Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Piotr Górecki

Sędziowie: SSA Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga

SSO Ryszard Marchwicki / spr ./

Protokolant: st.sekr. sąd. Kinga Kwiatkowska

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2016 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Parafii R. p.w. św. J. C. (1) w O.

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...) przy zastępstwie procesowym Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 29 marca 2016 r. sygn. akt XII C 1183/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 5 a w ten sposób, że koszty postępowania poniesione przez powódkę i pozwany Skarb Państwa rozdziela stosunkowo obciążając nimi pozwanego w 53% a powódkę w 47% i z tego tytułu zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki 5.741,01 zł;

II. w pozostałym zakresie apelację oddala;

III. zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.

Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga Piotr Górecki Ryszard Marchwicki

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym do Sądu Okręgowego w Poznaniu w dniu 1 lipca 2011 r. powódka – Parafia (...) pod wezwaniem Świętego J. C. (1) w O. , reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, domagała się:

1) przyznania od pozwanej Agencji Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w P. na rzecz powódki odpowiednich nieruchomości zamiennych w zamian za nieruchomości przejęte przez Skarb Państwa, zapisane w księdze wieczystej O. tom 1 karta 7 stanowiące obecnie działki wymienione w załączonym do pozwu wykazie synchronizacyjnym (k.12-13) o powierzchni 2,7745ha , a nadto zobowiązania w tym celu Agencji Nieruchomości Rolnych – Oddział Terenowy w P. do wskazania odpowiednich nieruchomości zamiennych,

ewentualnie

2) przyznania od pozwanego Skarbu Państwa – Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w P. lub Starosty (...) na rzecz powódki odpowiednich nieruchomości zamiennych w zamian za przejęte nieruchomości, opisane w punkcie 1) o wartości ustalonej w uzasadnieniu pozwu, a nadto zobowiązania w tym celu pozwanego do wskazania odpowiednich nieruchomości zamiennych,

ewentualnie

3) zasądzenia pozwanego Skarbu Państwa – Starosty (...) na przywrócenie powódce własności nieruchomości stanowiącej obecnie działkę oznaczona numerem (...), ark. mapy (...), obręb (...) O., o powierzchni 0,1878ha,

ewentualnie

Sygn akt IACa 762/16

4) zasądzenia pozwanego Gminy C. na przywrócenie powódce własności nieruchomości stanowiących obecnie działki numer (...), ark. Mapy(...), obręb (...) O.,

ewentualnie

5) zasądzenia pozwanego Skarbu Państwa – Starosty (...) rzecz powódki kwoty 2.000.000zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za nieruchomości opisane w punkcie 1).

Ponadto, powódka wniosła o zasądzenie od pozwanych – stosownie do wyników postępowania - na rzecz powódki kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany Skarb Państwa – Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w P. oraz Starosta (...) , zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie powództwa w całości, ustalenie podmiotów reprezentujących Skarb Państwa, a nadto o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania wg norm przepisanych oraz kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej

W odpowiedzi na pozew pozwana – Agencja Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w P. wniosła o oddalenie powództwa wobec niej oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Pozwana Gmina C. wniosła o oddalenie powództwa w zakresie zasądzenia jej na przywrócenie powódce własności nieruchomości oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Postanowieniem wydanym w dniu 14 marca 2012r. Sąd Okręgowy w Poznaniu, na podstawie art. 67 § 2 k.p.c., wezwał do udziału w sprawie jako statio fisci Skarbu Państwa Wojewodę (...).

Wyrokiem z dnia 29 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Wojewody (...) na rzecz powódki kwotę 1.642.695 zł ( jeden milion sześćset czterdzieści dwa tysiące sześćset dziewięćdziesiąt pięć złotych ) z ustawowymi odsetkami od dnia 30 marca 2016 r do dnia zapłaty , w pozostałym zakresie powództwo oddalił , zasądził od powódki na rzecz pozwanej Agencji Nieruchomości Rolnych Oddział terenowy w P. oraz na rzecz pozwanej Gminy C. po 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego , koszty postępowania poniesione przez powódkę i pozwanego - Skarb Państwa rozdzielił stosunkowo obciążając nimi pozwanego w 82 % , a

Sygn akt IACa 762/16

powódkę w 18% i z tego tytułu : zasądził od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Wojewody (...) na rzecz powódki 14.117,94 zł oraz zasądził od powódki na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 1.296 zł , nieuiszczonymi kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa .

Postawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski Sądu Okręgowego:

Powodowa Parafia p.w. Świętego J. C. (1) w O. została erygowana w XIV wieku.

Aktualnie powodowa parafia posiada osobowość prawną w myśl art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła (...) w Rzeczypospolitej Polskiej.

Księga wieczysta O., powiat P. – Wschód, tom I karta 7 prowadzona była dla nieruchomości stanowiącej działki oznaczone numerami (...), o powierzchni 2,7745 ha. W 1946r. jako ich właściciel figurowała (...) Gmina K. w O..

Nieruchomość została przejęta przez Państwo, w trybie przepisów ustawy z dnia 20 marca 1950 r.. Protokołem przejęcia z dnia 29 kwietnia 1950 r. Okoliczność ta została potwierdzona protokołem przejęcia z dnia 29 kwietnia 1950 r. W protokole tym powierzchnię przejmowanych gruntów określono na 2,7747ha (w rzeczywistości powierzchnia ta była mniejsza i wynosiła 2,7745ha). Jednocześnie wskazano, że na parceli (...) jest budynek kościoła. Działka (...) stanowi rolę użytkowaną przez organistę. Reszta to rola użytkowana przez proboszcza.

Na podstawie decyzji z dnia 30 marca 1989r. wydanej przez Urząd Wojewódzki w P. Wydział ds. Wyznań działka oznaczona pierwotnie jako parcela (...)o powierzchni 0,10ha wraz z budynkiem K. została wyłączona spod przejęcia na własność Państwa, z przeznaczeniem na cele kultu religijnego, na rzecz Parafii (...) w O.. Obecnie w księdze wieczystej jako właściciel tej działki wskazana jest powódka.

W pozostałym zakresie przejmowane parcele ulegały przekształceniom i obecnie stanowią działki oznaczone numerami (...).

Działka (...) stanowi własność Skarbu Państwa, jest zabudowana budynkiem, w którym zlokalizowane są mieszkania socjalne w zarządzie Gminy C.. Działka (...)

Sygn akt IACa 762/16

pozostaje własnością Gminy C. i stanowi wewnętrzną drogę dojazdową. Działki (...) także stanowią własność pozwanej Gminy, ale zostały nabyte od osoby fizycznej i obecnie stanowią drogi gminne.

W piśmie z dnia 30 czerwca 1990 r. powodowa Parafia złożyła do Komisji Majątkowej w W. wniosek w postępowaniu regulacyjnym, o przywrócenie własności nieruchomości i przyznanie odszkodowania. Wniosek parafii został zarejestrowany pod sygnaturą W.KM-II - 611 /91.

Orzeczeniem częściowym z dnia 7 czerwca 1996r. Komisja Majątkowa, działając na podstawie art.61 ust.1 pkt 2 i art.63 ust.1pkt2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła (...) w Rzeczypospolitej Polskiej, przekazano na rzecz Parafii (...) pod wezwaniem Świętego J. C. (2) w O., na własność, w stanie wolnym od obciążeń, nieruchomość zamienną, położoną w obrębie O., gmina C., oznaczoną numerem ewidencyjnym (...), o powierzchni 1,75ha, objętą księgą wieczystą Kw nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Poznaniu. Nieruchomość pochodziła z zasobu Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa.

Łączna wartość rynkowa nieruchomości stanowiącej własność powódki (z pominięciem parceli (...)) według stanu zagospodarowania z chwili utraty przez Parafię Prawa własności i cen z daty wydania wyżej opisanego orzeczenia częściowego Komisji wynosiła 122.818zł. Przyznana nieruchomość zamienna była zaś warta 9.760zł.

W piśmie z dnia 28 lutego 2011 r. Komisja Majątkowa powiadomiła powodową parafię o nierozpatrzeniu wniosku o przywrócenie własności, pouczając jednocześnie o możliwości wystąpienia do Sądu o zasądzenie roszczenia w terminie 6 miesięcy.

Agencja Nieruchomości Rolnych nie posiada aktualnie w swoim zasobie nieruchomości zamiennych w zamian za przejętą sporną nieruchomość. W szczególności nieruchomości zaproponowane przez pozwaną w toku niniejszego postępowania stanowiące działki oznaczone numerami (...), z obrębu O., dla których Sąd Rejonowy Poznań Stare Miasto w P. prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) nie spełniają kryteriów nieruchomości zamiennych względem nieruchomości, których własności powódka została pozbawiona.

Wartość rynkowa nieruchomości przejętych przez Skarb Państwa na podstawie protokołu przejęcia datowanego na dzień 29 kwietnia 1950r. , z wyłączeniem nieruchomości zabudowanej budynkiem kościoła obecnie oznaczonej jako działka nr (...), według stanu zagospodarowania na dzień utraty przez powódkę praw i cen z chwili obecnej wynosi 1.785.538zł.

Sygn akt IACa 762/16

Powyższy stan faktyczny, w przeważającej części bezsporny między stronami, Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych wyżej dokumentów oraz ich kserokopii znajdujących się w aktach postępowania, aktach Komisji Majątkowej, jak również na podstawie opinii biegłych geodety oraz z zakresu szacowania nieruchomości.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał , że powództwo okazało się zasadne w przeważającej części.

Sąd Okręgowy wskazał , że podstawę prawną roszczenia powódki stanowią przepisy art. 61 oraz 63 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła (...) w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1169), zwaną dalej ustawą z dnia 17 maja 1989 r., konstytuujące tzw. roszczenie regulacyjne, przy czym podstawę rozpoznania niniejszego powództwa przez Sąd powszechny stanowi przepis art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła (...)w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2011 r. nr 18 poz. 89).

Zgodnie z art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., na wniosek kościelnych osób prawnych wszczyna się postępowanie, zwane dalej „postępowaniem regulacyjnym”, w przedmiocie przywrócenia im własności upaństwowionych nieruchomości lub ich części, przejętych w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki, jeżeli nie wydzielono z nich należnych w myśl tej ustawy gospodarstw rolnych proboszczów.

Nieruchomość będąca własnością powodowej parafii, została przejęta przez Państwo w trybie ustawy o dobrach martwej ręki, co jednoznacznie wynika z protokołu przejęcia pochodzącego z 29 kwietnia 1950 r.

W przekonaniu Sądu Okręgowego nie budzi wątpliwości, że powodowa Parafia zachowała zarówno termin do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania regulacyjnego przed Komisją Majątkową, jak również do wytoczenia powództwa „o zasądzenie roszczenia” na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r.

W myśl art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lutego 2011 r. , postępowanie regulacyjne przeprowadzała Komisja Majątkowa, złożona z przedstawicieli wyznaczonych w równej liczbie przez Urząd do Spraw Wyznań i Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski. Zgodnie z ustępem 3 ww. artykułu, wnioski o wszczęcie postępowania regulacyjnego należało zgłaszać w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy, po upływie którego roszczenia wygasały. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 11 października 1991 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła (...) w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z dnia 22 listopada 1991 r.) wnioski o wszczęcie

Sygn akt IACa 762/16

postępowania regulacyjnego, o którym mowa w art. 62 ust. 3 ww. ustawy, mogły być zgłaszane w terminie do dnia 31 grudnia 1992 r.

W aktach Komisji Majątkowej W.KM-II 611/91 znajduje się wniosek powodowej Parafii o wszczęcie postępowania regulacyjnego datowany na dzień 30 czerwca 1990 r. Sąd zauważa (choć żaden z pozwanych okoliczności tej nie podnosił), że na dokumencie tym nie zostało odnotowane, w jakiej dokładnie dacie wniosek ten wpłynął do Komisji (brak tzw. prezentaty), w aktach nie ma również koperty, w której przesłany został wniosek. Skoro jednak sygnatura akt sprawy jako datę wpływu wskazuje rok 1991, to nie powinno budzić wątpliwości, że wniosek do Komisji Majątkowej został przed upływem terminu określonego w art. 2 ustawy z dnia 11 października 1991 r.

