Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 3 sierpnia 2020 r. , znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił J. U. przyznania emerytury z uwzględnieniem rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że przed 1 stycznia 2009 r. J. U. nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych przez co najmniej 15 lat, gdyż jako pracownik sprawujący kontrolę – dozór wykonywał także prace administracyjno – biurowe, których nie można zaliczyć do prac wykonywanych w szczególnych warunkach.

/decyzja k.2 plik I akt ZUS/

W dniu 7 września 2020 r. do organu rentowego wpłynęło odwołanie J. U. od ww. decyzji, w którym wskazał, że nie zgadza się ze stanowiskiem organu rentowego. J. U. podniósł, iż pracę w warunkach szczególnych wykonywał w Z.P.B. (...) w okresie od 18 stycznia 1982 r. do 31 grudnia 1998 r. , a jego praca polegała na stałym wykonywaniu, w pełnym wymiarze czasu, prac sprowadzających się do kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozoru inżynieryjno – technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane były prace wymienione w wykazie.

/odwołanie k.3 – 3 odwrót/

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie. W treści odpowiedzi podkreślił, że w okresie od 18 stycznia 1982 r. do 31 grudnia 1998 r. , podczas zatrudnienia w Z.P.B. (...), skarżacy zajmował stanowiska mistrza oraz kierownika wydziału, a w związku z okolicznością, że są to stanowiska kierownicze, nie jest możliwym przyjęcie, że pracował on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy stanowiskach robotniczych wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

/odpowiedź na odwołanie k.5 – 5 odwrót/

Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca J. U. urodził się (...) , z wykształcenia jest magistrem inżynierem włókiennikiem.

/okoliczności bezsporne/

W dniu 13 lipca 2020 r. J. U. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury.

/wniosek – plik I akt ZUS/

Decyzją z dnia 3 sierpnia 2020 r. , znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. przyznał J. U. emeryturę od dnia 1 lipca 2020 r. tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek. W treści decyzji wskazano, że do obliczenia emerytury przyjęto: kwotę składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji w wysokości 282 640,81 zł , kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego w wysokości 560 022,68 zł , średnie dalsze trwanie życia tj. 215,50 miesięcy. Wyliczona emerytura wyniosła 3 910,27 zł [(282 640,81 + 560 022,68)/ 215,50.

/decyzja k.3 - 4 plik I akt ZUS/

Zaskarżoną decyzją z dnia 3 sierpnia 2020 r. , znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił J. U. przyznania emerytury z uwzględnieniem rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze.

/decyzja k.2 plik I akt ZUS/

W okresie od 18 stycznia 1982 r. do 31 lipca 2002 r. J. U. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Zakładach (...) S.A. w Ł. na następujących stanowiskach:

- mistrza od dnia 18 stycznia 1982 r. ,

- mistrza oddziału przygotowawczego na wydziale tkalni od dnia 1 maja 1982 r. ,

- mistrza oddziału przygotowawczego - klejarni ma wydziale tkalni od dnia 1 kwietnia 1983r. ,

- mistrza oddziału przygotowawczego – klejarni , snowalni od dnia 1 listopada 1986 r. ,

- kierownika oddziału przygotowawczego na wydziale tkalni od dnia 1 marca 1989 r. ,

- kierownika wydziału tkalni od dnia 1 października 1996 r.

/dokumentacja pracownicza wnioskodawcy k.23 – 100/

Wykonując obowiązki pracownicze mistrza oraz kierownika wnioskodawca pracował wyłącznie na halach produkcyjnych ww. zakładu pracy. Oddział przygotowawczy zajmował się przygotowaniem półproduktów tj. przygotowaniem osnowy do wykonania tkaniny i składał się ze snowalni i klejarni. Oddział snowalni zatrudniał ok. 20 pracowników na stanowiskach snowacz, pomoc snowacza, przewijacz przędzy. Na klejarni pracownicy byli zatrudnieni na stanowiskach klejarz, pomoc klejarza, gotowacz klejonki.

