Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 2018 r. w Katowicach

sprawy z odwołania M. C. (M. C.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

przy udziale zainteresowanego G. K. (G. K.)

o podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej

z dnia 17 sierpnia 2017 r. sygn. akt VI U 253/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie,

2.  zasądza od ubezpieczonej M. C. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Z. kwotę 420 zł (czterysta dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

/-/ SSA W.Nowakowski /-/ SSA M.Małek-Bujak /-/ SSA J.Ansion

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 2094/17

UZASADNIENIE

Decyzją z 7 grudnia 2016r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. stwierdził, że ubezpieczona M. C. jako pracownik u płatnika składek (...) G. K. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 28 kwietnia 2016r. z podstawą wymiaru składek za pełny miesiąc w wysokości obowiązującego w danym roku minimalnego wynagrodzenia - 1.850 zł.

Odwołanie od decyzji wniosła ubezpieczona, domagając się zmiany decyzji
i ustalenia, że podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu zgodnie z umową o pracę z 28 kwietnia 2016r.
z wynagrodzeniem zasadniczym 4.951,36 zł.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Wyrokiem z 17 sierpnia 2017r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Z. ustalając,
że M. C., jako pracownik u płatnika składek (...) G. K. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 28 kwietnia 2016r. z podstawą wymiaru składek
za pełny miesiąc w wysokości 4.951,36 zł zgodnie z umową o pracę z 28 kwietnia 2016r.

Sąd Okręgowy ustalił, że odwołująca M. C. (ur. (...)), posiada licencjat z etnologii. W dniu 28 kwietnia 2016r. zawarła z (...) G. G. ul. (...) umowę o pracę na czas określony od 28 kwietnia 2016r. do 30 listopada 2017r., w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku księgowa
z wynagrodzeniem zasadniczym 4.951,36 zł. Strony ustaliły, że miejscem wykonywania pracy będzie B. ul. (...), tj. sklep (...), w którym sprzedawane są systemy alarmowe, czujniki dymu, telewizja satelitarna i inne. Strony zawarły także umowę o zakazie konkurencji. G. K. prowadzi działalność gospodarczą
od 6 maja 2014r. pod firmą (...), z przeważającą działalnością gospodarczą: działalność agentów zajmujących się sprzedażą towarów różnego rodzaju. Adres głównego miejsca wykonywania działalności to: G. ul. (...), zaś dodatkowym miejscem jest B. ul. (...). Odwołująca pracowała
w B. w sklepie, gdzie miała swoje stanowisko pracy, dostęp do komputera.
Pracę świadczyła od godziny 9.00 do 17.00. Jako księgowa podlegała bezpośrednio G. K.. Wykonywała następujące czynności: obsługiwała moduł CRM, przygotowywała i wysyłała dokumenty do ZUS (deklaracje), druki PIT, dokumenty
do Urzędu Skarbowego, księgowała faktury, prowadziła urzędową korespondencję w formie tradycyjnej oraz przy użyciu komputera, a także utrzymywała kontakty z klientami firmy (uzupełniała dane o klientach, aktualizowała ich adresy). Podejmując pracę odwołująca była w trzecim miesiącu ciąży, przedstawiła pracodawcy zaświadczenie lekarskie z 27 kwietnia 2016r. o zdolności do pracy na stanowisku księgowej. Pracowała do 16 czerwca 2016r.,
od 17 czerwca 2016r. do 19 lipca 2016r. otrzymała wynagrodzenie za czas niezdolności
do pracy, a od 20 lipca 2016r. - niezdolna do pracy z powodu choroby, niezdolność w czasie ciąży - zasiłek chorobowy. Do urodzenia córki, tj. do 7 listopada 2016r. nie podjęła pracy. G. K. zatrudnia także od 14 grudnia 2015r. K. M. (pracownik posiada licencjat z administracji - administracja bezpieczeństwa) na stanowisku handlowca, tj. jako sprzedawca w sklepie w B. przy ul. (...), w pełnym wymiarze czasu pracy, z wynagrodzeniem zasadniczym 1.850 zł plus prowizja. Pod nieobecność odwołującej K. M. zastępował ją w drobnych sprawach, natomiast większość jej obowiązków przejął G. K.. Organ rentowy w okresie od 8 listopada 2016r. do 14 listopada 2016r. przeprowadził kontrolę u płatnika składek G. K. w zakresie rzetelności
i prawidłowości obliczania składek na ubezpieczenie społeczne oraz innych składek,
do których pobierania zobowiązany jest Zakład oraz zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych
i ubezpieczenia zdrowotnego M. C.. Zaskarżoną decyzją Zakładu stwierdzono, że odwołująca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 28 kwietnia 2016r. z podstawą wymiaru składek za pełnym miesiąc w wysokości obowiązującego w danym roku minimalnego wynagrodzenia, tj. 1.850 zł

W oparciu o dokonane ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonej zasługuje na uwzględnienie.