Postępowanie prowadzone przed Komisją Majątkową ostatecznie nie doprowadziło do zawarcia ugody, mimo negocjacji w tym przedmiocie. W dniu 7 czerwca 1996 r. zapadło orzeczenie częściowe, w wyniku którego nie doszło do zaspokojenia roszczenia powódki w pełnej wysokości.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. (która weszła w życie w dniu 1 lutego 2011 r.), uczestnicy postępowań regulacyjnych, w których zespół orzekający lub Komisja Majątkowa w jej pełnym składzie nie uzgodniły orzeczenia przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, mogli w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania o tym pisemnego zawiadomienia, o którym mowa w art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., wystąpić o podjęcie zawieszonego postępowania sądowego lub administracyjnego, a jeżeli nie było ono wszczęte - wystąpić do sądu o zasądzenie roszczenia. Przy rozpoznawaniu sprawy sąd stosuje przepisy art. 63 ust. 1-3 ustawy, o której mowa w art. 1. W przypadku braku wystąpienia do sądu w tym okresie, roszczenie wygasało.

Zawiadomienie, o którym stanowił przepis art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. nastąpiło pismem Komisji z dnia 28 lutego 2011 r. Pozew w niniejszej sprawie został złożony w dniu 1 lipca 2011 r., a zatem w ustawowym terminie.

Nie budziło wątpliwości Sądu Okręgowego , że istnieje tożsamość pomiędzy podmiotem ujawnionym w księdze wieczystej jako właściciel a powodową parafią.

W zaborze pruskim, po wprowadzeniu pruskiego powszechnego prawa krajowego w (...). organizacja zarządu majątku kościelnego uległa dwukrotnej zmianie. Majątkiem kościoła miał zarządzać proboszcz z prowizorami, ale w przypadku gdy chodziło o gminę wyznaniową czyli zgromadzenie wiernych to powoływano pełnomocników i reprezentantów gminy. Ustawa z dnia 20 czerwca 1875 r. o zarządzie majątków w gminach kościelnych (...) zlikwidowała ten dualizm, ustalając kompetencje gminy wyznaniowej w zakresie

Sygn akt IACa 762/16

zarządu majątkiem kościelnym. Członkowie gminy wyznaniowej wybierali spośród siebie reprezentację i dozór kościelny.

Po I Wojnie Światowej na terytoriach dawnej Polski, które odzyskały niepodległość, aktem prawnym regulującym stosunki Kościoła (...) z Państwem Polskim był Konkordat zawarty w R. w dniu 10 lutego 1925 r. pomiędzy S. Apostolską a Rzeczpospolitą Polską (Dz.U. z 1925 nr 72 poz. 501 i 502). W artykule I konkordatu przewidziano, że Kościół (...), bez różnicy obrządków, korzystać będzie w Rzeczypospolitej Polskiej z pełnej wolności. Państwo zapewnia K. swobodne wykonywanie Jego władzy duchownej i Jego jurysdykcji, jak również swobodną administrację i zarząd sprawami i Jego majątkiem, zgodnie z prawami boskimi i prawem kanonicznym. W artykule XVI Konkordatu wskazano natomiast, że wszystkie polskie osoby prawne kościelne i zakonne mają, zgodnie z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, prawo nabywania, odstępowania, posiadania i administrowania według prawa kanonicznego swego majątku ruchomego i nieruchomego, jak również prawo stawania przed wszelkimi instancjami i władzami państwowymi dla obrony swych praw cywilnych. Osoby prawne kościelne i zakonne są uznane za polskie, o ile cele, dla których powstały, dotyczą spraw kościelnych lub zakonnych Polski, i o ile osoby upoważnione do reprezentowania ich i do zarządzania dobrami przebywają stale na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej. Osoby prawne kościelne i zakonne, nie odpowiadające powyższym warunkom, korzystać będą z praw cywilnych przyznawanych przez Rzeczpospolitą cudzoziemcom. W artykule XXIV Rzeczpospolita Polska uznała prawo osób prawnych kościelnych i zakonnych do wszystkich majątków ruchomych i nieruchomych, kapitałów, dochodów oraz innych praw, które te osoby prawne posiadają obecnie na obszarze Państwa Polskiego, jak również zgodziła się, aby wspomniane powyżej prawa własności w razie, gdyby nie były jeszcze wpisane do ksiąg hipotecznych na imię posiadających je osób prawnych ((...) K., (...), zostały do nich wpisane, a to na podstawie deklaracji właściwego O., poświadczonej przez właściwą władzę cywilną.

Zauważyć wypada jeszcze, że przepisy dotyczące osób prawnych w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r. znajdowały się w zasadzie w całym akcie prawnym, tj. kanonach 99, 100 § 1, 391 § 1, 471 § 1, 536 § 1, 676 § 1, 708, 1376 § 2, 1409, 1423 § 2, 1495 § 1, 1557 § 2.

W świetle orzeczeń Sądu Najwyższego z dnia 31 października 1930 r. (III.2C 231/30) oraz z 20 listopada 1931 r. (III.2C 229/31, O.S.P. 249/32) na obszarze byłego zaboru pruskiego przestały obowiązywać te przepisy, które ograniczały K. w jego zarządzie

Sygn akt IACa 762/16

majątkiem. Uznano, że po wejściu w życie konkordatu przestały istnieć gminy kościelne jako osoby prawne, a ich miejsce zajęły właściwe osoby prawa kanonicznego ( kościoły i beneficja). Przepisy ustawy z dnia 20 czerwca 1875 r. były bowiem sprzeczne z ustawodawstwem świeckim, tj. art. I, XV, XXV. Gminy nadal mogły jednak istnieć jako zjednoczenia parafian. Gmina przez swój dozór i reprezentację mogła nadal uchwalać podatek na mocy ustawy z 14.7.1905 r., natomiast organom tym odjęto kompetencje do zarządu majątkiem kościelnym.

Po II Wojnie Światowej orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmowało, że konkordat z 1925 r. utracił moc obowiązującą na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 12 października 1945 r. (w bliżej nieokreślonej dacie), co spowodowało również utratę mocy obowiązującej przepisów prawa kanonicznego jako przepisów prawa statutowego.
W postanowieniu z dnia 18 kwietnia 1963r. (I CR 223/63) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że stosownie do obowiązującego w PRL porządku prawnego osobowość prawną mają parafie , diecezje i diecezjalne seminaria duchowne Kościoła (...). Dla uzasadnienia swojego stanowiska Sąd Najwyższy powołał się na art. 70 Konstytucji lipcowej z 1952 r. przewidujący, że zasady stosunku Państwa do kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków wyznaniowych określą ustawy. Ponadto, w myśl art. 36 przepisów ogólnych prawa cywilnego, powstanie, ustrój i zakres zdolności prawnej i ustanie osoby prawnej określa ustawa oraz oparte na niej przepisy. Sąd uznał, że wobec utraty mocy przez Konkordat z 1925 r., właściwe są przepisy prawa polskiego, które zawierają jednak lukę, bowiem nie zostały wydane przepisy wykonawcze do art. 70 Konstytucji. W tym stanie rzeczy, lukę tę można wypełnić przez zastosowanie w drodze analogii innych przepisów.

Sąd Okręgowy wskazał , że orzeczenie Sądu Najwyższego z 1963 r. zostało poddane bardzo słusznej krytyce w glosie S. G. (1) (OSP 1965/1/6). Glosator zauważył bowiem, że żaden z przepisów, na które powołał się Sąd Najwyższy nie zajmuje się zagadnieniem osobowości prawnej jednostek organizacyjnych K. ani nawet nie nawiązuje do ich osobowości prawnej. Wskazał, że dekret z 1949 r., nowelizujący Prawo o stowarzyszeniach z 1932 r., groził rozwiązaniem stowarzyszeń (zrzeszeń), które były na podstawie art. 9 lit a) tego prawa w poprzednim jego brzmieniu, wyłączone spod działania przepisów ustawy, o ile nie uczynią obecnie zadość jego przepisom oraz przewidział rejestrację zakonów i kongregacji duchownych, jak również zrzeszeń mających na celu wykonywaniu kultu religijnego. Skutkiem znowelizowanego art. 9 lit a) Prawa o stowarzyszeniach nie było nadanie prawnie uznanemu związkowi religijnemu, a zatem i K. R. (...)charakteru osoby prawnej, lecz jedynie zwolnienie

Sygn akt IACa 762/16

istniejącej nadal osoby prawnej od podlegania przepisom tego prawa, a tym samym i od rejestracji. Z uwagi na powyższe, również dekret z 1949 r. nowelizujący Prawo o stowarzyszeniach wychodził z założenia, że utrata przez konkordat mocy obowiązującej, nie oznaczała w odniesieniu do niektórych osób prawnych utraty ich osobowości prawnej. Utrata osobowości prawnej przez wszystkie kościelne osoby prawne byłaby sprzeczna z obowiązującym porządkiem prawnym, gdyż nie do pomyślenia byłaby sytuacja, w której pod rządzami prawa o stowarzyszeniach z 1932 r. zarejestrowane prawnie nie uznane oraz wszystkie prócz K. R. (...) prawnie uznanie choć nie zarejestrowane na podstawie prawa o stowarzyszeniach kościoły i związki religijne oraz ich zakony posiadałyby osobowość prawną, której pozbawiony byłby K. R. (...) oraz jego zakon, kongregacje duchowne i inne zrzeszenia. A taki byłby sens uznawania, że co do jednostek K. R. (...) należy szukać uzasadnienia ich osobowości prawnej w aktach normatywnych, wydanych już po utracie mocy obowiązującej przez konkordat, co więcej, trzeba by było uznać, że z chwilą utraty mocy obowiązującej przez konkordat, całe mienie kościoła i jego jednostek przestałoby być mieniem kościelnym i to bez żadnych przepisów o jego przeznaczeniu (zgodnie z art. 2 ust. 1 dekretu z 1949 r. w razie niezarejestrowania stowarzyszenia, wyłączonego spod rejestracji uprzednio na podstawie art. 9 lit a), Rada Ministrów miała zadecydować o przeznaczeniu jego majątku).

Glosator podkreślił, że parafie i diecezje zachowały osobowość prawną bez potrzeby dokonywania rejestracji. Z kolei kościoły parafialne i katedry wraz z gruntem stanowią własność parafii względnie diecezji lub archidiecezji. Należały one bowiem do istoty parafii, tak jak kościół katedralny należał do istoty diecezji.

Nie do przyjęcia jest zdaniem Sądu I Instancji koncepcja, zgodnie z którą parafie Kościoła (...), w tym powodowa parafia, przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 maja 1989r o stosunku Państwa do Kościoła(...) w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz. U. z 2013r, poz. 1169, dalej nazywanej „ustawą z 1989r”) nie miały osobowości prawnej.

Sąd Okręgowy odwołał się również do analizy omawianego problemu zamieszczonej w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 lipca 2014r. w sprawie I A Ca 408/14. Sąd Apelacyjny podkreślił, że zwracano uwagę, że technika legislacyjna, którą posłużono się przy tworzeniu Konkordatu z 1917r. stała na bardzo niskim poziomie, co dotyczyło m.in. mnożenia w nim różnorakich bytów, które następnie określano jako „osoby moralne”, „osoby prawnicze” itp. Już na gruncie postanowień Konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską z 1925r (Dz. U. nr 72, poz. 501) skutkowało to

Sygn akt IACa 762/16

trudnościami w ustaleniu, które z tych podmiotów powinny być uznawane za osoby prawne na gruncie polskiego prawa stanowionego. Przyjąć jednak należy, że niewątpliwie za osoby prawne uznawać należało parafie, jako synonim określenia „Kościół parafialny” (por. K.. (...) w/w Kodeksu), co potwierdzała akceptowana przez K. wykładnia Kodeksu (zob. fragment pracy ks. F. B. „Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa”, k. 437 -437 akt). Z kolei po wygaśnięciu Konkordatu, co, zdaniem Polski, nastąpiło w okresie II wojny światowej na skutek jednostronnych działań S. Apostolskiej, kwestia klasyfikacji kościelnych jednostek organizacyjnych na podstawie prawa kanonicznego straciła, z punktu widzenia prawa stanowionego, znaczenie. Nie oznaczało to, że wszystkie istniejące dotychczas na gruncie postanowień konkordatowych podmioty prawa kościelnego z tą chwilą utraciły automatycznie osobowość prawną. Od tego momentu jednak o istnieniu osobowości prawnej tych jednostek decydowało wyłącznie wewnętrzne ustawodawstwo polskie. W kolejnych przepisach ogólnych prawa cywilnego istnienie osobowości prawnej poszczególnych jednostek organizacyjnych co do zasady uzależniono od przyznania jej im w drodze ustawy lub opartych na niej przepisów (por. art. 36 ustawy z dnia 18 lipca 1950r – Przepisy ogólne prawa cywilnego, Dz. U. nr 34, poz. 311 oraz art. 33 kc). Jest przy tym oczywiste, że na równi z przyznaniem osobowości prawnej należało traktować jej uznanie przez ustawodawcę w stosunku do dotychczas istniejących kościelnych jednostek organizacyjnych (zob. bliżej: J. O., „Niektóre problemy dotyczące statusu prawnego Kościoła (...) w PRL”, Państwo i Prawo, nr 3 z 1988r, str. 106-107).

