Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2019 r. w Gdańsku

sprawy Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot świadczeń

na skutek apelacji Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 maja 2018 r., sygn. akt VII U 443/18

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w G. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Grażyna Czyżak SSA Lucyna Ramlo SSA Jerzy Andrzejewski

Sygn. akt III AUa 968/18

UZASADNIENIE

Decyzją z 8 września 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zobowiązał Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową(...)
w G. do zwrotu kwoty 66 567,41 zł w terminie miesiąca od daty doręczenia decyzji.
Jak wskazano, jest to kwota tytułem świadczenia rentowego za okres od 1 maja 2012 r.
do 31 marca 2017 r. przekazana na rachunek bankowy ubezpieczonego J. S., prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową.

Od powyższej decyzji odwołanie wniosła Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa (...) w G., zaskarżając ją w całości i wnosząc
o jej uchylenie w całości. Skarżąca podniosła zarzut przedawnienia w stosunku do roszczeń starszych niż trzy lata. Do tego wskazano, iż skarżąca nie miała wiedzy o śmierci swego członka J. S., wobec czego prowadziła jego rachunek i dokonywała transakcji inicjowanych przez jego pełnomocnika R. S. oraz zaliczała odpowiednie kwoty
na spłatę poszczególnych zobowiązań i opłat z wiążącymi członka umowami. Z kolei organ rentowy przelewał świadczenie na rachunek J. S., pomimo że po otrzymaniu informacji o śmierci świadczeniobiorcy wiedział, że nie był do tego zobowiązany.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację przedstawioną w ramach uzasadnienia spornej decyzji.

Prawomocnym postanowieniem z 4 grudnia 2017 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie
VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku.

Żadna ze stron nie wniosła w pierwszym piśmie procesowym o przeprowadzenie rozprawy.

Sąd Okręgowy w Gdańsku Wydział VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem na posiedzeniu niejawnym z dnia 7 maja 2018 r. oddalił odwołanie (pkt 1) i zasądził
od odwołującej się na rzecz pozwanego organu kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2), sygn. akt VII U 443/18.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Ubezpieczony J. S., urodzony (...), był uprawniony na stałe
do renty rodzinnej po zmarłym ojcu J. S. oraz otrzymywał dodatek pielęgnacyjny. Jednocześnie, od 19 marca 2007 r. ubezpieczonemu przyznano emeryturę. Z uwagi na pobyt ubezpieczonego w Domu Pomocy Społecznej (...) w G. w dniu
29 listopada 2006 r. organ rentowy zmniejszył wysokość pobieranej renty. Następnie decyzją z 27 września 2011 r. pozwany organ rentowy wstrzymał wypłatę renty rodzinnej.
Od 1 października 2011 r. ponownie ustalono prawo ubezpieczonego do renty rodzinnej
na stałe. W decyzji z 10 października 2011 r. wskazano, że wysokość renty wynosi 950,15 zł, a stały termin płatności świadczenia wynosi 10 dnia każdego miesiąca. Decyzją z 17 kwietnia 2012 r. organ rentowy ponownie wstrzymał wypłatę renty rodzinnej z powodu ustania uprawnień. Do tego wskazał, iż od 1 maja 2012 r. należne świadczenia będzie wypłacał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. (do tej pory Oddział w G.). Od 1 maja 2012 r. ponownie przyznano J. S. prawo do renty rodzinnej na stałe.

26 marca 2012 r. J. S. udzielił swojemu synowi R. S. pełnomocnictwa m.in. do reprezentowania go we wszystkich sprawach majątkowych
i niemajątkowych oraz występowania przed wszelkiego rodzaju instytucjami w tym sądami, bankami, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Pismem z 4 kwietnia 2012 r. pełnomocnik ubezpieczonego wydał dyspozycję przelewu świadczenia rentowego na wskazany rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy w (...). Wcześniej R. S. złożył wniosek o wydanie karty płatniczej. 29 marca 2012 r. pomiędzy Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową (...) w G. a J. S. została zawarta umowa
o kartę płatniczą (...). Jako posiadacz karty umowę podpisał pełnomocnik R. S.. Następnie, 24 kwietnia 2012 r. pomiędzy tymi samymi stronami została zawarta umowa pożyczki (kredyt konsumencki) na kwotę 13 000 zł. Umowa została zawarta na okres
od 24 kwietnia 2012 r. do 24 kwietnia 2017 r. Jako pożyczkobiorca umowę ponownie podpisał pełnomocnik R. S..

J. S. pobierał świadczenie emerytalne do śmierci – zmarł (...)
w S..

O śmierci ubezpieczonego organ rentowy dowiedział się w związku z wpływem
w dniu 27 kwietnia 2012 r. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniosku R. S. o zasiłek pogrzebowy po zmarłym ojcu J. S.. Do wniosku dołączono odpis skrócony aktu zgonu. Pismem z 7 maja 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przekazał do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. dokumentację dotyczącą zasiłku pogrzebowego.
Ww. dokumentacja wpłynęła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. 10 maja 2012 r.