Istotą sporu w sprawie było stwierdzenie, czy umowa o pracę, którą odwołująca zawarła z (...) G. K. w zakresie ustalonego wynagrodzenia
w kwocie 4.951,36 zł była ważna oraz czy w związku z tym organ rentowy prawidłowo ustalił podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe
i wypadkowe od 28 kwietnia 2016r.

Organ rentowy może w ramach art. 41 ust. 12 i 13 ustawy z 13 października 1998r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015r., poz. 121 i zm.) zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzają do obejścia prawa
(art. 58 k.c.). Autonomia stron umowy o pracę w kształtowaniu jej postanowień podlega ochronie jedynie w ramach wartości uznawanych i realizowanych przez system prawa,
a strony obowiązuje nie tylko respektowanie własnego interesu jednostkowego lecz wzgląd
na interes publiczny. Odpowiednie zastosowanie art. 58 k.c. prowadzi do wniosku,
że postanowienia umowy o pracę sprzecznej z ustawą lub mające na celu jej obejście są nieważne, chyba, że przepis przewiduje inny skutek, a sprzeczne z zasadami współżycia społecznego - nieważne bezwzględnie. Przy ocenie ważności umowy o pracę racjonalność zatrudnienia, potrzeba zatrudnienia tego pracownika i odpowiednie do stanowiska wynagrodzenie są przesłankami dla oceny ważności tej umowy. W sytuacji zarzutu nieważności postanowienia umowy o pracę ustalającego rażąco wysokie wynagrodzenie
za pracę jako niezgodnego z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) konieczne jest ustalenie jak wysokość wynagrodzenia za daną pracę mieścić się będzie w granicach zakreślonych przez zasady współżycia społecznego.

Powyższe może się zaś opierać na przeciętnej wysokości wynagrodzenia odpowiadającego danemu stanowisku w danym okresie. Dane te gromadzi zaś i ogłasza komunikat Prezesa GUS, zatem uzasadnione jest korzystanie z nich, przy ocenie jakie wynagrodzenie jest odpowiednie dla danego stanowiska.

Zawarcie umowy o pracę wyłącznie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie powoduje nieważności takiej czynności prawnej, jako mającej na celu obejście ustawy (art. 58 k.c.), jeżeli na jej podstawie praca w reżimie określonym
w art. 22 k.p. faktycznie jest wykonywana. Innymi słowy, motywacja skłaniająca do zawarcia umowy o pracę nie ma znaczenia dla jej ważności przy założeniu rzeczywistego jej świadczenia w warunkach określonych art. 22 k.p.

Oceniając materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie Sąd I instancji przyjął, że brak jest przesłanek do uznania, że strony zawierając umowę o pracę z 28 kwietnia 2016r. oraz ustalając wynagrodzenie w wysokości 4.951,36 zł miesięcznie brutto, naruszyły przepisy art. 58 § 1 i 2 k.c. Brak jest jednoznacznych przesłanek do uznania, że zawarta przez odwołującą się z (...) G. K. umowa o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku księgowej z wynagrodzeniem j/w zmierzała do obejścia przepisów prawa w rozumieniu art. 58 k.c., tym bardziej, że skorzystanie z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym jest legalnym celem zawierania umów o pracę i może być nawet głównym motywem nawiązania stosunku pracy.

Organ rentowy kwestionując umowę o pracę z 28 kwietnia 2016r. w zakresie ustalonego wynagrodzenia ubezpieczonej na poziomie 4.951,36 zł podnosił, że ustalenie wynagrodzenia w tej wysokości stanowiło naruszenie zasad współżycia społecznego (art. 58
§ 2 k.c.), w szczególności wobec wynagrodzenia drugiego pracownika zatrudnionego przez G. K., tj. K. M., który jako przedstawiciel handlowy miał ustalone znacznie niższe wynagrodzenie w okresie zatrudnienia.