Wnioskodawca zajmował się m.in. opracowywaniem planu pracy pracowników zatrudnionych na tkalni, snowalni, czy też klejarni. Żeby móc to zrobić musiał udać się na tkalnię, żeby sprawdzić kiedy kończą się osnowy. J. U. szacował ponadto ilość osnów niezbędnych do pracy w kolejnych dniach – w tym celu dokonywał przeglądu każdego z krosien i określał w ten sposób wielkość zamówienia. Na tkalni było 216 krosien, a zatem sama ta czynność zajmowała ok. 2 godzin dziennie. Plan odwołujący najczęściej sporządzał na snowalni a nie w pokoju mistrza, gdyż wówczas widział ile czego jest, mógł to policzyć i poukładać sobie w głowie. Na snowalni był stolik , na którym to robił, a czasem nawet dokonywał obliczeń na skrzyniach, w których przychodziła przędza. Samo sporządzenie planu zajmowało ok. pół godziny. Do wykonywanych przez niego prac należało przede wszystkim wydawanie na bieżąco stosownych dyspozycji zatrudnionym pracownikom m.in. snowaczom , przewijaczom przędzy , pracownikom transportu ( m.in. określał kolejność prac np. co do tego w jakim asortymencie mają kleić osnowy), które to dyspozycje wydawał ustnie pracownikom bezpośrednio na hali produkcyjnej – chodził po hali i każdemu pracownikowi mówił co ma robić. Tak samo wyglądało to na klejarni, gdzie mówił jaką osnowę i w jakim asortymencie mają kleić. Poza tym chodził i cały czas sprawdzał jak ta praca jest wykonywana. Jak się zepsuła maszyna to albo sam dokonywał naprawy albo mówił o tym kierownikowi i decydowali co dalej. W pokoju mistrza odwołujący przebywał dziennie ok. 15 min w czasie przerwy na posiłek, jeżeli miał na to czas. Zdarzało się, że nawet nie zdążył nic zjeść. Pomagała mu również pracownica, której zadaniem było spisywanie produkcji snowaczy i klejarzy, a poza tym sami pracownicy wpisywali w zeszyt swoją produkcję, zaś wnioskodawca to sprawdzał. Nie miał obowiązku nic więcej zapisywać.

Do obowiązków wnioskodawcy należało także opracowywanie receptury klejenia osnów, a następnie sprawdzanie na hali produkcyjnej, czy receptura okazała się właściwa. Opracowanie receptury trwało ok. pół godziny i było robione dwa razy w tygodniu. Potem trzeba było sprawdzić na hali czy receptura działa.

Wnioskodawca miał wydzielony pokój, ale z uwagi na wielość obowiązków właściwie w nim nie przebywał. J. U. , co do zasady, nie zajmował się pracą biurową ( która dziennie zajmowała mu nie więcej niż godzinę), jednakże na koniec każdego miesiąca był zobligowany do dokonania spisu stanu surowca oraz zliczenia wykonanej produkcji. Chodził wówczas po hali produkcyjnej, liczył i wpisywał do zeszytu. Przędza również stała na hali produkcyjnej. Wnioskodawca był także odpowiedzialny za zgłaszanie awarii poszczególnych maszyn.

Jak objął stanowisko kierownika to nadal miał przydzielony ten sam pokój, gdyż był to pokój zarówno mistrza, jak i kierownika. Wykonywał nadal te same czynności, z tym, że plan musiał opracowywać na cały miesiąc i w tym celu chodził na przędzalnię. Poza tym doszedł mu nadzór nad wykańczalnią, gdzie przeglądał tkaniny i szacował błędy. Raz w tygodniu odbywała się narada w Dyrekcji, która trwała godzinę. Na koniec miesiąca jedna z pracownic podliczała produkcję. Nadto kontrolował mistrzów czy wszystko jest prawidłowo zrobione i trzymał dyscyplinę wśród pracowników.

Od 1994 r. skarżący został kierownikiem tkalni i podlegały mu już wszystkie oddziały, gdyż nie było już kierownika oddziału przygotowawczego: tkalnia, snowalnia, klejarnia i oddział końcowy. W tym okresie sprawy papierkowe zajmowały mu ok. godziny dziennie, resztę czasu spędzał na halach produkcyjnych. Niejednokrotnie nie wyrabiał się w ciągu 8 godzin i zostawał dłużej w pracy.

J. U. był narażony na działanie szkodliwych dla zdrowia czynników takich jak zapylenie, hałas, wysoka temperatura czy też środki chemiczne wykorzystywane w procesie produkcji.

