Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Sędziowie: SSA Jolanta Wolska

del. SSO Barbara Kempa

Protokolant: sekretarz sądowy Małgorzata Matusiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 maja 2019 r. w Ł.

sprawy A. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Płocku

z dnia 12 czerwca 2018 r. sygn. akt VI U 48/18

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 944/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 listopada 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. odmówił A. M. prawa do emerytury, gdyż wnioskodawczyni nie udokumentowała 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W dniu 11 grudnia 2017 r. A. M. odwołała się tej decyzji wnosząc o jej zmianę przez przyznanie prawa do emerytury, albowiem legitymuje się wymaganym stażem pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy domagał się o oddalenia odwołania.

Sąd Okręgowy w Płocku wyrokiem z dnia 12 czerwca 2018 r. zmieniła zaskarżoną decyzję i przyznał A. M. prawo do emerytury od dnia 24 kwietnia 2018 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że A. M. w dniu 23 listopada 2017 r. złożyła wniosek o emeryturę. Ubezpieczona 30 marca 2017 r. ukończyła 55 lat. Na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodniła 21 lat 4 miesiące i 2 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Odwołująca była członkiem OFE i w dniu 24 kwietnia 2018 r. złożyła wniosek o ich przekazanie na dochody budżetu państwa.

Wnioskodawczyni w okresie od dnia 1 września 1977 r. do 31 stycznia 1989 r. była zatrudniona w (...) Przedsiębiorstwie (...). Na początku od 1 września 1977 r. podjęła zatrudnienie w ramach nauki zawodu introligatora, nauka ta trwała do 29 czerwca 1979 r. Od dnia 1 stycznia 1980 r. odwołująca została zatrudniona na stanowisku pracownika ogólnowydziałowego. Pracowała przy maszynie (...) jako odbieraczka razem z maszynistą. Od dnia 1 lipca 1980 r. pracodawca powierzył ubezpieczonej pracę operatora maszyn poligraficznych. A. M. obsługiwała maszynę offsetową. Drukowała na papierze biuletyny, plakaty, etykiety, musiała do tego dorabiać farbę. Do danej czynności był przeznaczony komplet blach offsetowych i klisze, które musiała włożyć do kopioramy. Każdą blachę wytrawiała kwasem, następnie myła i zakładała na maszyną, po czym ustawiała druk.

W czasie ciąży w 1984 r. pracodawca przesunął odwołującą do pracy w introligatorni ze względu na szkodliwe warunki pracy. W okresie od 1 lutego 1985 r. do 2 marca 1987 r. wnioskodawczyni przebywała na urlopie wychowawczym. Po urlopie wychowawczym, zgodnie z umową o pracę z dnia 2 marca 1987 r., A. M. została zatrudniona na stanowisku operatora. Pracowała na tym stanowisku jako operator maszyn offsetowych. Wnioskodawczyni w drodze porozumienia między zakładami w dniu 1 lutego 1989 r. podjęła zatrudnienie w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z o.o. w Ż., pracowała tam do 31 grudnia 1998 r. Od dnia 1 lutego 1989 r. zajmowała stanowisko odbieraczki. Jako odbieraczka pracowała w zespole z maszynistą przy maszynie offsetowej (...). Zajmowała się nakładaniem papieru na maszynę, nakładaniem farby, po zakończeniu pracy myła urządzenie.

