanemu (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W. pozew o zapłatę kwoty 992.800 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od 15 stycznia 2009 r. do dnia zapłaty, ewentualnie o zapłatę kwoty 247.534,22 euro wraz z odsetkami ustawowymi od 15 stycznia 2009 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wskazał, że w dniu 5 maja 2008 r. zawarł z pozwanym umowę ramową o współpracy w zakresie transakcji terminowych i pochodnych oraz umowę dodatkową transakcji walutowych, które miały na celu zabezpieczenie przed ryzykiem tzw. różnic kursowych. Umowa ramowa określała, iż intencją stron jest zawieranie transakcji terminowych i pochodnych, z kolei Umowa dodatkowa i Regulamin określały szczegółowe warunki zawierania, realizacji, zabezpieczenia, realizacji oraz potwierdzenia zawartych między stronami transakcji. Powód zawarł powyższe umowy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej polegającej na budowie dróg i infrastruktury drogowej oraz sieciowej. Współpraca stron była bliska, pozwany był podstawowym bankiem powoda i w tym czasie udzielał powodowi kredytów, prowadził dla niego rachunki bankowe i rachunki lokat.

Około 15 maja 2008 r. doszło do rozmowy telefonicznej pomiędzy przedstawicielami stron, wskutek której pozwany bank przyjął, że nastąpiło zawarcie transakcji opcji walutowych, w szczególności pakietu trzech opcji walutowych z dniem realizacji 12 stycznia 2008 r. i dniem rozliczenia 14 stycznia 2008 r., w tym opcji CALL na kwotę 600.000 euro z kursem realizacji 3,44, gdzie pozwany bank miał być nabywcą tej opcji CALL, a powód wystawcą. Ponadto bank przyjął, iż w ramach tego samego pakietu doszło do zawarcia dwóch opcji PUT – każda na kwotę 300.000 euro z dniem realizacji 12 stycznia 2009 r. i dniem rozliczenia 14 stycznia 2009 r. W następstwie pozwany bank w dniu 9 czerwca 208 r. wystawił tzw. potwierdzenia zawarcia transakcji opcji walutowych i przesłał je powodowi (pierwszy pakiet opcji).

Następnie około 11 sierpnia 2008 r. doszło do kolejnej rozmowy telefonicznej pomiędzy przedstawicielami stron, wskutek której pozwany bank przyjął, iż doszło do zawarcia transakcji opcji walutowych, w szczególności pakietu trzech opcji walutowych z dniem realizacji 5 stycznia 2008 r. i dniem rozliczenia 7 stycznia 2008 r., w tym opcji CALL na kwotę 400.000 euro z kursem realizacji 3,31, gdzie pozwany bank miał być nabywcą tej opcji CALL, a powód wystawcą. Ponadto bank przyjął, iż w ramach tego samego pakietu doszło do zawarcia dwóch opcji PUT – każda na kwotę 200.000 euro z dniem realizacji 5 stycznia 2009 r. i dniem rozliczenia 7 stycznia 2009 r. W następstwie pozwany bank w dniu 12 sierpnia 208 r. wystawił tzw. potwierdzenia zawarcia transakcji opcji walutowych i przesłał je powodowi (drugi pakiet opcji).

Około 2 października 2008 r. doszło do kolejnej rozmowy telefonicznej pomiędzy przedstawicielami stron, wskutek której pozwany bank przyjął, iż doszło do zawarcia transakcji opcji walutowych, w szczególności pakietu trzech opcji walutowych z dniem realizacji 5 stycznia 2008 r. i dniem rozliczenia 7 stycznia 2008 r., w tym opcji CALL na kwotę 400.000 euro z kursem realizacji 3,44, gdzie pozwany bank miał być nabywcą tej opcji CALL, a powód wystawcą. Ponadto bank przyjął, iż w ramach tego samego pakietu doszło do zawarcia dwóch opcji PUT – każda na kwotę 200.000 euro z dniem realizacji 5 stycznia 2009 r. i dniem rozliczenia 7 stycznia 2009 r. W następstwie pozwany bank w dniu 8 października 2008 r. wystawił tzw. potwierdzenia zawarcia transakcji opcji walutowych i przesłał je powodowi (trzeci pakiet opcji).

Kwota dochodzona pozwem stanowi sumę kwot 556.000 złotych i 436.800 złotych (równowartość 247.534,22 euro) pozyskaną przez pozwany bank na skutek operacji przeprowadzonych w dniu 7 stycznia 2009 r. i 14 stycznia 2009 r.

W dniu 7 stycznia 2009 r. pozwany dokonał rozliczenia opcji CALL (drugi i trzeci pakiet opcji) oraz samodzielnie pobrał z rachunku bankowego powoda prowadzonego w złotych polskich kwotę 3.256.000 złotych, jednocześnie uznając złotówkowy rachunek powoda kwotą 2.700.000 złotych. Następstwem rozliczeń na rachunku złotówkowym powoda były „lustrzane” operacje na rachunku rozliczeniowym prowadzonym w euro, który zostały uznany przez pozwany bank kwotą 800.000 euro i jednocześnie obciążony także kwotą 800.000 euro. Na skutek powyższych operacji pozwanego banku powód stracił 556.000 złotych, zaś w majątku pozwanego znalazła się kosztem powoda kwota 3.256.000 złotych, natomiast w wyniku rozliczenia dokonanego przez pozwanego majątku powoda znalazła się jedynie kwota 2.700.000 złotych – różnica wynosiła zatem 556.000 złotych.

Następnie w dniu 14 stycznia 2009 r. pozwany dokonał jednostronnie rozliczenia na rachunku bankowym powoda w taki sposób, jakby strony skutecznie zawarły opcję CALL (pierwszy pakiet opcji) oraz samodzielnie pobrał z rachunku bankowego powoda prowadzonego w złotych polskich kwotę 2.500.800 złotych, jednocześnie uznając złotówkowy rachunek powoda jedynie kwotą 2.064.000 złotych. Następstwem rozliczeń na rachunku złotówkowym powoda były „lustrzane” operacje na rachunku rozliczeniowym prowadzonym w euro, który zostały uznany przez pozwany bank kwotą 600.000 euro i jednocześnie obciążony także kwotą 600.000 euro. Na skutek powyższych operacji pozwanego banku powód stracił 436.800 złotych, zaś w majątku pozwanego znalazła się kosztem powoda kwota 2.500.800 złotych, natomiast w wyniku rozliczenia dokonanego przez pozwanego majątku powoda znalazła się jedynie kwota 2.064.000 złotych – różnica wynosiła zatem 436.880 złotych.

