Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 września 2021r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Małgorzata Żelewska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 września 2021r. w G.

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości G. J.

przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G.

o ustalenie

1.  oddala powództwo;

2.  odstępuje od obciążania powoda kosztami procesu.

Sygnatura akt: I C 599/15

UZASADNIENIE

Syndyk Masy Upadłości G. J. wniósł pozew przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G. o ustalenie nieważności umów pożyczek nr (...) zawartych pomiędzy stronami w dniu 19 lipca 2020r. W uzasadnieniu pozwu powód szczegółowo opisał okoliczności zawarcia obu umów, wskazując w konkluzji swojego wywodu, że przedmiotowe umowy są nieważne, albowiem powód składał oświadczenia o ich zawarciu w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Nadto, powód powołał się na pozorność oświadczenia woli, nieważność umów z powodu ich sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Powód zarzucił pozwanemu także obejście przepisów Prawa bankowego w odniesieniu do nieprawidłowego zbadania zdolności kredytowej powoda, a także powołał się na przepisy art. 391-393 kc.

(pozew k. 2-9)

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. (...) wskazał, że nie posiada żadnej wiedzy odnośnie motywów, pobudek czy okoliczności, które doprowadziły powoda do zawarcia przedmiotowych umów, a także co do tego, w jaki sposób powód zadysponował pożyczką. (...) zaprzeczył jakoby w chwili składania oświadczenia woli o zawarciu umów powód znajdował się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Powód zawierając umowy działał świadomie i z pełnym rozeznaniem, zaś jego pobudki czy motywacje nie mają znaczenia. Pracownicy pozwanego nie dostrzegli niczego, co mogłoby uzasadniać znajdowanie się powoda w stanie o jakim mowa w art. 82 kc. Pozwany zaprzeczył też, aby zawarcie umów było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub nieważne z innych przyczyn, w tym jakoby oświadczenie w przedmiocie zawarcia umowy zostało zawarte dla pozoru bądź stanowiło umowy, o których mowa w art. 391-393 kc. Pozwany wskazał także, że w rozważanym przypadku nie mają zastosowania przepisy Prawa bankowego.

(odpowiedź na pozew k. 43-48)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W październiku 2009r. z polecenia ks. G. P. powód G. J. podjął pracę u T. S. (1) jako stróż nocny w Pensjonacie (...) w M.. W związku z tym powód zrezygnował z pracy w domu kultury w K.. T. S. (1) powierzał powodowi także inne zadania, w tym prace biurowe związane z promocją i marketingiem firmy (...) zajmującej się sprzedażą biopaliw. Na początku 2010r. powód zamieszkał w stróżówce znajdującej się na posesji T. S. (1).

(dowód: zeznania świadka G. P. płyta CD k. 291, zeznania świadka A. J. płyta CD k. 291, zeznania świadka S. L. płyta CD k. 345, zeznania świadka P. S. płyta CD k. 493, przesłuchanie powoda G. J. płyta CD k. 733)

T. S. (1) prowadził interesy z mężczyznami o imionach M. i T.. W marcu 2010r. mężczyźni ci przyjechali do Pensjonatu (...), a T. S. (1) przedstawił ich jako inwestorów. T. S. (1) informował powoda, że ww. mężczyźni zainwestowali w jego firmę, pokazując powodowi gotówkę. Następnie, T. S. (1) unikał z nimi kontaktu. W czerwcu 2010r. spodziewając się wizyty ww. osób, T. S. (1) wyjechał, nakazując powodowi, aby „ich spławił”. Po przybyciu panowie M. i T. zostawili wiadomość dla T. S. (1) i kazali przekazać powodowi, aby następnym razem T. S. (1) był obecny podczas ich wizyty.

(dowód: zeznania świadka G. P. płyta CD k. 291, przesłuchanie powoda G. J. płyta CD k. 733)

Powód pożyczył T. S. (1) kwotę 20.000 zł stanowiącą oszczędności z polis posagowych. T. S. (1) pożyczał również pieniądze od innych osób, w tym od ks. G. P. i S. L..

(dowód: zeznania świadka G. P. płyta CD k. 291, zeznania świadka A. J. płyta CD k. 291, zeznania świadka S. L. płyta CD k. 345)

W lipcu 2010r. T. S. (1) zabrał powoda do Ł., aby ten zaciągał kredyt na spłatę długów T. S. (1). Najpierw udali się do biura B. M. po dokumenty, a następnie do oddziału (...) im. (...) w G. przy ul. (...).