Zważywszy na treść art. 78 § 1 k.p., stanowiącego, że wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy
i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy, a więc spełniało kryteria wynagrodzenia godziwego zachowującego cechy ekwiwalentności do pracy, zdaniem Sądu, wynagrodzenie ustalone na stanowisku księgowej dla odwołującej mieści się w kryteriach wskazanych wyżej. Sąd I instancji podkreślił,
że K. M. jako handlowiec wykonywał odmienne czynności pracując w sklepie należącym do firmy (...), co wynika z wiarygodnych szczegółowych zeznań uczestnika G. K.. Zakres obowiązków odwołującej jako księgowej był odmienny i nie może być odnoszony bezpośrednio do czynności sprzedawcy w sklepie, które realizował K. M., zastępujący następnie ubezpieczoną pod jej nieobecność w drobnych czynnościach związanych z obsługą klientów. Podzielił Sąd Okręgowy stanowisko odwołującej, że jej zakres obowiązków, wymagający ciągłego dokształcania się, związany
z dostępem do tajemnic firmy, znajomością haseł systemowych, dostępem do kont bankowych i innych czynności związanych z jej zakresem obowiązków szczegółowo opisanym wyżej, wymagał także odpowiedniego wynagrodzenia, niewygórowanego, gdy chodzi o wysokość przeciętnego wynagrodzenia dla stanowiska księgowej w firmie, która jest prowadzona przez płatnika składek prowadzącego działalność gospodarczą. Oczywistym jest, że doświadczenie zawodowe ubezpieczonej z racji wieku nie jest duże, ale nie stanowi to przeszkody do zatrudnienia jej jako pracownika na takim stanowisku, które strony ustaliły
w umowie o pracę z wynagrodzeniem adekwatnym do zakresu obowiązków.

Sąd Okręgowy zauważył, iż pracodawca G. K. jest płatnikiem, który
w zeznaniach podatkowych za 2014 i 2015r. wykazywał przychody z działalności prowadzonej na własne nazwisko. Zeznania podatkowe za 2015r. wykazywały wzrost przychodów w porównaniu z rokiem 2014r. Tak więc działalność, którą prowadził i prowadzi G. K. przynosi określony dochód. Mógł on zatem pozwolić sobie na zatrudnienie pracownika na stanowisku księgowej z odpowiednim wynagrodzeniem, tym bardziej, że jak zeznał, było to dla niego bardziej opłacalne aniżeli zlecenie czynności księgowych innemu podmiotowi. Sąd dał wiarę jego zeznaniom w tym zakresie, jako rzeczowym i logicznym.
Sąd dał wiarę także zeznaniom odwołującej się, która stwierdziła, że już wcześniej pracując
w Spółce (...) zajmowała się dokumentami księgowymi, przygotowywała faktury VAT, dokumenty magazynowe i inne, co pomogło jej wdrożyć się do pracy na stanowisku księgowej w firmie (...).

Zdaniem Sądu I instancji wynagrodzenie odwołującej jest zgodne z treścią powołanego art. 78 § 1 k.p., odpowiada rodzajowi pracy, uwzględnia ilość i jakość pracy wykonywanej przez ubezpieczoną, a jednocześnie umożliwia zdobycie dodatkowych kwalifikacji poprzez konieczność ciągłego dokształcania się.

W tym stanie rzeczy, wobec braku przesłanek z art. 58 § 1 i 2 k.c., przyjmując,
że wynagrodzenie ustalone przez strony umowy o pracę zawartej w dniu 28 kwietnia 2016r. było adekwatne do zakresu obowiązków odwołującej się, przy zastosowaniu art. 477 ¹⁴
§ 2 k.p.c. Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie.

Apelację od wyroku wniósł organ rentowy.

Zaskarżając w całości wyrok Sądu Okręgowego apelujący zarzucił:

1/ błąd w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia polegający na wadliwym przyjęciu, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonej M. C. u płatnika składek G. K. z tytułu umowy o pracę wynosi od 28 kwietnia 2016r. 4.951,36 zł pomimo, że zebrany w sprawie materiał dowodowy świadczył, iż postanowienia umowy o pracę z ubezpieczoną dotyczące wysokości wynagrodzenia za pracę są nieważne, o ile nie z uwagi na ich pozorność, to co najmniej
z uwagi na ich sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 83 § l k.c. i art. 58 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.),

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego a to: art. 18 ust. l ustawy
z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych w powiązaniu z art. 83 § l k.c. względnie art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p. poprzez nieprawidłowe ustalenie,
że M. C., jako pracownik u płatnika składek G. K. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od 28 kwietnia 2016r. z podstawą wymiaru składek w wysokości 4.951,36 zł pomimo, że z treści art. 18 ust. l ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie stanowi przychód pracownika, przy czym chodzi tu o przychód faktycznie osiągnięty na podstawie ważnych zapisów o wynagrodzeniu zawartych w umowie o pracę.