Od dnia 1 sierpnia 1990 r. do dnia 15 stycznia 1991 r. ubezpieczona pracowała jako sklejacz toreb. Następnie od 16 stycznia 1991 r. odwołująca ponownie podjęła pracę na stanowisku odbieraczki. Od 1 marca 1994 r. pracodawca powierzył A. M. stanowisku maszynisty offsetowego i na tym stanowisku przepracowała do 31 grudnia 1998 r. W przerwach w obsłudze maszyny zajmowała się naświetlaniem kliszy w specjalnie przeznaczonym do tego pomieszczeniu.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zawartych w aktach rentowych, w aktach osobowych odwołującej oraz w oparciu o zeznania świadków J. M. i B. Z. oraz zeznań odwołującej jako strony. Sporny w sprawie był charakter zatrudnienia wnioskodawczyni od 1 września 1977 r. do 31 stycznia 1989 r. w (...) Przedsiębiorstwie (...) oraz od 1 lutego 1989 r. do 31 grudnia 1998 r. w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o. w Ż.. Sąd nie uwzględnił do zatrudnienia w warunkach szczególnych okresu pracy odwołującej od 1 września 1977 r. do 30 czerwca 1980 r. W tym czasie wnioskodawczyni odbywała naukę. Po okresie nauki zawodu na pewno pracowała w zakładzie, gdyż pracodawca potwierdził ciągłość pracy, lecz brak jest w aktach osobowych angażu, umowy, z których wynikałoby, jakie zajmowała stanowisko. Ponadto dopiero od dnia 1 stycznia 1980 r. odwołująca została zatrudniona na stanowisku pracownika ogólnowydziałowego. Trudno jednoznacznie określić, jakie prace wykonywała. Świadkowie zeznali, że pracowała jako odbieraczka, jednak z akt osobowych to nie wynika. Ponieważ po okresie nauki nie miała przypisanego konkretnego stanowiska, realnie należy ocenić, że zgodnie z relacją świadków pracowała jako odbieraczka, ale brak jest przekonujących dowodów, że była to praca świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W każdym razie nie potwierdzają tego dokumenty osobowe. Biorąc pod uwagę fakt, że wnioskodawczyni od 1 lipca 1980 r. otrzymała angaż maszynisty offsetowego, w ocenie Sądu od tej daty należy liczyć zatrudnienie wnioskodawczyni jako pracownika przy obsłudze urządzeń poligraficznych. Dalszy okres pracy na stanowisku odbieraczki również był okresem pracy przy obsłudze maszyny offsetowej służącej do druku, gdyż wnioskodawczyni w zespole z maszynistą zajmowała się drukiem gazet, plakatów, biuletynów. Wynika to ze spójnych zeznań odwołującej oraz świadków: J. M. i B. Z.. Natomiast Sąd nie dał wiary odwołującej, że pracowała od początku zatrudnienia, tj. od 1 września 1977 r., na stanowisku odbieraczki. Z umowy o pracę wynika, że uczyła się zawodu introligatora, toteż nie mogła w ramach nauki wykonywać jednostronnej pracy przy maszynie do druku. Musiała uczyć się też innych czynności, w tym przede wszystkim introligatorskich. Wiarygodna datą, od której należy przyjąć zatrudnienie wnioskodawczyni na stanowisku maszynisty offsetowego, jest data 1 lipca 1980 r. Z okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych należy także wyłączyć urlop wychowawczy oraz okres pracy przy klejeniu toreb od 1 sierpnia 1990 r. do 15 stycznia 1991 r.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd zważył, że odwołanie jest zasadne. Możliwość uzyskania emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przewiduje art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Szczegółowe warunki, na jakich można otrzymać to świadczenie, zawarte są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przepisy ustawy emerytalnej za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uznają pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia, o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia. Rozporządzenie zaś zawiera w formie załączników dwa wykazy rodzajów prac w szczególnych warunkach: wykaz A i B. W pierwszym z nich umieszczono prace m.in. w górnictwie, w energetyce, w hutnictwie i przemyśle metalowym, w chemii, w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych, w transporcie i łączności, w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym. Zgodnie z art. 184 ustawy emerytalnej, prawo do emerytury kobiecie urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ust. 4 w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., tj. 55 lat, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, tj. 1 stycznia 1999 r., osiągnęła: co najmniej 15. letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach, tj. 20 lat. Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego lub przekazania środków z OFE na dochody budżetu państwa. W świetle § 2 ust. 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., zakład pracy wydaje zaświadczenie o zatrudnieniu w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji. Natomiast w postępowaniu przed sądem okres pracy w warunkach szczególnych może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi. W sprawach o emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych należy ponad wszelką wątpliwość wykazać, iż praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych czyli na stanowisku wymienionym w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.