Świadczenie rentowe za okres od 1 maja 2012 r. do 31 marca 2017 r. było przekazywane na rachunek bankowy ubezpieczonego J. S., prowadzony
przez Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową (...) w G..

W tym czasie, w dniu 27 lutego 2013 r. pomiędzy Kasą (...) w G. a J. S. reprezentowanym przez R. S. została zawarta umowa pożyczki (kredyt konsumencki) na kwotę 15 750 zł. Umowa została podpisana przez R. S.. Równocześnie, w spornym okresie na rachunku J. S. prowadzonym przez Kasę były dokonywane operacje bankowe, takie jak m.in. wypłata z rachunku, wpłata na rachunek, wypłata gotówki.

Pismem z 29 marca 2017 r. pozwany organ rentowy wystąpił do Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w G. Oddział w S.
o zwrot kwoty 66 567,41 zł za okres od 1 maja 2012 r. do 31 marca 2017 r. przekazanej
na wskazany rachunek bankowy prowadzony dla J. S.. Jak wskazano, ubezpieczony zmarł (...), zaś prawo do świadczeń ustało z dniem 1 maja 2012 r. Przesyłka została odebrana przez pracownika (...) Oddział w S.
w dniu 30 marca 2017 r.

Kolejnym pismem z 10 maja 2017 r. organ rentowy ponownie wezwał (...) do zwrotu ww. kwoty. Wezwanie zostało skierowane do (...) w G. i zostało odebrane 15 maja 2017 r. W odpowiedzi na wezwanie Kasa (...)w piśmie
z 5 maja 2017 r. poinformowała, że na rachunku J. S. brak jest środków. Nadto podano, że wypłaty z tego rachunku nastąpiły przed pozyskaniem informacji przez Kasę
o zgonie właściciela rachunku. W kolejnych pismach organ rentowy ponownie wzywał (...) w G. do zwrotu kwoty świadczeń przekazanych na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej za miesiące następujące po miesiącu,
w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Pismem z 3 sierpnia 2017 r. Kasa (...)poinformowała, że zgodnie z pełnomocnictwem notarialnym pełnomocnikiem J. S. umocowanym do dysponowania środkami na koncie jest R. S.. Z informacji uzyskanych ze strony pełnomocnika wynika, że J. S. żyje. W związku z tym, zdaniem Kasy (...), brak jest podstaw do zwrotu wskazanej przez organ rentowy kwoty wypłaconego świadczenia. Jednocześnie wskazano, że na rachunku J. S. brak jest środków, zaś wypłaty z rachunku nastąpiły przed pozyskaniem informacji przez Kasę
o zgonie właściciela rachunku. Dodano również, że środki były wypłacane regularnie
przy użyciu karty (...).

Zaskarżoną w sprawie decyzją z 8 września 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zobowiązał Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową
(...) w G. do zwrotu kwoty 66.567,41 zł w terminie miesiąca od daty doręczenia decyzji. Jak wskazano, jest to kwota tytułem świadczenia rentowego za okres
od 1 maja 2012 r. do 31 marca 2017 r. przekazana na rachunek bankowy ubezpieczonego J. S., prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy na wstępie rozważań wyjaśnił,
że w przedmiotowej sprawie wystąpiły przesłanki określone w art. 148 ¹ § 1 k.p.c., uzasadniające wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym, ponieważ po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów sąd uznał, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, strony nie zgłosiły zaś wniosków o rozpoznanie sprawy na rozprawie.

Sąd I instancji przytoczył, że zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1778 j.t. ze zm.), dalej: ustawa systemowa, osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości
i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

W myśl ust. 2 tego przepisu za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań
lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Z kolei, jak wynika z treści art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383 j.t. ze zm.), dalej: ustawa emerytalna osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie
lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości
lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań
lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (ust. 3).

Z kolei w ust. 5 tego przepisu wskazano, że kwoty nienależnie pobranych świadczeń
w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji. Jak wynika zaś
z art. 138a ustawy emerytalnej, podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank
i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa prowadzące rachunek inny niż płatniczy,
a także wydawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy; przepis art. 144 ust. 1 stosuje się odpowiednio.

Powyższe oznacza, że na banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej ciąży obowiązek zwrotu świadczenia, mającego charakter pobranego nienależnie, za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, a wpłaconego
przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy prowadzony indywidualnie
dla niego. Ten obowiązek, wynikający ze wskazanej regulacji, ma na celu umożliwienie organowi rentowemu odzyskanie świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone, pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad wynikających z art. 138 ustawy emerytalnej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06). Podobne stanowisko zajął także Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 3 marca 2016 r. (sygn. akt III AUa 1679/15, Lex nr 2026162). Jak stanowi przepis art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 158), w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunek, jakich dokonał organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz
z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

W orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego przyjmuje się,
że art. 138a ustawy emerytalnej stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy, w przypadku odmowy dobrowolnej wpłaty przez bank, decyzji obciążającej bank zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza oraz otwiera drogę postępowania egzekucyjnego w administracji, natomiast podstawą obowiązków banku jest art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego (uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06; z dnia 6 maja 2009 r., II UZP 2/09; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2012 r., I UK 327/11).