/zeznania świadka E. B. min.00:58:38 – 01:13:43 , zeznania wnioskodawcy min.01:15:17 – 01:16:50 w związku z jego informacyjnymi wyjaśnieniami min.00:04:18 – 00:56:17 rozprawy z dnia 22 czerwca 2021 r. , płyta CD k.113/

Zakłady (...) S.A. w Ł. wystawiły wnioskodawcy świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którym wskazano, że w okresie od 18 stycznia 1982 r. do 31 lipca 2002 r. J. U. był zatrudniony w w/w zakładzie pracy i w okresie od 18 stycznia 1982 r. do 31 grudnia 1998 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie na stanowisku mistrza , kierownika wydziału wymienionym w wykazie A dziale XIV/VII poz. 24/4 pkt 7 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do Zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego.

/świadectwo pracy w szczególnych warunkach – plik I akt ZUS/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy w tym w aktach ZUS, w szczególności na podstawie dokumentacji osobowej zatrudnienia wnioskodawcy oraz zeznań samego wnioskodawcy i świadka.

Zgromadzone dokumenty, zeznania wnioskodawcy i świadka nie budzą wątpliwości, co do ich wiarygodności, znajdują potwierdzenie w załączonej dokumentacji osobowej, uzupełniają się wzajemnie i stanowią tym samym wiarygodne źródło dowodowe.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Przedmiotem postępowania było rozstrzygnięcie, czy J. U. przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Stosownie do art. 2 pkt. 5 i art.21 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych (tj. Dz. U. z 2018 r. poz. 1924) rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego ( tak M. Zieleniecki - Komentarz do art.21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX, por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31.03.2016 r., III AUa 1899/15 – LEX 2044406).

Zgodnie z art.21 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie do treści ust. 2 tego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W myśl art. 23 ust.1 i 2 powołanej ustawy ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę; rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Artykuł 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty, tj.:

1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej,

2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat.

Przesłanką negatywną zawartą w art. 21 ust.2 ustawy o emeryturach pomostowych jest nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W literaturze podkreśla się, że wykładnia przepisu art. 21 ust.2 ustawy o emeryturach pomostowych nie może prowadzić do absurdalnego wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Skoro zgodnie z art.23 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Przyjąć tym samym również należy, że rekompensata nie przysługuje tym ubezpieczonym, którzy zostali objęci ubezpieczeniem społecznym lub rozpoczęli służbę po 31 grudnia 1998 roku.

Analiza układu warunkującego prawo do emerytury pomostowej prowadzi do wniosku, że świadczenie to przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art.32 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych (tak M. Zieleniecki - Komentarz do art.21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX).

Art. 23 ust. 1 w/w ustawy stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o których mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 w/w ustawy). Jako dodatek do kapitału początkowego, razem z kapitałem początkowym podlega waloryzacjom.

W przedmiotowej sprawie bezsporne jest, że odwołujący się nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tj. Dz. U. z 2021 r. , poz. 291 ), za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei art. 32 ust.4 ustawy emerytalnej stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 ze zm.).

Z §1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w §4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia. Przepis § 2 ust.1 rozporządzenia ustala, że za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W rozpoznawanej sprawie nie było wątpliwości, że wnioskodawca w spornym okresie był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy.

Pracę mistrza oraz kierownika – prace przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach (Dział XIV poz.24) w Zakłady (...) S.A. w Ł. nad pracami wymienionymi w wykazie A – prace przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych – dział VII poz. 4 , zaliczyć należy do prac w warunkach szczególnych. Pomocnicze znaczenie w tym zakresie ma wykaz zawarty w załączniku nr 1 do zarządzenia Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (dział VII poz.1 – obróbka surowców włókienniczych i ich przędzenie)

Analiza treści wykazu A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) wskazuje, że wymieniona w poz. 24 działu XIV – kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie jest pracą w szczególnych warunkach.

W wyroku z dnia 6 grudnia 2007 roku Sąd Najwyższy (III UK 66/07; LEX nr 483283) wskazał, iż czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia z 1983 r., w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, objęte poz. 24 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanej z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu. Natomiast, jeśli pracownik zatrudniony na stanowisku związanym z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym wykonuje - poza bezpośrednim nadzorem procesu produkcji - inne czynności, w tym szeroko rozumiane czynności administracyjno-zarządzające, polegające na wykonywaniu pracy umysłowej i biurowej, istotne znaczenie z punktu widzenia uprawnień do emerytury na podstawie art. 32 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS ma ustalenie, jaką część obowiązującego czasu pracy zajmowały te czynności.

