Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 listopada 2021 r. w S.

sprawy B. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 17 grudnia 2020 r., sygn. akt VI U 639/20

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

III AUa 84/21

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z 25.09.2020 r. (...) odmówił ubezpieczonemu B. T. prawa do emerytury pomostowej.

Ubezpieczony odwołał się od decyzji, wniósł o zmianę decyzji i przyznanie prawa do emerytury pomostowej. Wniósł o wliczenie do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów zatrudnienia w Zakładach (...) ,. (...)" w G. jako ślusarz; Zakładach (...) jako mechanik i Przedsiębiorstwie Budowlanym (...) jako monter konstrukcji żelbetowych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołania, ponieważ skarżący nie wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych. W świadectwie pracy z 30.06.1989 pracodawca wskazał, że ubezpieczony był zatrudniony jako ślusarz, co nie odpowiada stanowisku, o którym mowa w dziale XIV poz. 25 pkt 1 wykaz A zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z 7.07.1987; w świadectwie pracy z 20.07.2000 stanowisko w nim podane nie odpowiada nazwie stanowiska według rozporządzenia z 7.02.1983 r., bowiem nie odpowiada ściśle nazwie stanowiska podanej w zarządzeniu nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z 30.03.1985 r., poz. 14, pkt 1. Zaś w świadectwie pracy z 29.02.2000 i z 30.09.2001 pracodawca nie wskazał w ogóle podstawy prawnej charakteru pracy wykonywanej przez ubezpieczonego w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 17.12.2020 r. oddalił powództwo.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony ur. (...), w dniu 10.09.2019 r. po raz pierwszy złożył wniosek o emeryturę pomostową. Decyzją z 4.11.2019 r. organ rentowy odmówił prawa do emerytury pomostowej. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z 29.04.2020 r., VIU 1/20 oddalił odwołanie ubezpieczonego od decyzji z 4.11.2019 r. Ubezpieczony 27.08.2020 r. po raz kolejny złożył wniosek o emeryturę pomostową. Sporną decyzją z 25.09.2020 r. organ rentowy odmówił prawa. Organ rentowy ustalił: łączny staż ubezpieczeniowy w wymiarze 37 lat, 2 miesiące i 2 dni; staż pracy w warunkach szczególnych: 6 lat, 3 miesiące i 11 dni.

Ubezpieczony z zawodu jest mechanikiem pojazdów samochodowych. W spornych okresach był zatrudniony w:

1/ Zakładach (...) w G. od 27.05.1987 do 30.06.1989 (2 lata, 1 miesiąc, 4 dni);

21 Zakładach (...) Sp. z o.o. w G. (poprzednio: Zakłady (...)) od 1.12.1992 do 26.09.1999 (6 lat, 9 miesięcy i 26 dni);

3/ Przedsiębiorstwie Budowlanym (...) Sp. z o.o. w G. od 1.03.2000 do 30.09.2001 (1 rok, 7 miesięcy).

W Zakładach (...) ubezpieczony pracował w tzw. (...) przy konserwacji maszyn, w systemie trzyzmianowym. Na jednej zmianie było 11-12 pracowników. Maszyny (drukarki, farbiarki, apretur, przeglądarki) były zatrzymywane w sobotę i uruchamiane od poniedziałku każdego tygodnia. Maszyny wymagały konserwacji, smarowania. Praca odbywała się w wysokiej temperaturze (na hali około 60°C) przy włączonych maszynach, na terenie jednej wielkiej hali. Za pracę w nocy otrzymywał dodatek, wykonywał konserwacje tych maszyn, także prace ślusarskie, miał smarownicę, klucze, szczypce, wanny do mycia części, płyny, przygotowywał smary. Nadto, był kierowany też do innych prac, na dworze, np. wykonywał różne prace na rusztowaniu, prace przy powiększaniu drzwi zewnętrznych.