Z kolei aktem prawnym regulującym materię funkcjonowania wnioskodawcy Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w G. jest ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2065 j.t. ze zm.), dalej: ustawa o spółdzielczych kasach.

Zgodnie z art. 14 ust. 1 tej ustawy, kasa jest obowiązana wypłacić po śmierci członka kasy z jego wkładu członkowskiego i oszczędności:

1) kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu członka kasy w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku - osobie, która przedłoży rachunek stwierdzający wysokość poniesionych przez nią wydatków;

2) kwotę nieprzekraczającą ogółem sumy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
w gospodarce narodowej, ogłaszanej przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego,
w okresie 5 lat kalendarzowych poprzedzających wypłatę - jeżeli członek kasy pisemnie wskazał kasie osoby, na których rzecz wypłata ma nastąpić; osobami wskazanymi
przez członka kasy mogą być jego małżonek, zstępni, rodzice, dziadkowie i rodzeństwo;

3) kwotę równą wpłatom na rachunki, dokonanym przez organ rentowy z tytułu świadczeń z ubezpieczeń i zabezpieczeń społecznych, które nie przysługiwały za okres
po śmierci posiadacza rachunków, wskazaną we wniosku organu rentowego skierowanym
do kasy, wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

Co istotne, zgodnie z ust. 3 tego przepisu kasa jest zwolniona od wypłaty pełnej
lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 3, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu rentowego dokonała z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w ciągu 30 dni
od otrzymania wniosku poinformuje o tym organ rentowy, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Sąd Okręgowy zauważył, że w realiach niniejszej sprawy taki wniosek pozwany skierował do Kasy (...) w ramach pisma z dnia 29 marca 2017 r. i następnych. Natomiast spór dotyczy zagadnienia przyczyn późnego powzięcia przez wnioskodawcę wiedzy na temat śmierci ubezpieczonego J. S. w kontekście obowiązku zwrotu świadczenia emerytalnego zmarłego za okres od maja 2012 r. do marca 2017 r.

Jak wynika z art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej, prawo do świadczeń ustaje
ze śmiercią osoby uprawnionej. W sytuacji J. S. nastąpiło to od (...), zaś wypłacone na wskazany przez jego pełnomocnika rachunek świadczenia za okres
od 1 maja 2012 r. do 31 marca 2017 r. były świadczeniami nienależnymi.

Z kolei jak wynika z art. 42 ust. 1 ustawy o usługach płatniczych z dnia 19 sierpnia 2011 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 873 j.t. ze zm.), użytkownik uprawniony do korzystania
z instrumentu płatniczego jest obowiązany:

1. korzystać z instrumentu płatniczego zgodnie z umową ramową oraz

2. zgłaszać niezwłocznie dostawcy lub podmiotowi wskazanemu przez dostawcę stwierdzenie utraty, kradzieży, przywłaszczenia albo nieuprawnionego użycia instrumentu płatniczego lub nieuprawnionego dostępu do tego instrumentu.

W myśl art. 42 ust. 2 w/w ustawy, w celu spełnienia obowiązku, o którym mowa
w ust. 1 pkt 1, użytkownik, z chwilą otrzymania instrumentu płatniczego, podejmuje niezbędne środki służące zapobieżeniu naruszeniu indywidualnych zabezpieczeń tego instrumentu, w szczególności jest obowiązany do przechowywania instrumentu płatniczego
z zachowaniem należytej staranności oraz nieudostępniania go osobom nieuprawnionym.

Z kolei w myśl art. 45 ust. 1 wspomnianej ustawy, ciężar udowodnienia, że transakcja płatnicza była autoryzowana przez użytkownika lub że została wykonana prawidłowo, spoczywa na dostawcy tego użytkownika. Ponadto, zgodnie z art. 45 ust. 2 ustawy, wykazanie przez dostawcę zarejestrowanego użycia instrumentu płatniczego nie jest wystarczające
do udowodnienia, że transakcja płatnicza została przez użytkownika autoryzowana. Dostawca jest obowiązany udowodnić inne okoliczności wskazujące na autoryzację transakcji płatniczej przez płatnika albo okoliczności wskazujące na fakt, że płatnik umyślnie doprowadził
do nieautoryzowanej transakcji płatniczej, albo umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa dopuścił się naruszenia co najmniej jednego z obowiązków, o których mowa w art. 42.

Zgodnie z art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, bank jest zwolniony od wypłaty pełnej
lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości
lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ,
wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty. Jest to regulacja analogiczna do, cytowanej powyżej, regulacji art. 14 ust. 3 ustawy o spółdzielczych kasach.