Należy w związku z tym zauważyć, że ustawodawca przed 1989r uznawał expressis verbis osobowość prawną w stosunku do takich jedynie kościelnych osób prawnych, jak parafie, diecezje oraz seminaria duchowne (przyjąć należy, że analogiczny status przyznawano zakonom i prowincjom zakonnym). Odrzucano natomiast, w tym także w judykaturze i doktrynie, koncepcję, zgodnie z którą taką podmiotowość miałyby w dalszym ciągu zachowywać tego rodzaju twory, jak np. „kościół parafialny” czy „beneficjum”, które potraktowane zostały prawidłowo jako jedynie elementy majątkowe struktury kościelnej, zarządzane przez „właściwe” kościelne osoby prawne (por. np. art. 1 i 2 dekretu z 31 grudnia 1956r o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych, Dz. U. z 1957r, nr 1, poz. 6, ustawa z dnia 23 czerwca 1971r o przejściu na osoby prawne Kościoła (...) oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Dz.U. nr 16, poz. 156, § 1 pkt. 1 Zarządzenia Dyrektora (...) Do Spraw Wyznań z dnia 13 sierpnia 1971r w sprawie wykonania przepisów ostatnio wymienionej ustawy, M.P., nr 44, poz. 284, postanowienia

Sygn akt IACa 762/16

Sądu Najwyższego: z dnia 18 kwietnia 1963r w spr. I CR 223/63, OSNC, z. 10 z 1964r, poz. 198, z dnia 16 maja 1964r w spr. II CR 221/64, OSNCP, z. 6 z 1965r, poz. 99 oraz z dnia 5 lutego 1966r w spr. II CR 47/66, LEX nr 5936, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1968r w spr. III CZP 86/67, OSNCP, z. 6 z 1968r, poz. 100, S. G., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1963r w spr. I CR 223/63, OSPiKA, nr 1 z 1965r, str. 12 -16). Wydaje się zresztą, że z podmiotów określanych jako „osoby moralne, prawnicze” itp. w K.P.K. z 1917r to właśnie parafie i diecezje, jako jednostki o charakterze terytorialno – osobowym, posiadały najbardziej typowe cechy, charakterystyczne dla osób prawnych w rozumieniu prawa państwowego (cywilnego). W związku z tym składniki mienia kościelnego, z punktu widzenia prawa cywilnego stanowiły, przed dniem wejścia w życie ustawy z 1989r, własność poszczególnych parafii.

Odnosi się to także nieruchomości, której dotyczy niniejsze postępowanie, co przesądza zdaniem Sądu Okręgowego o istnieniu po stronie powodowej parafii legitymacji czynnej w postępowaniu regulacyjnym oraz w niniejszym procesie. Dodatkowo zważyć trzeba, że decyzja z dnia 30 marca 1989 r. wydana przez Urząd ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w P., na mocy której wyłączono spod przejęcia działkę zabudowaną budynkiem kościoła, została wydana na rzecz Parafii (...) w O. i była adresowana do powódki. To powódka wpisana jest obecnie jako właściciel tej nieruchomości. W momencie wydania tej decyzji pozwany nie kwestionował prawa własności powódki do części nieruchomości, która przecież także została uwzględniona w protokole przejęcia z 29 kwietnia 1950r.. Tym samym nie sposób znaleźć racjonalnych argumentów dla odmiennego stanowiska w niniejszym procesie.

W ocenie Sądu nie może ulegać wątpliwości, iż do przejęcia nieruchomości powódki doszło na podstawie przepisów ustawy o dobrach martwej ręki, albowiem wynika to jednoznacznie z protokołu przejęcia. Nie można natomiast zgodzić się z poglądem strony pozwanej, że proboszczowi wydzielono gospodarstwo rolne, co implikuje wniosek, że nieruchomość nie podlega regulacji.

Stosownie do treści art.61ust.1 pkt 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła (...) w Rzeczpospolitej Polskiej na wniosek kościelnych osób prawnych wszczyna się postępowanie regulacyjne w przedmiocie przywrócenia im upaństwowionych nieruchomości lub ich części przejętych w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki, jeżeli nie wydzielono z nich należnych w umyśl tej ustawy gospodarstw rolnych proboszczów (…).

Sygn akt IACa 762/16

Jak wynika natomiast z art.1 ust. 1 tej ustawy o dobrach martwej ręki wszystkie nieruchomości ziemskie związków wyznaniowych przejęto na własność Państwa. Zgodnie z ust.2 tego przepisu nie podlegały jednak przejęciu kościelne nieruchomości ziemskie stanowiące gospodarstwa rolne proboszczów, które Państwo poręczało pełniącym te funkcje duchownym, jako podstawę ich zaopatrzenia. Jednocześnie art.4 ust.1 omawianej ustawy definiuje pojęcie nieruchomości ziemskich związku wyznaniowego w rozumieniu ustawy podając, że są to wszelkie nieruchomości ziemskie, należące do kościoła lub innego związku wyznaniowego albo do innych instytucji, zakładów, zakonów lub jakichkolwiek innych jednostek organizacyjnych i organów, bez względu na formę prawną oraz cele, na jakie dotychczas obracane były dochody z tych nieruchomości. Jednocześnie o tym, czy nieruchomość ziemska posiadała charakter nieruchomości związku wyznaniowego w rozumieniu zacytowanego przepisu orzekał Minister Administracji Publicznej. W niniejszej sprawie brak takiego orzeczenia, a skoro rozstrzyganie tej kwestii należy do trybu administracyjnego to Sąd, z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej, w tym zakresie nie może czynić żadnych własnym ustaleń. Z art.4 ust. 2 wynika natomiast, że gospodarstwami rolnymi proboszczów, które Państwo poręcza tym duchownym na podstawie art.1 ust.2, są nieruchomości ziemskie (ust.1), choćby oddane w dzierżawę w granicach do 50ha, a na terenie województw (...), (...) – do 100ha. W przypadku, gdy gospodarstwo rolne proboszcza przekraczało granicę obszaru , określoną w ust.2 , przejęciu na rzecz państwa podlegała jedynie nadwyżka obszaru ponad tę granicę. I w tym przypadku o tym, czy nieruchomość stanowi gospodarstwo rolne proboszcza orzekał Minister Administracji Publicznej, a o określeniu nadwyżki, podlegającej przejęciu (ust.3) orzekał Minister Rolnictwa i Reform Rolnych w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej. Nie może ulegać wątpliwości, że w odniesieniu do spornej nieruchomości nie została wydana żadna tego rodzaju decyzja (w każdym razie pozwany jej nie przedstawił), a skoro w grę wchodził tryb administracyjny to wobec braku decyzji Sąd nie jest władny obecnie oceniać, czy istniały warunku do wydania tego rodzaju aktu administracyjnego. Stąd nieuprawniony jest wniosek, że z nieruchomości wydzielono gospodarstwo rolne proboszcza (abstrahując od faktu, że przejęciu mogła podlegać tylko nadwyżka ponad 50ha – argument wynikający z brzmienia art.4 ust.3; a powierzchnia całej nieruchomości wynosiła 2,7745ha) wyprowadzany tylko z faktu, że powódka pozostała właścicielem części nieruchomości o powierzchni 0,1ha (Państwo nie przejęło tej części nieruchomości).

Sąd I Instancji podkreślił , iż część w.w nieruchomości nie objęta przejęciem, której dotyczyła decyzja (...) ds. Wyznań z 30 marca 1989r. stanowiła działkę zabudowaną

Sygn akt IACa 762/16

budynkiem kościoła nie zaś gospodarstwo rolne proboszcza. Tym samym stwierdził , że nie zostało wydzielone w myśl przepisów tej ustawy gospodarstwo rolne proboszcza, a to z kolei implikowałoby wniosek o zaktualizowaniu się przesłanki z art.61ust.ust.1 pkt 2 ustawy o stosunku Państwa do K.. Powyższe sprawia, że roszczenie regulacyjne powódki co do samej zasady jest usprawiedliwione i ocenić należy, który ze sposobów regulacji winien mieć w sprawie zastosowanie.

W pierwszej kolejności Sąd rozważał możliwość fizycznego zwrotu wywłaszczonych nieruchomości i uznał, że taka forma uwzględnienia roszczenia regulacyjnego powódki napotyka, w okolicznościach niniejszej sprawy, niemożliwe do przezwyciężenia przeszkody. Znaczna część nieruchomości została sprzedana osobom fizycznym, a regulacja nie może naruszać praw osób trzecich (w szczególności rolników indywidualnych - art.61ust.4 pkt 3 ustawy). Działka należąca do Skarbu Państwa jest zabudowana budynkiem mieszkalnym z lokalami socjalnymi, a działki stanowiące własność Gminy C. stanowią drogi, a zatem przywrócenie własności natrafiałoby trudne do przezwyciężenia przeszkody (art.63 ust.1 pkt 2 ustawy). Tym samym stwierdzić trzeba, ze regulacja poprzez przywrócenie własności byłaby wykluczona.

Jak już wyżej wskazano, w obowiązującym do dnia 20 czerwca 2011 r. stanie prawnym, zagadnienie związane z dostarczeniem nieruchomości zamiennej uregulowane było w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1990 r., wydanym na podstawie art. 63 ust. 9 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Przepis ten został uznany za niezgodny z Rzeczypospolitej przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 8 czerwca 2011 r., K 3/09 (OTK-A 2011, nr 5, poz. 39).

Możliwość przyznania nieruchomości zamiennej, w postępowaniu regulacyjnym wynika bezpośrednio z ustawy (art. 63 ust. 1 pkt 2 ustawy). W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, swoboda tworzenia rozporządzenia była za duża, gdyż w delegacji ustawowej z art. 63 ust. 9 ustawy Trybunał nie odnalazł wytycznych dotyczących treści rozporządzenia. Również z całokształtu regulacji ustawy o stosunku Państwa do Kościoła (...) nie da się wywieść wskazówek, w jaki sposób uregulować treść rozporządzenia. Samo stwierdzenie, że prawodawca określi mienie, które może podlegać postępowaniu regulacyjnemu, nie przesądza o tym, jakimi kryteriami ma się kierować Rada Ministrów przy określaniu nieruchomości zamiennych w postępowaniu regulacyjnym. Niezależnie od tego Konstytucja przewiduje unormowanie określonych spraw w drodze ustawy. Dotyczy to w szczególności prawnej regulacji wolności i praw człowieka i obywatela, a także wielu zagadnień dotyczących jednostek samorządu terytorialnego. Wymóg unormowania

Sygn akt IACa 762/16

określonych spraw w drodze ustawy nie ma charakteru bezwzględnego i nie wyklucza rozporządzeń w tym zakresie, tyle że w myśl art. 92 ust. 1 Konstytucji rozporządzenia są wydawane w celu wykonania ustawy. Oznacza to, że rozporządzenie jako akt wykonawczy do ustawy nie może normować spraw o istotnym znaczeniu z punktu widzenia normowanej dziedziny oraz założeń ustawy. Dlatego też wszelkie sprawy istotne muszą zostać unormowane bezpośrednio w ustawie. Zaskarżony przepis takie istotne sprawy przekazał do określenia w drodze rozporządzenia. Chodzi bowiem o określenie „z mienia których państwowych jednostek organizacyjnych lub mienia komunalnego może być wyłączona nieruchomość w celu jej przekazania jako nieruchomość zamienna”. Rada Ministrów ma zatem określić, które nieruchomości państwowe i komunalne mogą być przekazywane jako nieruchomości zamienne. Wymienione sprawy mają zaś istotne znaczenie zarówno z punktu widzenia statusu gmin, jak i założeń ustawy o stosunku Państwa do Kościoła (...), co oznacza, że uzyskała możliwość uregulowania kwestii istotnej, która powinna znajdować się w ustawie, a nie w rozporządzeniu jako akcie wykonawczym do ustawy.