3/ naruszenia prawa procesowego, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd pierwszej instancji granic swobodnego uznania, gdyż wnioski wysnute zostały poczynione z naruszeniem zasad wynikających z powołanych powyżej przepisów procesowych, w szczególności w zakresie uznania zdeklarowanego
do podstawy wymiaru składek wynagrodzenia za pracę ubezpieczonej za wynagrodzenie odpowiednie w danych okolicznościach do wykonywanego zakresu obowiązków odwołującej pomimo, że nie było to uzasadnione zebranym w sprawie materiale dowodowym,
w szczególności z:

- zakresem rzeczywistych obowiązków ubezpieczonej, charakterystycznym dla wykonywania stanowiska pracownika biurowego a nie księgowego prowadzącego księgi podatkowe lub rachunkowe;

- nieposiadaniem przez odwołującą ani doświadczenia zawodowego ani wykształcenia do wykonywania obowiązków związanych ze świadczeniem pracy księgowego uzasadniającym przyznanie odwołującej wynagrodzenia w wysokości otrzymywanej przez księgowych z wieloletnim stażem pracy;

- wysokością wynagrodzenia, jaki otrzymywał inny pracownik, który przejął obowiązki odwołującej, zatrudniony u tego samego pracodawcy ze znacznie niższym wynagrodzeniem, jak również z brakiem zatrudnienia przez pracodawcę na okres absencji odwołującej innego pracownika na utworzone stanowisko i przejęciem w części przez pracodawcę oraz w części przez innego pracownika obowiązków odwołującej bez równoczesnego podwyższenia pracownikowi z tego tytułu dotychczasowego wynagrodzenia;

- zawarciem umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczeń z ubezpieczenia społecznego w wyższym wymiarze niż odprowadzone za ubezpieczoną składki;

- zawarciem umowy o pracę z ubezpieczoną, jako osobą ciężarną na czas określony, tj. do 30 listopada 2017r. przy świadomości, że z powodu urodzenia dziecka
i przebywania na urlopie macierzyńskim pracownik nie będzie świadczył pracy przez cały umówiony okres;

- dokumentacją dotyczącą sytuacji finansowej płatnika poprzez błędne uznanie przychodu z działalności gospodarczej płatnika za dochód i wysnucie na tej podstawie błędnego wniosku, co do możliwości finansowych pracodawcy w zatrudnianiu odwołującej
za wynagrodzeniem 4.951,36 zł.

W oparciu o podniesione zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
w całości i oddalenie odwołania oraz zasądzenie od odwołującej się na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasłużyła na uwzględnienie.

Przed przystąpieniem do analizy zaskarżonego rozstrzygnięcia należy przypomnieć,
że Sąd drugiej instancji, zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c., rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.
W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę
na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (vide: uchwała Sądu Najwyższego składu 7 sędziów - zasada prawna z dnia
31 stycznia 2008r., sygn. III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55). Użyty w art. 378 § 1 k.p.c. termin "granice apelacji" we frazie "sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji" należy rozumieć granice, w których sąd drugiej instancji może (powinien) rozpoznać skierowaną do niego sprawę. Innymi słowy, granice apelacji to nie tylko treść zarzutów
i wniosków oraz granice zaskarżenia, czy ogólniej - jeden z elementów zakresu rozpoznania sprawy przez sąd w postępowaniu apelacyjnym, lecz granice kognicji tego sądu. W granicach tych mieści się zatem także rozpoznanie wszystkich prawnomaterialnych aspektów sprawy, niezależnie od przedstawionych zarzutów.

Sąd drugiej instancji wprawdzie porusza się w granicach apelacji pełnej, jednak konieczne jest również podkreślenie dewolutywnego wymiaru postępowania sądowego. Zgodnie z nim sąd pierwszej instancji ocenia sprawę wyłącznie merytorycznie, zaś sąd drugiej instancji ma uprawnienia kontrolne. Postępowanie apelacyjne ma z jednej strony charakter merytoryczny, zaś z drugiej kontrolny, a zachodząca między nimi tymi funkcjami relacja skupia się na wspólnej płaszczyźnie. Jest nią ocena legalności rozstrzygnięcia. Oznacza to, że przez pryzmat tych czynników należy weryfikować prawidłowość rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z dnia 25 lutego 2015r., sygn. III AUa 965/1, LEX nr 1437857).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego wobec podniesionych przez skarżącego zarzutów,
w pierwszej kolejności rozważaniu podlega dotyczący naruszenia art. 233 k.p.c., jako
że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na podstawie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne zatem zgłoszenie zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę jedynie wówczas, gdy ustalony przez sąd pierwszej instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1997r., II CKN 60/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 128).

Po myśli powołanego art. 233 k.p.c., sąd ocenia wiarygodność i moc
dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego.

Reguła wyrażona w cytowanym przepisie jest nierozerwalnie związana z zasadą swobodnej oceny dowodów, której ramy wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, odnosi je
do pozostałego materiału dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999r., II UKN 685/98). Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu na podstawie tego samego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko
w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena tych dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002r.,
II CKN 817/00, LEX nr 56906). Skuteczne zarzucenie naruszenia przepisu art. 233 k.p.c. wymaga zatem wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego. Jedynie to może być przeciwstawione uprawnieniu do dokonywania swobodnej oceny dowodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1998r., III CKN 4/98, LEX Polonica nr 2111041).