W ocenie strony powodowej nie doszło do zawarcia transakcji opcji walutowych. Zdaniem powoda, w świetle obowiązującego Regulaminu, do zawarcia transakcji (umowy) opcji mogło dojść poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli za pośrednictwem telefonu (forma szczególna w rozumieniu art. 76 k.c.), zaś rozmowa telefoniczna w trakcie której miało dojść do zawarcia transakcji musiała mieć określoną treść, tj. musiały zostać uzgodnione Warunki Transakcji. Warunkami Transakcji które musiały zostać uzgodnione były kolejno: rodzaj i typ opcji, rodzaj transakcji, waluta bazowa i niebazowa, kwota transakcji, kurs i dzień realizacji, dzień rozliczenia, wysokość i waluta premii, dzień płatności premii oraz warunki ustanowienia zabezpieczenia. W ocenie powoda strony w żadnej z rozmów nie uzgodniły wyżej wskazanych warunków transakcji dla każdej z trzech zawieranych opcji, zatem następstwem niezachowania formy szczególnej jest nieważność umowy. Nadto pozwany naruszył zasady współżycia społecznego poprzez nadużycie stosunku zaufania, gdyż uzyskanie bezpodstawnych korzyści wskutek rozliczenia nieważnych transakcji było związane z przewagą informacyjną pozwanego nad powodem, zarówno na temat transakcji opcyjnych jak i stosowanych procedur. Przede wszystkim pozwany bank nie zastosował nieimplementowanej do polskiego systemu prawnego dyrektywy PE i RE z dnia 21 kwietnia 2004 r. o nr 2004/39/WE w sprawie rynków instrumentów finansowych (dyrektywa MiFID), która została wprowadzona ustawą z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi i weszła w życie 21 października 2009 r. Podstawę prawną żądania pozwu stanowi art. 410 k.c., gdyż pozwany w dniach 7 stycznia 2009 r. i 14 stycznia 2009 r. pobrał i uzyskał od powoda nienależne świadczenie w wysokości 5.756.800 złotych. Po dokonaniu potrącenia wzajemnych wierzytelności stron pozostaje do zapłaty na rzecz powoda kwota 992.800 złotych (równowartość 247.534,22 euro). Nadto powód podniósł, iż dokonał przerwania biegu przedawnienia przedmiotowego roszczenia majątkowego, występując w dniu 12 grudnia 2011 r. do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z wnioskiem o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej, oznaczając całość świadczenia nienależnego z kilku spornych transakcji na kwotę 5.756.800 złotych (pozew – k. 2-15).

W odpowiedzi na pozew z 21 maja 2015 r. pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wskazał, iż kwestionuje roszczenie powoda co do zasady i wysokości. W ocenie pozwanego zawarte między stronami terminowe operacje finansowe typu opcje walutowe były ważne i skuteczne oraz zostały zawarte zgodnie z postanowieniami łączących strony umów. Przed podpisaniem umów oraz zawarciem transakcji umów opcji powód był wielokrotnie informowany o charakterze, celach i ewentualnych ryzykach transakcji terminowych. Strata poniesiona przez powoda powstałą w rezultacie przyjętej przez niego strategii inwestycyjnej, zaś ostateczną decyzję co do wyboru rodzajów zawieranych transakcji terminowych podjął powód. Strony doszły do porozumienia co do wszystkich przedmiotowo istotnych warunków umów oraz transakcji terminowych, zatem należy je uznać za ważne i wywołujące określone skutki prawne, w szczególności zobowiązujące powoda do pokrycia wygenerowanej w związku z transakcjami terminowy straty. W ocenie pozwanego postanowienia Dyrektywy (...) nie znajdują zastosowania, gdyż nie została ona wprowadzona do polskiego systemu prawa bankowego. W efekcie dyrektywa nieimplementowana do polskiego prawa nie może stanowić normy, którą winny przestrzegać podmioty prawa prywatnego. Pozwany wskazał, iż nieważności transakcji opcyjnych nie może uzasadniać wskazywanie przewagi banku jako kontrahenta, zaś powód mógł korzystać z usług niezależnego doradztwa ekonomicznego lub prawnego przy zawieraniu umów. Każdy rodzaj transakcji i ich warunki były przedmiotem negocjacji stron, nadto powód nie skorzystał z procedury przewidzianej w Regulaminie, dotyczącej zgłoszenia reklamacji co do rodzaju i warunków uprzednio zawartych transakcji terminowych, co było uznawane za potwierdzenie warunków zawartej transakcji. Jednocześnie pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia wskazując, iż wniosek o zawezwanie do próby ugodowej z 12 grudnia 2011 r. nie przerwał biegu przedawnienia albowiem nie istnieje tożsamość pomiędzy roszczeniem powoda zawartym w powyższym wniosku oraz w pozwie (odpowiedź na pozew – k. 263-272).

W dalszym toku postępowania - stanowiska stron nie uległy zmianie. Przeprowadzone zostało postępowanie dowodowe zawnioskowane przez strony. Na rozprawie w dniu 16 października 2018 r. Sąd dopuścił dowód z dokumentów dołączonych do pozwu, odpowiedzi na pozew i dalszych pism procesowych na okoliczności w nich wskazane.

Na podstawie materiału dowodowego, zgromadzonego w aktach sprawy niniejszej, Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) spółka jawna w S. (dalej jako (...)) prowadzi działalność miedzy innymi w zakresie robót związanych z budową dróg i autostrad. (...) uzyskał kontrakty finansowane ze środków Unii Europejskiej dotyczące kanalizacji miejscowości w dorzeczu rzeki P., roszczenia kontraktowe były płatne w walucie euro (KRS powoda – k. 18-21, umowy – k. 63-188, zeznania świadka B. O. – k. 473-475, zeznania w charakterze strony powodowej A. C. – k. 594-596).

Na skutek inicjatywy podjętej przez (...) Bank (...) spółki akcyjnej w W. (dalej jako (...) Bank) oraz w celu zabezpieczenia przed ewentualnym ryzykiem kursowym w dniu 5 maja 2008 r. (...) i (...) Bank zawarli umowę ramową o współpracy w zakresie transakcji terminowych i pochodnych (dalej jako „Umowa Ramowa”) oraz umowę dodatkową transakcji walutowych (dalej jako „Umowa Dodatkowa”). Umowa Ramowa zastąpiła postanowienia pierwotnej umowy ramowej z dnia 7 marca 2008 r. Załącznikiem do Umowy Dodatkowej był regulamin transakcji terminowych i pochodnych z dnia 1 kwietnia 2008 r. (dalej jako „Regulamin”). (...) otrzymał katalog pochodnych produktów walutowych ze schematem ich działania.

Zgodnie z brzmieniem Umowy Ramowej warunki zawierania, realizacji, zabezpieczania, rozliczania oraz potwierdzania transakcji miał określać regulamin oraz umowy dodatkowe (ust. 1). (...) upoważnił do składania oświadczeń woli i wiedzy, w tym potwierdzeń w zakresie zawierania wszystkich transakcji A. C., G. D. i B. O. (ust. 2). W Umowie Ramowej wskazano numery telefonów, faksów i adresy na które miały być komunikowane zgodnie z zasadami określonymi w § 13 Regulaminu dokumenty, w tym oświadczenia woli i wiedzy (ust. 4). W ust. 6 Umowy Ramowej (...) oświadczył, że otrzymał regulamin transakcji terminowych i pochodnych, znana jest jego treść, znane zasady i tryb dokonywania transakcji określony w regulaminie, pracownik Banku wyjaśnił sposób zawierania transakcji i rozliczania. (...) zobowiązał się do dokonywania transakcji na podstawie własnych, niezależnych decyzji i na własne ryzyko i odpowiedzialność, na podstawie analiz i oceny zasadności i celowości zawarcia i wyboru transakcji, rozważy ryzyka ekonomiczne, prawne i podatkowe oraz możliwość poniesienia straty. W ust. 7 zastrzeżono, że wszelkie wyrażenia pisane w Umowie Ramowej mają znaczenie nadane im w Regulaminie. Umowa Ramowa została zawarta na czas nieokreślony (ust. 9).

