Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Roman Troll (spr.)

Sędzia SO Tomasz Pawlik

Sędzia SO Leszek Dąbek

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2019 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. R. (poprzednio Z.) i J. Z.

przeciwko D. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Z.

z dnia 23 kwietnia 2018 r., sygn. akt I C 1546/17

1)  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punktach 1., 2. i 3. w ten sposób, że utrzymuje w mocy nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydany przez Sąd Rejonowy w Z. 29 grudnia 2016 r. w sprawie o sygn. akt I Nc 4277/16 w części nakazującej pozwanemu, aby zapłacił powodom solidarnie 330 zł (trzysta trzydzieści złotych) wraz z zasądzonymi tamże odsetkami od 6 lipca 2016 r., a uchyla go w pozostałej części i w tym zakresie postępowanie umarza;

b)  w punkcie 5. poprzez jego uchylenie;

2)  oddala apelację w pozostałej części;

3)  zasądza od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

4)  przyznaje na rzecz radcy prawnego K. K. (K.) od Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Z. 73,80 zł (siedemdziesiąt trzy złote i osiemdziesiąt groszy), w tym 13,80 zł (trzynaście złotych i osiemdziesiąt groszy) podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

SSO Leszek Dąbek SSO Roman Troll SSO Tomasz Pawlik

Sygn. akt III Ca 1244/18

UZASADNIENIE

Pozwem z 23 grudnia 2016 r. powodowie J. Z. i M. Z. wnieśli
o zasądzenie od pozwanego D. J. 2000 zł wraz z ustawowymi odsetkami maksymalnymi od 11 stycznia 2016 r.. W uzasadnieniu wskazali, że są w posiadaniu weksla własnego pozwanego, który został mu prawidłowo okazany i nie został wykupiony.

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z 29 grudnia 2016 r. Sąd Rejonowy
w Z. orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

W zarzutach od nakazu zapłaty pozwany wskazał, że jest osobą niepełnosprawną,
a wykorzystano jego położenie i chorobę. Ustanowiony dla niego pełnomocnik z urzędu wniósł o odrzucenie pozwu z uwagi na powagę rzeczy osądzonej, wskazując na postępowanie w sprawie I C 1185/16 Sądu Rejonowego w Z., a odnosząc się do istoty sprawy wskazał, że weksel nie został pozwanemu prawidłowo przedstawiony do wykupu, a zatem roszczenie jest przedwczesne, zaś w toku procesu zakwestionował swój podpis na dokumencie weksla.

Powodowie w piśmie procesowym z 15 stycznia 2018 r. ograniczyli powództwo do 330 zł z uwagi na sytuację materialną i życiową pozwanego oraz wskazali, że powódka zmieniła nazwisko na R..

Wyrokiem z 23 kwietnia 2018 r. Sąd Rejonowy w Z. uchylił w całości nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym tego Sądu z 29 grudnia 2016 r. w sprawie I Nc 4277/16 (pkt 1.); zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 330 zł wraz z odsetkami maksymalnymi, lecz nie wyższymi niż 10% w skali roku od 11 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty (pkt 2.); w pozostałej części postępowanie umorzył (pkt 3.); zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 137 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 4.); pozostałe koszty procesu wzajemnie zniósł (pkt 5.); przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Z. na rzecz radcy prawnego K. K. 738 zł w tym VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu (pkt 6.).

Orzeczenie to zapadło przy następujących ustaleniach faktycznych: 11 stycznia
2016 r. pozwany podpisał weksel własny na 2000 zł, ale pomimo doręczenia wezwania do wykupu weksla nie zadośćuczynił żądaniu powodów.