W uchwale z dnia 6 maja 2009 r. (sygn. akt II UZP 2/09, Lex nr 492374) Sąd Najwyższy stwierdził, że bank może zwolnić się od obowiązku zwrotu pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w art. 55 ust. 1 pkt 2, jeżeli zgodnie z art. 55 ust. 3 Prawa bankowego spełnione zostaną łącznie dwie przesłanki: 1. przed otrzymaniem wniosku dokonał z tych rachunków wypłat "innym uprawnionym osobom", które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, 2. w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty. Co więcej, przepis regulujący przesłanki zwolnienia banku od odpowiedzialności musi być interpretowany ściśle. Jednocześnie, zdaniem Sądu Najwyższego, wypłata dokonana
po śmierci posiadacza karty przez osobę posługującą się tą kartą i kodem PIN nie może być kwalifikowana jako wypłata innym "uprawnionym" osobom, w rozumieniu art. 55 ust. 3 Prawa bankowego. Oznacza to, że w tej sytuacji bank nie może zwolnić się
z odpowiedzialności i jest zobowiązany do zwrotu świadczeń wpłaconych na rachunek
po śmierci świadczeniobiorcy. W ocenie Sądu Najwyższego bez znaczenia pozostaje więc okoliczność, że bank nie ma możliwości wskazania osoby, która dokonała wypłat.
Na tej podstawie Sąd Najwyższy stwierdził, że uniemożliwia to spełnienia drugiej przesłanki z art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, tj. wskazania osób, które pobrały wypłaty.

Do kwestii zwolnienia banku z obowiązku zwrotu wpłaconego świadczenia
z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego z rachunku bankowego zmarłego posiadacza odniósł się także Sąd Apelacyjny w Gdańsku (wyrok z dnia 13 czerwca 2012 r., sygn. akt
III AUa 79/12, Lex nr 1293188). Jak wskazał, do zwolnienia banku z obowiązku zwrotu wpłaconego świadczenia niezbędne jest wskazanie osoby, której dokonano wypłaty
z rachunku zmarłego posiadacza rachunku przed otrzymaniem wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o jego zwrot. Jeśli bank taką osobę wskazał imiennie, informując, że wypłaty świadczenia emerytalnego przekazanego przez organ rentowy na rachunek zmarłego ubezpieczonego świadczenia emerytalnego dokonała osoba upoważniona w drodze pełnomocnictwa ogólnego, to tym samym zwolnił się od obowiązku zwrotu kwoty, o której mowa w art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r.
Nr 72, poz. 665 ze zm.), albowiem kumulatywnie spełnił wszystkie przesłanki wskazane
w powołanym wyżej przepisie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, jeśli bank wskazuje organowi rentowemu imiennie osobę uprawnioną, która przy pomocy własnej karty bankomatowej, przed uzyskaniem przez bank informacji na temat śmierci posiadacza rachunku, dokonała wypłaty środków zgromadzonych na koncie zmarłego ubezpieczonego,
to tym samym przepis art. 138a ustawy emerytalnej nie będzie miał do niego zastosowania.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy stwierdził, że pozwany organ rentowy słusznie obciążył Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową (...) w G. obowiązkiem zwrotu kwoty 66 567,41 zł tytułem świadczenia rentowego za okres od 1 maja 2012 r. do 31 marca 2017 r. przekazanej na rachunek bankowy ubezpieczonego J. S..

Z ugruntowanego i zaprezentowanego wyżej poglądu w orzecznictwie wynika,
że do zwolnienia banku z obowiązku zwrotu wpłaconego świadczenia niezbędne jest wskazanie osoby, której dokonano wypłaty z rachunku zmarłego posiadacza rachunku
przed otrzymaniem wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o jego zwrot. Jeśli bank taką osobę wskazał imiennie, informując, że wypłaty świadczenia emerytalnego przekazanego przez organ rentowy na rachunek zmarłego ubezpieczonego świadczenia emerytalnego dokonała osoba upoważniona w drodze pełnomocnictwa ogólnego, to tym samym zwolnił się od obowiązku zwrotu kwoty. Z kolei w niniejszym postępowaniu Kasa (...) (reprezentowana przez pełnomocnika profesjonalnego będącego radcą prawnym)
nie udowodniła, aby zaistniały przesłanki wymienione w art. 14 ust. 3 ustawy
o spółdzielczych kasach, zwalniające ją z wypłaty na rzecz pozwanego objętej sporem kwoty wynikającej z art. 14 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, tj. przed otrzymaniem wniosku organu rentowego o zwrot należności nie wskazała imiennie osoby, której dokonywano wypłaty z rachunku zmarłego. Zdaniem Sądu I instancji wnioskodawca ograniczył się do poinformowania organu rentowego o braku środków na rachunku ubezpieczonego J. S., zaś wypłaty
z rachunku nastąpiły przed pozyskaniem informacji przez Kasę o zgonie właściciela rachunku. Dodano również, że środki były wypłacane regularnie przy użyciu karty (...).