W Zakładach (...) Sp. z o.o. w G. wykonywał różne prace. Pracował przy utrzymaniu w gotowości wózków widłowych akumulatorowych i spalinowych. Początkowo otrzymał angaż na stanowisko mechanika samochodowego, a od 1.04.1994 na stanowisko mechanika. Nadto, od 1993 roku nabył on uprawnienia do obsługi dźwignic i taką też pracę przy obsłudze dźwignic wykonywał. Zaś od 1997 roku nabył uprawnienia do kierowania wózkiem widłowym i kierował nim w pracy, wykonując czynności pracownicze. Nadto, ubezpieczony pracował w tym spornym okresie przy kapitalnych remontach samochodów, rozbierając samochody osobowe i montując różne części. Naprawiał wózki spalinowe i elektryczne. Przy wózkach widłowych zdejmował akumulatory, układ kierowniczy i naprawiał uszkodzenia. Miał również dyżury przy ładowaniu wózków akumulatorowych. Na jednej zmianie pracowało około 6 mechaników.

W Przedsiębiorstwie Budowlanym (...) ubezpieczony pracował jako monter konstrukcji żelbetowych. Stawiał budynki z konstrukcji żelbetowych: montował ściany, stropy, schody, kominy na budowach w G. Pracował w brygadzie, która liczyła 4-5 pracowników, w systemie jednozmianowym.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony nie posiada 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania i wyjaśnił, że przesłanki warunkujące prawo do emerytury pomostowej reguluje ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 roku, poz. 1924).

Zgodnie z art. 4 ustawy, prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 roku;

2)  ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3)  osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4)  ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5)  przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6)  po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Wg art. 3 ust. 1 ustawy, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy; ust. 3 - prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwości należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu i życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.

Zgodnie z art. 49 ustawy prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 2.04.2014 r., III AUa 2302/13, publ. Legalis wskazał, że warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową w świetle wykładni językowej art. 4 i art. 49 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych, jest legitymowanie się określonym stażem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych lub dotychczasowych przepisów) oraz kontynuowanie pracy w tych warunkach po wejściu w życie ustawy, a więc po 1.01.2009 roku. W przypadku kiedy osoba ubiegająca się o to świadczenie nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy "szczególnej" według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do "nowego" świadczenia jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy (okres prac) można kwalifikować jako prace w warunkach szczególnych w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 ustawy) lub o szczególnym charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy). Innymi słowy brak podstaw prawnych do przyznania emerytury pomostowej ubezpieczonemu, którego dotychczasowy okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, dziś nie może być tak kwalifikowany".

Bezspornie ubezpieczony ukończył 60 rok życia, posiada co najmniej 25 letni staż ubezpieczeniowy. ZUS ustalił, że ubezpieczony legitymuje się stażem pracy w warunkach szczególnych wynoszącym 6 lat, 3 miesiące i 11 dni.

Ubezpieczony, dla nabycia prawa do emerytury pomostowej, musiał wykazać, że pracował w warunkach szczególnych w spornych okresach:

27.05.1987/ 30.06.1989 (2 lata, 1 miesiąc, 4 dni),

1.12.1992/ 26.09.1999 (6 lat, 9 miesięcy i 26 dni)

1.03.2000/ 30.09.2001 (1 rok, 7 miesięcy).

Sąd Okręgowy na te okoliczności dopuścił dowód z dokumentów, a także z zeznań świadków: J. J., J. M., A. P., Z. W. i J. W..