Mimo, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności art. 63 ust. 9 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. z Konstytucją nie był równoznaczny ze stwierdzeniem niezgodności z Konstytucją wydanego na podstawie tego przepisu rozporządzenia z 21 grudnia 1990 r., to zgodnie z ogólnosystemowymi regułami kolizyjnymi, rozporządzenie również traci moc obowiązującą. Derogacja delegacji ustawowej sprawiła, że utracił moc również akt wykonawczy wydany na podstawie tego przepisu.

W stanie prawnym istniejącym po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 8 czerwca 2011 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach, w wyroku z dnia 25 czerwca 2013 r., w sprawie I ACa 826/12 (opubl. Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych) przyjął, że brzmienie przepisu art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy regulacyjnej nie pozwala na taką konkretyzację zawartej w niej normy materialnoprawnej, która kształtowałaby szczegółowo treść uprawnień i obowiązków i to konkretnego ich adresata. Powinna bowiem określać podmiot (jednostkę budżetową państwa) zobowiązany do wypłaty odszkodowania. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach, przekłada się to na stwierdzenie, że nie zawiera on niezbędnych elementów na skonstruowanie roszczenia regulacyjnego, zwłaszcza że dyrektyw interpretacyjnych nie należy poszukiwać w ustalonych zasadach techniki prawodawczej, lecz w systemie obowiązującego prawa, które nie zawsze odpowiada tym zasadom, na co wskazuje regulacja zawarta w § 11 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie zasad techniki prawodawczej (Dz. U. Nr 100, poz. 908). Tym samym Sąd uznał, że powód nie mógł uzyskać wyroku uwzględniającego niedookreślone ustawowo

Sygn akt IACa 762/16

roszczenie regulacyjne. Sąd stanął na stanowisku, że art. 4 ust. 1 ustawy nowelizacyjnej, a zwłaszcza art. 63 ust. 1 ustawy regulacyjnej w obecnym jego kształcie, ma charakter przepisu blankietowego i wymaga uzupełnienia w formie ustawy, przede wszystkim w kierunku wskazania jakim warunkom muszą odpowiadać nieruchomości zamienne i z mienia jakich podmiotów oraz w jakim trybie i na jakich zasadach mogą być wyłączone z mienia tych podmiotów oraz określać podmiot (jednostką budżetową państwa) zobowiązany do wypłaty odszkodowania o którym mowa w art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy z 17 maja 1989 r. Sąd w ramach swoich funkcji orzeczniczych dokonuje bowiem wykładni przepisów prawa, ale nie może to być wykładnia prawotwórcza.

Powyżej zaprezentowanego poglądu Sąd Okręgowy nie podzielił. W teorii prawoznawstwa przyjmuje się, że przepisy blankietowe to takie, które stanowią, w jaki sposób mogą albo muszą zostać uregulowane określone sprawy (zob. S. Wronkowska. Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa. Część I. Wydawnictwo Ars Boni et Aequi Poznań 2002, str. 91-92). Innymi słowy przepisy blankietowe głoszą, że bliższe określenie co do adresata, okoliczności lub nakazywanego czynu zostaną ustanowione w przyszłości przez organ uzyskujący do tego kompetencje. Wbrew zapatrywaniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach, norma wynikająca z art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. nie ma charakteru blankietowego, gdyż nie pozostawia uregulowania określonych spraw do kompetencji określonego podmiotu, a jedynie nie precyzuje podmiotu obowiązanego do dostarczenia nieruchomości zamiennej / zapłaty odszkodowania. Stan prawny niniejszej sprawy różni się bowiem w sposób znaczny od tego, który był przedmiotem orzekania Sądu Najwyższego w sprawie I CSK 547/11 i do którego odwołał się Sąd Apelacyjny w Katowicach dla poparcia swojej argumentacji. W postępowaniu tym uznano bowiem za blankietowy przepis art. 7 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz.U. Nr 97, poz. 1051). Stanowił on, że roszczenia osób fizycznych, byłych właścicieli lub ich spadkobierców, z tytułu utraty własności zasobów wymienionych w art. 1, zaspokojone zostaną w formie rekompensat wypłaconych ze środków budżetu państwa na podstawie odrębnych przepisów. Odrębne przepisy nie zostały jednak ustanowione, co musiało skutkować przyjęciem, że przepis o takiej treści ma charakter blankietowy.

W ocenie Sądu Okręgowego, w okolicznościach niniejszej sprawy – wobec wyeliminowania przepisu art. 63 ust. 9 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – niewątpliwym jest, że skoro zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym, zobowiązania wojewódzkich rad narodowych przejął Skarb Państwa, to tym

Sygn akt IACa 762/16

samym obowiązanym zarówno do dostarczenia nieruchomości zamiennej, jak i zapłaty odszkodowania jest Skarb Państwa. Z kolei ustalenie właściwej statio fisci z działalnością której wiąże się dochodzone roszczenie regulacyjne było już przedmiotem analizy Sądu w niniejszym uzasadnieniu. Wobec brzmienia art. 24 ust. 1a ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, również (...) odpowiedzialny jest za dostarczenie nieruchomości zamiennej w zamian za wywłaszczoną nieruchomość rolną.

Kolejna zdaniem Sądu Okręgowego , wątpliwość interpretacyjna pojawia się na tle art. 63 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., bowiem ustawodawca nie sprecyzował, na kim spoczywa obowiązek wskazania odpowiedniej nieruchomości zamiennej, która może być przyznana, gdyby przywrócenie własności natrafiło na trudne do przezwyciężenia przeszkody. Odwołując się do ogólnych reguł dowodowych można by argumentować, że skoro powodowa parafia domaga się przyznania nieruchomości zamiennej powinna wskazać tę nieruchomość. Sąd Okręgowy miał jednak na względzie, że w obowiązującym stanie prawnym powódka nie ma możliwości samodzielnego ustalenia, które nieruchomości należą do Skarbu Państwa, bowiem nie funkcjonuje żaden rejestr nieruchomości zawierający dane ich właścicieli, do którego każdy podmiot miałby swobodny dostęp. Zgodnie z art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne, starosta udostępnia dane ewidencji gruntów i budynków zawierające dane osobowe podmiotów, o których mowa w art. 20 ust. 2 pkt 1 i art. 51, oraz wydaje wypisy z operatu ewidencyjnego, zawierające takie dane osobowe, na żądanie: 1) właścicieli oraz osób i jednostek organizacyjnych władających gruntami, budynkami lub lokalami, których dotyczy udostępniany zbiór danych lub wypis; 2) organów administracji publicznej albo podmiotów niebędących organami administracji publicznej, realizujących, na skutek powierzenia lub zlecenia przez organ administracji publicznej, zadania publiczne związane z gruntami, budynkami lub lokalami, których dotyczy udostępniany zbiór danych lub wypis; 3) innych podmiotów niż wymienione w pkt 1 i 2, które mają interes prawny w tym zakresie. Powodowa parafia miałaby wprawdzie interes prawny w rozumieniu powołanego przepisu do uzyskania danych z ewidencji gruntów, jednakże uzyskanie takich danych nie oznaczałoby jeszcze, że nieruchomość taka może stanowić nieruchomość zamienną. W przekonaniu Sądu Okręgowego, aby zdefiniować nieruchomość zamienną należy odnieść się do przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, które posługują się również pojęciem nieruchomości zamiennej. Zamienność nieruchomości należy postrzegać pod względem prawnym i faktycznym w kontekście ustawowego pojęcia nieruchomości podobnej, określonego w art. 4 pkt 16 u.g.n. Jeżeli bowiem odszkodowanie określane jest na podstawie wartości nieruchomości

Sygn akt IACa 762/16

podobnych do wywłaszczanej (art. 153 ust. 1 i art. 154 ust. 1 GospNierU), to tym bardziej za nieruchomość zamienną należy przyjąć nieruchomość podobną, właśnie ze względu na ekwiwalentność jej cech wartościotwórczych wobec nieruchomości wywłaszczonej. Wtedy bowiem podmiot wywłaszczany zachowuje możliwość adekwatnego sposobu wykonywania przyznanych praw do nieruchomości zamiennej, w stosunku do wykonywania praw, których jest pozbawiany w drodze wywłaszczenia (zob. M. Wolanin [w:] Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz. C.H. Beck. Wydanie 3. Warszawa 2013, komentarz do art. 131, teza 1). Z kolei art. 4 pkt 16 ustawy o gospodarce nieruchomościami stanowi, że nieruchomość podobna to taka, która jest porównywalna z nieruchomością stanowiącą przedmiot wyceny, ze względu na położenie, stan prawny, przeznaczenie, sposób korzystania oraz inne cechy wpływające na jej wartość. Ma to o tyle istotne znaczenie, że powódka samodzielnie nie jest w stanie ustalić stanu prawnego nieruchomości będących własnością pozwanego Skarbu Państwa, a precyzyjniej, czy nie są one dotknięte wadami prawnymi, np. nie toczy się postępowanie o zwrot tych nieruchomości. Poza tym, przy przyjęciu idealnych założeń, Skarb Państwa jako właściciel powinien posiadać wiedzę, jakimi nieruchomościami dysponuje i przedłożyć ich listę tak, by powód mógł przeprowadzić ich analizę mającą na celu zbadanie, która nieruchomość odpowiada legalnej definicji nieruchomości podobnej mogącej stanowić nieruchomość zamienną. Stanowisko pozwanego, negujące możliwość zobowiązania go do przedstawienia nieruchomości zamiennych jest niezrozumiałe, gdyż nakazuje przyjąć, że pozwany nie wie, jaki jest jego aktualny stan posiadania. W tym miejscu zauważyć należy jeszcze, że w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 maja 2011 r. wydanego w sprawie I ACa 356/11, w której przedmiotem sporu było również analogiczne do niniejszego roszczenie regulacyjne, Sąd Apelacyjny w Poznaniu wskazał, że „ w sytuacji braku możliwości powódki doprecyzowania roszczenia poprzez wskazanie konkretnych nieruchomości zamiennych, Sąd winien zobowiązać pozwanych do przedstawienia list nieruchomości i z tego wykazu, przy aktywnym uczestnictwie powódki oraz pozwanych dokonać oceny, które z nich spełniają kryteria zamiennych”.

W przedmiotowej sprawie działając na wniosek strony powodowej, zarządzeniem z dnia 20 stycznia 2015 r. (k.662), doręczonym pełnomocnikowi pozwanego Skarbu Państwa w dniu 30 stycznia 2015 r., a pełnomocnikowi pozwanej (...) dzień wcześniej, Sąd zobowiązał do przedłożenia do terminu rozprawy wyznaczonej na dzień 15 kwietnia 2015r. listy nieruchomości zamiennych (wskazując kryteria jakie proponowane nieruchomości mają spełniać), pod rygorem skutków z art.233§2kpc, w szczególności zaś uznania, że pozwani nie dysponują nieruchomościami zamiennymi. Pozwany (...) pismem z dnia 7 kwietnia 2015r.

Sygn akt IACa 762/16

zaproponował nieruchomości zamienne, które stosownie do niekwestionowanej opinii biegłego nie spełniały jednak kryteriów podobieństwa. Skarb Państwa natomiast nie wystosował żadnej odpowiedzi.

Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że odmowa przedstawienia przez Skarb Państwa listy nieruchomości zamiennych musi prowadzi do wniosku, że Skarb Państwa takimi nieruchomościami nie dysponuje.

Sąd Okręgowy powołał się na pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 lipca 2014r., w którym Sąd ten odniósł się do kwestii obciążenia pozwanego niekorzystnymi skutkami prawnymi nie wskazania przez niego ewentualnej nieruchomości zamiennej. Sąd wskazał, że pozwany zdaje się tu forsować tezę, zgodnie z którą, o ile uprawniony nie wskaże, i to skutecznie, nieruchomości zamiennej, która mogłaby być mu przyznana na podstawie art. 63 ust. 1 pkt. 2 ustawy z 1989r, to tym samym niedopuszczalne jest przeprowadzenie regulacji przez przyznanie odszkodowania, o jakim mowa w art. 63 ust. 1 pkt. 3 tej ustawy. Tymczasem taka wykładnia byłaby niedopuszczalna, jako sprzeczna z celami postępowania regulacyjnego. W rzeczywistości uprawniony nie jest w stanie ustalić i wskazać nieruchomości, które mogłyby spełniać dokładnie parametry wymagane dla nieruchomości zamiennej. W praktyce zatem wykonanie regulacji w ten sposób wymagać będzie zawsze odpowiedniej kooperacji wszystkich uczestników postępowania regulacyjnego. Jakkolwiek rzeczywiście wydaje się to być sprzeczne z istotą kontradyktoryjnego procesu cywilnego, to jest jednak prostą konsekwencją takiego a nie innego ukształtowania postępowania regulacyjnego, które w intencji ustawodawcy miało mieć, co do zasady, charakter koncyliacyjny i kończyć się zawarciem ugody przed Komisją Majątkową. Niewykluczone, że wynikających stąd problemów można by uniknąć, lub co najmniej w istotny sposób je ograniczyć, gdyby rozpoznawanie spraw „regulacyjnych” z ustawy z 1989r przekazane zostało do postępowania nieprocesowego, w którym sąd miałby zdecydowanie większe pole manewru, zarówno w zakresie merytorycznego orzekania, jak i prowadzenia z urzędu postępowania dowodowego. Byłoby to też, jak się wydaje, zgodne z myślą wyrażoną w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2012r w spr. V CSK 207/11 (opubl. w: OSNC – ZD, z. C z 2012r, poz. 69).