Badając zasadność zarzutów apelacyjnych, Sąd Apelacyjny za słuszny uznał zarzut skarżącego organu rentowego, iż Sąd Okręgowy nie rozważając wszechstronnie materiału dowodowego, naruszył granice zakreślone w art. 233 k.p.c.

Spór w rozstrzyganym przypadku dotyczy wysokości wynagrodzenia M. C. przysługującego jej z tytułu umowy o pracę zawartej w dniu 28 kwietnia 2016r. z (...) G. K. w G., z mocy art. 18 ust. 1 i art. 20 ust. 1 w związku z art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016r., poz. 963 ze zm.) stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.

Nie budzi jakichkolwiek wątpliwości, iż zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może kwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2005r., II UZP 2/05, OSNP 2005, nr 21, poz. 338, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2007r., III UK 26/07; z dnia 19 września 2007r., III UK 30/07
i z dnia 19 maja 2009r., III UK 7/09, LEX nr 509047).

Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie w pełni podziela pogląd Sądu Najwyższego prezentowany zwłaszcza w uzasadnieniu powołanej uchwały z dnia
27 kwietnia 2005r., zgodnie z którym omawiane zagadnienie jest częścią znacznie szerszego problemu zakresu swobody stron umowy o pracę w kształtowaniu wynagrodzenia.
Jego rozstrzygnięcie wymaga przesądzenia co najmniej dwu kwestii; po pierwsze,
czy dopuszczalne jest - co do zasady - ocenianie ważności treści umów o pracę według reguł wynikających z art. 58 k.c., i po wtóre, czy ocena ta może być dokonywana według miernika zgodności z ustawą lub zasadami współżycia społecznego z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych.

Poza sporem pozostaje, iż w prawie pracy obowiązuje zasada swobodnego kształtowania postanowień umownych, lecz nie jest też sporne, że wolność kontraktowa realizuje się tylko w takim zakresie, w jakim przewiduje to obowiązujące prawo. Jakkolwiek
z punktu widzenia art. 18 § 1 k.p., umówienie się o wyższe od najniższego wynagrodzenie jest dopuszczalne, gdyż semiimperatywne normy prawa pracy swobodę tę ograniczają tylko co do minimum świadczeń należnych pracownikowi w ramach stosunku pracy, to należy pamiętać, że autonomia stron umowy w kształtowaniu jej postanowień podlega ochronie jedynie
w ramach wartości uznawanych i realizowanych przez system prawa, a strony obowiązuje nie tylko respektowanie własnego interesu jednostkowego, lecz także wzgląd na interes publiczny. Najdobitniej wyraża to art. 353 ¹ k.c., który ma odpowiednie zastosowanie
do stosunku pracy, zarówno wobec braku uregulowania normowanej nim instytucji w prawie pracy, jak też niesprzeczności z zasadami prawa pracy (por. art. 300 k.p.) zawartego w nim wymagania, by treść stosunku pracy lub jego cel nie sprzeciwiał się właściwości (naturze) tego stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z kolei odpowiednie zastosowanie art. 58 k.c. pozwala na uściślenie, że postanowienia umowy o pracę sprzeczne
z ustawą albo mające na celu jej obejście są nieważne, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, a sprzeczne z zasadami współżycia społecznego - nieważne bezwzględnie.

W tym kontekście w orzecznictwie Sądu Najwyższego, dotyczącym bezprawnych czynności prawnych prawa pracy, występują liczne odwołania do sankcji art. 58 k.c.
(por. np. wyrok z dnia 22 stycznia 2004r., I PK 203/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 386; wyrok
z dnia 28 marca 2002r., I PKN 32/01, OSNP 2004 nr 5, poz. 85; wyrok z dnia 23 września 1998r., II UKN 229/98, OSNAPiUS 1999 nr 19 poz. 627, czy wyrok z dnia 14 marca 2001r., II UKN 258/00, OSNAPiUS 2002 nr 21, poz. 527). Dowodzi to, że dopuszczalność oceniania ważności treści umów o pracę według reguł prawa cywilnego, na podstawie art. 58 k.c.
w związku z art. 300 k.p., nie jest w judykaturze kwestionowana. Oczywiście, stwierdzając nieważność postanowień umownych, organ stosujący prawo uchyla się tylko od związania nimi, nie ingerując w treść umowy o pracę i nie zastępując stron stosunku pracy
w kształtowaniu pracowniczych uprawnień płacowych (por. wyroki z dnia
8 czerwca 1999r., I PKN 96/99, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 615; z dnia 19 lutego 1970r.,
II PR 604/69, OSNCP 1971 nr 5, poz. 84; z dnia 15 października 1975r.,
I PR 109/75, OSNCP 1976 nr 6, poz. 145 i orzeczenie z dnia 9 lutego 1962r.,
1 CR 139/61, OSNCP 1963 nr 3, poz. 67). Sięgając właśnie do sankcji nieważności czynności prawnej sprzecznej z zasadami współżycia społecznego, Sąd Najwyższy wyłożył także treść art. 13 k.p., dotyczącego prawa pracownika do godziwego wynagrodzenia za pracę
(por. wyrok z dnia 7 sierpnia 2001r., I PKN 563/00, OSNAPiUS 2002 nr 4, poz. 90), oraz poddał krytyce ustalenie wpływających na koszt polis wysokich wynagrodzeń prowizyjnych przyznawanych pracownikom firm ubezpieczeniowych (wyrok z dnia 15 grudnia 2004r.,
I PK 115/04, dotychczas niepublikowany).