Świadkowie: A. P. i Z. W. pracowali razem z ubezpieczonym w Zakładach (...) w G. Świadkowie potwierdzili warunki, w jakich wówczas pracował ubezpieczony, tj. bardzo wysoka temperatura na terenie hali, w maszynach (około 70 stopni Celsjusza). Potwierdzili również, że ubezpieczony, mając angaż na stanowisko ślusarza, zajmował się konserwacją maszyn (drukarek, rozciągarek, biernika, bębniarek). W tygodniu do jego obowiązków należało utrzymanie ruchu maszyny i naprawianie maszyny w razie awarii. Pracował w brygadzie zwanej (...). Nadto, oprócz prac przy konserwacji maszyn, skarżący pracował również na zewnątrz budynku, poza halą, wykonując prace na rusztowaniu, przy powiększaniu drzwi zewnętrznych. Zajmował się również pracami ślusarskimi. Miał do dyspozycji narzędzia: smarownicę, klucze, szczypce, wanny do mycia, części, płyny. Skarżący pracował na wydziale farbiarni i innych wydziałach. Świadek Z. W. potwierdził, że pracownicy (...) (...) (...), w tym ubezpieczony, byli kierowani do innych prac na zewnątrz budynku, świadek widział ubezpieczonego jak pracował na rusztowaniach i miało to miejsce kilkanaście razy. Sąd dał wiarę zeznaniom świadków. Z dokumentów dotyczących zatrudnienia w (...) wynika, że ubezpieczony był zatrudniony jako ślusarz. Ubezpieczony wykonywał w tym spornym okresie pewne czynności ślusarskie, lecz nie stale i nie w pełnym wymiarze godzin pracy.

Świadek J. M. pracował z ubezpieczonym w Przedsiębiorstwie (...). Świadek był wówczas operatorem koparki, zaś skarżący pracował w brygadzie montażystów. Świadek potwierdził, że ubezpieczony pracował przy budowie budynków, stawiał ściany, stropy, np. w budynkach czteropiętrowych przy ul. (...) w G. (tzw. bloki z wielkiej płyty). Sąd dał wiarę zeznaniom tego świadka. Z dokumentów z akt osobowych pochodzących z tego okresu zatrudnienia wynika, że skarżący podpisał umowę o pracę na stanowisko montera konstrukcji żelbetowych i prace te wykonywał stale, w pełnym wymiarze godzin pracy do 31.05.2001 roku. W okresie od 1.06.2001 do 30.09.2001 pracował w wymiarze 1/2 etatu, zaś od 1.10.2001 r. - ponownie w pełnym wymiarze godzin pracy. Od dnia 1.08.2001 r. powierzono mu obowiązki brygadzisty, a do zakresu jego obowiązków należało m.in. prawidłowa organizacja pracy brygady, nadzór nad przestrzeganiem przez pracowników zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zabezpieczenie materiałów przed zniszczeniem, rozliczanie zużytego materiału.