Umowa Dodatkowa regulowała warunki realizacji Walutowych Transakcji Terminowych oraz Transakcji Opcji Walutowych (§ 1 ust. 2). Zastrzeżono w niej, że limit może być wykorzystany jedynie dla zabezpieczenia należności z kontraktu w (...)(§ 1 ust. 7). W § 2 Umowy Dodatkowej określono Walutowe Transakcje Terminowe, tj. takie transakcje, których przedmiotem jest sprzedaż lub kupno walut wymienialnych z rozliczeniem w przyszłości (§ 2 ust. 1). W ust. 3 zastrzeżono, że walutowe transakcje terminowe zawierane są w drodze uzgodnienia warunków transakcji w postaci: waluty bazowej i niebazowej, rodzaju transakcji kupno/sprzedaż, kwoty transakcji, dnia zakończenia transakcji, kursu terminowego, warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano, że Transakcje Opcji Walutowych to transakcje, których przedmiotem jest prawo do kupna lub sprzedaży walut wymienialnych z rozliczeniem w przyszłości (§ 4 ust. 1). W § 4 ust. 3 wskazano, że strony zawierając transakcje opcji w trybie opisanym w § 4 Regulaminu uzgadniają następujące warunki transakcji opcji: rodzaj opcji (call/put), typ opcji, rodzaj transakcji (kupno/sprzedaż), waluta bazowa, waluta niebazowa, kwota transakcji, kurs realizacji, dzień realizacji, dzień rozliczenia, wysokość i waluta premii, dzień płatności premii, warunki ustanowienia zabezpieczenia. W § 4 ust. 7 zastrzeżono, że kupujący opcję kupna call będzie miał prawo do nabycia w dniu realizacji od sprzedającego opcję, a sprzedający opcję, jeżeli kupujący skorzysta ze swojego prawa, będzie zobowiązany do sprzedaży w tym samym dniu kupującemu opcję, kwoty transakcji z kwotę stanowiącą jej równowartość w walucie niebazowej, obliczoną zgodnie z kursem realizacji. W § 4 ust. 8 zastrzeżono, że kupujący opcję sprzedaży put będzie miał prawo do sprzedaży w dniu realizacji sprzedającemu opcję, a sprzedający opcję, jeżeli kupujący skorzysta ze swojego prawa, będzie zobowiązany do kupna w tym samym dniu od kupującego opcję, kwoty transakcji za kwotę stanowiącą jej równowartość w walucie niebazowej, obliczoną zgodnie z kursem realizacji. Zgodnie z § 4 ust. 2 pkt 4 i 7 dzień realizacji to dzień, w którym możliwe było zrealizowanie opcji przez kupującego, zaś kursem realizacji był ustalony w warunkach transakcji kurs waluty bazowej podany w jednostkach waluty niebazowej, według którego kupujący ma prawo zrealizować opcję. W ust. 16 zastrzeżono możliwość dokonania przez bank rozliczenia opcji poprzez zawarcie transakcji odwrotnej według kursu rozliczeniowego, dokonując obciążenia rachunku rozliczeniowego wskazanego w warunkach transakcji lub potwierdzeniu – w przypadku braku pokrycia na rachunku rozliczeniowym klienta w dniu rozliczenia. Zgodnie z ust. 17 w przypadku braku uzgodnienia kursu rozliczeniowego pomiędzy bankiem a klientem, bank miał uprawnienie do samodzielnego ustanowienia kursu rozliczeniowego oznaczając odpowiednio kurs kupna lub kurs sprzedaży według obowiązującej w banku tabeli wymiany walut. Za zgodą banku klient mógł dokonać zmiany dnia zakończenia transakcji (§ 3). Klient złożył oświadczenie, że pracownik banku wyjaśnił mu sposób zawierania i rozliczania transakcji określony w umowie dodatkowej oraz że znane i zrozumiałe są mu zasady i tryb dokonywania transakcji i zobowiązał się do ich przestrzegania (§ 5). Ustalono, że Regulamin stanowi załącznik do umowy (§ 6).

Regulamin regulował zasady i warunki zawierania, realizacji, zabezpieczania, rozliczania i potwierdzania wszystkich rodzajów transakcji zawieranych przez bank, a także prawa i obowiązki stron wynikające z zawarcia takich transakcji (§ 1 ust. 1 Regulaminu). Warunkiem zawarcia transakcji przez klienta było zawarcie przez klienta z bankiem Umowy ramowej, podpisanie innych umów (w tym umowy dodatkowej i oświadczeń, w tym o poddaniu się egzekucji), uzgodnienie warunków transakcji w dniu zawarcia transakcji oraz posiadanie rachunków rozliczeniowych (§ 4 ust. 3 Regulaminu). Zawarcie transakcji miało nastąpić w dniu zawarcia transakcji z chwilą złożenia przez strony, w sposób określony w regulaminie oraz, o ile znajduje to zastosowanie, w umowie ramowej lub odpowiedniej umowie dodatkowej, oświadczeń woli za pośrednictwem telefonu, których przedmiotem jest uzgodnienie warunków transakcji, przy czym inicjatorem zawarcia transakcji mógł być zarówno bank jak i klient (§ 4 ust. 5). W § 4 ust. 6 zastrzeżono, że formy zawierania transakcji stanowią zastrzeżone formy szczególne w rozumieniu art. 76 k.c. Wszelkie skutki prawne wynikające z zawarcia transakcji powstają dla stron z chwilą złożenia przez nie oświadczeń, o których mowa w § 4 ust. 5 regulaminu. Uzgodnienia warunków transakcji dokonuje klient lub osoba działająca na jego rzecz i w jego imieniu, która poda hasło identyfikujące klienta określone w umowie ramowej, swoje imię i nazwisko, nazwę i imię i nazwisko klienta, lub poinformowana przez pracownika Banku potwierdzi je. Osoby upoważnione klient wskazuje w umowie ramowej. (§ 4 ust. 7-9 regulaminu). Zastrzeżono, że niezwłocznie po uzgodnieniu warunków transakcji, nie później niż w kolejnym dniu roboczym po dniu zawarcia transakcji, Bank sporządzi potwierdzenie transakcji i przekaże je klientowi za pośrednictwem poczty elektronicznej lub faxu, chyba że umowa dodatkowa wskazuje inną formę. Transakcję uznaje się za zawartą, niezależnie od tego, czy potwierdzenie jej zawarcia zostało sporządzone i wysłane klientowi lub potwierdzenie dokonane zostało przez klienta. Potwierdzenie stanowi oświadczenie wiedzy Banku, nie wymaga podpisu Banku i nie stanowi uzupełniania ani zmiany warunków transakcji. Klient w przypadku stwierdzenia niezgodności pomiędzy dokonaną transakcją a treścią transakcji uzgodnionej zobowiązany jest do godz. 16 następnego dnia roboczego złożyć zastrzeżenia dotyczące zawartej transakcji. Niezłożenie zastrzeżeń uznaje się za potwierdzenie warunków zawartej transakcji (§ 4 ust. 12,14,16,18 regulaminu) (umowa ramowa – k. 33-38, umowa dodatkowa – k. 39-44, regulamin – k. 45-56, umowa ramowa z 7 marca 2008 r. – 57-62, katalog pochodnych produktów walutowych – k. 289-296, zeznania świadka B. O. – k. 473-475, zeznania w charakterze strony powodowej A. C. – k. 594-596, zeznania świadka M. B. – k. 388-393, zeznania świadka M. W. – k. 443-444, opinia instytutu naukowego – 487-507).