Sąd I instancji miał na względzie, że do akt sprawy zostały także przedłożone dokumenty w postaci: umowy o kartę płatniczą, umowy pożyczki oraz zestawienia operacji na rachunku. Niemniej jednak, zdaniem Sądu, ww. dokumenty nie stanowią dostatecznej podstawy do wskazania konkretnej osoby, która dokonała wypłaty świadczeń. Zauważalne jest regularne dokonywanie operacji na rachunku J. S. po dniu jego śmierci. Jednak
z przedstawionych zestawień operacji na rachunku nie wynika, kto faktycznie dokonywał wypłat z tego rachunku.

Powyższe nie wskazuje też na udział w sprawie syna ubezpieczonego – R. S.. Sąd Okregowy zwrócił uwagę, że samo posługiwanie się przez niego pełnomocnictwem udzielonym przez ojca, a także zawieranie przez niego umów (np. o kartę płatniczą (...) z dnia 29 marca 2012 r.) na chwilę przed śmiercią J. S. może budzić pewne wątpliwości co do roli, jaką odgrywa w sprawie. Natomiast zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na przyjęcie, że to R. S. dokonywał operacji
na rachunku bankowym ojca, wypłacał środki z tego konta oraz nienależnie pobierał świadczenia rentowe w spornym okresie.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, iż od chwili, kiedy wnioskodawca dowiedział się o śmierci ubezpieczonego (tj. w marcu 2017 r. w związku z otrzymaniem
od organu rentowego wezwania do zwrotu kwoty świadczenia) i dysponował zestawieniem operacji na rachunku uprawnionego, nie podjął jakichkolwiek działań w celu ustalenia osoby dokonującej szeregu transakcji i wypłacającej wszelkie środki pieniężne z rachunku osoby zmarłej. W szczególności wnioskodawca nie wszczął postępowania wyjaśniającego
we własnym zakresie bądź za pośrednictwem odpowiednich organów.

Jedynie na marginesie Sąd Okręgowy odniósł się do zarzutu Kasy (...)
co do opieszałości i rażącego niedbalstwa ze strony organu w zakresie poinformowania
o konieczności zwrotu spornej kwoty na rzecz organu. Sąd wskazał, że z akt sprawy wynika jednoznacznie, iż o śmierci ubezpieczonego organ rentowy dowiedział się w związku
z wpływem w dniu 27 kwietnia 2012 r. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w S. wniosku R. S. o zasiłek pogrzebowy po zmarłym ojcu J. S. (do wniosku dołączono odpis skrócony aktu zgonu). Natomiast dopiero pismem z dnia
29 marca 2017 r. pozwany organ rentowy wystąpił do Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) w G. Oddział w S. o zwrot kwoty
66 567,41 zł za okres od 1 maja 2012 r. do 31 marca 2017 r. przekazanej na wskazany rachunek bankowy prowadzony dla J. S.. Zdaniem Sądu w toku postępowania wnioskodawca nie zaoferował jednak żadnego materiału dowodowego i tym samym nie wykazał, aby świadczenia zostały wypłacone z winy organu rentowego, pomimo ustania
do nich prawa.

Podsumowując, Sąd Okręgowy uznał, że w analizowanej sprawie Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa (...) w G. nie zwolniła się
z obowiązku wypłaty kwoty, o której mowa w art. 55 ust. 1 ustawy Prawo bankowe.
W przepisanym terminie nie zawiadomiła ona pozwanego o braku możliwości wypłaty żądanej kwoty, nie wskazując imiennie uprawnionej osoby, która ich dokonała za pomocą własnej karty bankomatowej i przed uzyskaniem przez bank informacji o zgonie posiadacza rachunku.

Natomiast, jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy, odrębnym problemem, wykraczającym poza zakres przedstawionego do rozstrzygnięcia zagadnienia jest ewentualna odpowiedzialność karna osoby dokonującej wypłat oraz możliwość dochodzenia przez bank odszkodowania za zwrot kwot zwróconych organowi rentowemu. Problemem pozaprawnym jest możliwość stosowania przez banki środków, które ograniczałyby ryzyko nieuprawnionych wypłat z bankomatów (cytowana wyżej uchwała SN z 6 maja 2009 r.,
sygn. akt II UZP 2/09).

Mając powyższe na uwadze, na zasadzie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. w związku
z przywołanymi wyżej przepisami, Sąd Okręgowy w punkcie I sentencji wyroku oddalił odwołanie Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...),
nie znajdując podstaw do jego uwzględnienia.

W punkcie II sentencji wyroku Sąd orzekł o kosztach zastępstwa procesowego, kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik sporu, na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., art. 99 k.p.c. oraz art. 108 k.p.c. oraz na podstawie § 9 ust. § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 265 j.t., w brzmieniu od 27 października 2016 r.), ustalając je w wysokości 180 zł, biorąc pod uwagę rodzaj i stopień zawiłości sprawy, nakład pracy pełnomocnika oraz jego wkład pracy w przyczynienie się do wyjaśnienia sprawy i jej rozstrzygnięcia.