Odpowiedzialność Agencji Nieruchomości Rolnych dotyczy jedynie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, o ile znajduje się ona w zasobie Agencji oraz dostarczenia nieruchomości zamiennej w zamian za nieruchomość wywłaszczoną. Wprawdzie ustawa stanowi, że (...) reprezentuje Skarb Państwa a postępowaniu regulacyjnym, to jednak nie można uznać, aby podmiot ten odpowiedzialny był również do zapłaty odszkodowania.

Sygn akt IACa 762/16

Agencja Nieruchomości Rolnych nie przejęła bowiem zobowiązań Skarbu Państwa, a jedynie wykonuje uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do nieruchomości rolnych. Z ustalonego stanu faktycznego wynikało, że (...) nie posiada nieruchomości zamiennych o podobnych parametrach do działek przejętych przez Państwo, których dotyczy niniejsze postępowanie, co w konsekwencji musiało skutkować oddaleniem powództwa w stosunku do tego podmiotu.

W tej sytuacji, zaktualizowało się po stronie powódki roszczenie odszkodowawcze przewidziane w art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., którego adresatem jest Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...).

W celu ustalenia wysokości odszkodowania Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości na okoliczność ustalenia wartości rynkowej nieruchomości według stanu na dzień przejęcia nieruchomości przez Państwo i cen z chwili obecnej. Spośród zarzutów sformułowanych przez stronę pozwaną przeciwko prawidłowości opinii szczególnie ważki był zarzut przyjęcia przez biegłego niewłaściwego momentu oceny przeznaczenia nieruchomości na potrzeby opinii. Pozwany Skarb Państwa stał na stanowisku, że przeznaczenie nieruchomości należy oceniać według daty przejścia na rzecz Skarbu Państwa własności przedmiotowej nieruchomości tj. na dzień 23 marca 1950r. (a bezsporne jest, że nieruchomość miała wówczas charakter rolny). Obecnie przeznaczenie zmieniło, a nieruchomości są przeznaczone pod tereny zieleni chronionej, zieleni izolacyjnej, drogi publiczne, drogi odjazdowe, tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, tereny zabudowy mieszkaniowej w usługami (k.541). Jednocześnie pełnomocnik pozwanego zarzucił niekonstytucyjność §52 ust.2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (D.U nr 207, poz.2109 ze zmianami), z którego wynika, że przy określaniu wartości nieruchomości na potrzeby regulacji spraw majątkowych kościelnych osób prawnych i związków wyznaniowych dla ustalenia odszkodowania przyjmuje się stan nieruchomości z dnia utraty praw przez kościelną osobę prawną, a ceny i przeznaczenie nieruchomości – z dnia ustalania odszkodowania. Biegły dokonując wyceny uwzględnił - stosownie do zapisów powołanego rozporządzenia - aktualne przeznaczenie nieruchomości.

Sąd Okręgowy nie podzielił poglądu strony pozwanej – szeroko opisanego w piśmie procesowym z dnia 22 grudnia 2014r. – o niekonstytucyjności cytowanego przepisu rozporządzenia, w szczególności z uwagi na przekroczenie granic delegacji. Zdaniem Pozwanego Skarbu Państwa kwestionowany przepis dotyczy problematyki odszkodowawczej,

Sygn akt IACa 762/16

nie zaś rodzajów metod i technik wyceny, czy też sposobu określenia wartości nieruchomości. Jak wynika z art.159u.g.n ustawa zawiera upoważnienie dla Rady Ministrów do uregulowania w drodze rozporządzenia m.in. sposobów określenia wartości nieruchomości przy uwzględnieniu sposobu określenia wartości nieruchomości dla różnych celów. Z §1 Rozporządzenia wynika natomiast, że określa ono m.in. sposoby określenia wartości nieruchomości dla różnych celów. Zestawiając te przepisy nie sposób dopatrzeć się jakiegokolwiek przekroczenia delegacji ustawowej. Idąc dalej stwierdzić trzeba, że nie jest sprzeczne z u.g.n ani Konstytucją takie uregulowanie sposobu ustalania odszkodowania w tzw. postępowaniach regulacyjnych, że przy sporządzaniu operatu bierze się pod uwagę przeznaczenie nieruchomości z daty ustalania odszkodowania. Zważyć bowiem trzeba, jak to wyżej zostało opisane, że ustawodawca skonstruował w ustawie jedno roszczenie regulacyjne przysługujące kościelnej osobie prawnej, które może być zaspokojone na trzy nierównorzędne sposoby – podstawowym sposobem regulacji jest zaś przywrócenie własności nieruchomości. Gdyby zatem można było, m.in. w sprawie niniejszej, zastosować ten pierwszy sposób regulacji, to powódka otrzymałaby nieruchomości z aktualnym ich przeznaczeniem. Skoro tak, to odszkodowanie winno uwzględniać również aktualne przeznaczenie nieruchomości.

Nie ulega wątpliwości, iż wartość nieruchomości powódki przejętych w trybie ustawy o dobrach martwej ręki z dniem 23 marca 1950r. (z pominięciem pozostawionej powódce działki zabudowanej budynkiem kościoła) według stanu zagospodarowania na dzień utraty przez powódkę praw, a przeznaczenia i cen z chwili obecnej wynosi 1.785.538zł, co zostało potwierdzone opinią biegłego rzeczoznawcy majątkowego.

Jednocześnie Sąd Okręgowy stwierdził , że nie mógł pominąć okoliczności, iż Komisja Majątkowa w dniu 7 czerwca 1996r. wydała orzeczenie częściowe przyznając powódce na częściowe zaspokojenie roszczenia nieruchomość zamienną. Z orzeczenia nie wynika jednocześnie w zamian za jaką nieruchomość przyznawana jest nieruchomość zamienna. Okoliczności tej nie można wywnioskować także na podstawie innych dokumentów zgromadzonych w aktach Komisji Majątkowej. Sąd poszukiwał obiektywnego kryterium pozwalającego na ustalenie w jakim zakresie roszczenie regulacyjne powódki zostało zaspokojone w postępowaniu regulacyjnym. Sąd doszedł do wniosku, iż jedynym mierzalnym kryterium jest wartość nieruchomości. Jednocześnie nie ulegało wątpliwości Sądu, iż ustalenie zakresu zaspokojenia roszczenia powódki wymagało ustalenia wartości całej spornej nieruchomości i wartości nieruchomości zamiennej i to według cen z daty wydania orzeczenia częściowego (stąd tezy b i c postanowienia o powołaniu dowodu z dnia 15 kwietnia 2014r.). Porównanie tych dwóch wielkości dawało odpowiedź na pytanie w jakiej

Sygn akt IACa 762/16

części roszczenie powódki zostało zaspokojone przed wszczęciem niniejszego procesu. Skoro wartość spornej nieruchomości według stanu z chwili utraty praw i cen z daty wydania orzeczenia częściowego wynosiła 122.818zł, a wartość przyznanej nieruchomości zamiennej w tej dacie opiewała na kwotę 9.760zł, to przyjąć należy, iż w postępowaniu przed Komisją Majątkową roszczenia powódki zostały zaspokojone w 8%, a w niniejszym postępowaniu pozostaje do uregulowania 92% roszczenia. Sąd nie podzielił stanowiska wyrażonego w piśmie pozwanego Skarbu Państwa, że wartość nieruchomości zamiennej winna być oszacowana według cen chwili obecnej. Skoro roszczenie powódki na skutek orzeczenia częściowego zostało w pewnym zakresie zaspokojone to oznacza, iż częściowo wygasło. Momentem zaś tego częściowego wygaśnięcia roszczenia był moment przyznania na własność powódki nieruchomości zamiennej.

Mając na względzie rozważania zawarte w punktach I-VIII uzasadnienia, Sąd Okręgowy w punkcie 1. wyroku zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki kwotę 1.642.695zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 marca 2016r.do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Kwota zasadzonej należności głównej stanowi 92% wartości spornej nieruchomości według stanu zagospodarowania na dzień utraty przez powódkę praw i przeznaczenia oraz cen z chwili obecnej (1.785.538zł x 92% = 1.642.694,96zł).

O odsetkach ustawowych od zasądzonego roszczenia orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c., od dnia następującego po wydaniu wyroku. Powyższe rozstrzygnięcie uzasadnia okoliczność, że dopiero w toku niniejszego postępowania regulacyjnego został w sposób jednoznaczny ustalony sposób realizacji roszczenia przez powodową Parafię, jak również wskazano podmiot odpowiedzialny za zapłatę odszkodowania. W konsekwencji, nie sposób uznać, aby pozwany pozostawał w zwłoce ze spełnieniem świadczenia przed wydaniem wyroku tym bardziej, że powódka nigdy nie wezwała właściwej statio fisci Skarbu Państwa do dobrowolnego spełnienia świadczenia.

O kosztach procesu przeciwko Skarbowi Państwa orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., obciążając nimi strony stosownie do proporcji, w jakiej ich żądania zostały uwzględnione. Powódka wygrała spór w 82% (w pozwie domagała się zasądzenia kwoty 2.000.000zł, a powództwo zostało uwzględnione do kwoty 1.642.695zł), a zatem pozwany Skarb Państwa winien zwrócić jej w tej części koszty procesu, na które złożyły się: opłata od pozwu w kwocie 5.000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powódki wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 7.217 zł (§ 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z

Sygn akt IACa 762/16

dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu – t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 490), zaliczka na poczet kosztów opinii biegłego geodety w kwocie 2.000zł oraz zaliczka na poczet opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego w kwocie 3.000 zł– łącznie 17.217zł, z czego 82% tych kosztów to kwota 14.117,94zł, którą Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki. Z kolei na koszty poniesione przez Skarb Państwa złożyły się koszty zastępstwa przez Prokuratorię Generalną w kwocie 7.200 zł (art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w zw. z § 6 pkt 7 cytowanego rozporządzenia), z czego 18% tych kosztów to kwota 1.296 zł, którą Sąd zasądził od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej.

O kosztach postępowania przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych i Gminie C. orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c., uznając powódkę za stronę przegrywającą, bowiem powództwo w stosunku do tych podmiotów zostało oddalone. Na koszty poniesione przez pozwanych złożyło się wyłącznie wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 7.200 zł, ustalone na podstawie § 6 pkt 7 cytowanego wyżej rozporządzenia.

Nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciążono Skarb Państwa w oparciu o art.113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, odstępując tym samym od obciążania powódki częścią kosztów poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa. Sąd wziął pod uwagę szczególny charakter niniejszego postępowania (dochodzenie roszczenia związanego z pozbawieniem powódki prawa własności przez Skarb Państwa) oraz okoliczność, iż wyrok ma charakter prawokształtujący.

Apelację od powyższego wyroku w części, tj. co do pkt 1 i 5a, w zakresie w jakim Sąd zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Wojewody (...) na rzecz powódki kwotę 1.642.695,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 marca 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 14.117, 94 zł tytułem kosztów procesu wniósł pozwany Skarb Państwa - reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa .

Zarzucił wyrokowi w zaskarżonej części naruszenie :

1)  art. 61 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła (...)w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.2013.1169 j.t. ze zm. cyt. dalej jako ustawa z 1989 r.) przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powodowa Parafia jest podmiotem uprawnionym do żądania przeprowadzenia regulacji w

2)  Sygn akt IACa 762/16

sposób określony w art. 63 ust. 1 pkt 1, 2 i 3 ustawy z 1989 r. w sytuacji, gdy z art. 61 ust. 1 ustawy z 1989 r. wynika, że takie uprawnienie przysługuje li tylko kościelnej osobie prawnej, której przysługiwało prawo własności upaństwowionych nieruchomości, ewentualnie następcy prawnemu takiej osoby, zaś z okoliczności niniejszej sprawy wynika, że właścicielem przedmiotowych nieruchomości w okresie obowiązywania prawa pruskiego była (...)Gmina K. w O., zaś po wejściu w życie Konkordatu z 1925 r. prawo to przysługiwało kościelnym osobom prawnym funkcjonującym na terytorium powodowej Parafii,

3)  art. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. w zw. z art. 35 k.c. w zw. z kanonem 123 K.P.K. z 1983 r. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu tych przepisów w sytuacji, gdy z okoliczności niniejszej sprawy wynika, że właścicielem spornych nieruchomości w dacie ich przejęcia przez Państwo były kościelne osoby prawne, które utracił podmiotowość prawną i których wszelki majątek przeszedł na nadrzędną kościelną osobę prawną, tj. na diecezję, ewentualnie Konferencję Episkopatu Polski;

4)  art. 59 ustawy z 1989 r. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu tego przepisu w sytuacji, gdy z okoliczności niniejszej sprawy wynika, że właścicielem spornych nieruchomości w dacie ich przejęcia przez Państwo były kościelne osoby prawne będące następcami prawnymi po (...) Gminie K. w O., a które utracił podmiotowość prawną i których wszelki majątek przeszedł na nadrzędną kościelną osobę prawną, tj. na diecezję, ewentualnie Konferencję Episkopatu Polski;

5)  art. I i art. XVI Konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z dnia 10 lutego 1925 r. w zw. kanonem 216 i kanonem 99, (...) i (...) § 2 K.P.K. z 1917 r. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że parafia, kościół parafialny oraz beneficjum proboszczowskie to ten sam podmiot w sytuacji, gdy kanony Kodeksu Prawa kanonicznego obowiązujące na mocy postanowień Konkordatu wyraźnie odróżniały beneficja, w tym beneficja proboszczowskie oraz kościoły, w tym kościoły parafialne, które były „osobami moralnymi” od parafii, które były tylko jednostkami terytorialnymi nie wyposażonymi w osobowość prawną;

6)  art. I i art. XVI Konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z dnia 10 lutego 1925 r. w zw. z kanonem 99 i 216 K.P.K. z 1917 r. przez ich niewłaściwe

Sygn akt IACa 762/16

zastosowanie i przyjęcie, że na gruncie tych przepisów parafie były wyposażone w osobowość prawną,

7)  art. 114 w zw. z art. 99 ustawy z dnia 17 marca 1921 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921.44.267 ze zm. — cyt. dalej jako „Konstytucja z 1921 r.”) przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu w/w przepisów i przyjęciu, że po roku 1945 prawo kanoniczne nie regulowało osobowości prawnej kościelnych jednostek organizacyjnych Kościoła (...) w systemie prawa powszechnego, że w związku z tym kościoły parafialne nie miały osobowości prawnej i nie przysługiwało im prawo własności majątku kościelnego w sytuacji gdy art. 114 Konstytucji z 1921 r. wyraźnie stanowił, że K. R. (...) rządzi się własnymi prawami, zaś art. 99 Konstytucji z 1921 r. stanowił, iż Rzeczpospolita Polska uznaje wszelką własność, w tym własność instytucji, a zatem również kościelnych osób prawnych, do której to kategorii należały kościoły parafialne,

8)  art. 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1925 r. o zatwierdzeniu układu ze Stolicą Apostolską, określającego stosunek Państwa do Kościoła (...) (Dz. U. R. P. Nr 47, poz. 324 - cyt. dalej jako ustawa o zatwierdzeniu Konkordatu) w zw. z Artykułem I, XVI i XXIV Konkordatu pomiędzy Stolica Apostolską a Rzeczpospolitą Polską z dnia 10 lutego 1925 r. (Dz. U. R. P. z 1925 r„Nr 72, poz. 501 - cyt. dalej jako Konkordat z 1925 r.) w zw. z (...) i (...) § 2 w zw. z kanonem 216 K.P.K. z 1917 r. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu w/w przepisów i przyjęciu, że po roku 1945 kościoły parafialne utraciły osobowość prawną, zaś parafie osobowość prawną nabyły w sytuacji, gdy ustawa o zatwierdzeniu Konkordatu nigdy nie została uchylona i w związku z tym Konkordat stanowiący część składową krajowego porządku prawnego obowiązywał również po roku 1945 i na mocy w/w przepisów osobowość prawna przysługiwała kościołom parafialnym nie zaś parafiom, które były tylko jednostkami terytorialnymi nie wyposażonymi w osobowość prawną,

9)  art. 4 dekretu z dnia 12 listopada 1946 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. 1946.67.369 - cyt. dalej jako dekret z 1946 r.) i art. 2 ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. 1950.34.311 - cyt. dalej jako ustawa z 1950 r.) oraz art. 3 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że przy założeniu, iż Konkordat i prawo kanoniczne po roku 1945 przestały obowiązywać to kościelne jednostki organizacyjne, które uzyskały osobowość prawną na podstawie przepisów Konkordatu i

Sygn akt IACa 762/16

prawa kanonicznego utraciły ją po tej dacie w sytuacji, gdy nowego stanu prawnego, nie opartego na Konkordacie i prawie kanonicznym, nie można stosować do oceny zdarzeń i ich skutków prawnych powstałych w czasie obowiązywania Konkordatu i prawa kanonicznego, w konsekwencji nawet przy założeniu, że Konkordat i prawo kanoniczne przestały obowiązywać po roku 1945 to nie oznacza to, że kościelne jednostki organizacyjne, które uzyskały osobowość prawną na gruncie w/w przepisów utraciły ją wraz z utratą przez te przepisy mocy obowiązującej,

9) art. 22 dekretu z dnia 29 sierpnia 1945 r. Prawo osobowe (Dz.U. 1945.40.223) oraz art. 36 ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. Nr 34, poz. 311 ze zm.) oraz art. 33 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła(...)w Rzeczypospolitej Polskiej parafie miały osobowość prawną, w sytuacji, gdy nie istniał żaden przepis prawa, który przyznawał parafiom osobowość prawną,

10) art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 w zw. z art. 4 ust. 1-3 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 9, poz. 87 ze zm. - cyt. dalej jako ustawa o dobrach martwej ręki) przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że przedmiotem regulacji mogą być wszelkie nieruchomości przejęte w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki, w tym nieruchomości rolne stanowiące gospodarstwo rolne organisty, przeznaczone jako uposażenie organisty i będące w jego posiadaniu w sytuacji, w której na podstawie tego przepisu zakresem regulacji objęte są wyłącznie nieruchomości stanowiące gospodarstwo rolne proboszcza, które podlegały wydzieleniu,

11) art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 w zw. z art. 4 ust. 1-3 ustawy o dobrach martwej ręki przez ich niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że przedmiotem postępowania regulacyjnego są nieruchomości przejęte w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki, które nie podlegały przejęciu bowiem stanowiły gospodarstwa rolne znajdujące się w posiadaniu proboszczów, bez względu na cele, na jakie dotychczas obracane były dochody z tych nieruchomości oraz charakter prawny tych dóbr w ramach majątku kościelnego w sytuacji, gdy w/w przepisy traktujące o poręczeniu gospodarstw proboszczom wyraźnie wskazują, że chodzi o gospodarstwa, które stanowią podstawę zaopatrzenia proboszczów, uwzględniając w ten sposób podział majątku kościelnego na terytorium parafii na majątek kościelny stanowiący własność kościoła

Sygn akt IACa 762/16

parafialnego i majątek beneficjalny stanowiący własność beneficjum proboszczowskiego przeznaczony na utrzymanie proboszcza (beneficjata);

12) art. 1 ust. 1 i 2 w zw. z art. 4 ust. 1 -3 w zw. z art. 8 i 9 ust. 1 pkt 1 -5 ustawy o dobrach martwej ręki przez ich niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że na podstawie tej ustawy przejęciu podlegały wszelkie kościelne nieruchomości ziemskie znajdujące się w posiadaniu proboszczów w granicach do 50 ha, a na terenie województw: (...), (...) i (...) do 100 ha, a zatem zarówno te, z których dochody przeznaczone były na utrzymanie proboszczów, jak również te, z których dochody przeznaczone były na utrzymanie obiektów sakralnych i odbudową kościołów, wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej, utrzymanie służby kościelnej itp. w sytuacji gdy z w/w przepisów wynika, iż przejęciu nie podlegały tylko te nieruchomości ziemskie, które stanowiły podstawę zaopatrzenia proboszczów, zaś nieruchomości ziemskie, z których dochody przeznaczone były na utrzymanie i odbudowę kościołów, wykonywanie działalności charytatywno- opiekuńczej i inne cele podlegały przejęciu przez Państwo zaś dochód z tych nieruchomości miał tworzyć Fundusz Kościelny przeznaczony na w/w cele.

13) art. 63 ust.l pkt 3 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 130 ust. 1 zd. 2 u.g.n. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na zasądzeniu odszkodowania, które zostało ustalone na podstawie wyceny nieruchomości dokonanej z uwzględnieniem aktualnego przeznaczenia nieruchomości w sytuacji, gdy z art. 130 ust. 1 u.g.n. wynika, że wysokość odszkodowania powinna zostać ustalona według stanu i przeznaczenia nieruchomości z daty jej przejęcia przez Państwo,

14) § 52 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. Nr 207, poz. 2109 ze zm. - cyt. dalej jako „rozporządzenie”) w zw. z art. 159 u.g.n. i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP przez ich niewłaściwe zastosowanie przez przyjęcie, że w niniejszej sprawie wycena nieruchomości powinna zostać dokonana na podstawie § 52 ust. 2 rozporządzenia, z uwzględnieniem przeznaczenia nieruchomości z dnia ustalenia odszkodowania w sytuacji, gdy przepis ten jako niekonstytucyjny, wydany z przekroczeniem zakresu delegacji, sprzeczny z przepisami aktu hierarchicznie wyższego nie powinien mieć zastosowania w niniejszej sprawie,

15) art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy z 1989 r. oraz w zw. z art. 4 ust. 1

Sygn akt IACa 762/16

ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła (...) w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2011.18.89 - dalej cyt. jako ustawa zmieniająca) przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powodowej Parafii przysługuje roszczenie o zasądzenie odsetek ustawowych od kwoty zasądzonej tytułem odszkodowania, w sytuacji gdy art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy z 1989 r. traktujący o przyznaniu odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości nie przyznaje kościelnej osobie prawnej roszczenia o zasądzenie odsetek ustawowych, nadto takie roszczenie nie zostało zgłoszone przez stronę powodową we wniosku inicjującym postępowanie regulacyjne,

16) art. 100 zd. 1 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powódka wygrała sprawę w 82% , że pozwany powinien zostać obciążony kosztami procesu w 82%, w sytuacji, gdy mając na względzie treść rozstrzygnięcia zaskarżonego wyroku pozwany przegrał sprawę w 53% i w takim tylko zakresie powinien zwrócić koszty procesu.

Zarzucając powyższe skarżący wniósł o :

Zmianę wyroku w zaskarżonej części przez oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz Skarbu Państwa - Wojewody (...) kosztów procesu według norm przepisanych , przy czym jeżeli chodzi o koszty zastępstwa procesowego to wniósł o ich zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa ,

Zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa .

Sąd Apelacyjny zważył co następuje .

Apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie tylko w nieznacznej części .

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy i te ustalenia, podobnie jak i dokonaną przez ten Sąd ocenę dowodów, Sąd Apelacyjny uczynił częścią swoich rozważań, przyjmując jej za własne. Wbrew stanowisku prezentowanemu w apelacji, Sąd Okręgowy dokonał prawidłowej i wszechstronnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, nie pomijając przy tym wymienionych w apelacji dokumentów

Pierwsze 9 zarzutów dotyczy braku legitymacji procesowej Parafii.

Sygn akt IACa 762/16

W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzuty te nie zasługują na uwzględnienie . Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Okręgowego, że powodowa Parafia (...) p.w. św. J. C. (1) w O. jest legitymowana czynnie do wytoczenia niniejszego powództwa, jako podmiot, któremu przysługiwała własność nieruchomości przejętych przez Państwo w roku 1950

Nie do przyjęcia jest prezentowana przez skarżącego koncepcja, zgodnie z którą parafie Kościoła (...), w tym powodowa parafia, przed wejściem w życie Kodeksu prawa kanonicznego i ustawy z 17.05.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła (...)w Rzeczypospolitej Polskiej ( zwanej dalej ustawą z regulacyjną ) nie miały osobowości prawnej.