(...) poddał się egzekucji w ramach Umowy Ramowej do kwoty 7.050.000 złotych w zakresie wszelkich roszczeń (...) wynikających z zawartych na podstawie Umowy Ramowej transakcji (oświadczenie – k. 189, zeznania świadka B. O. – k. 473-475).

W dniach 15 maja 2008 r., 11 sierpnia 2008 r. i 2 października 2008 r. pracownik (...) Bank (...) przeprowadził rozmowy telefoniczne z A. C., w trakcie których nie doszło do doprecyzowania warunków niezbędnych do zawarcia ważnej z punktu widzenia Umowy Dodatkowej i Regulaminu transakcji opcji walutowej.

W dniu 15 maja 2008 r. strony zaakceptowały 4 z 12 warunków transakcji opcji: walutę bazową (euro), kwotę transakcji 600.000 euro, kursy realizacji 3,47 złotych i 3,43 złotych, maksymalną ilość transakcji (10). Strony nie zaakceptowały pozostałych 8 wymaganych warunków transakcji opcji: rodzaju opcji (call/put), typu opcji, rodzaju transakcji (sprzedaż/kupno), waluty niebazowej, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii oraz warunków ustanowienia zabezpieczenia.

W dniu 11 sierpnia 2008 r. strony zaakceptowały 2 z 12 warunków transakcji opcji, to jest kwotę transakcji (400.000 euro) i kurs realizacji od 3,33 złotych. Strony nie zaakceptowały pozostałych 10 wymaganych warunków transakcji opcji: rodzaju opcji (call/put), typu opcji, rodzaju transakcji (kupno/sprzedaż), waluty bazowej, waluty niebazowej, dnia realizacji i dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii oraz warunków ustanowienia zabezpieczenia.

W dniu 2 października 2008 r. strony zaakceptowały 5 z 12 warunków transakcji opcji: rodzaj opcji, walutę bazową (euro), kwotę transakcji (400.000 euro), kursy realizacji i dni realizacji. Strony nie zaakceptowały pozostałych 7 wymaganych warunków transakcji opcji: typu opcji, rodzaju transakcji (kupno/sprzedaż), waluty niebazowej, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii oraz warunków ustanowienia zabezpieczenia ( stenogramy rozmów telefonicznych – k. 362-382, płyta CD wraz z nagraniami rozmów – k. 261, zeznania świadka A. Ż. – k. 391-392, zeznania w charakterze strony powodowej A. C. – k. 594-596, opinia instytutu naukowego – k. 487-507).

W dniu 9 czerwca 2008 r. (...) wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji numer (...) z 15 maja 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 300.000, walutę bazową euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 12 stycznia 2009 r., dzień rozliczenia 14 stycznia 2009 r., kurs realizacji 3,3850 zł, wysokość premii 0 euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego – 19 maja 2008 r., bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank spółce (...).

W dniu 9 czerwca 2008 r. (...) wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji numer (...) z 15 maja 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 300.000, walutę bazową euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą kupno, dzień realizacji 12 stycznia 2009 r., dzień rozliczenia 14 stycznia 2009 r., kurs realizacji 3,4400 złotych, wysokość premii 0 euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego – 19 maja 2008 r., bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank spółce (...) .

W dniu 9 czerwca 2008 r. (...) wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji numer (...) z 15 maja 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 600.000, walutę bazową euro, walutę niebazową PLN, typ opcji call, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 12 stycznia 2009 r., dzień rozliczenia 14 stycznia 2009 r., kurs realizacji 3,4400 złotych, wysokość premii 0 euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego – 19 maja 2008 r., bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank spółce (...).

W dniu 12 sierpnia 2008 r. (...) wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji numer (...) z 11 sierpnia 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 400.000, walutę bazową euro, walutę niebazową PLN, typ opcji call, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 5 stycznia 2009 r., dzień rozliczenia 7 stycznia 2009 r., kurs realizacji 3,3100 złotych, wysokość premii 0 euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego – 13 sierpnia 2008 r., bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank spółce (...).

W dniu 12 sierpnia 2008 r. (...) wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji numer (...) z 11 sierpnia 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 200.000, walutę bazową euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą kupno, dzień realizacji 5 stycznia 2009 r., dzień rozliczenia 7 stycznia 2009 r., kurs realizacji 3,3100 złotych, wysokość premii 0 euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego – 13 sierpnia 2008 r., bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank spółce (...).

W dniu 12 sierpnia 2008 r. (...) wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji numer (...) z 11 sierpnia 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 200.000, walutę bazową euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 5 stycznia 2009 r., dzień rozliczenia 7 stycznia 2009 r., kurs realizacji 3,2600 złotych, wysokość premii 0 euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego – 13 sierpnia 2008 r., bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank spółce (...).

W dniu 8 października 2008 r. (...) wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji numer (...) z 2 października 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 400.000, walutę bazową euro, walutę niebazową PLN, typ opcji call, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 5 stycznia 2009 r., dzień rozliczenia 7 stycznia 2009 r., kurs realizacji 3,4400 złotych, wysokość premii 0 euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego – 6 października 2008 r., bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank spółce (...).

W dniu 8 października 2008 r. (...) wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji numer (...) z 2 października 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 200.000, walutę bazową euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą kupno, dzień realizacji 5 stycznia 2009 r., dzień rozliczenia 7 stycznia 2009 r., kurs realizacji 3,4400 złotych, wysokość premii 0 euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego – 6 października 2008 r., bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank spółce (...).