W uzasadnieniu wskazanego wyroku Sąd Najwyższy podkreślił, iż we wskazanej pozycji 24 nie wymienia się stanowiska pracy, lecz odwołuje się do czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych. Jednocześnie podniósł, że definicję ustawową "pracy w szczególnych warunkach" zawiera art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stwierdzając, iż za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki i pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, aby nabyć prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Sąd Najwyższy podkreślił, iż ustawodawca tworząc instytucję przewidzianą w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, opierał się na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Zdaniem Sądy Najwyższego, przy takim założeniu, czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., objęte poz. 24 działu XIV wykazu A, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W wyroku z dnia 11 marca 2009 r. (II UK 243/08, LEX nr 550990) Sąd Najwyższy wskazał, iż czynności obejmujące sporządzenie dokumentacji związanej z dozorem stanowią integralną część sprawowanego dozoru. Nie ma zatem podstaw do ich wyłączania i traktowania odrębnie. W sytuacji, gdy dozór inżynieryjno-techniczny jest pracą w szczególnych warunkach i praca polegająca na dozorze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ma żadnej potrzeby ustalania, ile czasu pracownik poświęcał na bezpośredni nadzór nad pracownikami, a ile na inne czynności, które również były związane z tym dozorem.

Również w wyroku z dnia 24 września 2009 roku (II UK 31/09, LEX nr 559949) Sąd Najwyższy stwierdził, iż jeśli czynności ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji.

Zapoznając się szczegółowo z uzasadnieniami wskazanych wyroków, należy dojść do przekonania, iż nie pozostają one ze sobą w sprzeczności, gdyż zostały wydane w oparciu o zupełnie odmienne stany faktyczne.

Określonymi w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia czynnościami ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, są wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji.

Nie ma bowiem żadnych podstaw do wyłączania czynności administracyjno-biurowych takiego rodzaju z czynności polegających na sprawowaniu dozoru i traktowania ich odrębnie (por. także powołane wyżej wyroki z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09 oraz wyroki z dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 195/07, OSNP 2009 Nr 7-8, poz. 105 i z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08, niepublikowany).

Jak stanowi art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

Ponadto zgodnie z art. 3 ust. 7 ww. ustawy za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazane odwołanie do art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pozwala na stosowanie omawianych przepisów łącznie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.) ( vide art. 32 ust. 4).

W świetle § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r. II UKN 417/97 – (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r. II UKN 39/00 Prok. i Prawo (...) ).

Stosownie do § 2 ust. 2 rozporządzenia okresy takiej pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według określonego wzoru, lub świadectwie pracy.

Regulacja § 2 Rozporządzenia, statuująca ograniczenia dowodowe i obowiązująca w postępowaniu przed organem rentowym, nie ma zastosowania w postępowaniu odwoławczym przed Sądem. W konsekwencji okoliczność i okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach Sąd uprawniony jest ustalać także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy, w tym zeznaniami świadków ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 27 maja 1985 r. sygn. III UZP 5/85 – LEX 14635, uchwała Sądu Najwyższego z 10 marca 1984 r. III UZP 6/84 – LEX 14625).

Podkreślić należy jednak, iż ustawodawca w obecnie obowiązujących przepisach celowo odszedł od szczegółowego określania stanowisk pracy, skupiając się na zakresach obowiązków, bowiem nazwy stanowisk pracy mogły być bardzo różne w zależności od zakładu pracy. Ponadto ustalano je często na długo przed wejściem w życie przepisów określających pracę w warunkach szczególnych. Z tej przyczyny Sąd ma nie tylko prawo, ale i obowiązek ustalać rzeczywisty zakres obowiązków, bez względu na nazwę stanowiska.

Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nie jest dopuszczalne zaliczanie innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika w stopniu powodującym wcześniejszą utratę zdolności do zatrudnienia i nie zostały wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 10 kwietnia 2014 r., II UK 395/13, Lex Nr 1455235).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na okoliczność pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w szczególnych warunkach dopuścił dowód z zeznań wnioskodawcy i świadka oraz przeprowadził dowód z dokumentacji zatrudnienia ubezpieczonego.

Jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego w postaci zeznań wnioskodawcy, świadka oraz dokumentacji osobowej ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Zakładach (...) S.A. w okresie od 18 stycznia 1982 r. do 31 lipca 2002 r. na stanowiskach: mistrza od dnia 18 stycznia 1982 r. , mistrza oddziału przygotowawczego na wydziale tkalni od dnia 1 maja 1982 r. , mistrza oddziału przygotowawczego - klejarni ma wydziale tkalni od dnia 1 kwietnia 1983 r. , mistrza oddziału przygotowawczego – klejarni , snowalni od dnia 1 listopada 1986 r. , kierownika oddziału przygotowawczego na wydziale tkalni od dnia 1 marca 1989 r. , kierownika wydziału tkalni od dnia 1 października 1996 r.

Podczas pracy na ww. stanowiskach wnioskodawca kontrolował pracę pracowników zatrudnionych w podległych mu wydziałach, sprawował bezpośredni nadzór podczas produkcji. Wnioskodawca jako mistrz oraz kierownik pracował głównie na halach produkcyjnych ww. zakładu pracy. Do wykonywanych przez niego prac należało przede wszystkim wydawanie na bieżąco stosownych dyspozycji zatrudnionym pracownikom m.in. snowaczom , przewijaczom przędzy , pracownikom transportu ( m.in. określał kolejność prac np. co do tego w jakim asortymencie mają kleić osnowy). Wnioskodawca zajmował się także opracowywaniem planu pracy pracowników zatrudnionych na tkalni , snowalni , czy też klejarni. J. U. szacował ponadto ilość osnów niezbędnych do pracy w kolejnych dniach – w tym celu dokonywał przeglądu każdego z krosien i określał w ten sposób wielkość zamówienia. Do obowiązków wnioskodawcy należało także opracowywanie receptury klejenia osnów, które trwało jedynie pół godziny, a następnie sprawdzanie na hali produkcyjnej , czy receptura okazała się właściwa. Wnioskodawca miał wydzielony pokój , ale z uwagi na wielość obowiązków właściwie w nim nie przebywał z wyjątkiem przerwy śniadaniowej. J. U. , co do zasady, nie zajmował się pracą biurową ( która dziennie zajmowała mu nie więcej niż godzinę), przy czym na koniec każdego miesiąca był zobligowany do dokonania spisu stanu surowca oraz zliczenia wykonanej produkcji. Co istotne do sporządzania tych wykazów miał dwie pracownice, które opracowywały dokumnetację. Wnioskodawca był także odpowiedzialny za zgłaszanie awarii poszczególnych maszyn. J. U. był narażony na działanie szkodliwych dla zdrowia czynników takich jak zapylenie , hałas , czy też środki chemiczne wykorzystywane w procesie produkcji.

W ocenie Sądu ubezpieczony wykazał, iż w/w praca była pracą w szczególnych warunkach.

Zdaniem Sądu, wobec tak ustalonego stanu faktycznego należy uznać, iż wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał obowiązki bezpośredniego dozoru na oddziałach, w których jako podstawowe wykonywane były prace wymienione w wykazie i był zatrudniony przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości, jak również wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, co jest pracą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W przedmiotowej sprawie bezspornym jest, iż skarżący nadzorował jedynie stanowiska pracy, które są wymienione w wykazie A, jako prace wykonywana w warunkach szczególnych.

Mając na uwadze powyższe nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach przez ponad 15 lat – od 18 stycznia 1982 r. do 31 grudnia 1998 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach , że spełnione zostały wszystkie pozostałe przesłanki do nabycia prawa do rekompensaty przewidzianej w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

A zatem Sąd Okręgowy w Łodzi, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji.

ZARZĄDZENIE

odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi organu rentowego wraz z aktami rentowymi za pośrednictwem poczty oraz pouczeniem, iż w terminie 14 dni od dnia otrzymania wyroku z uzasadnieniem przysługuje mu prawo złożenia apelacji do tutejszego Sądu Okręgowego w Łodzi, które rozpoznaje Sąd Apelacyjny w Łodzi

S.B.