Rozbudowane wywody środka zaskarżenia w tym zakresie skupiają się głównie na literalnym, ścisłym odczytywaniu poszczególnych kanonów Kodeksu prawa kanonicznego z 1917r. oraz wskazanych innych przepisów zarówno kościelnych jak i powszechnie obowiązujących.

Skarżący przywiązuje jednak nadmierną wagę do językowej treści postanowień Kodeksu z 1917 r. i dalszych przepisów.

W literaturze zwracano uwagę, że technika legislacyjna, którą posłużono się przy tworzeniu tego aktu stała na bardzo niskim poziomie, co dotyczyło m.in. mnożenia w nim różnorakich bytów, które następnie określano jako „osoby moralne”, „osoby prawnicze” itp.

Już na gruncie postanowień Konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską z 1925r (Dz. U. nr 72, poz. 501) skutkowało to trudnościami w ustaleniu, które z tych podmiotów powinny być uznawane za osoby prawne na gruncie polskiego prawa stanowionego.

Przyjąć jednak należy, że niewątpliwie za osoby prawne uznawać należało parafie, jako synonim określenia „Kościół parafialny” (por. K.. (...) w/w Kodeksu), co potwierdzała akceptowana przez K. wykładnia Kodeksu (zob. praca ks. F. B. „Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa”)

Po wejściu w życie Konkordatu z 1925 r. Państwo uznało osobowość prawną instytucji Kościoła (...) , według porządku i nazewnictwa przyjmowanego według prawa kanonicznego. Podstawową jednostką terytorialną kościoła jest parafia .

Z kolei po wygaśnięciu Konkordatu, co, zdaniem Polski, nastąpiło w okresie II wojny światowej na skutek jednostronnych działań S. Apostolskiej, kwestia klasyfikacji kościelnych jednostek organizacyjnych na podstawie prawa kanonicznego straciła, z punktu widzenia prawa stanowionego, znaczenie.

Sygn akt IACa 762/16

Nie oznaczało to, jak trafnie zauważono w judykaturze oraz doktrynie, i jak słusznie podnosi skarżący, że wszystkie istniejące dotychczas na gruncie postanowień konkordatowych podmioty prawa kościelnego z tą chwilą utraciły automatycznie osobowość prawną.

Od tego momentu jednak o istnieniu osobowości prawnej tych jednostek decydowało wyłącznie wewnętrzne ustawodawstwo polskie.

W kolejnych przepisach ogólnych prawa cywilnego istnienie osobowości prawnej poszczególnych jednostek organizacyjnych co do zasady uzależniono od przyznania jej im w drodze ustawy lub opartych na niej przepisów (por. art. 36 ustawy z dnia 18 lipca 1950r – Przepisy ogólne prawa cywilnego, Dz. U. nr 34, poz. 311 oraz art. 33 kc).

Jest przy tym oczywiste, że na równi z przyznaniem osobowości prawnej należało traktować jej uznanie przez ustawodawcę w stosunku do dotychczas istniejących kościelnych jednostek organizacyjnych (zob. bliżej: J. O., „Niektóre problemy dotyczące statusu prawnego Kościoła (...) w PRL”, Państwo i Prawo, nr 3 z 1988r, str. 106-107).

W związku z tym należy stwierdzić , że osobowość prawna parafii była również uznawana w okresie od 1945 r do 1989 r tj. po wypowiedzeniu Konkordatu z 1925 r aż do uchwalenia Ustawy z dnia 17 maja 1989 r o Stosunku Państwa do Kościoła (...)w Rzeczypospolitej Polskiej . Obok parafii ustawodawca przed 1989 r uznawał expressis verbis osobowość prawną w stosunku do takich jedynie kościelnych osób prawnych, jak diecezje oraz seminaria duchowne (przyjąć należy, że analogiczny status przyznawano zakonom i prowincjom zakonnym). Odrzucano natomiast, w tym także w judykaturze i doktrynie, koncepcję, zgodnie z którą taką podmiotowość miałyby w dalszym ciągu zachowywać tego rodzaju twory, jak np. „kościół parafialny” czy „beneficjum”, które potraktowane zostały prawidłowo jako jedynie elementy majątkowe struktury kościelnej, zarządzane przez „właściwe” kościelne osoby prawne (por. np. art. 1 i 2 dekretu z 31 grudnia 1956r o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych, Dz. U. z 1957r, nr 1, poz. 6, ustawa z dnia 23 czerwca 1971r o przejściu na osoby prawne Kościoła (...)oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Dz.U. nr 16, poz. 156, § 1 pkt. 1 Zarządzenia Dyrektora (...) Do Spraw Wyznań z dnia 13 sierpnia 1971r w sprawie wykonania przepisów ostatnio wymienionej ustawy, M.P., nr 44, poz. 284, postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 18 kwietnia 1963r w spr. I CR 223/63, OSNC, z. 10 z 1964r, poz. 198, z dnia 16 maja 1964r w spr. II CR 221/64, OSNCP, z. 6 z 1965r, poz. 99 oraz z dnia

Sygn akt IACa 762/16

lutego 1966r w spr. II CR 47/66, LEX nr 5936, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1968r w spr. III CZP 86/67, OSNCP, z. 6 z 1968r, poz. 100, S. G., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1963r w spr. I CR 223/63, OSPiKA, nr 1 z 1965r, str. 12 -16).

W związku z tym składniki mienia kościelnego, choćby w ramach K. określane były jako należące do „kościoła parafialnego” czy do „beneficjum proboszczowskiego”, z punktu widzenia prawa cywilnego stanowiły, przed dniem wejścia w życie ustawy z 1989r, własność poszczególnych parafii.

W orzeczeniu z dnia 10 lipca 2009 r II CSK 69/09 Sąd Najwyższy wskazał , że ustawodawca poprzez art. 72 ustawy z 1989 r o stosunku Państwa Kościoła (...) w Rzeczypospolitej Polskiej uznał osobowość prawną instytucji kościelnych , które wcześniej uzyskały taką osobowość na podstawie prawa kanonicznego .

W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Najwyższy stwierdza , że zagadnienie osobowości prawnej jednostek organizacyjnych Kościoła (...) w latach 1945-1989, bywało rozstrzygane także korzystnie dla tych jednostek na co wskazywał w swojej skardze kasacyjnej sam skarżący Skarb Państwa. Mimo braku uregulowań prawnych Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 kwietnia 1963 r., sygn. akt I CR 223/63, ( (...) z 1964 r., nr 10, poz. 198) stwierdził, że parafie, diecezje i diecezjalne seminaria duchowne K. R. (...)mają osobowość prawną. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła (...) w Rzeczypospolitej Polskiej obok art. 13 ust. 1 dotyczącego nabywania osobowości prawnej przez nowo utworzone kościelne jednostki organizacyjne, co następuje z chwilą powiadomienia właściwego organu administracji państwowej o ich utworzeniu przez władzę kościelną zawiera art. 72. Ten drugi przepis stanowi, że dowodem posiadania osobowości prawnej przez istniejące w dniu wejścia w życie ustawy, osoby prawne jest między innymi wymienienie ich w: 1) ostatnim wydanym drukiem przez diecezję lub archidiecezję przed wejściem w życie ustawy wykazie jednostek kościelnych i duchowieństwa (schematyźmie diecezjalnym), 2) ankiecie statystycznej zakonu lub prowincji zakonnej, złożonej według stanu z dnia 31 grudnia 1998 r. Urzędowi do spraw wyznań. Celem art. 72 nie było przyznawanie kościelnym osobom prawnym osobowości prawnej prawa polskiego, a jedynie uporządkowanie stanu prawnego. Można powiedzieć, że ustawodawca poprzez art. 72 uznał osobowość prawną instytucji kościelnych, które wcześniej uzyskały taką osobowość na podstawie prawa kanonicznego.

Sygn akt IACa 762/16

Nie ulega również wątpliwości , że wpisana w księdze wieczystej O. t.1 karta 7 „Gmina kościelna O. „ jest tożsama z obecną parafią(...) pod wezwaniem św. J. C. (1) w O..

Powodowa Parafia p.w. Świętego J. C. (1) w O. została erygowana w XIV wieku.

Wpis własności w kw. O. tom 1 karta 7 pochodzi z 1906 r a zatem dokonany był na gruncie prawa niemieckiego obowiązującego w W. jako części zaboru pruskiego. Na mocy ustawy z 20 czerwca 1875 r o zarządzie majątku kościelnego pruskie władze państwowe wprowadziły tzw.(...) gminy kościelne jako podmioty majątku kościelnego.

Tym samym stwierdzić należy , że wpisana w księdze wieczystej O., powiat P. – Wschód, tom I karta 7 (...)Gmina K. w O. jest tożsama z obecną powodową Parafią .

Okoliczność ta została potwierdzona wpisem do kw O. t.1 wykaz 7 co do części nieruchomości. Sąd księgowo wieczysty nie miał wątpliwości iż zapisana w dziale II kw (...) gmina kościelna O. to to samo co obecna parafia w O. i dokonał stosownego wpisu,

Zresztą problem ten został już rozstrzygnięty w wielu orzeczenia Sądu Apelacyjnego dotyczących roszczeń regulacyjnych parafii przeciwko S.P.

Powyższe pozwala na stwierdzenie iż że Parafia (...) pw. Św. J. C. (1) w O. jest legitymowana czynnie do wytoczenia niniejszego powództwa, jako podmiot, któremu przysługiwała własność nieruchomości przejętych przez Państwo w roku 1950 r.

Nieuzasadnione są kolejne zarzuty dotyczący naruszenia art. art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 w zw. z art. 4 ust. 1-3 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 9, poz. 87 ze zm. - cyt. dalej jako ustawa o dobrach martwej ręki) przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu , że przedmiotem regulacji mogą być wszelkie nieruchomości również te które stanowiły gospodarstwo rolne organisty i będące w jego posiadaniu oraz na tym , że przedmiotem postępowania regulacyjnego są nieruchomości przejęte w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki , które nie podlegały przejęciu bowiem stanowiły gospodarstwo rolne znajdujące się w posiadaniu proboszczów , bez względu na cele , na jakie dotychczas obracane były dochody z tych nieruchomości oraz charakter prawny tych dóbr w ramach

Sygn akt IACa 762/16

majątku kościelnego , oraz art. 1 ust. 1 i 2 w zw. z art. 4 ust. 1 -3 w zw. z art. 8 i 9 ust. 1 pkt 1 -5 ustawy o dobrach martwej ręki przez ich niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że na podstawie tej ustawy przejęciu podlegały wszelkie kościelne nieruchomości ziemskie znajdujące się w posiadaniu proboszczów w granicach do 50 ha, a na terenie województw: (...), (...) i (...) do 100 ha, a zatem zarówno te, z których dochody przeznaczone były na utrzymanie proboszczów, jak również te, z których dochody przeznaczone były na utrzymanie obiektów sakralnych i odbudową kościołów, wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej, utrzymanie służby kościelnej itp. w sytuacji gdy z w/w przepisów wynika, iż przejęciu nie podlegały tylko te nieruchomości ziemskie, które stanowiły podstawę zaopatrzenia proboszczów, zaś nieruchomości ziemskie, z których dochody przeznaczone były na utrzymanie i odbudowę kościołów, wykonywanie działalności charytatywno- opiekuńczej i inne cele podlegały przejęciu przez Państwo zaś dochód z tych nieruchomości miał tworzyć Fundusz Kościelny przeznaczony na w/w cele.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego na własność Skarbu Państwa przechodziły wszystkie nieruchomości ziemskie należące do kościoła lub jego jednostek organizacyjnych bez względu na ich formę prawną oraz cele, na jakie dotychczas obracane były dochody z tych nieruchomości. Wyjątek stanowiły gospodarstwa rolne proboszczów, o ile nie przekraczały wskazanych norm powierzchniowych - na terenie województwa (...) było to 100 ha. Jest niesporne, że przejęta nieruchomość nie przekraczała tej normy, że została przejęta przez Skarb Państwa niemal w całości oraz że nie została wydana decyzja wydzielająca gospodarstwo rolne proboszczowi.