W dniu 8 października 2008 r. (...) wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji numer (...) z 2 października 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 200.000, walutę bazową euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 5 stycznia 2009 r., dzień rozliczenia 7 stycznia 2009 r., kurs realizacji 3,3800 złotych, wysokość premii 0 euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego – 6 października 2008 r., bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank spółce (...) (potwierdzenia – k. 190-191, k. 192-193, k. 194-195, k. 196-197, k. 198-199, k. 200-201, k. 202-203, k. 204-205, k. 206-207, zeznania świadka A. Ż. – k. 391-392, zeznania w charakterze strony powodowej A. C. – k. 594-596, opinia instytutu naukowego – k. 487-507, zeznania świadka M. B. – k. 388-391,

Spółka (...) nie odniosła się do potwierdzeń zawarcia transakcji (okoliczność bezsporna, nadto dowód z zeznań w charakterze strony powodowej A. C. k. 594-596).

W dniu 7 stycznia 2009 r. (...) rozliczył transakcje, w wyniku której (...) poniósł stratę w wysokości 556.000 złotych. Następnie w dniu 14 stycznia 2009 r. (...) ponownie rozliczył transakcje, w wyniku której (...) poniósł stratę w wysokości 436.800 złotych. Łączna strata (...) wyniosła 992.800 złotych (wyciągi bankowe – k. 208-211, k. 213-214, opinia instytutu naukowego – k. 487-507, zeznania świadka A. Ż. – k. 391-392, zeznania świadka M. B. – k. 388-393, zeznania świadka M. W. – k. 443-444, zeznania świadka B. O. – k. 473-475, zeznania w charakterze strony powodowej A. C. – k. 594-596).

Średni kurs euro NBP na dzień 7 stycznia 2009 r. wynosił 3,9170 złotych, zaś na dzień 14 stycznia 2009 r. wynosił 4,1368 złotych (tabela kursów – k. 212, k. 215).

Spółka (...) wystosowała w dniu 22 stycznia 2009 r. pismo do (...) z prośbą o rozpoczęcie rozmów ugodowych w celu restrukturyzacji zadłużenia. Bank nie podjął rozmów mających na celu ugodowe zakończenie sporu, uznając transakcje za ważnie zawarte (okoliczność bezsporna, nadto dowód z dokumentu w postaci pisma – k. 216-217 i zeznań w charakterze strony powodowej A. C. - k. 594-596).

Wnioskiem z 12 grudnia 2011 r. (...) wniósł do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie o zawezwanie (...) do próby ugodowej. Wartość przedmiotu sprawy oznaczono na kwotę 5.756.800 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od 15 stycznia 2009 r. do dnia zapłaty, ewentualnie 1.400.000 euro wraz z odsetkami ustawowymi od 15 stycznia 2009 r. do dnia zapłaty. Podstawą roszczenia objętego wnioskiem było świadczenie nienależne w związku z zawarciem nieważnych transakcji opcji walutowych. Postępowanie przed Sądem zakończyło się 29 lutego 2012 r. brakiem zawarcia ugody (wniosek – k. 218-223, zawiadomienie – k. 224, protokół – k. 225).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej wskazanych odpisów i kopii dokumentów, które zostały złożone do akt niniejszej sprawy. Oparł się również o niesporne, bowiem wyraźnie, bądź milcząco przyznane twierdzenia stron, które nie budziły wątpliwości co do ich zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Za przydatne w zakresie ustalenia stanu faktycznego Sąd uznał również nagrania audio zawieranych transakcji i stenogramy z przeprowadzonych rozmów telefonicznych.

Ustalając stan faktyczny Sąd dopuścił, poza materiałem dowodowym w postaci dokumentów, również osobowe wnioski dowodowe w postaci zeznań świadków: M. B., A. Ż., M. W., B. O. oraz strony powodowej w osobie A. C.. Zeznania świadków sąd uznał za wiarygodne w części. Świadkowie i strona zeznawali w sposób logiczny, przedstawiając przebieg współpracy stron, który w większości korespondował z treścią umów i stenogramami rozmów telefonicznych. Odnośnie zeznań świadków A. Ż. i M. B. - w ocenie Sądu należało odmówić im wiary – w części, w jakiej dotyczyły przebiegu transakcji, albowiem zeznania świadków były sprzeczne z treścią nagranych rozmów telefonicznych obejmujących sporne transakcje.

Sąd Okręgowy za wiarygodny uznał dowód z opinii instytutu naukowego. Przedmiotowa opinii nie budziła wątpliwości Sądu, gdyż została sporządzona w sposób rzetelny i klarowny, udzielając odpowiedzi na przedłożone w sentencji postanowienia Sądu pytanie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego - powództwo zasługiwało na uwzględnienie w zakresie należności głównej i częściowo odsetek ustawowych.

Poza sporem w niniejszym postępowaniu była okoliczność zawarcia przez strony Umowy Ramowej i Umowy Dodatkowej w celu zabezpieczenia przed ewentualnym ryzykiem kursowym. Sporne w niniejszej sprawie było ustalenie, czy czynności prawne objęte poszczególnymi transakcjami w dniach 15 maja 2008 r., 11 sierpnia 2008 r. i 2 października 2008 r. wywołały zamierzony przez strony skutek prawny, czy dotknięte zostały nieważnością, a jeśli tak – czy możliwa była ich konwalidacja poprzez działanie stron oraz czy świadczenie strony pozwanej stanowi świadczenie nienależne, a jeśli tak – jaka jest jego wysokość.

Mając na uwadze reguły postępowania dowodowego wskazać należy na wstępie, że obowiązek przedstawienia dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy spoczywa na stronach, a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie spoczywa na stronie, która z tych faktów wywodzi skutki prawne – art. 6 k.c. w związku z art. 3 k.p.c. w związku z art. 232 k.p.c. Zatem to na stronie powodowej spoczywał ciężar dowodu w zakresie wykazania obowiązku świadczenia, jego wysokości, nieważności czynności prawnej oraz braku przesłanek uzasadniających wyłączenie zwrotu świadczenia (art. 411 k.c.).

Strony niniejszego postępowania łączyła Umowa Ramowa dotycząca współpracy w zakresie transakcji terminowych i pochodnych oraz Umowa Dodatkowa transakcji walutowych wraz ze stanowiącym załącznik Regulaminem – zatem nienazwane umowy opcji walutowej. Umowa opcji walutowych jest umową nienazwaną zawieraną pomiędzy nabywcą opcji, a wystawcą, zgodnie z którą nabywca ma prawo do kupna albo sprzedaży określonej ilości waluty według określonego kursu bazowego w uzgodnionym dniu lub jakimś odcinku czasu. Za zakupione prawo nabywca płaci wystawcy premię. W przypadku tzw. struktur zerokosztowych nabywca nie płaci premii za nabycie opcji, ale w zamian wystawia opcję o charakterze odwrotnym.

