Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Guniewska

Protokolant: st. sekr. sądowy Katarzyna Pokrzywa

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2019 r. w Rzeszowie

sprawy z wniosku W. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania W. Z.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

z dnia 12.06.2019 r. znak (...)

zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia 12.06.2019r., znak: (...) w ten sposób, że zobowiązuje organ rentowy do wypłaty wnioskodawczyni W. Z. wyrównania emerytury za okres od 29.05.2016r. do dnia zapłaty.

Sygn. akt IV U 1369/19

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 18 grudnia 2019r.

Decyzją z dnia 12.06.2019r.znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. po rozpatrzeniu wniosku W. Z. z dnia 29.05.2019r. odmówił jej prawa do wypłaty wyrównania emerytury za okres od dnia 01.11.2015r. do dnia 31.03.2019r.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy stwierdził, że w wyniku wznowienia postępowania w sprawie emerytury – ponownie ustalił emeryturę wnioskodawczyni od dnia 01.04.2019r. obliczając jej wysokość od podstawy obliczenia niepomniejszonej o kwoty pobranej emerytury przysługującej na podstawie art. 46 w zw. z art. 29 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2018r. poz. 1270 z późn. zm.) i wypłacił przysługującą należność za okres od 1.04.2019r. do 31.05.2019r.

Zdaniem ZUS - w sprawie nie wystąpił błąd organu rentowego lub odwoławczego, natomiast wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy zgłoszony został w dniu 12.04.2019r. a zatem prawo do wypłaty podwyższonego świadczenia istniało od dnia 01.04.2019r. Wobec powyższego brak podstaw do wypłaty wyrównania emerytury za okres od 1.11.2015r. do 31.03.2019r.

Od powyższej decyzji odwołanie wniosła W. Z. domagając się jej zmiany poprzez wyrównanie emerytury wypłaconej od dnia 1.11.2015r. w zaniżonej wysokości.

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie powołując się na tę samą argumentację, która była podstawą wydania zaskarżonej decyzji.

W uzasadnieniu organ rentowy stwierdził, że decyzją z dnia 06.05.2019r. ponownie ustalił wysokość emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 06.03.2019r., bez pomniejszenia podstawy jej obliczenia o kwotę stanowiącą sumę kwot już pobranej wcześniej emerytury.

Decyzja była skutkiem skargi złożonej przez wnioskodawczynię w dniu 12.04.2019r. o wznowienie postępowania w sprawie wysokości emerytury na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 06.03.2019r. sygn. akt P 20/16 ogłoszonego w dniu 21.03.2019r. (z.U. z 2019r. poz. 539) . Zdaniem organu rentowego roszczenie wnioskodawczyni jest nieuzasadnione i nie zasługuje na uwzględnienie.

Z tych względów w dniu 12.06.2019r. organ rentowy wydał decyzję o odmowie prawa do wypłaty wyrównania za okres od 1.11.2015r. do 31.03.2019r.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

W. Z. urodziła się w dniu (...) Pobierała emeryturę przysługującą w obniżonym wieku emerytalnym, przyznaną na podstawie art. 46 w zw. z art. 29 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS - decyzja z dnia 12.11.2008r. wydana na wniosek z dnia 23.10.2008r.

Następnie uzyskała emeryturę przysługującą w powszechnym wieku emerytalnym, przyznaną na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej od dnia 1.11.2015r.- decyzja z dnia 19.11.2015r. – wydana na wniosek z dnia 3.11.2015r.

Ustalona w decyzji z dnia 19.11.2015r. wysokość powszechnej emerytury została obliczona zgodnie z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej tj. z pomniejszeniem podstawy jej obliczenia o kwotę stanowiącą sumę kwot już pobranej wcześniejszej emerytury i wysokość ta okazała się mniej korzystna od wysokości świadczenia dotychczasowego, stąd organ rentowy kontynuował wypłatę poprzednio przyznanej emerytury.

W dniu 12.04.2019r. wnioskodawczyni wystąpiła o wznowienie postępowania w sprawie emerytury w związku z ww. orzeczeniem TK i decyzją z dnia 06.05.2019r. Organ rentowy ponownie ustalił wysokość emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego i podjął wypłatę od 01.04.2019r.

Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art.26 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j.Dz.U z 2018r. poz. 1270) bez dotychczasowego pomniejszenia podstawy jej obliczenia o kwoty pobranej wcześniejszej emerytury – zgodnie ze stanowiskiem TK. Organ rentowy podjął wypłatę emerytury w nowej wysokości od 01.04.2019r.tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek , zgodnie z art.133 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego jest prawo wznowienia postępowania z mocy art. 190 ust. 4 Konstytucji dla wszystkich kobiet objętych zakresem orzeczenia Trybunału. „Przepis ten otwiera drogę do sanacji konstytucyjności sytuacji prawnych, w których zastosowanie art. 25 ust. 1b ustawy o FUS wywołało konsekwencje zakwestionowane przez Trybunał. Z powszechnego charakteru wyroków TK, o którym mowa w art. 190 ust. 1 Konstytucji i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu (art. 190 ust. 3 Konstytucji), wynika, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych, bez względu na to, kto i w jakim trybie zwrócił się do Trybunału z odpowiednim żądaniem. Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie TK, pojęcie "wznowienia postępowania", o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma szersze znaczenie niż pojęcie "wznowienia" w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń" (zob. np. postanowienie z 14 kwietnia 2004 r., sygn. SK 32/01, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 35)”.

Zgodnie z przepisem art. 190 ust. 4 Konstytucji „orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania”. W orzecznictwie wskazuje się, że wznowienie postępowania przewidziane w art. 190 ust. 4 Konstytucji RP jest szczególną instytucją, określaną w doktrynie prawnej pojęciem uzdrowienia (sanacji) postępowania (sądowego, administracyjnego) opartego na niekonstytucyjnym akcie normatywnym. W swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny podkreślał, że regulacja ta stwarza możliwość ponownego rozpatrzenia danej sprawy na podstawie zmienionego stanu prawnego, ukształtowanego w następstwie orzeczenia Trybunału; możliwość taka jest ujęta jako podmiotowe, konstytucyjne prawo uprawnionego (zob. wyroki TK z: 20 lutego 2002 r., sygn. K 39/00, publ. OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 4; 7 września 2006 r., sygn. SK 60/05, publ. OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 101). Celem tego przepisu niewątpliwie było osiągnięcie efektu w postaci ponownego rozstrzygnięcia sprawy, według stanu prawnego po wyeliminowaniu niekonstytucyjnych przepisów (zob. wyroki TK: z 11 czerwca 2002 r., sygn. SK 5/02, publ. OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 41; z 9 czerwca 2003 r., sygn. SK 12/03, publ. OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 51; z 27 października 2004 r., sygn. SK 1/04, publ. OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 96). Artykuł 190 ust. 4 Konstytucji RP przyjmuje zatem jako zasadę wzruszalność rozstrzygnięć i decyzji wydanych na podstawie aktów normatywnych uznanych za sprzeczne z Konstytucją, umową międzynarodową i ustawą, przy równoczesnym poszanowaniu konstytucyjnej wartości, jaką jest pewność i bezpieczeństwo prawne.

Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu, który był podstawą ustalenia emerytury W. Z. w zaniżonej wysokości, stanowi okoliczność mającą wpływ na prawo do świadczenia i uzasadnia działanie w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury z pominięciem takiego niekonstytucyjnego unormowania. Istotne jest także to, że ta „nowa okoliczność” istniała przed wydaniem decyzji ustalającej wysokość emerytury dla wnioskodawczyni.

W ocenie Sądu Okręgowego nie można zgodzić się z twierdzeniem organu rentowego, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego działa wyłącznie ze skutkiem na przyszłość. W zakresie oceny skutków orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, Sąd Okręgowy podziela bowiem stanowisko zakładające, że orzeczenie Trybunału ma skutek wsteczny, czyli usuwa zakwestionowaną normę prawną w zasadzie od chwili jej wejścia do systemu prawnego. Utrata mocy obowiązującej przepisu z powodu jego niezgodności z Konstytucją oznacza, że przepis ten nie może być stosowany poczynając od daty jego uchwalenia. Pogląd ten prowadzi do powstania fikcji prawnej, że danej normy nigdy w systemie prawnym nie było, co umożliwia wzruszanie czynności dokonanych na jej podstawie. Nie ulega wątpliwości, że przepis uznany za niekonstytucyjny ma ten charakter od dnia jego wydania, zaś Trybunał Konstytucyjny jedynie ten fakt stwierdza. Wyrok Trybunał ma skutki retroaktywne, a przez to zachodzi konieczność ponownego rozpoznania sprawy z pominięciem już niekonstytucyjnego przepisu – wyroki: z dnia 16.01.2013r. ( III AUa 1079/12, LEX nr 1264372 ), z dnia 24.01.2013r. ( III AUa 1083/13, LEX nr 1254422 ), z dnia 30.01.2013r. ( III AUa 1118/12 , LEX nr 1267386 ), z dnia 20.02.2013r. ( III AUa 1121/12, LEX nr 1280625 ) oraz z dnia 21.02.2013r. ( III AUa 41/13, LEX nr 1280645 ).