(dowód: przesłuchanie powoda G. J. płyta CD k. 733)

W dniu 19 lipca 2010r. pomiędzy pozwaną Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. w G. a powodem G. J. zostały zawarte umowa pożyczki nr (...) na kwotę 20.000 zł oraz umowa o preferencyjną linię pożyczkową nr (...) z prawem do wielokrotnego zadłużania się w ciężar rachunku do kwoty 500 zł. W imieniu pozwanego umowę zawierali M. Z. i P. J..

(dowód: umowa nr (...) k. 10-13, umowa o preferencyjną linię pożyczkową nr (...) k. 14-15, zeznania świadka M. Z. płyta CD k. 280)

Kwota pożyczki została wypłacona powodowi. Następnie, powód przekazał tę kwotę R. M., a ten po odliczeniu swojej prowizji T. S. (1).

(dowód: przesłuchanie powoda G. J. płyta CD k. 733)

Początkowo, T. S. (1) dokonywał wpłat na poczet zaciągniętego przez powoda kredytu. Jednak po jakimś czasie zaprzestał spłaty, zaś pozwany wniósł pozew o zapłatę przeciwko powodowi. W korespondencji e – mailowej T. S. (1) zapewniał powoda, że będzie spłacał kredyty w miarę możliwości.

(dowód: potwierdzenia wykonania operacji bankowej k. 242-243, przesłuchanie powoda G. J. płyta CD k. 733)

Po zawarciu umowy kredytowej kilkukrotnie dochodziło do kłótni pomiędzy powodem a T. S. (1).

(dowód: zeznania świadka G. P. płyta CD k. 291, przesłuchanie powoda G. J. płyta CD k. 733)

W maju 2011r. powód zrezygnował z pracy u T. S. (1).

(dowód: zeznania świadka A. J. płyta CD k. 291, przesłuchanie powoda G. J. płyta CD k. 733)

Postanowieniem z dnia 30 listopada 2011r. i 29 czerwca 2012r. prokurator Prokuratury Rejonowej Ł. umorzył śledztwo w sprawie doprowadzenia w październiku 2009r. przez T. S. (1) powoda do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 19000 zł poprzez wprowadzenie go w błąd co do zamiaru spłaty pożyczki udzielonej T. S. i zmuszenia powoda przez T. S. groźbą pozbawienia go życia w 2010r. w Ł. do wzięcia dla niego kredytów w (...) Banku na łączną kwotę 60.000 zł - wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie zaistnienia czynu zabronionego.

(dowód: postanowienie prokuratora Prokuratury Rejonowej Ł. k. 281-284)

Powód był hospitalizowany w Centralnym Szpitalny Klinicznym nr 1 w Ł. w okresie od 5 czerwca do 18 lipca 2007r. z powodu zaburzeń dysocjacyjnych. Następnie, powód korzystał z porad psychiatry w 2008 i 2012r.

(dowód: dokumentacja medyczna leczenia powoda k. 16-21, 466-477, częściowo przesłuchanie powoda G. J. płyta CD k. 733)

W październiku 2011r. powód wrócił na zaoczne studia administracyjne na Wydziale Prawa i Administracji (...). W 2013r. powód obronił pracę licencjacką. Od marca do listopada 2014r. powód pracował na stanowisku sekretarza sądowego w Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, a następnie w Wydziale Karnym Odwoławczym Sądu Okręgowego w Łodzi.

(dowód: przesłuchanie powoda G. J. płyta CD k. 733)

W dniu 19 lipca 2010r. powód nie ujawniał objawów choroby psychicznej, zaburzeń świadomości, zaburzeń depresyjnych z objawami psychotycznymi i innych zakłóceń czynności psychicznych istotnych klinicznie. Stan zdrowia psychicznego pozwalał powodowi na świadome i swobodne podejmowanie decyzji i wyrażenie woli na zewnątrz i powód był w stanie świadomie i swobodnie podjąć decyzję o zawarciu obu umów pożyczek.

(dowód: opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii Z. W. k. 781-792 wraz z pisemną opinią uzupełniającą k. 848-850)

Powód złożył oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli w przedmiocie zaciągnięcia pożyczki nr (...) z dnia 13 lutego 2014r. wskazując, że stan groźby nie ustał po dnia złożenia oświadczenia.