Ocena wysokości wynagrodzenia umówionego przez strony stosunku pracy powstaje także - jako istotna kwestia jurydyczna - na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych,
w którym ustalanie podstawy wymiaru składki z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy oparte jest na zasadzie określonej w art. 6 ust. 1 i art. 18 ust. 1 w związku z art. 20 ust. 1
i art. 4 pkt 9, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 cytowanej na wstępie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tymi przepisami, podstawą składki jest przychód,
o którym mowa w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, a więc wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne, a w szczególności wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenie
za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty i wszelkie inne kwoty, niezależnie od tego, czy ich wysokość została ustalona z góry, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych - art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2012r., poz. 361 ze zm.).

Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę, iż dosłowne odczytanie tych przepisów może prowadzić do wniosku, że dla ustalenia wysokości składek znaczenie decydujące i wyłączne ma fakt dokonania wypłaty wynagrodzenia w określonej wysokości. Należy jednak pamiętać, że umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych; kształtuje ona stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń.
Są to skutki bardzo doniosłe, zarówno z punku widzenia interesu pracownika (ubezpieczonego), jak i interesu publicznego, wypada zatem uznać, że ocena postanowień umownych może i powinna być dokonywana także z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych. Co więcej, godziwość wynagrodzenia - jedna z zasad prawa pracy (art. 13 k.p.) - zyskuje dodatkowy walor aksjologiczny; w prawie ubezpieczeń społecznych istnieje bowiem znacznie mocniejsza niż w prawie pracy bariera działania w ramach prawa, oparta
na wymagającym ochrony interesie publicznym i zasadzie solidarności ubezpieczonych. Względność zasady godziwości wynagrodzenia, wyrażająca się koniecznością odniesienia się nie tylko do potrzeb pracownika, ale także świadomości społecznej oraz ogólnej sytuacji ekonomicznej i społecznej, nie powinna zresztą budzić wątpliwości. W związku z tym nadmiernemu uprzywilejowaniu płacowemu pracownika, które w prawie pracy mieściłoby się
w ramach art. 353 ¹ k.c., w prawie ubezpieczeń społecznych, w którym pierwiastek publiczny zaznacza się bardzo wyraźnie, można przypisać - w okolicznościach każdego konkretnego wypadku - zamiar nadużycia świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia. Należy bowiem pamiętać, że alimentacyjny charakter tych świadczeń oraz zasada solidaryzmu wymagają, żeby płaca - stanowiąca jednocześnie podstawę wymiaru składki - nie była ustalana ponad granicę płacy słusznej, sprawiedliwej i zapewniającej godziwe utrzymanie oraz żeby rażąco nie przewyższała wkładu pracy, a w konsekwencji, żeby składka nie przekładała się na świadczenie w kwocie nienależnej. Jest tak również dlatego, iż choć przepisy prawa ubezpieczeń społecznych w swej warstwie literalnej odnoszą wysokość składek do wypłaconego wynagrodzenia, to w rzeczywistości odwołują się do takiego przełożenia pracy i uzyskanego za nią wynagrodzenia na składkę, które pozostaje w harmonii
z poczuciem sprawiedliwości w korzystaniu ze świadczeń z ubezpieczenia, udzielanych
z zasobów ogólnospołecznych.

Z tego względu art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
- w związku z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym oraz z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. nr 161, poz. 1106 ze zm.) - musi być uzupełniony w ramach systemu prawnego stwierdzeniem,
że podstawę wymiaru składki ubezpieczonego będącego pracownikiem stanowi wynagrodzenie godziwe, a więc należne, właściwe, odpowiednie, rzetelne, uczciwe
i sprawiedliwe, zachowujące cechy ekwiwalentności do pracy. Ocena godziwości wynagrodzenia wymaga z kolei uwzględnienia okoliczności każdego konkretnego przypadku, a zwłaszcza rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz wymaganych kwalifikacji
(por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 1997r., U 6/96, OTK-ZU 1997 nr 5-6, poz. 66 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1999r.,
I PKN 465/99, OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 345).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy,
iż w rozpoznawanej sprawie organ rentowy nie kwestionował tytułu ubezpieczeń społecznych ubezpieczonej M. C., wynikającego z zawartej w dniu28 kwietnia 2016r. umowy o pracę, a jedynie podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne - wysokość uzgodnionego przez strony umowy wynagrodzenia. Zatem istota sporu koncentrowała się na ustaleniu, czy wysokość umówionego wynagrodzenia za pracę była godziwa, należna i ekwiwalentna w stosunku do zakresu i charakteru świadczonej przez pracownika pracy.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym dane zebrane w toku kontroli ZUS
i postępowania wyjaśniającego, informacja o sytuacji finansowej pracodawcy oraz dokumentacja dotycząca polityki płacowej prowadzonej przez zainteresowanego nie dawały podstaw do przyjęcia przez Sąd Okręgowy o ważności zapisów o wynagrodzeniu zawartych w umowie o pracę.