Dopuszczalność dowodzenia okoliczności dotyczących charakteru pracy na potrzeby ustalenia uprawnienia do świadczenia emerytalnego przy pomocy wszelkich dostępnych dowodów, w tym zeznań świadków i przesłuchania strony, nie oznacza jednak, że sąd każdorazowo uzna zeznania świadków za wystarczające dla ustalenia spornego charakteru zatrudnienia i rodzaju wykonywanej pracy. W takiego rodzaju sprawach sąd winien dokonać oceny charakteru pracy ubezpieczonego pod kątem możliwości uznania jej za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach na podstawie całokształtu zgromadzonego materiału dowodowego, przy czym dowody z zeznań świadków winny być traktowane jako równorzędne dowody z dowodami z dokumentów, po czym winna zostać oceniona ich wiarygodność.

W ocenie Sądu, zaliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych podlega okres zatrudnienia wnioskodawczyni na stanowiskach maszynisty offsetowego i odbieraczki od 1 lipca 1980 r. do 31 stycznia 1984 r. (3 lata 7 miesięcy) i od 3 marca 1987 r. do 31 grudnia 1998 r.(11 lat 10 miesięcy i 27 dni). Łącznie okres ten przekracza 15 lat pracy, o której mowa w wykazie A dziale XI (W przemyśle poligraficznym) poz. 3 - bezpośrednia obsługa aparatów reprodukcyjnych w drukarniach oraz produkcja i obróbka drukarskich form kopiowych i form drukowych i poz. 4 - drukowanie i uszlachetnianie druków. Odwołująca spełnia zatem przesłanki prawa do emerytury, zaś ostatnim warunkiem do jej przyznania było przekazanie środków z OFE na dochody budżetu państwa w dniu 24 kwietnia 2018 r.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni dochodzone świadczenie od dnia 24 kwietnia 2018 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. zaskarżył powyższy wyrok w całości. Sformułował zarzuty naruszenia prawa materialnego:

- art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że odwołująca spełniła wszystkie przesłanki niezbędne do nabycia prawa do emerytury w szczególnych warunkach przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury w sytuacji, gdy wnioskodawczyni nie udowodniła co najmniej 15. letniego okresu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze;

- art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez jego niewłaściwe zastosowanie i uwzględnienie odwołującej do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów niewykonywania pracy, za które otrzymała po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w sytuacji gdy, zgodnie z ww. przepisem, okresy te nie powinny zostać uwzględnione do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze;

- § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze i ustalenie, że odwołująca spełniła wszystkie przesłanki niezbędne do nabycia prawa do emerytury w szczególnych warunkach i przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury w sytuacji, gdy wnioskodawczyni nie udowodniła co najmniej 15. letniego okresu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Wskazując na te zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz oddalenie odwołania ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Płocku, jak też zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego podlega oddaleniu.

Na wstępie podkreślić należy, że zastąpiony profesjonalnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych w wywiedzionej apelacji nie sformułował żadnych zarzutów naruszenia prawa procesowego, a w szczególności nie zakwestionował poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych, ograniczając się do zarzutów naruszenia prawa materialnego. W judykaturze utrwalony jest podgląd, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przestawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Oznacza to, że sąd drugiej instancji nie może z urzędu brać pod rozwagę uchybień przepisom prawa procesowego, nieobjętych zarzutami apelacji, przy czym obowiązkiem sądu drugiej jest rozpoznanie podniesionych w apelacji zarzutów odnoszących się do przepisów postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r., I UK 357/10, LEX nr 863946, uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55 - zasada prawna). Mając zatem na uwadze, że apelujący nie zakwestionował ustaleń faktycznych, stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, gdyż zarzutów obrazy prawa procesowego nie postawił, Sąd Apelacyjny aprobuje ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy w motywach wyroku i przyjmuje je jako własne (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 27 marca 2012 r., III UK 75/11, LEX nr 1213419; z dnia 14 maja 2010 r., II CSK 545/09, LEX nr 602684; z dnia 27 kwietnia 2010 r., II PK 312/09, LEX nr 602700; z dnia 20 stycznia 2010 r., II PK 178/09, LEX nr 577829).