(dowód: oświadczenie k. 645 [w:] akta sprawy Sądu Rejonowego w Kutnie, Zamiejscowy Wydział VI Cywilny w Łęczycy, VI C 147/13)

Postanowieniem z dnia 15 grudnia 2020r. wydanym w sprawie o sygnaturze XIV GU 100/20 Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi ogłosił upadłość obejmującą likwidację majątku powoda jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

(dowód: postanowienie k. 860)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z zeznań świadków M. Z., P. J., G. P., A. J., S. L., P. S., przesłuchania powoda G. J., a także dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii.

Oceniając zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów powołanych w ustaleniach stanu faktycznego. Sąd miał bowiem na względzie, iż dokumentacja medyczna leczenia powoda została sporządzona przed wniesieniem pozwu przez niezależne podmioty medyczne, w ramach świadczonych usług medycznych, toteż nie ma obaw, że przedmiotowa dokumentacja została zmanipulowana dla celów niniejszego postępowania. Podobnie, za autentyczną należało uznać przedstawioną umowę pożyczki. W odniesieniu do tych dokumentów Sąd z urzędu nie dostrzegł żadnych śladów podrobienia, przerobienia czy innej ingerencji. W związku z powyższym w ramach swobodnej oceny dowodów Sąd uznał, że powołane w ustaleniach stanu faktycznego dokumenty przedstawiają faktyczny przebieg leczenia powoda, a także rzeczywistą treść zawartego przez niego stosunku prawnego pożyczki.

Jeśli chodzi natomiast o ocenę osobowego materiału dowodowego, to należy wskazać, że zeznania przesłuchanych w niniejszej sprawie świadków nie miały większego znaczenia dla ustalenia okoliczności zawarcia przez powoda obu kwestionowanych umów pożyczek, albowiem żaden ze świadków nie brał udziału w tej czynności, zaś wiedzę o okolicznościach związanych z zaciągnięciem tego zobowiązania świadkowie posiadali przede wszystkim od powoda.

Większego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy nie miały zeznania M. Z. i P. J.. Wymienieni świadkowie nie pamiętali bowiem okoliczności zawarcia przedmiotowych umów z uwagi na znaczny upływ czasu. Sąd nie znalazł podstaw, aby odmówić wymienionym świadkom wiary. Nie budzi bowiem wątpliwości, że w ramach wykonywanych obowiązków zawodowych świadkowie zawarli od 2010r. bardzo dużo podobnych umów. Nadto, na podstawie znajdujących się w aktach sprawy dowodów nie sposób stwierdzić, aby wymienieni pracownicy (...) pozostawali w stosunkach towarzyskich czy zawodowych z T. S. (1).

W przeważającej części za wiarygodne należało uznać zeznania powoda. Przede wszystkim w świetle załączonej do akt niniejszej sprawy korespondencji nie ulegało wątpliwości, że kwota pożyczki została przekazana przez powoda T. S. (1), który początkowo również spłacał raty pożyczki. Natomiast, zdaniem Sądu, nie znajdują potwierdzenia w zebranym materiale dowodowym zeznania powoda odnośnie jego stanu zdrowia w dacie zawarcia spornych umów. Z przedłożonej dokumentacji medycznej wynika bowiem, że w czasie, gdy powód podpisywał umowy, nie pozostawał pod opieką lekarza psychiatry. Jednak podstawowym dowodem wskazującym na to, że w dacie podpisania umowy powód nie znajdował się w stanie o jakim mowa w art. 82 kc, jest opinia biegłego sądowego. Sąd nie dał również powodowi wiary, iż stan groźby ustał dopiero w 2014r. Zważyć bowiem należy, iż już w maju 2011r. powód wyprowadził się z pensjonatu (...), następnie powrócił na studia. Nadto, powód nie miał już żadnego kontaktu z mężczyznami, którzy nachodzili jego pracodawcę, a wedle twierdzeń powoda mieli być związani ze środowiskiem przestępczym.