Decydujące w sprawie było ustalenie, czy w okresie od 1.12.1992 do 26.09.1999 (6 lat, 9 miesięcy i 26 dni), będąc pracownikiem Zakładów (...) Sp. z o.o. w G., ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze godzin pracy wykonywał prace w warunkach szczególnych. Nawet bowiem doliczenie okresów zatrudnienia w (...) i Przedsiębiorstwie (...) nie dawało w sumie 15 letniego stażu pracy w warunkach szczególnych. W ocenie Sądu Okręgowego, ubezpieczony nie wykazał, że w okresie od 1.12.1992 do 26.09.1999 wykonywał prace w warunkach szczególnych, stale i w pełnym wymiarze godzin pracy. W świadectwie pracy z 26.09.1999 r. pracodawca nie wskazał, że ubezpieczony pracował w warunkach szczególnych (pkt 4 ppkt 8 świadectwa pracy). Dopiero rok od zakończenia zatrudnienia w dniu 20.07.2000 r. pracodawca wystawił skarżącemu świadectwo pracy w warunkach szczególnych, w którym wskazał, że od 1.12.1992 do 26.09.1999 ubezpieczony pracował na stanowisku wymienionym w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z 30.03.1985 r. - Dz.U. MhiPH nr 1-3 z dnia 29.06.85 r., tj. jako mechanik na oddziale serwisu i transportu wewnętrznego (dział XIV poz. 14 pkt 1 wykazu A). Tymczasem wskazane w akcie prawnym stanowisko dotyczy prac przy naprawie pomp wtryskowych, wtryskiwaczy i gaźników do silników spalinowych, nie odpowiada więc stanowisku jakie zajmował skarżący w tym spornym okresie. Aby wliczyć ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych okres zatrudnienia od 1.12.1992 do 26.09.1999, skarżący musiałby prace w warunkach szczególnych wykonywać stale i w pełnym wymiarze godzin pracy. A temu przeczą dowody zebrane w sprawie. Już w odwołaniu od spornej decyzji skarżący wskazał, że wówczas wykonywał prace przy utrzymywaniu w gotowości wózków widłowych akumulatorowych i spalinowych. Zaś w dokumentach z akt osobowych znajduje się angaż, z którego wynika, że w początkowym okresie zatrudnienia pracował jako mechanik samochodowy, zaś od 1.04.1994 jako mechanik. Nadto, od 1993 roku ubezpieczony posiadał również uprawnienia do obsługi dźwignic i taką też pracę wykonywał, jak sam przyznał. W 1997 roku uzyskał zaś uprawnienia do kierowania wózkiem widłowym i faktycznie nim jeździł. Świadek J. J. potwierdził, że ubezpieczony pracował jako mechanik w brygadzie mechaników, że naprawiał wózki widłowe i wszystkie inne maszyny aby utrzymać ruch w zakładzie. Świadek J. W. przyznał, że ubezpieczony pracował również jako ślusarz, a także przy remoncie samochodów osobowych i montowaniu różnych części. Nadto, ubezpieczony, jak wszyscy członkowie brygady, miał dyżury przy ładowaniu wózków akumulatorowych. Sąd dał wiarę zeznaniom świadków. Ubezpieczony w toku swoich zeznań przyznał, że w okresie zatrudnienia w (...) wykonywał również prace kierowcy wózka widłowego, choć nie pamiętał w jakim to było okresie. Jednocześnie ubezpieczony zaprzeczył aby pracował przy wózkach akumulatorowych, lecz przyznał, że pomagał przy ich naprawianiu. Sąd dał wiarę zeznaniom skarżącego jedynie w zakresie, w jakim pokrywają się one z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie. Nielogiczne i sprzeczne z materiałem dowodowym są twierdzenia ubezpieczonego, że w okresie od 1.12.1992 do dnia 26.09.1999 stale i w pełnym wymiarze godzin pracy pracował w warunkach szczególnych. Jest to sprzeczne tak z dokumentami zgromadzonymi w sprawie, jak i zeznaniami świadków.

Z samego faktu wykonywania pracy w trudnych, ciężkich czy szkodliwych warunkach nie wynika jeszcze, że pracę taką można uznać za pracę w warunkach szczególnych. Konieczne jest bowiem, aby praca ta była równocześnie pracą o znacznej uciążliwości, a takie zostały rodzajowo wymienione w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. Oznacza to, że pracą o znacznej szkodliwości dla zdrowia i o znacznym stopniu uciążliwości są prace, które były wykonywane - jako podstawowe - wymienione w wykazie A, nie zaś wykonywanie innych prac, choćby w tych samych szkodliwych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2014 r., I UK 388/13, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 9 marca 2017 r., III AUa 1042/16). Praca w warunkach szczególnych musi być wykonywana stałe, w pełnym wymiarze godzin pracy. Znaczące są przy tym stopień uciążliwości owych czynników oraz wymagania wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia. Jedynie jeśli czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na podstawie art. 184 ust.l w związku z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach i w związku z przepisami rozporządzenia. Warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku, stale, tj. ciągle wykonuje pracę w szczególnych warunkach i nie wykonuje w tym czasie żadnych innych czynności, które nie są związane z zajmowanym stanowiskiem (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 20.09.2012r., III AUa 380/12, Lex 1223478). A zatem, w przypadku jednoczesnego wykonywania prac wymienionych w rozporządzeniu z 7.02.1983 r. z niewymienionymi, nawet gdy stosunek tych prac jest nieproporcjonalnie wysoki na rzecz tych pierwszych, przekreśla to możliwość uznania za pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, jako, że nie była wykonywana stale, w pełnym wymiarze czasu pracy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18.09.2012 roku, III AUa 480/12, Lex 1220778).