Powód kwestionował przede wszystkim fakt zawarcia umów opcyjnych podczas rozmów telefonicznych przeprowadzonych w dniach 15 maja 2008 r., 11 sierpnia 2008 r. i 2 października 2008 r. Podnosił przy tym, że świadczenie wykonane na podstawie łączących strony umów zostało spełnione, jednak czynności prawne zobowiązujące stronę do świadczenia (transakcje opcji walutowych) były nieważne i nie doszło do ich konwalidacji po spełnieniu świadczenia na skutek potwierdzenia treści przez pozwany bank. Powód wywodził sankcję nieważności z postanowień umownych, regulaminu oraz postanowień kodeksu cywilnego (art. 76 k.c.). Pozwany z kolei stał na stanowisku, iż doszło do skutecznego zawarcia transakcji opcji walutowych, zaś podczas rozmów telefonicznych ustalono minimalne warunki dla każdej z transakcji, pozwalające na identyfikację stron i warunków każdej z transakcji. W ocenie pozwanego sporne transakcje zostały zawarte w zastrzeżonej w umowach formie, tj. za pomocą telefonu.

Mając na uwadze powyższe Sąd uznał za trafne stanowisko powoda. Przede wszystkim wskazać należy, iż zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Strony niniejszego postępowania zawarły Umowę Ramową oraz Umowę Dodatkową wraz z załącznikiem (Regulaminem), w których określiły warunki ważnego zawarcia transakcji w ust. 1 Umowy Ramowej, § 4 ust. 3-6 i nast. Regulaminu oraz w § 1 ust. 2 Umowy Dodatkowej. Doszło zatem do uzgodnienia warunków współpracy, określenia obowiązków i uprawnień stron kontraktu, w tym formy zawarcia poszczególnych transakcji. Sankcja nieważności miała uzasadnienie w przepisie art. 76 zd. 1 k.c. i wynikała bezpośrednio z treści Regulaminu (§ 4 ust. 6). Zawarcie transakcji opcji walutowych miało nastąpić w dniu zawarcia transakcji z chwilą złożenia przez strony w sposób określony w Regulaminie, w Umowie Ramowej i Umowie Dodatkowej oświadczeń woli za pośrednictwem telefonu, których przedmiotem miało być uzgodnienie wszystkich warunków transakcji i ich jednoznaczna akceptacja przez strony.

W zakresie zawierania transakcji strony winny były zatem określić warunki poszczególnej transakcji w postaci: kwoty transakcji, kursu realizacji, rodzaju opcji (put/call), typu opcji, rodzaju transakcji (kupno lub sprzedaż), waluty bazowej, waluty niebazowej, dnia realizacji, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii oraz warunków ustanowienia zabezpieczenia. Określenie wszystkich parametrów implikowało prawa i zobowiązania stron.

W tym miejscu wskazać należy, iż następstwem niezachowania umówionej formy szczególnej, innej niż zwykła forma pisemna, jest nieważność kontraktu. Wymaganie co do formy ma wówczas charakter konstytutywny, jego spełnienie stanowi niezbędną przesłankę oświadczeń woli kontrahentów. Kontrakt dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu umówionej formy. Natomiast strony zastrzegające zawarcie kontraktu w (zwykłej) formie pisemnej powinny określić skutki jej niezachowania (np. nieważność kontraktu zawartego bez zachowania tej formy). W braku tego rodzaju określenia ustawa nakazuje przyjąć w razie wątpliwości, że forma ta była zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych. Jest to zatem reguła interpretacyjna, która ma zastosowanie dopiero wówczas, gdy stosownie do ogólnych reguł wykładni oświadczeń woli kontrahentów (art. 65 k.c.) nie da się ustalić w sposób niebudzący wątpliwości, że określi ona inne skutki niezachowania umówionej formy (zob. Pietrzykowski K. [w:] Kodeks cywilny. T. 1, Komentarz. Art. 1–449 ¹⁰, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2018, Legalis).

Wykładnia oświadczeń woli stron postępowania prowadzi Sąd do wniosku, że czynności prawne zawarte w dniach 15 maja 2008 r., 11 sierpnia 2008 r. i 2 października 2008 r. nie zostały zawarte w sposób ważny i nie zostały konwalidowane. Nadto nie mogły być one konwalidowane następczymi oświadczeniami wiedzy stron, takimi jak złożone przez Bank potwierdzenia transakcji, ani żadnym innym oświadczeniem woli, którego w zakresie formy żadna strona nie złożyła, gdyż treść i formę poszczególnych transakcji (czynności) określiły umowy i skutek ad solemnitatem nadały im postanowienia umów oraz regulaminu. Mając na uwadze powyższe uznać należało, iż czynności prawne zostały dotknięte bezwzględną nieważnością, zaś odmiennego stanowiska pozwanego w tym względzie Sąd nie podziela.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności z nagrań rozmów telefonicznych i stenogramów wynika, iż w dniach 15 maja 2008 r., 11 sierpnia 2008 r. i 2 października 2008 r. strony nie zaakceptowały wszystkich warunków. Odnośnie kolejno prowadzonych rozmów telefonicznych prowadzących w ocenie pozwanego do zawarcia transakcji opcji walutowych należy wskazać, co następuje.

W dniu 15 maja 2008 r. strony zaakceptowały jedynie cztery niezbędne warunki transakcji opcji, w tym walutę bazową – euro, kwotę transakcji 600.000 euro, kursy realizacji 3,47 złotych i 3,43 złotych oraz ustalono maksymalną ilość transakcji na dziesięć. Przebieg rozmowy pracownika Banku – A. Ż. z A. C. wskazuje, że czynność zawierana przez telefon nie objęła pozostałych ośmiu niezbędnych składników transakcji opcji walutowej, tj. rodzaju opcji (call/put), typu opcji, rodzaju transakcji (sprzedaż/kupno), waluty niebazowej, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii oraz warunków ustanowienia zabezpieczenia.

Następnie w dniu 11 sierpnia 2008 r. strony zaakceptowały tylko dwa warunki transakcji opcji, tj. kwotę transakcji (400.000 euro) i kurs realizacji od 3,33 złotych. Strony nie zaakceptowały pozostałych dziesięciu wymaganych warunków transakcji opcji: rodzaju opcji (call/put), typu opcji, rodzaju transakcji (kupno/sprzedaż), waluty bazowej, waluty niebazowej, dnia realizacji i dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii oraz warunków ustanowienia zabezpieczenia.

Również w dniu 2 października 2008 r. strony nie zaakceptowały wszystkich warunków, zaś ostatecznie doszło do uzgodnienia pięciu z nich, tj.: rodzaju opcji, waluty bazowej (euro), kwoty transakcji (400.000 euro), kursu realizacji i dni realizacji. Również przebieg rozmów z dnia 2 października 2008 r. wskazuje, iż ustaleniami nie objęto pozostałych siedmiu warunków transakcji opcji: typu opcji, rodzaju transakcji (kupno/sprzedaż), waluty niebazowej, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii oraz warunków ustanowienia zabezpieczenia.

Dlatego też uznać należało ponad wszelką wątpliwość, iż czynności prawne zawarte w dniach 15 maja 2008 r., 11 sierpnia 2008 r. i 2 października 2008 r. nie zostały zawarte w sposób ważny, gdyż nie zostały spełnione warunki określone w umowach łączących strony, to jest strony nie uzgodniły wszystkich wymaganych warunków.