Za wiarygodny dowód w niniejszej sprawie Sąd uznał też opinię sporządzoną przez biegłą sądową z zakresu psychiatrii Z. W.. W ocenie Sądu przedmiotowa opinia została sporządzona w sposób rzetelny, profesjonalny i z zachowaniem należytych standardów i stanowi w pełni przydatny dowód do rozstrzygnięcia sprawy. Przedstawione w opinii wnioski dotyczące stanu zdrowia i świadomości powoda w dacie zawarcia umowy pożyczki są jednoznaczne i stanowcze, poparte wszechstronną analizą przedstawionej dokumentacji medycznej, a także dowodów znajdujących się w aktach sprawy, a także wywiadem od samego pozwanego. W opinii uzupełniającej biegła w sposób rzeczowy, logiczny i przekonujący odniosła się do wszystkich zarzutów zgłoszonych przez stronę powodową i tym samym obroniła swoją opinię. Ostateczne wnioski nie budzą żadnych wątpliwości Sądu w świetle zasad logiki, zasad doświadczenia życiowego oraz wiedzy powszechnej.

W niniejszej sprawie powód domagał się stwierdzenia nieważności dwóch umów pożyczek nr (...) zawartych w dniu 19 lipca 2020r. z pozwaną Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. w G., powołując się na wady oświadczenia woli w postaci zawarcia umowy w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pozorności i groźby, a także zarzucając, że umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Jeśli chodzi o pierwszą z wad oświadczenia woli, na którą powołał się powód, to zważyć należy, iż zgodnie z art. 82 kc nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. W judykaturze podnosi się, że stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, nie musi więc oznaczać zupełnego zaniku świadomości (por. orzeczenie SN z dnia 2 września 1948r., PoC 188/48, PN 1948, Nr 11–12, s. 537; wyrok SN z dnia 27 lipca 2010r., II CSK 147/10, L.). Brak świadomości charakteryzuje się brakiem rozeznania, niemożnością zrozumienia posunięć własnych lub też innych osób, niezdawaniem sobie sprawy ze znaczenia własnego postępowania (por. wyrok SN z dnia 11 grudnia 1979r., II CR 448/79, OSPiKA 1981, Nr 3, poz. 45; wyrok SN z dnia 7 lutego 2006r., IV CSK 7/05, L.; wyrok SN z dnia 14 marca 2019 r., IV CSK 15/18, L.; postanowienie SN z dnia 17 maja 2018r., V CSK 643/17, L.). Decydujące znaczenie ma określenie stopnia zmniejszenia udziału świadomości w postępowaniu człowieka, stopnia zaburzenia czynności psychicznych w momencie składania oświadczenia woli (por. wyrok SA w Szczecinie z dnia 8 lutego 2018r., I ACa 775/17, L.). Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 marca 2019r., I ACa 499/18, L.). Podkreślić należy, że stan braku świadomości lub swobody nie musi być całkowity i zupełny, wystarczy że jest on na tyle znaczny, że w konkretnych okolicznościach faktycznych prowadzi do wady oświadczenia woli (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 grudnia 2020r., V ACa 356/20, L.). Powyższe stanowisko zasadniczo znajduje potwierdzenie w doktrynie, gdzie wskazuje się, że wada oświadczenia woli uregulowana w art. 82 kc ma miejsce nie tylko wtedy, gdy osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie całkowicie uniemożliwiającym jej świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. O jej zajściu powinien przesądzać także stan znacznego ograniczenia świadomości lub swobody. Znaczne ograniczenie świadomości powinno przemawiać za przyjęciem wystąpienia wady uregulowanej w art. 82 kc, zwłaszcza wówczas, gdy czynność prawna dokonywana przez dotkniętą tym ograniczeniem osobę jest czynnością o dużym stopniu skomplikowania. Takie ujęcie nie musi wcale oznaczać przełamania gramatycznej wykładni art. 82 kc. Uzasadnione wydaje się bowiem zrelatywizowanie pojęcia braku świadomości użytego w art. 82 kc do problematyki dokonywania czynności prawnych. Zamiast definiowania pojęcia braku świadomości w oderwaniu od problematyki dokonywania czynności prawnych (tak samo na gruncie art. 82 i 425 kc), jako stanu niezdawania sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania, zasadne wydaje się przyjęcie, że stan braku świadomości w rozumieniu art. 82 kc to stan, który uniemożliwia składającemu oświadczenie woli rozpoznanie znaczenia (konsekwencji) konkretnej czynności prawnej, której elementem jest to oświadczenie. W takim ujęciu brak świadomości występujący w odniesieniu do czynności prawnej o skomplikowanej treści nie musi być jednoznaczny ze stwierdzeniem występowania braku świadomości w odniesieniu do dokonywanej przez tę samą osobę nieskomplikowanej czynności, której znaczenie jest łatwe do zrozumienia. W odróżnienia od stopnia skomplikowania czynności prawnej, dla oceny braku (ograniczenia) świadomości dokonującej jej osoby nie ma natomiast znaczenia waga skutków danej czynności prawnej. Fakt, że skutki te są rażąco niekorzystne, może jednak mieć znaczenie dowodowe – może pozwalać na przyjęcie domniemania faktycznego, że czynność została dokonana w stanie braku świadomości lub swobody (por. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021). Osoba nieubezwłasnowolniona, która dokonała czynności prawnej w stanie, o którym mowa w art. 82 kc, chcąc powołać się na jej nieważność, musi uczynić zadość ciężarowi dowodu (art. 6 kc) w zakresie okoliczności stanowiących przesłanki zastosowania tego przepisu (por. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021). Jednocześnie należy zważyć, że wykazanie samych zaburzeń psychicznych (np. choroby psychicznej) będącej przyczyną tego stanu nie jest wystarczające (por. wyrok SA w Białymstoku z 28 marca 2014 r., I ACa 658/13, Legalis; wyrok SA w Białymstoku z 15 października 2015 r., I ACa 491/15, Legalis; J. Strzebinczyk, [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny. Komentarz, 2016, s. 230; wyrok SA w Krakowie z 15 lutego 2017 r., I ACa 1483/16, Legalis).

