Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2019 r. w Gdańsku

sprawy W. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji W. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 września 2018 r., sygn. akt VI U 417/18

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od W. P. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

SSA Alicja Podlewska SSA Michał Bober SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń

Sygn. akt III AUa 1646/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 grudnia 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. – po rozpatrzeniu wniosku W. P. z dnia 27 listopada 2017 r. – odmówił mu prawa do emerytury, ponieważ do dnia 1 stycznia 1999 r. nie osiągnął 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego (urlopy bezpłatne od dnia 1 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r. oraz od dnia 1 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r.) oraz nie został przez niego udowodniony 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego uwzględniono najkorzystniejsze zarobki zastępcze z kart wynagrodzeń za okresy pracy na eksporcie: od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 31 grudnia 1984 r. z karty wynagrodzeń J. M., od dnia 7 sierpnia 1989 r. do dnia 31 grudnia 1989 r. z kart wynagrodzeń P. L. oraz od dnia 1 stycznia 1990 r. do dnia 30 kwietnia 1990 r. z kart wynagrodzeń P. N.. Na podstawie dowodów dołączonych do wniosku – uzyskanych w wyniku przeprowadzonego postępowania pozwany przyjął za udowodnione na dzień 1 stycznia 1999 r. okresy: składkowe w wymiarze 22 lat, 3 miesięcy i 1 dnia, nieskładkowe w wymiarze 5 miesięcy i 20 dni, uzupełniające – rola w wymiarze 2 lat, 1 miesiąca i 27 dni, stażu sumarycznego w wymiarze 24 lat, 10 miesięcy i 18 dni i stażu w szczególnych warunkach/charakterze w wymiarze 1 roku, 3 miesięcy i 7 dni.

Odwołanie od decyzji wniósł ubezpieczony domagając się zmiany tej decyzji i przyznania mu prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych od dnia (...) r., tj. od dnia ukończenia przez niego 60 roku życia, jak również zasądzenia od organu rentowego na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu odwołania skarżący odniósł się odrębnie do dwóch kwestii: posiadanego ogólnego stażu emerytalnego (okresów składkowych i nieskładkowych) oraz okresu swojego pracowniczego zatrudnienia w szczególnych warunkach. W zakresie ogólnego stażu emerytalnego ubezpieczony domagał się uwzględnienia dalszego okresu – oprócz uwzględnionego w zaskarżonej decyzji (od dnia 24 listopada 1973 r. do dnia 20 stycznia 1976 r.) - uzupełniającego swojej pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia
(...) r. do dnia 23 listopada 1973 r. (czyli o 12 dni więcej) podnosząc, iż jego rodzice byli właścicielami gospodarstwa rolnego od dnia 30 listopada 1971 r. Zatem w jego ocenie okres powyższy od dnia (...) r. (w którym to dniu ukończył on 16 lat) do 23 listopada 1973 r. powinien uzupełnić jego okresy składkowe i nieskładkowe. Ponadto odwołujący domagał się zaliczenia do okresu składkowego i nieskładkowego okresów: od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r. (39 dni), od dnia 1 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r. (14 dni), ponieważ w tych okresach przebywał na urlopie wypoczynkowym, od dnia 1 stycznia 1985 r. do dnia 2 stycznia 1985 r. (2 dni) i dnia 2 maja 1990 r. ponieważ w tych okresach odbywał przejazd z kraju do pracy na budowach eksportowych - w ZSRR
i na Węgrzech. W kwestii okresu swojej pracy w szczególnych warunkach ubezpieczony twierdził, iż do okresu uwzględnionego przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji (1 rok, 3 miesiące i 7 dni w (...) od dnia 21 stycznia 1976 r. do dnia 26 kwietnia 1977 r.) powinny zostać także doliczone okresy jego pracowniczego zatrudnienia: w Przedsiębiorstwie (...) – (...) K. od dnia 10 maja 1979 r. do dnia 30 czerwca 1993 r., gdyż wykonywał on w tym okresie prace przy montażu urządzeń i konstrukcji metalowych na wysokości – zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej rozporządzenie z 1983 r.) wykaz A, dział V, poz. 1; na stanowisku montera urządzeń energetycznych oraz w (...) od dnia 1 lipca 1993 r. do dnia 30 kwietnia 1998 r. oraz od dnia 4 maja 1998 r. do dnia 31 grudnia 1998 r., na którym to stanowisku wykonywał prace przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych – zgodnie z rozporządzeniem z 1983 r., wykaz A dział II. Dodatkowo ubezpieczony wniósł o zaliczenie okresu zasadniczej służby wojskowej odbytej przez niego od dnia 27 kwietnia 1977 r. do dnia 13 kwietnia 1979 r., tj. 1 rok, 1 miesięcy i 17 dni, na podstawie obowiązujących w ww. okresie przepisów, tj. art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 16, poz.91) – w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1975 r. do dnia 31 sierpnia 1979 r. Po zaliczeniu ww. okresów zatrudnienia do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach legitymuje się on wymaganym, co najmniej 15-letnim okresem tego stażu.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie.

