Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2014 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2014 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa S. I. i Z. I.

przeciwko (...)Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów i zażalenia pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Bełchatowie z dnia 31 października 2013 roku, sygn. akt I C 34/10

1.  uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Bełchatowie do ponownego rozpoznania pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję odwoławczą;

2.  umarza postępowanie zażaleniowe.

Sygn. akt II Ca 49/14, II Cz 61/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 31 października 2013 r Sąd Rejonowy w Bełchatowie po rozpoznaniu w dniu 29 października 2013 r. sprawy z powództwa S. I.i Z. I.przeciwko (...) spółki z o.o. w B.o zapłatę kwoty 10.000 złotych z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich działki zajętej pod sieć wodociągową oddalił powództwo i nie obciążył powodów S. I.i Z. I.kosztami procesu na rzecz pozwanego.

Podstawę powyższego wyroku stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Z. I.i S. I.od 1967 r. są właścicielami na prawach wspólności ustawowej nieruchomości położonej w B.o powierzchni 0,1972 ha, oznaczonej w ewidencji gruntów jednostki ewidencyjnej jako działka nr (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Bełchatowie urządzona jest księga wieczysta Kw Nr (...). W planie przestrzennego zagospodarowania działka przeznaczona jest pod zabudowę usługową, zabudowę mieszkaniową jednorodzinną.

Na działce zlokalizowana jest sieć wodociągowa o przekroju (...), której właścicielem jest (...), posadowiona w połowie lat 80 - tych, na co Z. I.i S. I.wyrazili zgodę z uwagi na toczący się proces wywłaszczenia działki łącznie z budynkiem - do czego jednak ostatecznie nie doszło. Działka nr (...)jest obciążona służebnością przesyłu w pasie szerokości 3 m i długości 21 m stanowiącego pas gruntu ze strefą kontrolowaną o powierzchni 63 m ² na rzecz właściciela sieci gazociągowej, przebiegającej w odległości ok. 2,5 m od sieci wodociągowej; służebność ta obejmuje również drogę dojazdową do gazociągu, która jest jednocześnie drogą dojazdową do wodociągu. Strefy ochronne dla obu urządzeń przesyłowych wynoszą 3 metry. W miejscu, gdzie przebiega gazociąg i wodociąg nie ma możliwości uzyskania pozwolenia na budowę. Od wodociągu do końca działki nr (...)jest jednak odległość ok. 27,5 m, wystarczająca dla pobudowania budynku mieszkalnego lub gospodarczego. Obie sieci - gazociąg i wodociąg ­zostały wykonane zgodnie z projektem i pozwoleniem na budowę, a ten po przeprowadzeniu prac budowlanych został uporządkowany. Wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki nr (...)wynosi zatem 0,00 zł.

Z tytułu posadowienia na działce nr (...) urządzeń sieci wodociągowej Z. I. i S. I. nie otrzymali żadnego odszkodowania

Z. I.i S. I.wystąpili do (...)o zapłatę kwoty 10.000,00 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki nr (...)za lata 1999 - 2009 oraz kwoty 40.000,00 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu

W piśmie z dnia 4 listopada 2009 r. (...)zaproponował Z. I.i S. I.kwotę 121,00 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, na co nie wyrazili zgody

Decyzją Wojewody (...)z dnia 20 sierpnia 2013 r. Z. I.i S. I.zostało przyznane odszkodowanie za szkody spowodowane budową infrastruktury podziemnej w postaci magistrali ciepłowniczej (...)i (...)wraz z komorą ciepłowniczą (...)w kwocie 72.407,00 zł z tytułu zmniejszenia wartości działki nr (...)

Sąd Rejonowy zważył, iż powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów z dokumentów, opinii biegłego sądowego J. S. (1) oraz zeznań powodów w zakresie czasu usadowienia urządzeń przesyłowych na przedmiotowej nieruchomości oraz braku odszkodowania za ich usadowienie.