W niniejszej sprawie strona powodowa nie wykazała, że w chwili podpisywania obu kwestionowanych umów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Z dokumentacji przedstawionej przez powoda wynika, że co prawda zarówno przed zawarciem umów, jak i po ich podpisaniu korzystał z pomocy psychiatrycznej, niemniej – jak wskazano powyżej – samo występowanie zaburzeń psychicznych nie jest wystarczające, aby móc stwierdzić, że złożone przez powoda oświadczenie woli jest dotknięte wadą o jakiej mowa w art. 82 kc. W niniejszej sprawie Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego psychiatry. W przedłożonej opinii biegła Z. W. jednoznacznie stwierdziła, że stan zdrowia psychicznego powoda w dacie zawarcia spornych umów pozwalał mu na świadome i swobodne podejmowanie decyzji i wyrażenie woli na zewnątrz i powód był w stanie świadomie i swobodnie podjąć decyzję o zawarciu obu umów pożyczek. Zdaniem biegłej, w dniu 19 lipca 2010r. powód nie ujawniał objawów choroby psychicznej, zaburzeń świadomości, zaburzeń depresyjnych z objawami psychotycznymi i innych zakłóceń czynności psychicznych istotnych klinicznie. Wobec stanowczej opinii biegłej z zakresu psychiatrii brak było podstaw do stwierdzenia, że w dacie zawarcia umów powód znajdował się w stanie o jakim mowa w art. 82 kc. Zeznania powoda nie mogły w tym zakresie stanowić wiarygodnego dowodu, albowiem po pierwsze jest on żywo zainteresowany wynikiem postępowania, a po drugie – w odróżnieniu od biegłej nie posiada wiadomości specjalnych.

Kolejną wadą oświadczenia woli, na jaką powołał się powód, była groźba. Zgodnie z art. 87 kc kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Jak wskazuje się w orzecznictwie groźba jest zawsze działaniem celowym, skierowanym na zmuszenie zagrożonego, wbrew jego chęci, do złożenia oznaczonego oświadczenia woli. Zmuszenie polega na tym, że grożący zapowiada spełnienie przez siebie „zła” wobec zagrożonego, jeżeli on nie złoży oświadczenia określonej treści. Nadto, za prawnie doniosłą wadę oświadczenia woli może być uznana tylko groźba spełniająca kumulatywnie dwa warunki, a mianowicie musi być ona bezprawna i poważna (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 8 listopada 2013r., I ACa 724/13, L.). Groźba prawnie doniosła może pochodzić zarówno od adresata oświadczenia woli, jak i od osoby trzeciej. Nie jest istotne, czy druga strona o groźbie wiedziała lub wiedzieć powinna (por. orzeczenie SN z dnia 2 lutego 1952 r., C 946/51, OSN 1953, Nr 3, poz. 67). Nadto, groźba musi być poważna, tzn. ten, kto składa oświadczenie woli, może się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Ta w zasadzie subiektywna przesłanka podlega obiektywizacji, przy czym podstawowe jej kryteria zostały wskazane w samej ustawie. Obiektywny charakter ma użyte w art. 87 sformułowanie "poważne niebezpieczeństwo". Poza tym stan obawy musi wynikać z okoliczności towarzyszących złożeniu oświadczenia woli. Musi istnieć rzeczywiste zagrożenie oraz realna możliwość jego zrealizowania (por. K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1–449 ¹⁰ , Wyd. 10, Warszawa 2020).