Apelację od wyroku wywiodła Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo - Kredytowa
(...) w G., zaskarżając go w całości i zarzucając:

I. Naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.

I) art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego polegającej na uznaniu, że powód nie zaoferował żadnego materiału dowodowego i tym samym nie wykazał, aby świadczenia zostały wypłacone z winy organu rentowego, pomimo ustania do nich praw, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego,
a w szczególności odpisu skróconego aktu zgonu J. S. wraz z pieczęcią (prezentatą) Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w S. i datą wpływu - 27.04.2012 r. jasno wynika, że organ wypłacał świadczenie, pomimo iż miał wiedzę na temat śmierci świadczeniobiorcy, co świadczy o rażącym niedbalstwie organu rentowego.

II. Naruszenie prawa materialnego, tj.:

1 art. 14 ust. I pkt 3 i ust. 3 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych z dnia 5 listopada 2009 r. (Dz.U.2017.2065) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie do ustalonego stanu faktycznego, z którego wynika, że organ wypłacał świadczenie, pomimo że miał wiedzę o śmierci świadczeniobiorcy, co wyłącza możliwość zastosowania tego przepisu,

2 art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia I998r. (Dz.U.2017.1383) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie do ustalonego stanu faktycznego, z którego wynika, że organ wypłacał świadczenie pomimo, że miał wiedzę o śmierci świadczeniobiorcy, co wyłącza możliwość zastosowania tego przepisu,

3 art. 42 ust. 2 w zw. 45 ust. ustawy o usługach płatniczych z dnia 19 sierpnia 2011 r. (Dz.U.2017.2003) poprzez ich niewłaściwe zastosowanie do ustalonego stanu faktycznego, podczas gdy przepis ten dotyczy sporu o autoryzację transakcji, jaki może wyniknąć pomiędzy wydawcą karty płatniczej/dostawcą usługi, a użytkownikiem, a nie sporu pomiędzy organem rentowym, a spółdzielczą kasą oszczędnościowo - kredytową,

4 art. 411 pkt 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy organ przelewał świadczenie na rachunek Pana J. S., pomimo że po otrzymaniu informacji o śmierci świadczeniobiorcy wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany (co stanowi wypełnienie przesłanki braku możliwości żądania zwrotu świadczenia z art. 411 pkt 1 k.c.),

5 art. 118 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuznanie za przedawnione roszczeń starszych niż trzy lata,

Wskazując na te zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt I
i zmianę decyzji organ rentowego z 8 września 2017 r. poprzez ustalenie, że powód nie ma obowiązku zwrotu na rzecz organu kwoty 66.567,41 zł oraz o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt II, poprzez zasądzenie od organu rentowego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego, według norm przepisanych, a ponadto o zasądzenie od organu rentowego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja (...) w G. nie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu w niniejsze sprawie była zasadność zobowiązania (...)
(...) w G. przez pozwany organ rentowy do zwrotu nas podstawie art. 138a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS kwoty 66 567,41 zł przekazanej na rachunek ubezpieczonego J. S. prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo - kredytową z tytułu świadczenia rentowego.

We wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c.,
nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia.
W konsekwencji, Sąd odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne
i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS
z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Zauważyć można jedynie, że zbędne były rozważania Sądu I instancji w przedmiocie tego, czy wnioskodawca wykazał, iż świadczenia zostały wypłacone z winy organu rentowego. Kwestia ta nie ma bowiem żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Bezspornym było, że J. S. zmarł (...) oraz że organ rentowy uzyskał o tym fakcie wiedzę niezwłocznie, gdyż 27 kwietnia R. S. złożył wniosek
o zasiłek pogrzebowy w związku ze śmiercią ojca. Dokumentacja zasiłkowa została przekazana przez ZUS Oddział w S. do ZUS Oddział w G. pismem z 7 maja 2012 r. Nie ulega wątpliwości, że organ rentowy, pomimo posiadania wiedzy o śmierci J. S., nie zaprzestał wypłaty świadczenia rentowego na jego rachunek prowadzony przez wnioskodawcę. Świadczenie rentowe przekazywane było na ten rachunek przez niemal pięć lat po śmierci J. S.. Z drugiej strony zauważyć trzeba,
że wnioskodawca, po uzyskaniu wiedzy o śmierci J. S. w związku z pismem pozwanego z marca 2017 r., również nie podjął stosownych działań. Pierwsze wezwanie
do zwrotu kwot przekazanych na rachunek tytułem renty pozostało bez odpowiedzi, natomiast w odpowiedzi na ponowne wezwania spółdzielcza kasa oszczędnościo-kredytowo wskazywała m.in., że - jak wynika z informacji udzielonej przez pełnomocnika R. S. - J. S. żyje. Nie ulega przy tym wątpliwości, że na rachunku J. S.,
już po jego śmierci, dokonywane były operacje bankowe - wpłaty i wypłaty z rachunku, operacje związane z obsługą zawartej umowy pożyczki, a ponadto w lutym 2013 r. zawarto kolejną umowę pożyczki pomiędzy wnioskodawcą a J. S., za którego działał
na podstawie pełnomocnictwa R. S.. Przywołane powyżej okoliczności wskazują,
że uchybienia, odpowiednio w zakresie wypłaty świadczenia oraz obsługi rachunku, zarzucić można zarówno organowi rentowemu, jak i spółdzielczej kasie oszczędnościowo
- kredytowej. Niemniej jednak, jak już wspomniano, nie ma to znaczenia dla niniejszej sprawy, albowiem w świetle art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS brak winy organu w przekazaniu świadczeń na rachunek nie jest przesłanką zwrotu kwot tych świadczeń za miesiące następujące pod miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Przepis ten w istocie reguluje sytuację, w której nie ma osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia mającego charakter pobranego nienależnie, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy. Założeniem omawianej regulacji jest umożliwienie organom rentowym odzyskania świadczeń wypłaconych mimo ustania do nich prawa,
a w szczególności wykluczenie sytuacji, w której podmiot prowadzący rachunek pokrywałby z kwot nienależnych świadczeń obciążenia figurujące na rachunku lub wypłacał je osobom nieuprawnionym.