Powodowie kwestionowali opinię biegłego J. S. (1)zarzucając, iż nie jest merytoryczna, a sam biegły nie ma wiadomości specjalnych, koniecznych do poprawnego sporządzenia opinii. Wnieśli o powołanie dowodu z opinii innego biegłego celem wyliczenia wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości. Sąd uwzględnił wniosek o dopuścił wnioskowany dowód; jednakże powodowie - mimo ponawianych przez Sąd wezwań do uiszczenia zaliczki na ten cel - nie wykonali tego obowiązku. W tym stanie rzeczy Sąd ostatecznie postanowił pominąć dowód z opinii innego biegłego - na podstawie art. 13 O ⁴ § 5 kpc. Podkreślenia wymaga fakt, iż powodowie kilkakrotnie byli wzywani do uiszczenia zaliczki - ponad obowiązek wynikający z art. 13O ⁴ § 2 kpc - jednakże bezskutecznie.

W ocenie Sądu opinia biegłego J. S. (1) jest - wbrew zarzutom powodów - profesjonalna, logiczna, oparta na ustalonym dokumentami stanie faktycznym i może stanowić podstawę do ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę wyroku w niniejszej sprawie. Biegły J. S. (1) jest wpisany na listę biegłych Sądu Okręgowego jako biegły z zakresu budownictwa lądowego i szacunku nieruchomości, wyceny wartości przedsiębiorstw, wyceny maszyn i urządzeń oraz wyceny służebności przesyłu. Brak jest zatem podstaw do uznania zarzutu, iż nie posiada wiadomości specjalnych do sporządzenia opinii w zakresie wyliczenia wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe. Powodowie nie poparli żadnymi dowodami swojego twierdzenia, iż biegły nie posiada wiadomości specjalnych - co potwierdził także Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. w uzasadnieniu postanowienia z dnia 14 grudnia 2012 r. oddalającego zażalenie powodów na postanowienie o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia za sporządzoną opinię. Ponadto powodowie sami nie wykorzystali możliwości skonfrontowania stanowiska biegłego J. S. (1) ze stanowiskiem innego biegłego, a Sąd nie znalazł podstaw do przeprowadzenia dowodu z opinii innego biegłego z urzędu.

Podstawą prawną roszczenia jest art. 225 kc w zw. z art. 224 § 1 kc. W świetle powołanych przepisów samoistny posiadacz w zlej wierze jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę.

Przepisy art. 224 - 225 kc mogą mieć zastosowanie jedynie wtedy, gdy posiadaczowi nie przysługuje skuteczny względem właściciela tytuł prawny do korzystania z rzeczy, co łączy się z bezprawnością / p. uchwała SN z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. III CZP 116/09, OSNC z 2010 r., poz. 92 /.

Przedsiębiorstwo przesyłowe, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i zobowiązane jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 kc. Stałe korzystanie z linii przesyłowej, polegające na prowadzeniu prac konserwacyjnych lub naprawczych zakłada konieczność swobodnego dostępu do tych urządzeń, a tym uprawnień nie gwarantuje uzyskanie pozwolenia na budowę urządzeń przesyłowych, jak też zgodność budowy z wymogami Prawa budowlanego. Dobra wiara w chwili stawiania urządzeń nie oznacza powstania po stronie przedsiębiorstwa przesyłowego prawa do korzystania z nieruchomości skutecznego wobec każdoczesnego jej właściciela, odpowiadającego treści służebności przesyłowej. Zaniechanie rozwiązania tych kwestii oznacza brak tytułu prawnego do dalszego ingerowania w sferę cudzej własności. Dobrą wiarę wyłącza bowiem ujawnienie takich okoliczności, które u przeciętnego człowieka powinny wzbudzić poważne wątpliwości, że nie przysługuje mu prawo do korzystania z rzeczy w dotychczasowym zakresie / por. wyrok SN z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 594/08, LEX nr 510969, wyrok SN z dnia 3 kwietnia 2009 r., II CSK 471/08, LEX nr 607255, wyrok SN z dnia 24 lipca 2009 r., II CSK 121/09, LEX nr 686359 /.