Przy tak dokonanych ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy zaznaczył, że stanowisko pozwanego było niekonsekwentne, gdyż nie kwestionował, że zawarł umowę pożyczki,
a jednocześnie kwestionował swój podpis na wekslu. Okoliczności sprawy wskazują, że weksel złożony do akt był wekslem gwarancyjnym, a taki może też być zupełnym. Jednak ciężar dowodu, że weksel gwarancyjny został wypełniony w sposób sprzeczny z porozumieniem spoczywa na dłużniku wekslowym, który zarzut podniósł . Poza prawomocnie rozstrzygniętą kwestią co do zarzutu powagi rzeczy osądzonej – w sprawie I C 1185/16 podstawę roszczenia powodów stanowił inny weksel – pozwany zarzucił co do meritum sprawy brak prawidłowego przedstawienia weksla do zapłaty. Zarzut ten nie okazał się bezskuteczny, gdyż powodowie przedstawili dokument wezwania do wykupu weksla wraz z oryginałem dowodu doręczenia podpisanym osobiście przez pozwanego (k. 8 akt). Innych zarzutów pozwanych nie podniósł. W szczególności nie odniósł się do kwestii prawidłowości sumy wekslowej. Żądania pozwu zasługiwało więc na uwzględnienie w całości, ale wobec ograniczenia powództwa do 330 zł, zasadnym było zasadzenie takiej właśnie kwoty. Te okoliczności spowodowały, że Sąd Rejonowy uchylił nakaz zapłaty w całości, zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 330 zł z odsetkami maksymalnymi od 11 stycznia 2016 r., a w pozostałej części postępowanie umorzył. W zakresie kosztów postępowania Sąd Rejonowy obciążył pozwanego jedynie kosztami procesu w zakresie, w jakim powództwo zostało uwzględnione, ponieważ muszą mieć one także charakter wychowawczy, a pozwany swoją postawą procesową wygenerował szereg kosztów, które kredytował Skarb Państwa. Sąd Rejonowy nie znalazł podstaw, aby nie obciążać go kosztami, zaś pozostałe koszty procesu wzajemnie zniósł oraz przyznał od Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Z. pełnomocnikowi z urzędu pozwanego koszty nieopłaconej pomocy prawnej, podwyższone o właściwą stawkę VAT.

Apelację od tego wyroku złożył pozwany, zaskarżając go w części dotyczącej punktów: 2., 3., 4. i 5. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił nierozpoznanie istoty sprawy poprzez brak rozważenia kwestii stosunku podstawowego łączącego strony - umowy pożyczki; naruszenie art. 233 § 1 i 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegającej na braku wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego,
w tym braku rozważenia kwestii stosunku podstawowego łączącego strony umowy pożyczki, w szczególności nieprawidłową ocenę braku przedstawienia przez powodów umowy pożyczki zawartej z pozwanym.

Przy tak postawionych zarzutach wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz solidarnie kosztów procesu za obie instancje; a z ostrożności procesowej wniósł o uchylenia tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Jednocześnie wniósł o przyznanie pełnomocnikowi pozwanego ustanowionemu z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu, które nie zostały opłacone ani w całości ani w części.

W piśmie procesowym 13 lipca 2018 r. powodowie wnieśli o oddalenie apelacji jako bezzasadnej i zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy są prawidłowe i jako takie Sąd Okręgowy uznaje za własne. Trzeba je jedynie doprecyzować o ustalenia, że pozwany w wekslu zobowiązał się do zapłaty na rzecz powodów, a weksel ten w chwili jego wystawienia był zupełny, płatny za okazaniem i wskazywał datę, od której będą naliczane odsetki
(11 stycznia 2016 r., identyczną z datą wystawienia) – wynika to z treści weksla, natomiast powodowie wykazali przedstawienie weksla do zapłaty 6 lipca 2016 r. /k. 8-9/. Te ustalenia wynikają z materiału dowodowego przeprowadzonego przez Sąd Rejonowy.

Zarzuty apelacji dotyczące nierozpoznania istoty sprawy z uwagi na brak rozważenia kwestii stosunku podstawowego są bezzasadne, albowiem w aktach sprawy nie znajduje się żaden dokument dotyczący tego rodzaju umowy pożyczki.