W tym miejscu, wobec części zarzutów naruszenia prawa materialnego
i wspierających je wywodów apelacji, Sąd Apelacyjny wskazuje, iż nie ma żadnych podstaw do stosowania przepisów prawa cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu do oceny obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Instytucja świadczenia nienależnego została bowiem w prawie ubezpieczeń społecznych uregulowana w sposób swoisty w stosunku do przepisów prawa cywilnego i stanowi samodzielną podstawę
do żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Jedyne odesłanie w przedmiotowym zakresie - zawarte w art. 84 ust. 1ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - dotyczy wysokości oraz zasad zwrotu odsetek, a nie zasad zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. uzasadnienia wyroków SN: z dnia 16 grudnia 2008 r., I UK 154/08, Monitor Prawa Pracy 2009/4/208-211 oraz z dnia 3 lutego 2010 r., I UK 210/09, LEX nr 585713; wyrok SA w Warszawie z 3 grudnia 2003 r., III AUa 1450/02, OSA 2004/7/17).

Omawiany art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak trafnie zauważył Sąd
I instancji, nie stanowi regulacji wyczerpującej. Przepis ten zawiera bezwzględne zobowiązanie banku czy spółdzielczej kasy oszczędnościowo - kredytowej do zwrotu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kwoty świadczeń przekazanych na rachunek
za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy,
nie ustanawiając w tym zakresie żadnych ograniczeń czy wyjątków. Obowiązek zwrotu wpłaconych przez organ rentowy świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, nie ma charakteru odszkodowawczego, nie wynika
z deliktu ani z kontraktu, lecz wyłącznie z przepisu art. 138a ustawy o emeryturach i rentach
z FUS. Dopiero art. 55 ust. 3 ustawy Prawo bankowe oraz art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia
5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2065 j.t. ze zm.) przewidują możliwość zwolnienia się przez odpowiednio - bank
i spółdzielczą kasę oszczędnościowo - kredytową - z tego obowiązku, przy spełnieniu określonych przesłanek.

Stosownie do treści art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, kasa jest obowiązana wypłacić po śmierci członka kasy
z jego wkładu członkowskiego i oszczędności kwotę równą wpłatom na rachunki, dokonanym przez organ rentowy z tytułu świadczeń z ubezpieczeń i zabezpieczeń społecznych, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunków, wskazaną we wniosku organu rentowego skierowanym do kasy, wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Zgodnie natomiast z art. 14 ust. 3 cyt. ustawy kasa jest zwolniona od wpłaty pełnej
lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 3, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu rentowego dokonała z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w ciągu 30 dni
od otrzymania wniosku poinformuje o tym organ rentowy, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Z przytoczonego przepisu jednoznacznie wynika, że spółdzielcza kasa oszczędnościowo - kredytowa może zwolnić się od obowiązku zwrotu pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych, jeżeli zostaną spełnione łącznie dwie przesłanki, tj.: 1) kasa
przed otrzymaniem wniosku dokonała wypłat, które nie pozwalają zrealizować wniosku
w całości lub części „innym uprawnionym osobom"; 2) w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformowała o tym ten organ wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wpłaty. Jeżeli oba te warunki nie zostaną spełnione, kasa jest zobowiązana zwrócić organowi rentowemu nienależnie przekazane na konto zmarłego kwoty świadczeń.

Przesłanki te mają charakter obiektywny i nie są uzależnione od stwierdzenia
po stronie spółdzielczej kasy oszczędnościowo - kredytowej winy lub jej braku.
Bez znaczenia jest, czy (...) nie wskazał osoby uprawnionej ze swej winy, czy też
z przyczyn od siebie niezależnych. Odmienna interpretacja prowadziłaby do nadmiernego ograniczenia uprawnień organu rentowego, który w większości przypadków ponosiłby straty z tytułu świadczeń nienależnie wypłaconych na konta bankowe i pobranych stamtąd
przez nieznane osoby.

Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że w realiach rozpoznawanej sprawy pierwsza
z wymienionych przesłanek nie została spełniona.