Władztwo przedsiębiorstwa eksploatującego urządzenia dostarczające lub przekazujące energię elektryczną (gazową / też wodociągową ) odpowiada faktycznemu władztwu wynikającemu z prawa służebności, co pozwala je uznać za posiadacza służebności, do którego na podstawie art. 352 § 2 kc stosuje się przepisy o posiadaniu rzeczy, w tym art. 224 § 2 kc -- 225 kc. Źródłem i przyczyną roszczeń wynikających z przepisów art. 224 - 225 kc jest jedynie samoistne posiadanie cudzej rzeczy, które nie jest tożsame tylko z pozbawieniem właściciela wszystkich elementów faktycznego władztwa nad rzeczą, ale może także polegać na takim korzystaniu z rzeczy przez niewłaściciela, które narusza prawo własności w inny sposób, aniżeli w sposób pozbawiający właściciela faktycznego władztwa / por. wyrok SN z dnia 16 lipca 2009 r., I CSK 511/08, LEX nr 584191, wyrok sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 kwietnia 2013 r., I ACa 79/13, LEX nr 1315662 /.

Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy nie stanowi roszczenia odszkodowawczego, nie ma wobec niego zastosowania art. 361 § 2 kc, o wysokości wynagrodzenia nie decyduje wysokość rzeczywistych strat i rzeczywistych korzyści odniesionych przez posiadacza. Właściwym wynagrodzeniem pozostaje kwota, jaką posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie oparte było na prawie - w okresie, za jaki w przysługuje wynagrodzenie / por. wyrok sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 stycznia 2013 r., I ACa 456/12, LEX nr 1280458, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 grudnia 2012 r., I ACa 1168/11, LEX nr 1286543 /.

Sformułowanie przepisu art. 352 § 2 kc nie wyłącza dopuszczalności żądania przez właściciela lub wieczystego użytkownika wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości przez posiadacza służebności. Z użycia w tym przepisie sformułowania „ stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy " nie można wnioskować, że w tym zakresie wyłączone zostały uprawnienia właściciela, wynikające z art. 224 kc i art. 225 kc w zw. z art. 230 kc. Właściciel nieruchomości ( wieczysty użytkownik ) może wystąpić względem przedsiębiorstwa, w skład którego wchodzą urządzenia przesyłowe, korzystającego z jego nieruchomości bez tytułu prawnego, w zlej wierze, z roszczeniem o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w oparciu o art. 224 § 2 kc w zw. z art. 225 kc w zw. z art. 230 kc i art. 352 § 2 kc bez względu na to, czy nie korzystając z nieruchomości lub będąc ograniczony w możliwości korzystania, poniósł jakąkolwiek szkodę i niezależnie od tego, czy posiadacz służebności odniósł z tego korzyść / por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 września 2009 r., I ACa 607/09, LEX nr 1120160 /.

W świetle powołanych orzeczeń posiadanie pozwanego nieruchomości powodów w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, było bez wątpienia posiadaniem w złej wierze, gdyż pozwany nie legitymował się żadnym uprawnieniem do ingerowania w sferę własności powodów.

W przedmiotowej sprawie jednak zostało ustalone, iż wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki powodów przez pozwanego wynosi 0,00 zł. Biegły stwierdził, iż przedmiotowa sieć wodociągowa znajduje się w jednym korytarzu technologicznym z siecią gazową, na działce nr (...) ustanowiona została służebność przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa będącego właścicielem sieci gazociągowej położonej w odległości ok. 2,5 m od przedmiotowej sieci wodociągowej, służebność ta obejmuje także drogę dojazdową do gazociągu będącej jednocześnie drogą dojazdową do wodociągu, strefy ochronne dla obu instalacji wynoszą 3 m i w takim samym stopniu uniemożliwiają korzystanie z działki w obrębie posadowionych urządzeń przesyłowych. Ponadto istnieje możliwość zabudowy działki poza tym obrębem, w pasie od wodociągu do końca działki.

Biorąc pod uwagę wskazane okoliczności Sąd oddalił powództwo jako niezasadne.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 102 kpc. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie wystąpił szczególnie uzasadniony przypadek pozwalający Sądowi nie obciążyć powodów kosztami procesu mimo jego przegrania. Powodowie, wnosząc powództwo, mogli być przekonani o słuszności swoich roszczeń wobec braku uzyskania jakiejkolwiek rekompensaty za posadowienie na ich działce urządzeń przesyłowych. Powodowie nadal są przekonani o słuszności swoich roszczeń ze swojego punktu widzenia. Okoliczność, iż są to odczucia subiektywne, nie powinno mieć wpływu na ocenę, iż obciążenie powodów kosztami procesu na rzecz pozwanego w takiej sytuacji, byłoby sprzeczne ze względami słuszności.

Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne, rozważania oraz powołane w nich przepisy orzekł jak w wyroku.

