Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 marca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Elżbieta Zarzecka

SA Teresa Suchcicka

Protokolant: Ewa Daniluk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 marca 2019 r. w B.

sprawy z odwołania T. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne

na skutek apelacji wnioskodawcy T. D.

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 30 listopada 2018 r. sygn. akt III U 423/18

I.  oddala apelację;

II.  zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję od T. D. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 240 ( dwieście czterdzieści) złotych .

SSA Teresa Suchcicka SSA Marek Szymanowski SSA Dorota Elżbieta Zarzecka

Sygn. akt III AUa 87/19

UZASADNIENIE

Decyzją z 05.10.2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., powołując się na przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270) oraz ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 128), odmówił T. D. prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, ponieważ na dzień zgłoszenia wniosku o emeryturę nie udowodnił 30 lat stażu ubezpieczeniowego. W toku postępowania organ uznawał za udowodnione łącznie 20 lat 11 miesięcy i 18 dni , zaś okres pracy nauczycielskiej wyniósł 20 lat 9 miesięcy. Dodał też, że nie uwzględnił okresu pracy w gospodarstwie rolnym, ponieważ przy ustalaniu łącznego stażu pracy uwzględnia się jedynie okresy składkowe i nieskładkowe.

T. D. w odwołaniu od powyższej decyzji wnosił o uchylenie decyzji odmownej niezgodnej ze stanem faktycznym. Wskazał, że dziwi go fakt, że ZUS podczas prowadzenia postępowania wyjaśniającego nie ustalił jego ogólnego stażu pracy oraz nie zażądał od niego brakujących dokumentów. Podniósł, że pracował w trzech szkołach w sumie 21 lat oraz że 16 stycznia 1979 r. przejął od rodziców gospodarstwo rolne, które prowadzi do chwili obecnej (k. 3 akt).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu powtórzył argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji oraz ponownie wskazał, że organ rentowy odmówił prawa do świadczenia kompensacyjnego, ponieważ odwołujący się nie udowodnił 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Odwołujący się udowodnił łącznie 20 lat 11 miesięcy i 18 dnia, zaś okres pracy nauczycielskiej wyniósł 20 lat 9 miesięcy. Dodał też, że nie uwzględnił okresu pracy w gospodarstwie rolnym, ponieważ przy ustalaniu łącznego stażu pracy uwzględnia się jedynie okresy składkowe i nieskładkowe.

Wyrokiem z dnia 30 listopada 2018 r. Sąd Okręgowy w Łomży oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił, że 23.08.2018 r. T. D. urodzony (...) złożył wniosek o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W okresie od 11.09.1995 r. do 31.08.2004 r. był on zatrudniony w Zespole Szkół w K. jako nauczyciel w pełnym wymiarze czasu pracy, w tym od 01.09.2000 r. do 31.08.2003 r. był wicedyrektorem placówki prowadząc jednocześnie zajęcia dydaktyczne. W łącznym okresie od 01.09.2006 r. do 31.08.2017 r. był zatrudniony w Zespole Szkół Rolniczych im. (...) w K. w niepełnym wymiarze czasu pracy jako nauczyciel geografii, historii, wiedzy o społeczeństwie. Od 01.09.2017 r. do 31.08.2018 r. był zatrudniony w Zespole Szkół Zawodowych im. (...) w W. Mazowieckiem jako nauczyciel.

Ponadto T. D. jest podatnikiem podatku rolnego i właścicielem gospodarstwa rolnego położonego we wsi Ć. od 16.01.1979 r. Do momentu podjęcia pierwszej pracy w nauczycielstwie ( 11.09.1995 r. ) podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników. Od września 2004 r. do 31.08.2006 r. podlegał ponownie temu ubezpieczeniu jako rolnik.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 05.10.2018 r. odmówił mu prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, ponieważ na dzień zgłoszenia wniosku o emeryturę nie udowodnił 30 lat pracy ogółem.

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał na podstawie akt organu rentowego, decyzji Prezesa KRUS (k. 8), zaświadczenia UG w K. ( k. 16) i wyjaśnień odwołującego się.

Sąd Okręgowy przypomniał, iż zgodnie z art. 4 w zw. z art. 2 pkt 1 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 128, t.j.) świadczenie przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek, o którym mowa w ust. 3, tj. ukończyli w latach 2017-2018 - 57 lat w przypadku mężczyzn;

2) mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.) wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, tj.:

- publicznych i niepublicznych przedszkolach,

- szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,

- publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego i placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 7 i 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59, 949 i 2203).

3) rozwiązali stosunek pracy lub stosunek pracy wygasł w okolicznościach w określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2017 r. poz. 1189).

Odwołujący się domagał się, by do okresu ubezpieczenia w systemie powszechnym przyjętym przez organ rentowy w wymiarze 20 lat 11 miesięcy 18 dni, doliczyć mu okres jego ubezpieczenia związany z prowadzeniem gospodarstwa rolnego od 1979 r. do 1995 r., a więc do momentu podjęcia przez niego pracy zawodowej w Zespole Szkół w K..