Zgodzić należy się ze stanowiskiem organu rentowego, że wysokość przyjętego przez strony w umowie o pracę wynagrodzenia w kwocie 4.951,36 zł brutto miesięcznie była nieusprawiedliwiona zakresem prac odwołującej zatrudnionej na stanowisku księgowej, bowiem zakres prac przez nią wykonywanych sprowadzał się do aktualizacji bazy danych klientów (danych, adresów, przyznanych upustów), wprowadzania dowodów księgowych (faktur VAT) do programu i generowania z tego programu deklaracji podatkowych. Powyższe świadczy o wykonywaniu przez odwołującą czynności pracownika biurowego aniżeli księgowego. Zakres czynności księgowego nie sprowadza się tylko do mechanicznego przepisywania danych z faktury do programu tzw. „fakturowanie" i wygenerowania
z programu komputerowego deklaracji podatkowych lecz wiąże się z pełnym prowadzaniem ksiąg podatkowych lub rachunkowych tzn. prowadzeniem, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym
i systematycznym, analizą zapisów księgowych, sporządzaniem deklaracji podatkowych
i systematycznym; okresowym ustalaniem lub sprawdzaniem drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów; wyceny aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego; sporządzaniem sprawozdań finansowych, doradztwem księgowym itp. Odwołująca nie wykazała, aby te wszystkie czynności zakresu prac księgowego były przez nią wykonywane.

Stwierdzić należy, że istotnie Sąd I instancji nie wziął pod uwagę, że odwołująca nie dysponowała żadnym wykształceniem ani doświadczaniem zawodowym na stanowisku księgowego, który uprawniałby do przyjęcia, iż wszystkie czynności z zakresu pracy księgowego mogłaby wykonywać. Wskazanie Sądu pierwszej instancji, iż zakres obowiązków odwołującej wymagał od niej dokształcania się wskazuje tym bardziej,
iż nieuzasadnionym było przyznanie jej wynagrodzenia w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu księgowego z długoletnim stażem, czy też w wysokości odpowiadającej’ kosztem usługi świadczonej przez profesjonalne biuro rachunkowe.

Nie jest uzasadnione pominięcie przez Sąd I instancji wysokości zarobków innego pracownika - K. M. (uzyskującego wynagrodzenie minimalne) - przy ocenie, czy wynagrodzenie odwołującej jest godziwe, gdyż był on zatrudniony na innym stanowisku.
Z zeznań zainteresowanego oraz świadka K. M. wynika, że pracownik ten, obok pracodawcy, przejął część obowiązków odwołującej w okresie jej absencji i to bez podwyższenia mu wynagrodzenia oraz, że nikt nie został zatrudniony w zastępstwie odwołującej, a nie zlecono usług księgowych do biura rachunkowego.

Nie było zatem żadnego racjonalnego ekonomicznie uzasadnienia dla stworzenia dla odwołującej miejsca pracy generującego dla pracodawcy miesięczny koszt w wysokości 5.978 zł (wynagrodzenie brutto plus składka opłacana przez płatnika od wynagrodzenia brutto), w sytuacji gdy czynności wykonywane przez odwołującą są aktualnie wykonywane przez samego przedsiębiorcą jego pracownika bez żadnych dodatkowych kosztów.

Podzielić należy zarzut apelującego, że pracodawca nie dysponował adekwatnymi środkami finansowymi na zatrudnienie odwołującej ze wskazanym wynagrodzeniem
i uzyskiwanie zysku z działalności, a Sąd pierwszej instancji błędnie zinterpretował dane odnośnie sytuacji finansowej płatnika nieprawidłowo utożsamiając przychód z dochodem.

Symulacja kosztów przedstawiona przez organ rentowy w apelacji faktycznie wskazuje, że uwzględniając średniomiesięczny przychód pomniejszony o miesięczny koszt zatrudniania pracowników i opłacania za nich i przedsiębiorcę składek do ZUS, bez uwzględniania innych kosztów jak najem, sprzęt, itp. przedsiębiorca pozyskiwałby zysk
z działalności dwukrotnie niższy niż zarobki odwołującej.