Przechodząc do rozważań odnośnie ewentualnej groźby wskazać należy, iż z zeznań powoda wynika, że nakłaniający powoda do złożenia oświadczenia woli T. S. (1) nie zapowiadał, że w przypadku niezaciągnięcia przez powoda pożyczki skorzysta wobec powoda ze środków bezprawnych bądź środków dozwolonych, lecz prowadzących do bezprawnego celu. Powód zeznał bowiem, że: „Powiedział (T. S. (1) – przyp. Sąd) , że musi oddać pieniądze, że T. i M. oczekują zwrotu pieniędzy, które zainwestowali. Powiedział, że nie ma skąd wziąć pieniędzy bo ma wszystkie konta zablokowane. Sprawa jest poważna, chodzi o nasze życie. Powiedziałem, że nie mam żadnych pieniędzy, a on płaci 600 zł miesięcznie. On powiedział, że wezmę dla niego kredyt. Ja powiedziałem, że nie wezmę, bo nigdy nie brałem, poza tym nie mam pracy. On wtedy zaczął na mnie krzyczeć, że chyba nie rozumiem sytuacji, że przyjadą i nas zapierdolą, że wiedzą że mamy rodziny, że ja jestem w to tak samo wplątany, bo przedstawił mnie jako swojego wspólnika, a poza tym już raz ich kiedyś okłamałem w czerwcu i im się to do tej pory nie podoba. Po tej awanturze uległem z obawy o swoje życie i mojej rodziny i zgodziłem się na to”. W judykaturze wskazuje się, że dla prawnej doniosłości groźby nie ma znaczenia, czy groźba, pod wpływem której złożono oświadczenie woli była groźbą sformułowaną przez "drugą stronę" (tj. drugą stronę umowy lub adresata oświadczenia woli składanego przy dokonywaniu jednostronnej czynności prawnej) czy przez "osobę trzecią" (por. wyrok SA w Łodzi z dnia 3 grudnia 1992 r., I ACr 428/92, OSA 1993, Nr 7, poz. 49). Jeżeli groźba pochodzi od osoby trzeciej, de lege lata nie ma znaczenia prawnego, czy druga strona wiedziała (powinna była wiedzieć), że oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem groźby (por. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021). W rozpatrywanym przypadku mężczyźni, o których wspominał T. S. (1), nie formułowali wobec powoda gróźb w tym znaczeniu, że nie domagali się od niego zwrotu pieniędzy pod groźbą pozbawienia życia czy naruszenia nietykalności cielesnej. Z relacji powoda dotyczącej spotkania z tymi mężczyznami pod nieobecność T. S. (1) wynika, że byli oni wierzycielami ówczesnego pracodawcy powoda i ich pogróżki odnosiły się do osoby T. S. (1) („powiedzieli, że to jest taka ostatnia sytuacja kiedy go nie ma i jak przyjadą to ma być”). Mężczyźni – którzy wg powoda byli członkami zorganizowanej grupy przestępczej – mieli swoje porachunki z T. S. (1). Pracodawca powoda powołał się na nich w celu wywarcia wpływu na powoda, wymuszenia określonego zachowania, lecz sam nie kierował do powoda gróźb, że sam pozbawi powoda życia czy w inny sposób naruszy jego dobra osobiste. Jednocześnie T. S. (1) nie miał takich sił sprawczych, aby gniew ów mężczyzn skierować na powoda. Owi przestępcy byli zainteresowani bowiem zwrotem pieniędzy od T. S. (1), a nie od jego stróża. I raczej w tym stanie rzeczy to T. S. (1) groziło niebezpieczeństwo pochodzące od owych mężczyzn. Zdaniem Sądu, nawet jeśliby przyjąć, że u powoda istniał stan obawy o własne życie, to nie sposób uznać, aby powód we właściwym czasie uchylił się od skutków oświadczenia woli. Zgodnie bowiem z treścią art. 88 § 1 kc uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Stosownie do § 2 uprawnienie do uchylenia się wygasa w razie groźby z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał. Do akt niniejszej sprawy przedłożono wyłącznie jedno oświadczenie powoda o uchyleniu się od skutków złożonego oświadczenia. Mowa o oświadczeniu, którego oryginał znajduje się w aktach sprawy Sądu Rejonowego w Kutnie, Zamiejscowy Wydział VI Cywilny w Ł., VI C 147/13 (k. 645). Przedmiotowe oświadczenie dotyczy uchylenia się od skutków oświadczenia woli w przedmiocie zaciągnięcia pożyczki nr (...) i zostało złożone w dniu 13 lutego 2014r. Zdaniem Sądu w świetle zebranego materiału dowodowego nie sposób uznać, aby stan groźby ustał dopiero w okresie od 13 lutego 2013r. do 13 lutego 2014r. Z zeznań powoda wynika, że mężczyźni, na których powoływał się w dalszym ciągu przyjeżdżali do T. S. (1), zaś powód zamieszkiwał na posesji swojego pracodawcy aż do maja 2011r.. Powód wskazał, że już po zaciągnięciu pożyczek T. S. (1) nie informował powoda, czy owi mężczyźni przyjeżdżają czy nie. Powód jednak wiedział, że jeżdżą oni z T. S. (1) do parku, gdzie nikt ich nie widział. Wątpliwości Sądu budzą zeznania powoda, który z jednej strony twierdzi, że „myślał jak odejść jak najprędzej” z pracy u S., a z drugiej strony odszedł stamtąd dopiero w maju 2011 roku. W tym kontekście powstaje pytanie, czy człowiek obawiający się o własne życie nadal pracowałby w miejscu, do którego stale przyjeżdżają osoby, które stanowią dla niego zagrożenia dla życia? Zdaniem Sądu, nawet jeśli istniał u powoda stan obawy, to niewątpliwie ustał on po opuszczeniu przez powoda posiadłości S.. Mężczyźni, którzy przyjeżdżali do S. nie formułowali wobec powoda żadnych gróźb po zaciągnięciu pożyczek, nie znali danych powoda ani jego miejsca zamieszkania. W ogóle nie interesowali się powodem. Z zeznań powoda nie wynika też, aby T. S. (1) utrzymywał powoda w przeświadczeniu co do możliwości realizacji groźby. Nadto, należy zważyć, że sprawa została zgłoszona na Policji, poza kierowaniem korespondencji do powoda nie ma dowodów, że T. S. (1) podejmował wobec powoda jakiekolwiek działania, mogące wywołać realne obawy spełnienia gróźb. Powód co prawda wskazuje, że w dniu 13 lutego 2013r. niejaki T. miał poinformować powoda, że T. S. (1) zlecił pobicie powoda, ale poza zeznaniami powoda nie ma na to żadnych dowodów. Z treści złożonej korespondencji nie wynika także, aby po maju 2011 roku nadal istniał stan obawy, czy istniało realne niebezpieczeństwo realizacji gróźb. Skoro zatem powód złożył oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli dopiero w dniu 13 lutego 2014r. to należało uznać, że oświadczenia te zostały złożone już po upływie terminu o jakim mowa w art. 88 kc.