Powyższy wyrok zaskarżyli apelacją w całości powodowie.

Apelacja zredagowana przez samych powodów, zaskarżonemu wyrokowi zarzuca uchybienia procesowe mające wpływ na wynik sprawy przez oparcie orzeczenia na opinii biegłego J. S., która nie odpowiada tezie dowodowej i wypowiada się w kwestii wynagrodzenia za ustanowienie służebności a nie w zakresie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów w zakresie usytuowanej na ich działce sieci wodociągowej, a nadto która to wypowiada się w kwestii prawnej należącego do wyłącznej kompetencji Sądu orzekającego w sprawie, co doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy, a mianowicie wysokości należnego powodom wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości za okres wskazany w pozwie.

Apelujący wnosili o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do jej ponownego rozpoznania.

Na zawarte w powyższym wyroku postanowienie o kosztach procesu między stronami zażalenie wnieśli obaj pełnomocnicy pozwanego.

Podnosząc zarzut obrazy przepisów: art. 102 kpc przez jego zastosowanie w sprawie oraz art. 98 kpc. przez jego niezastosowanie skarżący domagali się zmiany wyroku w zaskarżonej części przez obciążenie powodów obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego oraz wnosili o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów procesu za drugą instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona.

Trafnie bowiem zarzucają apelujący, iż Sąd opierając się na opinii biegłego J. S., która nie odpowiada tezie dowodowej i jako taka jest nieprzydatna dla rozstrzygnięcia, nie rozpoznał istoty sprawy.

W sprawie niniejszej Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że pozwany korzysta z nieruchomości powodów w zakresie usytuowania i eksploatacji sieci wodociągowej bez tytułu prawnego, będąc przy tym posiadaczem w złej wierze.

Prawidłowo też Sąd Rejonowy dokonał wykładni powołanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przepisów prawa materialnego, wskazujących na słuszność powództwa co do zasady, skoro słusznie podnosi, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości należy się niezależnie od tego czy wyrządza ono właścicielowi szkodę jak i jest też niezależne od ustalenia że posiadanie to nie przeszkadza właścicielowi w korzystaniu z jego nieruchomości.

Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości należy się więc właścicielowi z tytułu samego korzystania z niej i odpowiada wynagrodzeniu jakie posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie oparte było na prawie w okresie za jaki przysługuje wynagrodzenie.

Dziwi zatem stanowisko Sądu I instancji, który wykładając w powyższy sposób, przepisy art. 224 i 225 kc. z powołaniem się na liczne orzecznictwo Sądu Najwyższego i Sądów powszechnych, dochodzi do konstatacji, iż powództwo podlega oddaleniu tylko i wyłącznie w oparciu o opinię J. S., który – nie będąc do tego upoważnionym – dokonał za Sąd oceny żądania pozwu co do jego zasady.

Istotą rozstrzygnięcia niniejszej sprawy – w świetle prawidłowo poczynionych ustaleń faktycznych co do posiadania przez pozwanego i jego poprzedników prawnych bez tytułu prawnego i w złej wierze nieruchomości powodów w zakresie „służebności przesyłu” (sieci wodociągowej) – było zatem określenie wysokości należnego powodom wynagrodzenia, a to mogło nastąpić w oparciu o opinię biegłego.

Sąd prawidłowo dopuścił dowód z opinii biegłego zlecając mu ustalenie wysokości należnego powodom wynagrodzenia z powyżej wskazanego tytułu za okres wskazany w pozwie.

Tymczasem biegły nie wykonał swych czynności zgodnie z tezą dowodową skupiając się głównie na ocenie zasady powództwa, przy czym – jak trafnie zarzucają apelujący – utożsamił wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu z wynagrodzeniem za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów w zakresie takiej służebności.

Błędny jest przede wszystkim wniosek biegłego, bezkrytycznie zaakceptowany przez Sąd, że ustanowienie służebności przesyłu polegającej na korzystaniu z gazociągu usytuowanego w tej działce na rzecz przedsiębiorstwa gazowniczego pozbawia powodów możliwości dochodzenia wynagrodzenia od pozwanego z tytułu bezumownego korzystania z sieci wodociągowej, położonej w tym samym korytarzu co gazociąg.