Sąd Okręgowy stwierdził, że w okresie 1.12.1992 do 26.09.1999 ubezpieczony nie pracował stale i w pełnym wymiarze godzin pracy w warunkach szczególnych. Oznacza to, że w tym spornym okresie ubezpieczony wykonywał prace różne, w tym prace w warunkach szczególnych, lecz nie tylko. Pracy w warunkach szczególnych nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze godzin pracy bowiem kierował wózkiem widłowym, obsługiwał dźwignicę, ładował akumulatory do wózków akumulatorowych.

Apelację od wyroku złożył ubezpieczony. Zaskarżył rozstrzygnięcie w całości i zarzucił: 1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, mający istotny wpływ na jego treść, polegający na przyjęciu, że w Zakładach (...) był kierowany do innych prac na dworze, podczas gdy praca przy powiększaniu drzwi zewnętrznych była pracą jednorazową i nie może stanowić podstawy do uznania, że przez cały okres pracy, tj. 2 lata 1 miesiąc i 4 dni nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach;

2.  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 k.p.c. przez dowolną a nie swobodną ocenę dowodów, polegającą na błędnej ocenie dokumentów w aktach osobowych z Zakładach (...) Sp. z o.o., prowadzącą do błędu w ustaleniach przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, mającego istotny wpływ na jego treść, polegającego na przyjęciu, iż ubezpieczony w Zakładach (...) Sp. z o.o. pracował przy utrzymaniu w gotowości i naprawie wózków akumulatorowych, pracował przy obsłudze dźwignic i wózka widłowego, podczas gdy, jak wynika z zeznań Ubezpieczeniowego obsługa dźwignic i wózka widłowego, była w istocie tylko elementami naprawy silników wózków spalinowych, a zeznania ubezpieczonego i świadka J. J. potwierdzają, iż ubezpieczony pracował przy wózkach spalinowych a nie akumulatorowych;

3.  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 k.p.c. przez dowolną a nie swobodną ocenę dowodów polegającą na wybiórczym potraktowaniu zeznań świadków, ubezpieczonego i uznaniu, że zebrany materiał dowodowy nie daje podstaw do stwierdzenia, że ubezpieczony w okresach pracy w Zakładach (...), Zakładach (...) Sp. z o.o. (poprzednio Zakłady (...)) oraz w Przedsiębiorstwie Budowlanym (...) Sp. z o.o. wykonywał pracę w szczególnych warunkach, co skutkowało błędem w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż ubezpieczony udokumentował łączny okres pracy w szczególnych warunkach wynoszący 6 lat 3 miesiące i 11 dni, podczas gdy z materiału dowodowego wynika, że okres ten wynosi co najmniej 15 lat, a tym samym prowadziło do niezastosowania i naruszenia art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych.

Ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie odwołania i przyznanie prawa do emerytury pomostowej.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest zasadna, jakkolwiek z innych przyczyn niż poniesione w zarzutach.

Na wstępie Sąd Apelacyjny wskazuje, że zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy, albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Nierozpoznanie istoty sprawy jest wadą postępowania, którą sąd odwoławczy obowiązany jest badać z urzędu, w ramach kontroli orzeczenia w postępowaniu apelacyjnym. Możliwość uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania istnieje wtedy, gdy stwierdzone są takie wady postępowania, których sąd drugiej instancji nie może sam usunąć, wydając wyrok reformatoryjny. W doktrynie i orzecznictwie zwraca się przy tym uwagę na ryzyko pozbawienia stron jednej instancji merytorycznej, związane z wydaniem przez sąd drugiej instancji wyroku reformatoryjnego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 13 listopada 2002 r., I CKN 1149/00, LEX nr 75293).

W sprawie Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe w wymaganym zakresie, dokonał oceny dowodów, dokonał ustaleń faktycznych niezbędnych dla zastosowania prawa materialnego, jak również przywołał odpowiednie przepisy prawa materialnego, dotyczące przyznawania emerytury pomostowej, jednak z uzasadnienia wyroku wynika, że nie dokonał subsumpcji.