Wypłaty, jakich kasa jest zobowiązana dokonać po śmierci członka kasy z jego wkładu członkowskiego i oszczędności, wskazane zostały enumeratywnie w art. 14 ustawy
i są to:

1) kwota wydatkowana na koszty pogrzebu członka kasy w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku - osobie, która przedłoży rachunek stwierdzający wysokość poniesionych przez nią wydatków;

2) kwota nieprzekraczająca ogółem sumy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
w gospodarce narodowej, ogłaszana przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego,
w okresie 5 lat kalendarzowych poprzedzających wypłatę - jeżeli członek kasy pisemnie wskazał kasie osoby, na których rzecz wypłata ma nastąpić; osobami wskazanymi
przez członka kasy mogą być jego małżonek, zstępni, rodzice, dziadkowie i rodzeństwo;

3) kwota równa wpłatom na rachunki, dokonanym przez organ rentowy z tytułu świadczeń
z ubezpieczeń i zabezpieczeń społecznych, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunków, wskazaną we wniosku organu rentowego skierowanym
do kasy, wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

Tylko zatem osoby, na rzecz których dokonano ww. wypłat, można uznać za „inne osoby uprawnione”. Operacje polegające na innych niż wyżej wskazane wypłatach
z rachunku, jak również polegające na pokrywaniu przez kasę obciążeń figurujących
na rachunku należy zaś uznać za nieuprawnione. Kasa nie ma prawa do zaliczenia kwot wpłaconych na rachunek z tytułu świadczenia rentowego na poczet swoich należności np. rat udzielonej pożyczki. Należności tych, w razie śmierci posiadacza rachunku, kasa powinna dochodzić od jego spadkobierców. Samej kasy oszczędnościowo - kredytowej nie można uznać za inną osobę uprawnioną w rozumieniu art. 14 ustawy (por. analogicznie wyroki Sądu Apelacyjnego w Katowicach: z 7 marca 2007 r., III AUa 2847/05, LEX nr 339747;
z 9 wrzesnia 2010 r., III AUa 197/10, LEX nr 846519).

Bez znaczenia jest również okoliczność, że kasa nie ma możliwości wskazania osoby, która dokonała wypłat z konta, posługując się kartą płatniczą i kodem posiadacza rachunku. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z 6 maja 2009 r. ( II UZP 2/2009, LexPolonica nr 2030221, OSNP 2009, nr 19-20, poz. 265), stwierdzając, że dokonana
po śmierci posiadacza rachunku bankowego wypłata z tego rachunku, obejmująca świadczenie emerytalne przekazane za okres po śmierci uprawnionego, osobie posługującej się kartą płatniczą i kodem identyfikacyjnym, nie zwalnia banku od obowiązku zwrotu organowi rentowemu kwoty przekazanej na ten rachunek bankowy (por. także wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 maja 2008 r., III AUa 1580/07, LEX nr 491114; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 8 kwietnia 2009 r., III AUa 762/08, OSAŁ 2009/3/29). Pogląd ten znajduje zastosowanie również na gruncie analogicznej do art. 55 ustawy Prawo bankowe normy art. 14 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych.

W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, że wypłaty, których kasa dokonała
w niniejszej sprawie przed otrzymaniem wniosku organu rentowego nie zostały dokonane
na rzecz „innych uprawnionych osób”.

Logicznym jest, że skoro wypłaty nie zostały dokonane na rzecz „innych uprawnionych osób” w rozumieniu ustawy, nie mogła zostać również spełniona druga
ze wskazanych przesłanek. W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca w terminie 30 dni
od otrzymania wniosku organu rentowego nie poinformował zresztą organu o dokonanych wypłatach wraz ze wskazaniem osób, które je pobrały. Pierwszy wniosek organu rentowego
z 29 marca 2017 r. pozostał bez jakiejkolwiek odpowiedzi ze strony spółdzielczej kasy oszczędnościowo - kredytowej. Kasa odpowiedzi udzieliła dopiero pismem z 5 maja 2017 r., po upływie 30-dniowego terminu zakreślonego ustawą.

Odnosząc się do zarzutów dotyczących przedawnienia roszczeń, Sąd odwoławczy ponownie wskazuje, że przepis art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS zawiera bezwzględne zobowiązanie spółdzielczej kasy oszczędnościowo - kredytowej do zwrotu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kwoty świadczeń przekazanych na rachunek
za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy,
nie ustanawiając w tym zakresie żadnych ograniczeń. Brak jest przy tym podstaw
do odwoływania się do stosowania przepisów prawa cywilnego do oceny wymagalności
czy przedawnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2008 r., I UK 154/08, OSNP 2010/11-12/148).

W tym stanie rzeczy, nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji, Sąd Apelacyjny oddalił ja na podstawie art. 385 k.p.c., jak w pkt. 1 wyroku.

W pkt. 2 wyroku Sąd Apelacyjny zasądził od Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo - Kredytowej (...) na rzecz pozwanego organu kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję, działając z tym zakresie
na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 i art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 i § 10
ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.).

SSA Grażyna Czyżak SSA Lucyna Ramlo SSA Jerzy Andrzejewski