Zdaniem Sądu Okręgowego takie zaliczenie nie jest dopuszczalne, bowiem powołany

art. 4 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych należy interpretować ściśle. W punkcie 2 ustępu 1 tego artykułu jest wskazane, że osoba która ubiega się o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne musi mieć okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270) wynoszący 30 lat. Zarówno okresy składkowe, jak i nieskładkowe zostały wyszczególnione w art. 6 i 7 w/w ustawy. Wprawdzie art. 10 tej ustawy stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Treść tego przepisu wskazuje okresy uzupełniające, które traktuje się jak okresy składkowe, jednakże przepis ten mówi tylko o okresach zaliczanych z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym do emerytur i rent. Ponieważ nauczycielskie świadczenie kompensacyjne nie jest ani rentą ani emeryturą takie zaliczenie nie jest możliwe. W ocenie zatem Sądu Okręgowego okresu pracy w rolnictwie, nie można zaliczyć zatem jako okresu składkowego w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, nawet jeżeli wiązało się to z opłacaniem składek w KRUS. Ustawa dopuszcza zaliczanie okresów składkowych i nieskładkowych jedynie w rozumieniu ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a nie z ubezpieczenia społecznego rolniczego. Sąd Okręgowy odwołał się w tym zakresie też do identycznego poglądu zajętego przez Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 9 maja 2013 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 2161/12.

W konsekwencji powyższego poglądu Sąd Okręgowy uznał, iż odwołujący się nie legitymuje się wymaganym 30-letnim okresem składkowymi nieskładkowym, co powoduje oddalenie odwołania na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

We wniesionej od tego wyroku apelacji wnioskodawca nie sprecyzował zarzutów, wynika z niej jednak, iż nie podziela on przyjętej przez Sąd Okręgowy wykładni wykluczającej zaliczenie wnioskodawcy okresu pracy na gospodarstwie rolnym objętym po zmarłym 20 kwietnia 1979r. Skarżący odwołał się też do wyroku SN z 14 października 1994r. I PRN 82/94 ( OSNP 1995 nr 2, poz. 23).

Apelacja wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznane skarżącemu prawa do przedmiotowego świadczenia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja podlegała oddaleniu

Apelacja zarzuca wprost tego nie formułując - naruszenie przez Sąd Okręgowy przypisów prawa materialnego tj. art. 4 ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych ( Dz.U.2018.128 j.t.). W istocie bowiem rozstrzygnięcie niniejszej sprawy wymaga oceny prawnej w zakresie tego, czy do stażu ubezpieczeniowego niezbędnego do nabycia nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, o którym mowa art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U.2018.128 j.t.) zalicza się okresy wymienione w art. 10 ust.1-3 ustawy dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2018.128 j.t . ) , czyli tak zwane okresy uzupełniające. Literalnie rzecz biorąc przepis art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych wskazują jedynie na możliwość zaliczenia okresów składkowych i nieskładkowych w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem ani nie wymienia okresów uzupełniających ani też nie odsyła do art. 10 tej ustawy. Okoliczność ta nie jest bez znaczenia, bowiem w utrwalanym orzecznictwie w zakresie wykładni przepisów prawa ubezpieczeń społecznych dominuje pogląd, że po pierwsze przepisy te należy wykładać w sposób ścisły, a po drugie pierwszeństwo ma wykładnia literalna. Nie powinno się zatem z reguły sięgać do wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej, jeżeli ta ostatnia prowadzi do jednoznacznych rezultatów interpretacyjnych ( por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 września 2017r. I UK 341/16; z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04, OSNP 2006 nr 13-14, poz. 218; z dnia 23 października 2006 r., I UK 128/06, OSNP 2007 nr 23-24, poz. 359; z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 239/07, OSNP 2009 nr 7-8, poz. 103; z dnia 4 marca 2008 r., II UK 129/07, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 155; z dnia 19 maja 2009 r., III UK 6/09, LEX nr 509028). Wyrok SN z 8 listopada 2017 r. III UK 249/16 ; z dnia 27 stycznia 2012 r., II UK 103/11, LEX nr 1130388; z dnia 14 listopada 2013 r., II UK 133/13, LEX nr 1399913; z dnia 9 listopada 1999 r., II UKN 187/99, OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 121) .