Kolejna wskazana przez powoda podstawa stwierdzenia nieważności ww. umów dotyczyła pozorności złożonego oświadczenia woli. Zgodnie z art. 83 § 1 kc nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. Jak wskazuje się w orzecznictwie pozorność, o której mowa w art. 83 § 1 kc, stanowi wadę oświadczenia woli polegającą na niezgodności między aktem woli, a jej przejawem na zewnątrz, przy czym strony muszą być zgodne co do tego, aby wspomniane oświadczenie woli nie wywołało skutków prawnych. Aby ustalić, że dana czynność dotknięta jest pozornością niezbędne jest wykazanie, że zachodzi sprzeczność między tym, co strony deklarują na zewnątrz, a tym, do czego w rzeczywistości dążą. Rozbieżność ta powinna dotyczyć treści samej czynności prawnej, co będzie występowało, gdy strony zmierzają do wywołania wrażenia dokonania określonej czynności prawnej, podczas gdy w rzeczywistości w ich sferze prawnej nic się nie zmienia lub też zmiana następuje, ale ma charakter inny niż wynikałoby to z treści złożonych oświadczeń. Przy czym nieważność czynności prawnej z powodu pozorności złożonego oświadczenia woli może być stwierdzona tylko wówczas, gdy brak zamiaru wywołania skutków prawnych został przejawiony wobec drugiej strony tej czynności otwarcie, tak że miała ona pełną świadomość co do pozorności złożonego wobec niej oświadczenia woli i co do rzeczywistej woli jej kontrahenta i w pełni się z tym zgadza (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 września 2019r., I ACa 311/18, L.). W przedmiotowej sprawie bez wątpienia nie zaistniała przesłanka w postaci braku zamiaru wywołania skutków prawnych po stronie pożyczkodawcy. W każdym bądź razie nie wykazano, że osoby działające w imieniu pożyczkodawcy taką świadomość miały. Przesłuchani w charakterze świadków pracownicy (...)-u nie potwierdzili podnoszonych przez powoda zarzutów odnośnie współdziałania z T. S. (1). Stąd twierdzenia powoda należało uznać za nieudowodnione.