Wysokość emerytury wnioskodawczyni uzyskanej w powszechnym wieku emerytalnym została błędnie obliczona przez organ rentowy, na niekorzyść wnioskodawczyni z zastosowaniem przepisu uznanego za niekonstytucyjny. Obecnie eliminacja niekonstytucyjnego przepisu bez wątpienia ma wpływ na zmianę wysokości jej świadczenia, albowiem hipotetyczne wyliczenie wysokości emerytury z pominięciem zastosowania niekonstytucyjnej regulacji, wskazuje na wyższą niż poprzednio ustalona wysokość świadczenia.

Z treści zważań poczynionych wyżej w oparciu o obowiązujące przepisy prawa oraz ukształtowane na ich podstawie orzecznictwo, należy wywieść najistotniejszy w niniejszej sprawie wniosek, że przepis uznany za sprzeczny z Konstytucją właśnie ze względu na swoją niekonstytucyjność i to istniejącą od początku uchwalenia - nie może być w konkretnych sprawach stosowany i w konsekwencji koniecznym jest usunięcie skutków niekonstytucyjnego przepisu. Decyzja organu rentowego wydana na podstawie niekonstytucyjnego przepisu jest obiektywnie błędna. W orzecznictwie błąd ten rozumiany jest bardzo szeroko i nie ulega wątpliwości, że termin „błąd” w rozumieniu ustawy emerytalnej jest błędem co do okoliczności, oznacza wadliwość decyzji organu rentowego, jej obiektywną błędność. Taka obiektywna błędność decyzji występuje w niniejszej sprawie. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do uchwały 7 sędziów z dnia 12 stycznia1995 r. ( II UZP 28/94 , OSNP 1995/19/242 ) koncepcja obiektywnej błędności decyzji znajduje oparcie zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie dotyczącym błędu organu rentowego i odwołał się do jednolitego wskazując na treść wyroku Trybunał Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 listopada 1972 r. ( III TR 1312/73 Orzecznictwo TUS 1974 r. poz. 8) , wyroku z dnia 8 grudnia 1988 r. ( II URN 224/88, OSNCP 1991 z. 2-3 poz. 31). Zasadnym jest powtórzenie za Sądem Najwyższym, że błąd organu rentowego oznacza „każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania samego organu rentowego czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów”, w tym także naruszenia prawa wskutek niewłaściwej wykładni obowiązujących przepisów (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1997 r., III ZP 40/97, OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 429).

Skoro błędem jest niewłaściwa wykładnia prawa to nie ma podstaw aby odmówić uznania za błąd stanowienie prawa sprzecznego z aktem nadrzędnym jakim jest Konstytucja RP. W konkurencji dwu dóbr - ochrony Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ochrony ubezpieczonych - pierwszeństwo trzeba przyznać tym drugim. Nie może być na nich przenoszone ryzyko niekompetentnego funkcjonowania organów władzy państwowej – tu w pierwszej kolejności władzy ustawodawczej. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, którego dysponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, to państwowy fundusz celowy, powołany dla realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 51 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ). Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest wprawdzie organem władzy państwowej, ale jest państwową jednostką organizacyjną, nad zgodnością z przepisami działań władz której sprawuje nadzór minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, i której w zakresie - między innymi - ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz wypłacania tych świadczeń, przysługują środki prawne właściwe organom administracji państwowej (art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. b z związku z art. 66 ust. 4 ustawy systemowej). W imieniu państwa wykonuje, na podstawie ustaw, zadania mające zagwarantować obywatelom prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67 Konstytucji). Tym samym błędy wywołane wadliwym prawem nie mogą stanowić dla organów rentowych skutecznego usprawiedliwienia dla pozbawienia ubezpieczonych należnych im świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

W świetle powyższych wniosków i wywodów oraz stosując wykładnię powołanych przepisów zgodnie z treścią Konstytucji RP i z uwzględnieniem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 r. sygn. P 20/16, ogłoszonego w dniu 21 marca 2019 r., należało uznać prawo wnioskodawczyni do wypłaty wyrównania za okres 3 lat, poczynając od dnia 29 maja 2016 r. – zgodnie z treścią art. 133 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczenia lub ich wysokości przyznania lub podwyższenia świadczenia wypłaca się poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń , lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż: 1. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy , lub wydano decyzję z urzędu, 2. za okres trzech lat poprzedzających bezpośredni miesiąc , w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, jeżeli odmowa lub przyznane świadczenie były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc, jak w sentencji.