Zatrudnienie zatem odwołującej przez płatnika za tak wysokim wynagrodzeniem nie da się wytłumaczyć żadnymi względami ekonomicznymi.

W niniejszej sprawie zachodzi znaczna różnica w wysokości odprowadzonych składek na ubezpieczenie społeczne a kwotą otrzymywanego zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego oraz rodzicielskiego. Okoliczność braku ekwiwalentności składki
do świadczenia i ocena tego z punktu widzenia ważności postanowień umowy dotyczących wynagradzania w kontekście sprzeczności z zasadami współżycia społecznego została pominięta przez Sąd Okręgowy.

Zatem Sąd I instancji naruszył art. 18 ust. l ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, albowiem z przepisu tego wynika, że podstawę wymiaru składek
na ubezpieczenie stanowi przychód pracownika, przy czym chodzi tu o przychód faktycznie osiągnięty w oparciu o ważne zapisy umowy o pracę. Z materiału dowodowego wynika, że zapisy umowy o pracę odnoszące się do wysokości przyjętego wygrodzenia dla odwołującej nie mogą korzystać z ochrony prawnej, jako regulacje sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Z informacji apelującego o przebiegu ubezpieczenia i przebiegu podstaw wymiaru składek na ubezpieczenie M. C. wynika, że była ona zgłoszona
do ubezpieczeń od 1 października 2015r. do 15 stycznia 2016r. jako zleceniobiorca, u płatnika A. w K., od 2 marca 2016r. do 27 kwietnia 2016r. jako bezrobotna, u płatnika POWIATOWY URZĄD PRACY w B., od 28 kwietnia 2016r. jako pracownik,
u płatnika (...) G. K..

Podstawy wymiaru składek za ubezpieczoną wykazane przez płatników składek:

- A. w K.: wynoszą: 10/2015 - 0 zł, 11/2015 - 1.883 zł, 12/2015 - 2.332 zł, 01/2016 - 3.363 zł, 02/2016 - 727 zł

- POWIATOWY URZĄD PRACY w B.: Składki na ubezpieczenie zdrowotne finansowane przez budżet państwa

- (...) G. K.: 04/2016 - 0 zł, 05/2016 - 471,56 zł, 06/2016 – 4.951,36 zł, 07/2016 - 2640,73 zł.

Ponadto z tytułu zatrudnienia w (...) od 17 czerwca 2016r.
do nadal ubezpieczona jest niezdolna do pracy i w tym okresie podstawa wymiaru składek wynosi 0 zł, tj.: od 17 czerwca do 19 lipca 2016r. - wynagrodzenie za czas niezdolności
do pracy z innych przyczyn niż wypadek przy pracy lub choroba zawodowa, finansowane
ze środków pracodawcy, od 20 lipca 2016r. do 3 listopada 2016r. - zasiłek chorobowy
z ubezpieczenia chorobowego, od 4 listopada 2016r. do 31 października 2017r. - zasiłek macierzyński, od 1 listopada 2017r. do 2 listopada 2017r. - zasiłek chorobowy
z ubezpieczenia chorobowego, od 3 listopada 2017r. do 30 listopada 2017r. - wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy z innych przyczyn niż wypadek przy pracy lub choroba zawodowa, finansowane ze środków pracodawcy, od 1 grudnia 2017r. do 17 kwietnia 2018r. - zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego, od 18 kwietnia 2018r. do nadal - zasiłek macierzyński.

Z powyższego zestawienia wynika dodatkowo, że zadeklarowana przez ubezpieczoną podstawa wymiaru składki jest u zainteresowanego, poza jednym wyjątkiem, znacznie wyższa niż u pozostałych pracodawców, przy czym odnotowania wymaga, że ubezpieczona nie zdobyła dla potrzeb tego zatrudnienia nowych kwalifikacji czy specjalistycznego doświadczenia, zaś jej zatrudnienie nie mieściło się w kategoriach odpowiedzialności księgowej.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny - odmiennie niż Sąd Okręgowy - uznał,
że wynagrodzenie odwołującej ustalone zostało wbrew art. 78 § 1 k.p., nie jest adekwatne
do rodzaju wykonywanej pracy, a w rezultacie doszło do spełnienia przesłanek z art. 58 § 1
i 2 k.c., co spowodowało na mocy art. 386 § 1 k.p.c. konieczność zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania.

O kosztach postępowania za obie instancje Sąd Apelacyjny orzekł w oparciu
o art. 98 § 1 i 4 k.p.c. i § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych
(Dz.U. 2018.265, t.j.)

/-/ SSA W.Nowakowski /-/ SSA M.Małek-Bujak /-/ SSA J.Ansion

Sędzia Przewodniczący Sędzia

ek