Bez znaczenia pozostawała argumentacja opierająca się na przepisach art. 391-393 kc, albowiem wskazane przepisy prawa nie stanowią podstawy do stwierdzenia nieważności umowy.

Wreszcie, ostatnią wskazaną przez powoda podstawą nieważności miało być naruszenie art. 58 § 2 kc, zgodnie z którym nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jak podnosi się w judykaturze przepis art. 58 § 2 kc jest instrumentem mogącym oddziaływać na stosunki cywilnoprawne poprzez odwołanie się do wartościowania konstytucyjnego, norm moralnych, czy też dobrych obyczajów. Chodzi o weryfikację czynności prawnych z uwagi na powszechnie uznawane i akceptowane w danym społeczeństwie wartości wyznaczające zasady przyzwoitego, uczciwego zachowania, obejmujące zarówno normy moralne, jak i obyczajowe. O sprzeczności z zasadami współżycia społecznego można mówić więc zarówno wtedy, gdy z tymi zasadami nie daje się pogodzić treść czynności prawnej albo jej cel, jak i wtedy, gdy czynność jest przedsięwzięta w celu obejścia zasad współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 2 lipca 2019r., I ACa 1079/18, L.).

W odniesieniu do ewentualnego naruszenia zasad współżycia społecznego należy stwierdzić, że po stronie pozwanego (...)-u nie sposób dopatrzyć się żadnego zachowania, które znamionowałoby niemoralne zachowanie którejkolwiek osoby działającej w imieniu i na rzecz pozwanego. Zachowanie pozwanego nie zmierzało do wykorzystania trudnej sytuacji powoda. Bez wątpienia zatem na linii powód – pozwany nie sposób dopatrzyć się żadnych okoliczności, które mogłyby świadczyć o naruszeniu zasad współżycia społecznego. Zważyć należy, iż cała argumentacja powoda dotyczy niewłaściwego zachowania T. S. (1), a zatem ewentualnie wobec tej osoby powód powinien kierować swoje roszczenia. Z zeznań powoda wynika, że w trakcie podróży samochodem do Ł. T. S. (1) poprosił powoda o zaciągnięcie kredytu na jego rzecz. Niewątpliwie zatem, przed zawarciem umowy powód miał świadomość, że nie otrzyma kwoty pożyczki. Powód zaufał swojemu ówczesnemu pracodawcy, który zapewniał o spłacie rat pożyczki. W świetle złożonych dokumentów nie budzi wątpliwości, że T. S. (1) początkowo faktycznie spłacał pożyczkę. Nadto, również po zaprzestaniu spłaty, zasadniczo nie uchylał się od tego zobowiązania, a jedynie powoływał się na swoją trudną sytuację finansową. Nie można stwierdzić, że w dacie zawarcia umowy powód był osobą niedołężną. Był bowiem studentem Wydziału Prawa i Administracji (...), zatem winien zdawać sobie sprawę, że podpisanie umowy rodzi obowiązek spłaty zobowiązania, albowiem w umowie jako pożyczkobiorca wskazany był właśnie powód. Niemniej jednak zachowanie T. S. (1) nie wpływa bezpośrednio na ocenę zachowania pozwanego. Zdaniem Sądu w świetle przedstawionych okoliczności nie ma dostatecznych podstaw, aby uznać, że umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, a tym samym nieważna.

Mając powyższe na względzie, na mocy art. 189 kpc, art. 82 kc, art. 83 kc, art. 87 kc i art. 58 kc a contrario powództwo podlegało oddaleniu.

Na mocy art. 102 kpc Sąd odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu z uwagi na jego trudną sytuację majątkową (upadłość konsumencka), a także zdrowotną (leczenie psychiatryczne).