Przepis art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy wskazuje, że przywrócenie własności ma obejmować nieruchomości przejęte w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki, jeżeli nie wydzielono z nich należnych w myśl tej ustawy gospodarstw rolnych proboszczów. Zakres tej normy obejmuje zatem wszystkie nieruchomości, co do których istniał obowiązek wydzielenia gospodarstwa rolnego proboszcza, lecz decyzja o takim wydzieleniu nie zapadła. Celem ustawodawcy było stworzenie sytuacji prawnej, która istniałaby, gdyby ustawę o przejęciu dóbr martwej ręki prawidłowo stosowano, zatem pozostawienie parafiom gospodarstw proboszczowskich w dopuszczalnych powierzchniowo normach.

Błędnie skarżący wywodzi, że przesłanką zwrotu nieruchomości jest wykazanie, że

Sygn akt IACa 762/16

wchodziła ona w skład gospodarstwa rolnego, które było przeznaczone na uposażenie proboszcza, nie zaś na inne cele. Z art. 4 ust. 1 ustawy o przejęciu dóbr martwej ręki jednoznacznie wynika, że cele, „na jakie dotychczas obracane były dochody z tych nieruchomości" są nieistotne z punktu widzenia przejścia na własność Skarbu Państwa. Nie ma zatem znaczenia to czy ewentualnie, jak wskazuje skarżący, proboszcz Parafii dzielił się nimi ze służbą kościelną.

W myśl art. 4 ust. 2 ustawy poręczeniu proboszczom podlegały gospodarstwa, które były „w posiadaniu proboszczów (choćby były oddane w dzierżawę)". Także i ten przepis nie odwołuje się do celu, na jaki były przeznaczone środki z gospodarstwa. Ma jednak rację skarżący o tyle, że poręczeniem mogło być objęte tylko gospodarstwo rolne i tylko takie, które znajdowało się w posiadaniu proboszcza.

Z zapisów w księdze wieczystej O. t. 1 (...)wynika , że do czasu przejęcia jej przez Skarb Państwa nieruchomość należała cała do (...) Gminy kościelnej w O. . Z działu (...)wynika , ze była to rola , dom mieszkalny z podwórzem oraz droga , przy czym jest też zapis ,że cześć dawnej domu mieszkalnego dla organisty.

Z protokołu przejęcia na rzecz państwa ( k. 18 ) parcela(...) kościół , parcela (...) rola organisty obszar 0,41.35 – reszta rola używana przez proboszcza –o.23.70 ha , że przekazano cały obszar w tymczasowy zarząd ks. Proboszcza P. A. .

Z powyższego wynika , że całe grunty stanowiły beneficjum proboszczowskie i nie ma znaczenia , że część tego gospodarstwa była użytkowana przez organistę

Brak decyzji o której mowa w art.4 ust. 5 ustawy z 1950 r. ,a zgodnie z orzecznictwem Sąd nie jest władny do samodzielnego dokonywania kwalifikacji danej nieruchomości .

A więc należy podzielić stanowisko powoda , że w przypadku braku decyzji wyznaczającej gosp. Rolne proboszczowi dla dokonania regulacji wystarczające jest ustalenie , że nieruchomość stanowiła własność osoby kościelnej i została jej odebrana w trybie ustawy z 1950 r.

Nie zasługują również na uwzględnienie zarzuty naruszenia art. 63 ust. l pkt. 3 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 130 ust. 1 zd. 2 u.g.n. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na zasądzeniu odszkodowania, które zostało ustalone na podstawie wyceny nieruchomości dokonanej z uwzględnieniem aktualnego przeznaczenia nieruchomości w sytuacji, gdy z art. 130 ust. 1 u.g.n. wynika, że wysokość odszkodowania powinna zostać ustalona według stanu i przeznaczenia nieruchomości z daty jej przejęcia przez Państwo, oraz § 52 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości

Sygn akt IACa 762/16

i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. Nr 207, poz. 2109 ze zm. - cyt. dalej jako „rozporządzenie”) w zw. z art. 159 u.g.n. i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP przez ich niewłaściwe zastosowanie przez przyjęcie, że w niniejszej sprawie wycena nieruchomości powinna zostać dokonana na podstawie § 52 ust. 2 rozporządzenia, z uwzględnieniem przeznaczenia nieruchomości z dnia ustalenia odszkodowania w sytuacji, gdy przepis ten jako niekonstytucyjny, wydany z przekroczeniem zakresu delegacji, sprzeczny z przepisami aktu hierarchicznie wyższego nie powinien mieć zastosowania w niniejszej sprawie,

Przepis § 52 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 21.09.2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego nie jest sprzeczny z ustawą, na podstawie której był wydany. Wprawdzie z art. 130 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami wynika, że wysokość odszkodowania ustala się według stanu, przeznaczenia i wartości wywłaszczonej nieruchomości w dniu wydania decyzji o wywłaszczeniu, z zastrzeżeniem pewnych wyjątków, lecz z kolei zgodnie z art. 159 tejże ustawy Rada Ministrów upoważniona została do określenia w drodze rozporządzenia między innymi rodzajów i sposobów określenia wartości nieruchomości. Przepis art. 159 ustawy o gospodarce nieruchomościami nie jest przepisem niższej rangi niż art. 130 tejże ustawy. Ze sformułowania zawartego w tym przepisie: „sposoby określenia wartości nieruchomości dla różnych celów" (art. 154 pkt 2) oraz innych zawartych w tym przepisie sformułowań można wyciągnąć wniosek, że Rada Ministrów upoważniona została nie tylko do określenia sposobu wyceny nieruchomości czy metod i technik wyceny, co jest ujęte w odrębnym punkcie, lecz do określenia (a nie tylko sposobu wyceny) wartości nieruchomości dla różnych celów. Korzystając z tego upoważnienia Rada Ministrów określiła w drodze rozporządzenia zasady ustalania odszkodowania na potrzeby regulacji spraw majątkowych kościelnych osób prawnych i związków wyznaniowych. Przyjęcie w rozporządzeniu Rady Ministrów z 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego, że wartość nieruchomości wyżej wymienionej regulacji ustała się według ceny i przeznaczenia nieruchomości z daty ustalenia odszkodowania, jest zresztą całkowicie zrozumiałe, uwzględniając cel postępowania regulacyjnego. Skoro bowiem, jak słusznie zauważył też Sąd I instancji, według art. 63 ust. 1 ustawy z 17 maja 1989 r. jako pierwszy sposób regulacji wymienione zostało przywrócenie własności nieruchomości, to jest oczywiste, że nieruchomość nie może być zwrócona w stanie innym niż według przeznaczenia z daty przywrócenia własności nieruchomości. Jeżeli zaś tego pierwszego wymienionego w przepisie sposobu regulacji nie dałoby się zrealizować, jak również nie byłby możliwy sposób określony w art. 63 ust. 1 pkt. 2 ustawy, to uprawnionemu przysługuje prawo do

Sygn akt IACa 762/16

odszkodowania. Odszkodowanie - co oczywiste - powinno być przyznane według aktualnego przeznaczenia i cen nieruchomości. Przyznanie odszkodowania może bowiem nastąpić, gdy nie ma możliwości dokonania regulacji według punktów 1 i 2. Niczym nieuzasadnione byłoby stanowisko, że zwrot własności nieruchomości następowałby według aktualnego przeznaczenia i aktualnych cen, a odszkodowanie, należne wówczas, gdy zwrot własności nieruchomości oraz przyznanie nieruchomości zamiennej nie jest możliwe, według przeznaczenia i cen z daty przejęcia przez Państwo

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko skarżącego, że postępowanie w sprawie roszczeń regulacyjnych ma charakter postępowania o ukształtowanie prawa. Konsekwencją tego jest, że o opóźnieniu dłużnika można mówić dopiero z chwilą ukształtowania prawa. Ukształtowanie to następuje z momentem wydania wyroku przez Sąd I instancji, a zatem Sąd Okręgowy słusznie zdaniem Sądu Apelacyjnego zasądził odsetki od tego dnia. Zatem odsetki od zasądzonego odszkodowania należą się powódce od dnia 30 marca 2016 r., tj. od dnia następnego po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy. Z tym momentem bowiem jest już ukształtowane prawo i dłużnik ma świadomość, na czym polega jego zobowiązanie. Zaskarżenie wyroku sądu I instancji nie odsuwa opóźnienia dłużnika w terminie, a jedynie ma na celu sprawdzenie poprawności wydanego orzeczenia.

Tym samym sąd nie podziela tego stanowiska , iż odsetki powinny być zasądzone od uprawomocnienia się orzeczenia , a więc od dnia wydania orzeczenia przez Sąd II instancji.

Powód już w pozwie określił , że w razie zasądzenia stosownej kwoty pieniężnej 2.000.000 zł od Skarbu Państwa żąda odsetek od dnia wytoczenia powództwa. Co prawda jako statio fisci wskazał Starostę (...) to jednak określenie prawidłowego statio fisci należy do Sądu zasądzenie tej kwoty z odsetkami od Skarbu Państwa – Wojewody (...) nie jest naruszeniem art. 321 k.p.c. nie naruszenia również art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 63 ust. 1 pkt.3 ustawy z 1989 r .

Zasadnie natomiast skarżący zarzucił Sądowi I Instancji naruszenie art. 100 zd. 1 k.p.c. i w konsekwencji nieprawidłowo rozdzielił koszty procesu.

Powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa na jej rzecz kwoty 2.000.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty od dnia wniesienia pozwu tj. od dnia 1 lipca 2011 r. , do dnia zapłaty. Sąd I Instancji wyrokiem z dnia 29 marca 2016 r . zasądził od pozwanego Skarbu Państwa na rzecz powódki kwotę 1.642.695,00 zł z odsetkami od dnia 30 marca 2016 r. , a w pozostałym zakresie powództwo oddalił . Z powyższego wynika iż sąd

Sygn akt IACa 762/16

oddalił roszczenie główne co do kwoty 357.305,00 zł oraz żądanie w zakresie odsetek za okres od 1 lipca 2011 r do 29 marca 2016 r. . Łącznie więc sąd oddalił żądania w kwocie 1.102.739,00 zł.

Sąd Apelacyjny w tym składzie podziela stanowisko zawarte w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. IV CZ 119/11 , a przytoczone przez skarżącego w apelacji , że o tym, w jakim stopniu strona wygrała lub przegrała sprawę decyduje rezultat przeprowadzonego porównania roszczeń dochodzonych z roszczeniami ostatecznie uwzględnionymi, przy czym porównania tego dokonuje się mając na względzie ostateczny wynik procesu, nie zaś rozstrzygnięcia w poszczególnych instancjach.

2. Dla zastosowania art. 100 k.p.c. indyferentne znaczenie mają wynikające z art. 19-25 k.p.c. zasady oznaczania wartości przedmiotu sporu. Wynikający z art. 126 § 2 k.p.c. wymóg formalny wskazania w pierwszym piśmie procesowym wartości przedmiotu sporu w sprawach o roszczenia majątkowe służy jedynie ustalaniu właściwości rzeczowej sądu (art. 17 pkt 4 k.p.c.) oraz wysokości należnych opłat sądowych.

3 . Nie ma podstaw do utożsamiania "wartości przedmiotu sporu" z użytym w art. 100 k.p.c. pojęciem "uwzględnienia żądań", które nie ograniczają się wyłącznie do roszczenia głównego określonego wartością przedmiotu sporu, ale obejmuje także ocenę żądania zasądzenia odsetek.

Zasadnie więc wskazuje skarżący , iż sąd pierwszej instancji ustalając w jakim zakresie żądania powódki zostały uwzględnione , a jakim oddalone pominął żądanie zasądzenia odsetek.

W konsekwencji należało zmienić proporcję w jakim Skarb Państwa i powódka zostali obciążeni kosztami postępowania za I Instancję .

Biorąc pod uwagę stosunek żądań oddalonych do uwzględnionych należało za skarżącym przyjąć iż pozwany Skarb Państwa powinien przy stosunkowym rozdzieleniu kosztów obciążony zostać tymi kosztami w 53 % , a powódka w 47 % .

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 5 a, ( art. 386§ 1 k.p.c. ) , a w pozostałym zakresie apelację jako nieuzasadnioną oddalił ( art. 385 k.p.c. )

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 108 k.p.c. oraz § 2 pkt. 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r w sprawie opłat za czynności radców

Sygn akt IACa 762/16

prawnych w brzmieniu z przed zmiany dokonanej Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych. (Dz.U.2016.1667 ).

Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga Piotr Górecki Ryszard Marchwicki