W ocenie Sądu drugiej instancji, Sąd a quo z dokonanych ustaleń faktycznych wyprowadził uprawnione wnioski, a w konsekwencji właściwie zastosował prawo materialne - art. 184 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1270) oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze stanowi w systemie emerytalnym uprawnienie wyjątkowe, związane z ujemnym oddziaływaniem zdrowotnym warunków pracy na pracownika, co uzasadnia przyjęcie wcześniejszego wieku emerytalnego. Zgodnie z przywołanym § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 lutego 1983 r., prawo do takiej emerytury nabywa pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia.

Akceptacja ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji oznacza przyjęcie, że A. M. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała pracę w warunkach szczególnych na stanowisku maszynisty offsetowego i odbieraczki w okresach: od 1 lipca 1980 r. do 31 stycznia 1984 r. i od 3 marca 1987 r. do 31 grudnia 1998 r. Była to praca, o której mowa w wykazie A dziale XI poz. 3 „bezpośrednia obsługa aparatów reprodukcyjnych w drukarniach oraz produkcja i obróbka drukarskich form kopiowych i form drukowych” i poz. 4 „drukowanie i uszlachetnianie druków”.

Lektura środka odwoławczego prowadzi do wniosku, że apelujący w istocie zakwestionował rozstrzygnięcie tylko z tego powodu, że Sąd Okręgowy nie wyłączył ze stażu pracy w warunkach szczególnych okresów pobierania przez ubezpieczoną zasiłków chorobowych po 14 listopada 1991 r. Pogląd apelującego jest niesłuszny i wynika z błędnego rozumienia wzajemnego stosunku art. 184 i art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ten ostatni przepis wprowadzony został ustawą zmieniającą z dnia 20 kwietnia 2004 r. i wszedł w życie z dniem 1 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 1264). Postanowiono w nim, że przy ustalaniu okresów zatrudnienia nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik po dniu 14 listopada 1991 r. otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa (pkt 1) oraz okresów, w których na mocy szczególnych przepisów został zwolniony od świadczenia pracy, z wyjątkiem okresu urlopu wypoczynkowego (pkt 2). Przepis art. 32 ust. 1a pkt 2 został uchylony ustawą z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 169, poz. 1412), zatem wyłączeniu podlegają tyko okresy niezdolności do pracy z powodu choroby i macierzyństwa. Zgodnie ze zmienionym brzmieniem, okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby, nie wlicza się do ustalania okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze. Zasada ta nie ma jednak zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 361, z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 154/05, LEX nr 272581) i nie dotyczy sytuacji osób wymienionych w art. 184 ustawy. W przepisie tym ustawodawca zapewnił ochronę ekspektatywy prawa podmiotowego dla osób, które w dniu 1 stycznia 1999 r. wypełniły warunki dotyczące stażu ogólnego i szczególnego. Ochrona tej ekspektatywy nie wygasła wskutek regulacji, dotyczącej ustalania okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych od dnia 1 lipca 2004 r. - w inny sposób. Toteż wykazanie na dzień 1 stycznia 1999 r. okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wymaganego przepisem art. 184 ustawy, wyłącza ustalanie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a ustawy (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 313/09, OSNP 2011 nr 19-20, poz. 260, z dnia 13 lipca 2011 r., I UK 12/11, LEX nr 989126, z dnia 18 maja 2012 r., III UK 99/11, LEX nr 1227193, postanowienie z dnia 4 kwietnia 2019 r., III UK 227/18, LEX nr 2644634).

Sytuacja taka zachodzi w sprawie niniejszej. A. M. w dniu 1 stycznia 1999 r. legitymowała się wymaganym zatrudnieniem w warunkach szczególnych, toteż nie jest dopuszczalne obliczanie tego stażu ponownie przez pomijanie okresów niezdolności do pracy z powodu choroby na podstawie art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z tych względów Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że ubezpieczona na dzień 1 stycznia 1999 r. posiada staż pracy w warunkach szczególnych wymiarze 15 lat, z pominięciem okresu urlopu wychowawczego i okresu zatrudnienia przy klejeniu toreb od 1 sierpnia 1990 r. do 15 stycznia 1991 r.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego jako całkowicie bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c.