Po pierwsze, budzi wątpliwości czy gazociąg i sieć wodociągowa zajmują jedną i tę samą powierzchnię działki powodów skoro Sąd ustala, że między gazociągiem a wodociągiem występuje 2,5 m odległości.

Zasady logicznego rozumowania wskazują więc, że strefa zajęta na oba te rurociągi musi być większa nią ta, która byłaby zarezerwowana tylko dla jednego z nich.

Po drugie, nie ustanowiono do tej pory służebności przesyłu dotyczącej sieci wodociągowej na rzecz pozwanego, lecz ustanowiona służebność w 2009 roku (ujawniona w księdze wieczystej) dotyczy gazociągu i ustanowiona została na rzecz „przedsiębiorstwa gazowniczego”.

Po trzecie i to jest najważniejsze, gdyby nawet ustanowiono „służebność przesyłu” na rzecz pozwanego w zakresie korzystania z przedmiotowego wodociągu, to pozostaje poza sporem, że do czasu jej ustanowienia właściciel sieci wodociągowej korzystał z nieruchomości powodów bez żadnego tytułu prawnego i zobowiązany jest za ten okres zapłacić wynagrodzenie, o którym tu mowa.

W świetle powyższych rozważań, nie można – jak trafnie wywodzi apelacja – zaakceptować opinii biegłego J. S., która jest niezgodna z tezą dowodową Sądu i jako taka jest bezwartościowa dla rozstrzygnięcia sprawy.

Znamienne jest także to, że koszty sporządzenia powyższej opinii ponieśli powodowie, którzy konsekwentnie ją podważali, wskazując powyższe jej uchybienia, a Sąd pomimo ich słusznych zastrzeżeń nawet nie przesłuchał biegłego na wskazane okoliczności.

W świetle powyższego i wobec wykazanej tu oczywistej wadliwości opinii biegłego J. S. podnoszonej z uporem przez powodów, liberalniej należy spojrzeć na nieuiszczenie przez apelujących zaliczki na koszt przeprowadzenia dowodu z opinii innego biegłego, o który wnosili, a co doprowadziło do rezygnacji przez Sąd z tegoż dowodu.

Skoro zatem nie została określona wysokość wynagrodzenia należnego powodom za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości w zakresie usytuowanej na niej sieci wodociągowej, co jest istotą rozstrzygnięcia, należało na podstawie art. 386 § 4 kpc i art. 108 § 2 kpc. uchylić zaskarżony wyrok i sprawę przekazać Sądowi I instancji do jej ponownego rozpoznania z pozostawieniem mu rozstrzygnięcia o kosztach procesu za drugą instancję.

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Rejonowy dokona ustaleń w zakresie wcześniej wskazanym przeprowadzając w tym celu dowód z opinii biegłego d/s szacunku nieruchomości i obiektów budowlanych, który doprowadzi do określenia wysokości należnego powodom wynagrodzenia za okres bezumownego korzystania z ich nieruchomości odnośnie sieci wodociągowej.

O ile swej wadliwej opinii nie uzupełni biegły J. S. zgodnie z tezą dowodową sądu konieczne będzie dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z omawianej dziedziny.

Uchylenie zaskarżonego wyroku wraz z zawartym w nim rozstrzygnięciem o kosztach procesu między stronami spowodowało, iż rozpoznanie zażalenia pełnomocników pozwanego na to właśnie rozstrzygnięcie stało się bezprzedmiotowe.

Skutkiem tego postępowanie zażaleniowe podlegało umorzeniu na podstawie art. 355 w zw. z art. 397 § 2 i 391 § 1 kpc.

Na marginesie jednak Sąd Okręgowy zauważa, że niezasadnie zażalenie zarzucało obrazę art. 102 kpc przez jego zastosowanie i nie nieobciążenie powodów zwrotem kosztów procesu na rzecz pozwanego. W sytuacji bowiem gdy zostało ustalone, że pozwany korzysta z nieruchomości powodów bez tytułu prawnego nie uiszczając im żadnego wynagrodzenia, a ci taki stan rzeczy i wynikającą z tego uciążliwość znoszą od lat zastosowanie art. 102 kpc w sytuacji gdy Sąd oddalił powództwo było w pełni uzasadnione.

Dlatego też mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania oraz powołane w nich przepisy Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

GŚ/as