Odrębną decyzją z dnia 8 grudnia 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B. - po otrzymaniu nowych dowodów mających wpływ na wysokość kapitału początkowego - ponownie ustalił dla W. P. wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. W punkcie V tej decyzji pozwany wskazał, iż do ustalenia wartości kapitału początkowego nie uwzględnił ubezpieczonemu okresów: od dnia 14 kwietnia 1979 r. do dnia 30 kwietnia 1979 r., od dnia 1 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r., od dnia 1 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r., gdyż w tych okresach przebywał on na urlopie bezpłatnym.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony domagając się zmiany tej decyzji i ustalenia wartości kapitału początkowego z uwzględnieniem okresów: od dnia 1 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r. oraz od dnia 1 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r., jak również zasądzenia od organu rentowego na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu tego odwołania podnoszono, iż ubezpieczony w okresie od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 31 grudnia 1984 r. pracował na budowie eksportowej w ZSRR. Przejazd ubezpieczonego do kraju odbywał się w okresie od 1 do 2 stycznia 1985 r., natomiast od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r. przebywał on na urlopie wypoczynkowym za 1984 r. Następnie ubezpieczony przyjęty został do pracy z dniem 11 lutego 1985 r. Z kolei w okresie od dnia 7 sierpnia 1989 r. do dnia 30 kwietnia 1990 r. ubezpieczony pracował na budowie eksportowej na Węgrzech. Jego przejazd do kraju odbył się w dniu 2 maja 1990 r., natomiast od dnia 4 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r. przebywał on na urlopie wypoczynkowym za rok 1989/1990. Następnie przyjęty został do pracy z dniem 15 maja 1990 r. W ocenie ubezpieczonego okres jego przejazdu z budowy w ZSRR i z budowy na Węgrzech do kraju oraz okresy jego urlopu wypoczynkowego, to okresy zatrudnienia wliczone do wymaganego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, dlatego też zaskarżona decyzja powinna zostać zmieniona.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie.

Zarządzeniem Przewodniczącego z dnia 23 marca 2018 r. sprawa z odwołania ubezpieczonego W. P. od decyzji z dnia 8 grudnia 2017 r. dotyczącej ponownego ustalenia kapitału początkowego (sygn. akt VI U 418/18) została połączona do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą niniejszą dotyczącą odmowy przyznania ubezpieczonemu emerytury (sygn. akt VI U 417/18).