W toku postępowania w sprawach o zasądzenie z weksla na pozwanym, jako dłużniku wekslowym, ciąży obowiązek wykazania, że weksel został wypełniony niewłaściwie, bo on podnosi ten zarzut (art. 6 k.c.), a to z uwagi na istnienie stosunku wekslowego. W rozpoznawanej sprawie mamy dodatkowo do czynienia z sytuacją, gdy weksel już w chwili jego wystawienia był zupełny, a co za tym idzie pozwany, podpisując weksel już znał jego treść. Dodatkowo pozwany nie przedstawił jakiejkolwiek umowy związanej z wystawieniem tego weksla, a jego zarzuty w tym zakresie – zgłoszone w apelacji – pozostają zupełnie bezzasadne, bez przedstawienia takiego dokumentu.

To powoduje też, że zarzuty dotyczące niewłaściwego zastosowania art. 233
§ 1 i 2 k.p.c. są bezzasadne.

Należy jednak zaznaczyć, że powodowie wykazali przedstawienie weksla do zapłaty 6 lipca 2016 r. /k. 8/ [art. 38 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe
(t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 160), dalej zwanej PW w związku z art. 103 PW], a weksel ten
w chwili jego wystawienia był zupełny, płatny za okazaniem i wskazywał datę, od której będą naliczane odsetki (11 stycznia 2016 r., identyczną z datą wystawienia), bo tak został sformułowany.(co jest bezsporne). Zgodnie z art. 38 PW posiadacz weksla płatnego w oznaczonym dniu lub za okazaniem powinien przedstawić go do zapłaty bądź w pierwszym dniu, w którym można wymagać zapłaty, bądź w jednym z dwóch następnych dni powszednich. Jeżeli weksel nie zostanie przedstawiony do zapłaty w terminie akceptant i wystawca weksla własnego mają wprawdzie obowiązek zapłaty sumy wekslowej, ale nie popadają oni w zwłokę. Oznacza to, że nie są oni zobowiązani do zapłacenia dodatkowych kosztów i odsetek od dnia płatności weksla. Odsetki za opóźnienie obciążają ich dopiero od dnia wezwania do zapłaty (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w P. z 12 lutego 2014 r., sygn. akt I ACa 1233/13, LEX 1448574).

Weksel własny może być płatny za okazaniem (por. art. 102 PW), a podstawą jego płatności jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty (por. art. 101 PW).

Jak wskazał Sąd Najwyższy przedstawienie weksla do zapłaty nie jest warunkiem powstania roszczenia. Nieprzedstawienie weksla do zapłaty we właściwym terminie powoduje, stosownie do art. 53 PW, jedynie utratę prawa wobec zwrotnych dłużników wekslowych. Natomiast w stosunku do wystawcy weksla własnego ma taki skutek, że może on złożyć sumę wekslową do depozytu sądowego na koszt i niebezpieczeństwo posiadacza weksla (art. 42 PW) oraz taki, że odsetki za zwłokę nie obciążają wystawcy od dnia płatności wskazanego na wekslu. (Por. wyrok Sądu Najwyższego z 2 października 2003 r., sygn. akt V CK 241/02, LEX 175961).

Także w literaturze wskazuje się, że jeżeli nie doszło do przedstawienia weksla do zapłaty, posiadacz traci roszczenia wekslowe względem zwrotnie zobowiązanych, ale w mocy pozostaje odpowiedzialność wekslowa dłużnika głównego oraz jego poręczycieli wekslowych (por. M. Kaliński: Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, LexisNexis 2014, teza 7. do art. 38 i powołane tam orzecznictwo oraz literatura). Skuteczne jest przedstawienie weksla do zapłaty w drodze wniesienia pozwu, a wówczas naliczać odsetki można od czasu, gdy wystawca weksla mógł dokonać jego oględzin i stwierdzić czy jego zobowiązanie wekslowe istnieje (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 23 listopada 2004 r., sygn. akt I CK 224/04, LEX 277075, a także postanowienie Sądu Najwyższego z 22 lutego 1968 z., sygn. akt I CZ 115/67, OSNC 1968/11/194, których argumentację Sąd Okręgowy w pełni akceptuje).