Wymaga przypomnienia, że spór w sprawie zasadzał się na kwestii spełnienia przez ubezpieczonego przesłanki pracy w warunkach szczególnych, wymaganej do nabycia prawa do emerytury pomostowej w oparciu o treść art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, co w szczególności wiąże się z wykładnią art. 4 ust. 2 ustawy w aspekcie zakwalifikowania, jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, pracy wykonywanej w okresach :

1)  od 27.05.1987 do 30.06.1989 na stanowisku ślusarza w Zakładach (...) w G.,

2)  od 1.12.1992 do 26.09.1999 na stanowisku mechanika w Zakładach (...) Sp. z o.o. w G. (poprzednio: Zakłady (...)),

3) od 1.03.2000 do 30.09.2001 na stanowisku monter konstrukcji żelbetowych w
Przedsiębiorstwie Budowlanym (...) Sp. z o.o. w G.

Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 3 ust. 7 ustawy o emeryturach pomostowych: Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W myśl art. 32 ust.2.: Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. (...);

ust. 4. Wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Zakres delegowania ustawowego zapisany w ustępie 4 art. 32 ustawy emerytalno-rentowej jest jasny i wynika z przepisu prawa oraz utrwalonego orzecznictwa (patrz: uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 13 lutego 2002, III ZP 30/01; postanowienie Sądu Najwyższego z 5 marca 2020 r., III UK 159/19).

Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) pracami wykonywanymi w szczególnych warunkach są prace wymienione w § 4-8a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Zgodnie z § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.:

1.  Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

2.  Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Zgodnie z §4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze: pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury (..).

Należy zauważyć, że w przeszłości pojawiły się pewne problemy interpretacyjne związane z regulacją zawartą w §1 ust. 2-3 rozporządzenia z roku 1983 r., zobowiązującą właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze do ustalenia w podległych i nadzorowanych przez nich zakładach pracy wykazów stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Niemniej wątpliwości zostały wyjaśnione w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01. Stwierdzono w niej, że zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej odesłanie do tychże przepisów nie upoważnia do tworzenia wykazów obejmujących stanowiska pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Wspomniane upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych związków spółdzielczych nie stwarzało ani podstawy prawnej do wydawania aktów nie pozostających w zgodności z powszechnie obowiązującym prawem, ani nie przewidywało możliwości wykraczania poza wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach wymienionych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów. Wykazy resortowe muszą być dostosowane do treści tego załącznika, w którym zawarty jest kompletny wykaz stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Gdy zatem określają one tego rodzaju stanowiska pracy niezgodnie z załącznikiem do rozporządzenia, nie wywołują skutków przewidzianych w art. 32 ustawy. Podobnych konsekwencji w sferze prawa do emerytury nie implikuje także zakwalifikowanie przez pracodawcę stanowiska nie objętego załącznikiem do rozporządzenia, do prac wykonywanych w szczególnych warunkach. Wykazy resortowe i zakładowe nie stanowią samodzielnej podstawy zaliczenia danego rodzaju zatrudnienia do prac w szczególnych warunkach, ale oczywiście mogą być pomocne przy wykładni przepisów rozporządzenia Rady Ministrów. Muszą być jednak dostosowane do treści załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., w którym zawarty jest kompletny wykaz stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Gdy zatem określają one tego rodzaju stanowiska pracy niezgodnie z załącznikiem do rozporządzenia, nie wywołują skutków przewidzianych w art. 32 ustawy emerytalnej.