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ulega też wątpliwości, iż odesłanie przez ustawodawcę w art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych wyłącznie do okresów składkowych i nieskładkowych, a pominięcie okresów uzupełniających nie było przypadkowe, lecz miało na celu ograniczenie kręgu osób, które mogą nabyć te świadczenie. W judykaturze i literaturze przyjmuje się, że celem ustawy kompensacyjnej było wprowadzenie przejściowego rozwiązania adresowanego do nauczycieli z długim stażem pracy, będącego alternatywą dla emerytur pomostowych, które przysługują nauczycielom w ograniczonym zakresie. Celem wprowadzenia tego świadczenia, podobnie jak wprowadzenia emerytur pomostowych, było złagodzenie utraty możliwości przechodzenia na emeryturę przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Świadczenia te mają autonomiczny charakter, ustawodawca od początku zadecydował o ich stopniowym wygaszaniu i finansowaniu bezpośrednio z budżetu państwa, a nie z wyodrębnionego funduszu, co może wskazywać, że nie są to już świadczenia o charakterze ubezpieczeniowym ( por. w tym zakresie wyrok SN z dnia 24 października 2017 r.II UK 458/16 LEX nr 2427160). Trybunał Konstytucyjny w wyrokach z dnia 4 czerwca 2013 r., SK 49/12 (OTK - A 2013 Nr 5, poz. 56) oraz z dnia 3 marca 2011 r., K 23/09, ( (...) A - 2011 Nr 2, poz. 8) stwierdził, że nauczycielskie świadczenia kompensacyjne nie należą do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji, gdyż stanowią szczególne uprawnienia emerytalne. Ich wyjątkowy charakter, wynikający z odstąpienia od obowiązujących zasad nabywania uprawnień do świadczeń emerytalnych powoduje, że nie można ich uznać za należące do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego. Ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych wprowadziła zatem dodatkową grupę osób uprzywilejowanych, wyposażając ją w świadczenia, które nie są objęte powszechnym systemem ubezpieczenia społecznego ( nie są świadczeniem uzyskiwanym w związku z opłacaną składką), lecz są finansowane z budżetu państwa. Wiąże się to z poważnymi konsekwencjami finansowymi, powodującymi znaczny wzrost wydatków budżetowych Państwa. Stąd też ustawodawca, wskazując zakres podmiotowy ustawy kompensacyjnej, mógł kierować się względami budżetowymi i dać pierwszeństwo zasadzie ochrony równowagi finansowej państwa. Powyższe argumenty przemawiają zatem za koniecznością dokonywania samodzielnej oceny prawa do świadczenia kompensacyjnego nauczycieli, bez szerszego odwoływania się do wcześniej wypracowanych stanowisk dotyczących nauczycielskich świadczeń emerytalnych ( por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2012 r., II UK 126/11, OSNP 2013 nr 1-2, poz. 15 czy z dnia 10 kwietnia 2013 r., II UK 205/12, LEX nr 1314420).

Nie bez znaczenia jest też funkcjonalna paralelność prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego z prawem do emerytury pomostowej, co daje podstawy do sformułowania tezy, że zaliczenie okresów uzupełniających w obu ustawach powinno być jednakowo uregulowane. Oceniając pod tym względem przepisy ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U.2018.1924 j.t.) trzeba zauważyć , że w tejże ustawie ustawodawca wyraźnie wyłączył możliwość zaliczenia okresów pracy na gospodarstwie (w tym również okres opłacania składek z tego tytułu) do stażu ubezpieczeniowego. W art. 4 pkt 4 tejże ustawy ustawodawca wskazał, iż jednym z koniecznych warunków nabycia prawo do emerytury pomostowej jest posiadanie okresu składkowego i nieskładkowego, ustalonego na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn. Ustawodawca świadomie zatem pominął art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dotyczący okresów pracy (prowadzenia) na gospodarstwie rolnym. Wykluczenie zaś możliwości zaliczenia okresów uzupełniających do emerytury pomostowej jest mocnym, dodatkowym argumentem przemawiającym za wykluczeniem również możliwości zaliczenia tych okresów do stażu ubezpieczonego z art. 4 ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych.

W sprawie bez znaczenia był powoływany w apelacji skarżącego pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku SN z 14 października 1994r. I PRN 82/94 ( OSNP 1995 nr 2, poz. 23) dotyczący wliczania do pracowniczego stażu pracy okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym rodziców, poprzedzające objęcie gospodarstwa rolnego teściów i rozpoczęcie jego prowadzenia. Wyrok ten zapadł bowiem na tle szczególnej ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz. 310), która nie ma zastosowania ani do stażu potrzebnego do nabycia do emerytury lub renty ( to reguluje art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) ani tym bardziej do świadczeń takich jak nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, które nie jest emeryturą i nie należy do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji.

Reasumując rozważania w niniejszej sprawie nie jest prawnie możliwe zaliczenie skarżącemu okresów rolniczych ( uzupełniających), o którym mowa w art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS , a bez tych okresów skarżący nie spełnia przesłanki stażowej posiadania 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych, o której mowa w art. art. 4 ust.1pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych.

Wniesiona w tej sytuacji apelacja podległa oddaleniu na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 i § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz. U. 2015 r, poz. 1804 z zm.). Odwołujący posiadający ponad 8 hektarowe gospodarstwo rolne nie podnosił w toku istotnych okoliczności uzasadniających odstąpienie od podstawowej zasady orzekania o kosztach procesu, czyli zasady odpowiedzialności za wynik procesu, w myśl której strona przegrywająca zobowiązana jest do zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi na jego żądanie, a tak owe zostało zgłoszone na rozprawie apelacyjnej (k. 37v).