Dlatego też na skutek wykazania przedstawienia weksla do zapłaty 6 lipca 2016 r. pozwany nie jest zwolniony od swego obowiązku, ale powodowie nie mogą skutecznie żądać odsetek przed doręczeniem mu wezwania do zapłaty. Dopiero od tego dnia mogą żądać zasadnie odsetek, gdyż pozwany miał możliwość dokonać oględzin weksla, który już wówczas miał być uregulowany.

Inna rzecz, że w rozpoznawanej sprawie powodowie ograniczyli swoje żądanie z 2000 zł z odsetkami do 330 zł. Przy tej ostatniej kwocie nie wskazywali, że dochodzą od niej odsetek, a przecież opisywali też żądanie kosztów procesu /k. 83/. To powoduje, że ograniczyli żądanie pozwu do 330 zł, ale nie dochodzili od tej kwoty odsetek, a co za tym idzie Sąd Rejonowy niezasadnie je zasądził wychodząc ponad ich żądanie (art. 321 § 1 k.p.c.). Niemniej jednak pozwany nie kwestionuje naruszenia art. 321 § 1 k.p.c., a jest to regulacja procesowa, nie można więc brać tego pod uwagę za wyjątkiem ww. naruszeń prawa materialnego.

To powoduje, że kwotę zobowiązania wekslowego pozwany ma uiścić powodom
z odsetkami tamże wskazanymi od 6 lipca 2017 r. Należało więc w tym zakresie utrzymać
w mocy nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, uchylając go w pozostałej części i umarzając w tym zakresie postępowanie (por. art. 496 k.p.c.). Spowodowało to także konieczność orzeczenia na nowo o kosztach procesu, co Sąd Rejonowy uczynił, lecz nie podał podstawy prawnej swego orzeczenia, natomiast powodowie ulegli w znacznej części, ale tylko dlatego, że ograniczyli powództwo z uwagi na zasady współżycia społecznego nie dochodząc od pozwanego wyższej kwoty, której mogli się domagać nadal i jednocześnie ograniczyli dochodzenie kosztów zastępstwa procesowego do 90 zł. Stanowiło to podstawę do zasadzenia od pozwanego na rzecz powodów tylko części kosztów, na podstawie art. 100 k.p.c., a to właśnie w żądanej wysokości 137 zł (opłata od pozwu – 30 zł, wynagrodzenie pełnomocnika – 90 zł
i oplata od pełnomocnictwa 17 zł). Wynagrodzenie pełnomocnika powodów w tej sprawie powinno zaś faktycznie wynosić 900 zł [por. § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.)]. Nie ma zaś potrzeb dodatkowego orzekania o znoszeniu kosztów postępowania, przecież o kosztach procesu orzeczono w punkcie 4. wyroku.

Dlatego też zarzuty apelacji okazały się niezasadne, jednak jej złożenie spowodowało konieczność zastosowania przez Sąd Okręgowy regulacji prawa materialnego, a to art. 38 PW w związku z art. 103 PW i art. 6 k.c., co doprowadziło do zmiany zaskarżonego orzeczenia
w części i umorzenia postępowania także co do odsetek liczonych od 11 stycznia 2016 r. do
5 lipca 2016 r. Należało też zmienić redakcję zaskarżonego wyroku, aby pozostawała w zgodzie z regulacją art. 496 k.p.c.

Mając powyżej na uwadze, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., należało orzec jak
w punkcie 1. sentencji. W pozostałej części apelację jako bezzasadną oddalono, a to na podstawie art. 385 k.p.c. (punkt 2. sentencji).

Apelujący przegrał sprawę w postępowaniu odwoławczym w zasadniczej i dlatego, na podstawie art. 100 k.p.c., obciążono go kosztami tego procesu wygenerowanymi po stronie powodowej (punkt 3. sentencji). Jednocześnie, na podstawie art. 22 ³ ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych oraz § 4 ust. 1, 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. poz. 1715) w związku
z § 8 pkt 1 tego rozporządzenia i § 16 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia, orzeczono o wynagrodzeniu pełnomocnika ustanowionego z urzędu dla przegrywającego sprawę pozwanego jak w punkcie 4. sentencji.

SSO Leszek Dąbek SSO Roman Troll SSO Tomasz Pawlik