Należy zatem podkreślić, że zarządzenia resortowe, o których w analizowanej sprawie nadmienił Sąd Okręgowy, nie są źródłem powszechnie obowiązującego prawa. Mają jedynie charakter informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający, w szczególności gdy w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się określonych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym (por: wyroki SN z 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03; z 20 października 2005 r., IUK 41/05; z 25 lutego 2009 r., II UK 227/08; z 25 lutego 2010 r., II UK 218/09; z 24 listopada 2010 r., I UK 128/10). Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 9 stycznia 2013 r. III AUa 628/12 drobiazgowo wyjaśnił, z czym należy się zgodzić, że posłużenie się resortowym wykazem stanowisk jest uzasadnione, a nawet konieczne, gdy dany rodzaj prac został wymieniony w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia jedynie ogólnie, bez wskazania jakiegokolwiek kryterium zakwalifikowania go do jednego z wykazów (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 26 maja 2011 r., sygn. II UK 356/10). Taki wykaz resortowy ułatwia zatem identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach. Uznał, że zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej ( wyrok Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2011 r., I UK 351/10; wyrok Sądu Najwyższego z 26 maja 2011 r., II UK 356/10,). Sąd Najwyższy wyjaśnił w uchwale z 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01, że za nadal stosowane przepisy dotychczasowe należy uznać tylko niektóre przepisy rozporządzenia, wyłączając dalsze obowiązywanie tych, które zawierały upoważnienie dla ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych związków spółdzielczych do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach pracy. Stwierdził, że odesłanie do wykazów obejmujących świadczenie pracy w warunkach szczególnych nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1 ust. 2-3 rozporządzenia.

Powyższa ocena prawna prowadzi więc do wniosku, że dla uznania, że praca jest wykonywana w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy, wymagane jest wykonywanie tej pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na stanowisku pracy określonym zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r.

Oznacza to tyle, że zarządzenia resortowe nie mogą stanowić samodzielnej podstawy prawnej indywidualnych decyzji.

W przedmiotowej sprawie, decydujące znaczenie dla jej rozstrzygnięcia będzie zatem miała kwalifikacja okresów pracy ubezpieczonego w kontekście zaliczenia do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Sąd Apelacyjny stwierdza, że Sąd pierwszej instancji nie dokonał tego rodzaju kwalifikacji. Sąd Okręgowy co prawda przywołał przepisy prawa materialnego dotyczące prawa do emerytury pomostowej, ale zupełnie pominął problem analizy charakteru pracy ubezpieczonego w spornych okresach pod kątem możliwości zaliczenia ich do prac na stanowiskach, o których mowa w załączniku Wykaz A rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Należy wskazać, że Sąd Okręgowy ustalił, na podstawie dokumentów dotyczących okresu zatrudnienia skarżącego w (...), że był zatrudniony jako ślusarz oraz, że wykonywał w tym spornym okresie pewne czynności ślusarskie, lecz nie stale i nie w pełnym wymiarze godzin pracy. Nie wyjaśnił jednak pod jaką pozycję wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia z 7.02.1983 r., kwalifikował zatrudnienie na stanowisku ślusarza. Brak więc wyjaśnienia, dlaczego ustalony przez sąd charakter pracy ubezpieczonego nie kwalifikował się do zaliczenia pod konkretną pozycję załącznika, wskazującą na rodzaj zatrudnienia uznawanego za pracę w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy także rozważył, że z dokumentów z akt osobowych wynika, że skarżący w Przedsiębiorstwie (...) podpisał umowę o pracę na stanowisko montera konstrukcji żelbetowych i prace te wykonywał stale, w pełnym wymiarze godzin pracy do 31.05.2001 , po czym w okresie od 1.06.2001 do 30.09.2001 pracował w wymiarze 1/2 etatu, od 1.10.2001 ponownie w pełnym wymiarze godzin pracy, a następnie od 1.08.2001 był brygadzistą; za ten okres brak świadectwa w warunkach szczególnych. Sąd Okręgowy i w tym przypadku nie wyjaśnił jednak pod jaką pozycję wykazu A załącznika 1 do rozporządzenia z 1.02.1983 r. kwalifikował zatrudnienie, a przy tym w ogóle nie wiadomo jakie stanowisko pracy brał pod uwagę.