Wobec tego, zdaniem Sądu, zmaterializowała się odpowiedzialność pozwanego na podstawie art. 410 k.c., który stanowi, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia, przy czym rozważana kondykcja odnosi się wyłącznie do sankcji bezwzględnej nieważności czynności prawnej. Należy mieć na uwadze, iż powstaje ona w związku z wykonaniem świadczenia ze zobowiązania, które swe źródło miało w nieważnej czynności prawnej, przy czym wyłącza się tu przypadki występującej konwalidacji takiej czynności. Konieczność odróżnienia tej kondykcji od innych postaci nienależnego świadczenia nakazuje ograniczyć jej zakres jedynie do tych przypadków spełnienia świadczenia, kiedy czynność do niego zobowiązująca obarczona była sankcją nieważności bezwzględnej. Powyższe znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2015 r., III CSK 23/15, Legalis 1522515, wyrok Sądu Najwyższego z 2 marca 2017 r., V CSK 351/16, Legalis 1650960).

Jednocześnie powód wykazał brak przesłanek negatywnych wskazanych w art. 411 k.c., zgodnie z którym nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli:

1)  spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;

2)  spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;

3)  świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;

4)  świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Żadna z powyższych przesłanek nie zaistniała, faktu ich zaktualizowania nie podnosił również pozwany.

Powód podnosił, że pozwany naruszył stosunek zaufania, jednocześnie wykorzystywał przewagę informacyjną nad powodem na temat transakcji opcyjnych i stosowanych procedur, zawierania umowy oraz jej rozliczenia. Na podstawie tego Bank rozliczył transakcje pomimo skutku nieważności i uzyskał bezpodstawnie korzyść majątkową. W ocenie Sądu powód nie wykazał naruszenia określonych zasad współżycia społecznego oraz nie uzasadnił nadużycia prawa przez pozwanego. Naruszenie stosunku zaufania i wykorzystanie przewagi informacyjnej w niniejszej sprawie nie miało miejsca. Strony podjęły współpracę w 2008 r., zaś powodowa spółka w zakresie niezbędnym była poinformowana o ryzyku podejmowanych decyzji w ramach zawartych umów.

Nadto powód stał na stanowisku, że uzyskanie korzyści przez pozwanego nastąpiło na skutek niezastosowania przez niego nieimplementowanej do polskiego systemu prawnego dyrektywy PE i RE z dnia 21 kwietnia 2004 r. o nr 2004/39/WE w sprawie rynków instrumentów finansowych – dyrektywy MiFID. Dyrektywa ta została wprowadzona ustawą z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (…) i weszła w życie 21 października 2009 r. Nie sposób zgodzić się z argumentacją powoda, albowiem podmiot prawa bankowego, jakim jest pozwany, nie jest obowiązany do zastosowania w umowie dyrektyw RE i PE niewprowadzonych do polskiego systemu prawa prywatnego. Trafnie wskazała strona pozwana, iż adresatem dyrektywy RE i PE jest państwo członkowskie, zaś jego obywatele i osoby prawne - po implementacji dyrektywy w ramach ustawy do polskiego porządku prawnego.

Odnosząc się do podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia – w ocenie Sądu nie zasługiwał on na uwzględnienie. Pozew w niniejszej sprawie został wniesiony w dniu 26 lutego 2015 r. (k. 229). Stosowanie do art. 118 k.c., art. 119 k.c. i art. 120 § 1 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

Art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wskazuje, że bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Przerwanie biegu przedawnienia (art. 123 § 1 k.c.) dotyczy tej części roszczenia w znaczeniu materialno-prawnym, która została zgłoszona w pozwie lub w piśmie rozszerzającym powództwo, zarówno co do samego żądania (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.), jak i jego podstawy faktycznej (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.) (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z 9 marca 2012 r., I PK 164/11, Legalis 486740).

Pozwany wskazał, iż roszczenie dochodzone pozwem i roszczenie sformułowane we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej nie są tożsame, to jest zawezwanie do próby ugodowej nie odpowiadało podmiotowo i przedmiotowo żądaniu zgłoszonemu w pozwie. Co więcej powód sformułował zarzut nieważności transakcji z uwagi na naruszenie formy ich zawarcia po raz pierwszy dopiero w pozwie, co w ocenie pozwanego prowadzi do wniosku, iż doszło do przedawnienia roszczenia.

Sąd nie zgodził się z argumentacją pozwanego. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż zawezwanie do próby ugodowej na podstawie art. 185 § 1 k.p.c. przerywa bieg terminu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w odniesieniu do wierzytelności określonych w tym wezwaniu, tak co do przedmiotu żądania jak i co do wysokości. Sąd Najwyższy wskazał, że w wezwaniu do próby ugodowej, zgodnie z art. 185 § 1 k.p.c., należy jedynie zwięźle oznaczyć sprawę. Nie musi ono być więc tak ściśle sprecyzowane jak pozew (art. 187 k.p.c.). W zawezwaniu do próby ugodowej, zgodnie z art. 185 § 1 k.p.c., należy co prawda jedynie zwięźle oznaczyć sprawę, co oznacza, że nie musi być ono tak ściśle sprecyzowane jak pozew, jednak wskazana zwięzłość sprawy odnosi się przede wszystkim do argumentacji uzasadniającej żądanie oraz przytaczania dowodów na jej poparcie (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 10 sierpnia 2006 r., V CSK 238/06, OSG 2007 nr 3, poz. 29, str. 3).

Sąd Okręgowy przychyla się do tak sformułowanego stanowiska prawnego wskazując, iż w realiach niniejszej sprawy nie może być wątpliwości co do tego, że treść wniosku zawierającego zawezwanie do próby ugodowej skierowanego do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie o sygnaturze akt VIII GCo 808/11, jest tożsama z pozwem wniesionym w niniejszej sprawie. I tak z treści zawezwania do próby ugodowej (k. 218) wynika, że powód zawarł z pozwanym Umowę Ramową i Umowę dodatkową, a następnie w dniach 15 maja 2008 r., 11 sierpnia 2008 r. i 2 października 2008 r. doszło do zawarcia transakcji opcji walutowych i w efekcie rozliczenia wskazanych opcji. Kwotę żądania oznaczono na 5.756.800 zł wraz z odsetkami od 15 stycznia 2009 r. do dnia zapłaty. Powód we wniosku wskazał podstawę prawną żądania zwrotu nienależnego świadczenia wskazując art. 410 k.c. W tym stanie rzeczy nie może budzić wątpliwości w tym zakresie tożsamość roszczenia. Jak przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, tożsamość roszczeń zachodzi kiedy sąd ma w obu sprawach orzec o tym samym, dysponując tymi samymi faktami, które mają spowodować, ocenę tego samego żądania i kiedy rozstrzygnięcie jednej ze spraw oznacza rozstrzygnięcie także drugiej (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2011 r., II CSK 427/10, Legalis numer 442077). Zatem powód we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej oznaczył wierzytelność, wskazał istnienie konkretnego stosunku prawnego oraz zwięźle oznaczył sprawę poprzez przedstawienie argumentacji i przytoczenie dowodów z dokumentów. W powyższym zakresie z pewnością będą miały zastosowanie ogóle reguły przedawnienia wynikające z Kodeksu cywilnego.