Co do zatrudnienia w Zakładach (...), Sąd Okręgowy rozważył, że rok od zakończenia zatrudnienia, w dniu 20.07.2000 r. pracodawca wystawił świadectwo pracy w warunkach szczególnych, w którym wskazał, że od 1.12.1992 do 26.09.1999 ubezpieczony pracował na stanowisku wymienionym w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z 30.03.1985 r., Dz.Urz. MhiPH nr 1-3 z dnia 29.06.85 r., tj. jako mechanik na oddziale serwisu i transportu wewnętrznego (dział XIV poz. 14 pkt 1 wykazu A). Jednak Sąd Okręgowy zauważył, że wskazane w przywołanym akcie prawnym resortowym stanowisko dotyczy prac przy naprawie pomp wtryskowych, wtryskiwaczy i gaźników do silników spalinowych, nie odpowiadało więc stanowisku jakie zajmował skarżący. Sąd Okręgowy także zauważył, że w dokumentach z akt osobowych znajduje się angaż, z którego wynika, że w początkowym okresie zatrudnienia ubezpieczony pracował jako mechanik samochodowy, zaś od 1.04.1994 jako mechanik, od 1993 roku posiadał również uprawnienia do obsługi dźwignic i taką też pracę wykonywał, w 1997 roku uzyskał uprawnienia do kierowania wózkiem widłowym i faktycznie nim jeździł. W kontekście przedstawionych rozważań, Sąd Okręgowy jednak nie wyjaśnił pod jaką pozycję wykazu A załącznika 1 do rozporządzenia z 7.02.1983 r. kwalifikował zatrudnienie ubezpieczonego, ani jaki rodzaj pracy brał pod uwagę.

Sąd Okręgowy nawiązał do regulacji resortowych, o którym mowa w dziale XIV poz. 25 pkt 1 wykaz A zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z 7.07.1987 r. oraz zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z 30.03.1985 r. (poz. 14, pkt 1), jednak nie wziął pod uwagę, że nie są to powszechnie obowiązujące przepisy prawa, lecz dokumenty o charakterze pomocniczym, które wymagają korelacji z wykazem A załącznika do rozporządzenia z 7.02.1983 r. Prawidłowe przeprowadzenie subsumcji wymaga przytoczenia normy prawnej, tu konkretnej pozycji Wykazu A załącznika do rozporządzenia i wyjaśnienia dlaczego ustalenia stanu faktycznego przemawiają za jej zastosowaniem w konkretnej sprawie, albo też dlaczego, mimo odmiennego twierdzenia odwołującego, tej normy nie można zastosować. Tymczasem w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wywód prawny jest niepełny i w ogóle nie pozwala na ocenę prawną żądania ubezpieczonego. W zastanym stanie sprawy, to Sąd drugiej instancji musiałby dokonać oceny charakteru zatrudnienia ubezpieczonego w nawiązaniu do konkretnych pozycji wykazu A, co w istocie pozbawiłoby ubezpieczonego rozstrzygnięcia w pierwszej instancji, bowiem to Sąd Apelacyjny orzekałby jako sąd pierwszej instancji. W konsekwencji, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w sprawie nie została rozpoznana jej istota, właśnie wskutek pominięcia subsumpcji.

Podsumowując, Sąd Apelacyjny nie mógł dokonać oceny rozważań prawnych sądu pierwszej instancji, a to na skutek braku subsumpcji ustalonego stanu faktycznego do normy prawa, w szczególności do konkretnych pozycji wykazu A, stanowiącego załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w odniesieniu do prac wykonywanych w spornych okresach przez ubezpieczonego.

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd pierwszej instancji dokona ustaleń faktycznych w zakresie zajmowanych stanowisk pracy i rodzaju prac wykonywanych przez ubezpieczonego w spornych okresach, a następnie przeprowadzi subsumpcję ustaleń w płaszczyźnie art. 4 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, w rozumieniu art.3 ust. 1 i 3 tej ustawy, w szczególności z uwzględnieniem konkretnych pozycji Wykazu A załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r., przyjmując że kwalifikacja według zarządzeń resortowych ma jedynie charakter posiłkowy i precyzujący.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że z uwagi na zapadłe w sprawie rozstrzygnięcie, analiza pozostałych zarzutów apelacji jest zbędna.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §4 k.p.c. i art. 108 §2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, wraz z rozstrzygnięciem o kosztach procesu.

Urszula Iwanowska Jolanta Hawryszko Beata Górska