Tym samym powyższe zawezwanie do próby ugodowej, podjęte przed sądem i zmierzające do zaspokojenia roszczenia przerwało bieg terminu przedawnienia. Przerwanie biegu terminu przedawnienia ma skutek niweczący w stosunku do biegu tego terminu i oznacza to, że czas terminu przedawnienia, który upłynął do czasu zaistnienia przerwy, uważa się za niebyły (inaczej niż przy zawieszeniu biegu terminu przedawnienia, w przypadku którego po ustaniu przyczyny zawieszenia, termin przedawnienia biegnie w dalszym ciągu, jako dalsza część czasu, który upłynął do momentu zawieszenia). Dłużnik, po przerwaniu biegu terminu przedawnienia, znajduje się w takim położeniu prawnym, jaki istniał, gdy jego roszczenie stało się wymagalne, gdyż bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od początku, od następnego dnia po zakończeniu przerwy (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 20 grudnia 2016 r., sygn. I ACa 271/16, Legalis numer 1580341).

Zdaniem Sądu Okręgowego doszło do przerwania trzyletniego terminu przedawnienia poprzez złożenie wniosku do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie VIII GCo 808/11 wnioskiem z dnia 20 grudnia 2011 r. Bieg terminu przedawnienia nie biegł do dnia ukończenia tego postępowania, to jest do 29 lutego 2012 r. (art. 124 § 2 k.c.) i ponownie po tej dacie rozpoczął swój bieg na nowo. Pozew został złożony 26 lutego 2015 r., ponownie przerywając bieg przedawnienia. Pamiętać jednak należy, że w dniach rozliczeń transakcji strony nie miały świadomości, iż czynności prawne obejmujące transakcje z dnia 15 maja, 11 sierpnia 2008 r. i 2 października 2008 r. dotknięte są nieważnością bezwzględną. Wierzyciel i dłużnik nie wiedzieli o zaistnieniu podstaw do żądania zwrotu świadczenia jako nienależnego, ani jego wymagalności. Mając na uwadze powyższe zarzut przedawnienia należało uznać za chybiony.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania Sąd Okręgowy uznał, iż roszczenie strony powodowej jest zasadne w zakresie należności głównej w całości, to jest kwoty 992.800 złotych. Kwota ta stanowi świadczenie nienależne, z uwagi na objęcie czynności prawnych sankcją nieważności – o czym Sąd orzekł w punkcie I wyroku.

O odsetkach ustawowych Sąd rozstrzygnął zgodnie z treścią art. 481 § 1 i 2 k.c., który stanowi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Zgodnie z art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Do wymagalności roszczenia z tytułu świadczenia nienależnego stosuje się przepis art. 455 k.c. W orzecznictwie wskazuje się, że zobowiązaniem bezterminowym jest zobowiązanie z tytułu nienależnego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 1998 r., III CKN 436/97, OSNC 2001, Nr 3, poz. 36; wyrok Sądu Najwyższego z 28 kwietnia 2004 r., V CK 461/03, Legalis).

Rolę wezwania do zapłaty, o którym mowa w art. 455 k.c. można przypisać doręczeniu dłużnikowi odpisu pozwu, w którym – zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c. – zostaje dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe – dochodzona kwota pieniężna. Taką samą rolę spełnia pismo procesowe wskazujące takie żądanie. Określenie jako przedmiotu żądania kwoty pieniężnej powoduje ten skutek, że w razie niespełnienia tego świadczenia, dłużnik popada w opóźnienie, a z tym faktem art. 481 § 1 k.c. wiąże obowiązek zapłaty odsetek za czas opóźnienia (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z 10 maja 2012 r., II PK 24/12, Legalis).

Pozwany nie otrzymał formalnego wezwania do zwrotu należności świadczenia nienależnego, na skutek nieważności czynności prawnej. Powodowi należne są zatem odsetki ustawowe do dnia wymagalności roszczenia, to jest od dnia 1 marca 2012 r. do dnia zapłaty. Data 29 lutego 2012 r. to data zakończenia postępowania z wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, w ramach tego postępowania powód po raz pierwszy sprecyzował żądanie zapłaty świadczenia nienależnego, określającego łączną wysokość świadczenia dłużnika, które Sąd potraktował jako wezwanie do natychmiastowego spełnienia świadczenia, spełniające skutek z art. 455 k.c. Spełnienie świadczenia winno nastąpić w dniu następnym, to jest 1 marca 2012 r. W pozostałej części roszczenie uboczne o odsetki należało oddalić – o czym Sąd orzekł w punkcie II wyroku.

Odnośnie sformułowanego w pozwie roszczenia ewentualnego wskazać należy, iż materializuje się ono w sytuacji stwierdzenia przez Sąd niezasadności roszczenia głównego, skutkującego oddaleniem powództwa. Sąd orzeka o żądaniu ewentualnym tylko wtedy, gdy oddala żądanie zasadnicze, jeżeli zaś sąd uwzględnia żądanie zasadnicze, nie orzeka o żądaniu ewentualnym (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 1966 r., I CZ 29/66, OSPiKA 1967, Nr 2, poz. 36; postanowienie Sądu Najwyższego z 20 maja 1987 r., I CZ 55/87, OSNCP 1988, Nr 11, poz. 160). Wobec uwzględnienia powództwa co do żądania głównego Sąd nie był zobowiązany do zajęcia stanowiska w zakresie zgłoszonego roszczenia ewentualnego.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. Strona powodowa nieznacznie uległa przeciwnikowi w żądaniu w zakresie części odsetek ustawowych, wobec powyższego Sąd powziął decyzję o obciążeniu strony pozwanej kosztami jakie poniósł przeciwnik, który proces wygrał niemalże w całości. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 58.857 złotych, na którą składały się: opłata od pozwu w wysokości 49.640 złotych, 7.200 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, 17 złotych tytułem opłaty od pełnomocnictwa oraz zaliczka na poczet wynagrodzenia biegłego w wysokości 2.000 złotych. Opłatę w wysokości 7.200 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego Sąd ustalił w oparciu o § 2 ust. 1, § 3 ust. 1, § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Sąd zastosował rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2002 r. obowiązujące w chwili wytoczenia powództwa przez powódkę – o czym orzeczono w punkcie III wyroku.

O wydatkach Skarbu Państwa Sąd rozstrzygnął w oparciu o zasadę odpowiedzialności strony za wynik procesu, kierując się treścią art. 83 w zw. z art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Na kwotę 2.024,18 złotych zasądzoną od pozwanego składa się należność 1.516,58 złotych tytułem wynagrodzenia biegłego i 507,60 złotych tytułem kosztów dojazdu świadka na rozprawę – o czym orzeczono jak w punkcie IV wyroku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji.

SSO Magdalena Kurc-Mazurkiewicz

ZARZĄDZENIE

(...)