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 24 września 2018 r. w sprawie VI U 417/18 oddalił odwołania.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. Ubezpieczony W. P. (urodz. (...)) w dniu 27 listopada 2017 r. złożył w ZUS Oddziale w B. wniosek o emeryturę. W punkcie 4 wniosku wniósł o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym (OFE) na dochody budżetu państwa. W dniu (...) r. ubezpieczony osiągnął wiek 60 lat. Kontroli sądowej w niniejszej sprawie poddane zostały dwie decyzje: pierwsza z dnia 8 grudnia 2017 r. w zakresie odmawiającym uwzględnienia do wartości kapitału początkowego ubezpieczonego okresów przebywania przez ubezpieczonego – jak twierdził organ rentowy – na urlopach bezpłatnych od dnia 1 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r. oraz od dnia 1 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r. oraz druga z dnia 11 grudnia 2017 r. odmawiająca prawa do emerytury w obniżonym (w stosunku do powszechnego) wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Obie decyzje były ze sobą w sposób istotny powiązane co do kwestii zwiększenia okresów składkowych ubezpieczonego. W przypadku bowiem zaliczenia do okresów składkowych dwóch okresów, których dotyczyły spory w obu sprawach, tj. od dnia 1 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r. oraz od dnia 1 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r. ogólny staż emerytalny ubezpieczonego przekroczyłby wymiar 25 lat, co powodowałoby z kolei spełnienie przez niego istotnej dla nabycia prawa do wcześniejszej emerytury przesłanki wskazanej w art.184 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.; dalej ustawa emerytalna) oraz
w związku z § 4 rozporządzenia - posiadania okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego – w przypadku mężczyzn – co najmniej 25 lat. Z treści zaskarżonej decyzji z dnia 11 grudnia 2017 r. wynikało, iż organ rentowy ustalił, iż ubezpieczony W. P. na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowym w wymiarze 24 lat, 10 miesięcy i 18 dni. W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony domagał się doliczenia do tego okresu składkowego i nieskładkowego pięciu dalszych okresów: (1) okresu swojej pracy w gospodarstwie rolnym jego rodziców od ukończenia 16 roku życia, tj. od dnia (...) r. do dnia 23 listopada 1973 r. (w zaskarżonej decyzji zaliczony został okres od dnia 24 listopada 1973 r. do dnia 20 stycznia 1976 r.) – czyli dalszych 12 dni tak zwanego okresu uzupełniającego; (2) okresu od dnia 3 stycznia 1985 r.
do dnia 10 lutego 1985 r. (39 dni) jako okresu składkowego, w którym ubezpieczony – jak twierdził – przebywał na urlopie wypoczynkowym za rok 1984; (3) okresu od dnia 1 do dnia 2 stycznia 1985 r. (2 dni) jako okresu składkowego, podczas którego odbywał on przejazd do kraju z pracy na budowie eksportowej w ZSRR; (4) okresu od dnia 1 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r. (14 dni) jako okresu składkowego, podczas których przebywał on – jak twierdził – na urlopie wypoczynkowym; (5) dnia 2 maja 1990 r. jako dnia okresu składkowego, w którym odbył on przejazd do kraju z budowy eksportowej na Węgrzech. Jednak zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwalał na zwiększenie wskazanego w zaskarżonej decyzji okresu składkowego i nieskładkowego (w wymiarze 24 lat,
10 miesięcy i 18 dni) wyłącznie o pierwszy ze wskazanych wyżej okresów – okres uzupełniający pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia (...) r. do dnia 23 listopada 1973 r. (12 dni). Zakład nie kwestionował, iż ubezpieczony pracował w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze co najmniej połowy powszechnie obowiązującego czasu pracy (4 godziny dziennie) w okresie od dnia 24 listopada 1973 r. do dnia 23 listopada 1976 r., a ubezpieczony wykazał w toku procesu, iż jego rodzice byli właścicielami gospodarstwa rolnego o powierzchni 5,81 ha od dnia 30 listopada 1971 r. powiększonego w latach późniejszych do 10,41 ha. W powyższym okresie od dnia (...) r. do dnia 23 listopada 1976 r. gospodarstwo miało już 10,41 ha oraz liczny inwentarz żywy (2 konie, 30 sztuk trzody chlewnej i od 20 do 30 sztuk bydła). Ubezpieczony pracował w tym gospodarstwie przy przerywaniu buraków, innych pracach polowych i obrządku zwierząt, 2 godziny przed udaniem się do szkoły oraz minimum (a często znacznie więcej) dalsze 2-3 godziny po szkole. Jego starszy brat i starsza siostra w tym okresie już pracowali w pełnym wymiarze czasu pracy (brat w Zakładach (...) w Ś., a siostra w kiosku (...) w S.). Jeśli chodzi o pozostałe okresy, wskazane w odwołaniach, których ubezpieczony domagał się zaliczenia do okresów składkowych,
to Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczony będąc pracownikiem Przedsiębiorstwa (...), (...) w K., zawarł w dniu 28 czerwca 1983 r. z Przedsiębiorstwem (...) w W. umowę o pracę na czas określony na budowie w K. (1) w ZSRR, na mocy której w okresie od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 31 października 1983 r. został on zatrudniony na budowie (...) w K. (1) na stanowisku montera rurociągów. Powyższa umowa wskazywała jako jednostkę kierującą Przedsiębiorstwo (...) w W., a jako pracodawcę ubezpieczonego (tzw. macierzysty zakład pracy) Przedsiębiorstwo (...) – (...) ((...)) K.. W § 1 tej umowy odwołano się m.in. do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem wraz ze zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 października 1975 r. (Dz.U. z 1975 r., Nr 35, poz.195; dalej rozporządzenie z 1974 r.) oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1982 r. (Dz. U. z dnia 30 stycznia 1982r. nr 2, poz.14). Aneksem nr 1 z dnia 18 września 1983 r. powyższa umowa o pracę została przedłużona do dnia 31 grudnia 1983 r., a aneksem nr 2 z dnia 2 grudnia 1983 r. do dnia 31 grudnia 1984 r. Z dniem 6 lipca 1983 r. ubezpieczony rozpoczął korzystanie z urlopu bezpłatnego w macierzystym zakładzie pracy ((...) (...) w K.) i powrócił do pracy do tego zakładu pracy w dniu 11 lutego 1985 r. W dniach 1 i 2 stycznia 1985 r. ubezpieczony odbywał podróż do Polski po zakończonej z dniem 31 grudnia 1984 r. umowy o pracę na budowie eksportowej, a w okresie od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r. korzystał z dewizowego urlopu wypoczynkowego, który przypadał w okresie urlopu bezpłatnego przysługującego w jego macierzystym zakładzie pracy. Okres tego urlopu przypadał po terminie obowiązywania umowy o pracę z dnia 8 lipca 1983 r., która po przedłużeniu okresu jej obowiązywania, rozwiązała się – jak już wskazano wyżej – z dniem 31 grudnia 1984 r. W dniu 25 lipca 1989 r. ubezpieczony W. P. zawarł z Przedsiębiorstwem (...) w W. umowę o pracę na czas określony na budowie (...) B. (...) w Węgierskiej Republice Ludowej, na mocy której w okresie od dnia 7 sierpnia 1989 r. do dnia 31 grudnia 1989 r. został on zatrudniony na stanowisku montera. Zgodnie z treścią tej umowy (część początkowa jej tekstu) ubezpieczony w okresie od dnia 7 sierpnia 1989 r. do dnia 31 grudnia 1989 r. miał korzystać z urlopu bezpłatnego w macierzystym zakładzie pracy – Przedsiębiorstwie (...) (...) ((...) w K.. Ostatecznie termin obowiązywania tej umowy przedłużony został do dnia 30 kwietnia 1990r . i z tym dniem umowa ta została rozwiązana za porozumieniem stron. W § 1 umowy z dnia 25 lipca 1989 r. odwołano się m.in. do rozporządzenia z 1974 r. (t.j. Dz. U. z 1986 r., Nr 19, poz.101). Dzień 2 maja 1990 r. był dniem powrotu ubezpieczonego z Węgier do Polski, a w dniach od dnia 4 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r. ubezpieczony korzystał z urlopu wypoczynkowego dewizowego. W dniu 15 maja 1990 r. podjął on zatrudnienie
w macierzystym zakładzie pracy – Przedsiębiorstwie (...) (...) w K.. Powyższy okres urlopu wypoczynkowego został przez ubezpieczonego wykorzystany już po rozwiązaniu z dniem 30 kwietnia 1990 r. umowy o pracę na budowie eksportowej. Powyższe okoliczności ustalone zostały przez Sąd Okręgowy na podstawie dowodów z dokumentów zebranych w aktach osobowych ubezpieczonego dotyczących okresu jego zatrudnienia u powyższego pracodawcy (następnie przekształconego w (...)Spółkę z o.o. z siedzibą w K.) nadesłanych przez podmiot archiwizujący te akta osobowe – (...) Archiwum Spółkę z o.o. z siedzibą w K., w tym umów o pracę, aneksów do umowy o pracę, kart obiegowych i pism dotyczących wykorzystywania przez ubezpieczonego urlopów wypoczynkowych dewizowych, w tym kart urlopowych. Przy dokonywaniu subsumpcji wyżej opisanych okoliczności faktycznych pod właściwe przepisy prawa materialnego należy w pierwszej kolejności odwołać się do przepisów rozporządzenia z 1974 r. (w brzmieniach obowiązujących w okresach, na które zostały zawarte przez ubezpieczonego umowy o pracę na budowach eksportowych w ZSRR i w WRL). W pierwszym z tych okresów (od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 31 grudnia 1984 r.) jest to regulacja § 12 i § 12 ^{( 1)} oraz w drugim z wymienionych wyżej okresów pracy ubezpieczonego za granicą (w okresie od dnia 7 sierpnia 1989 r. do dnia 30 kwietnia 1990 r. w Węgierskiej Republice Ludowej) powyższe unormowania przeniesione zostały (z niewielkimi zmianami ust. 8 i ust. 9 dokonanymi § 1 pkt 7 rozporządzenia z dnia 3 maja 1989 r. – Dz. U. z 1989 r. Nr 8, poz.144 i obowiązującymi od dnia 15 maja 1989 r.) do § 14 i § 15 tekstu jednolitego tego aktu prawnego ogłoszonego w Dz. U. z 1986 r., Nr 19, poz.101. Ponadto Sąd Okręgowy powołał się na dotychczasowy dorobek orzecznictwa co do sposobu kwalifikowania okresu urlopu bezpłatnego z tytułu niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego, do którego pracownik nabył prawo w czasie pracy na tzw. budowie eksportowej, za który wypłacono mu ekwiwalent pieniężny. Sąd Okręgowy wskazał, iż okresy zjazdu z budowy eksportowej i urlopu „dewizowego” ubezpieczonego nie były okresami składkowymi, ani nieskładkowymi, które mogłyby uzupełnić staż emerytalny ubezpieczonego. W związku z tym decyzja z dnia 8 grudnia 2017 r. odpowiadała prawu, gdyż organ rentowy zasadnie odmówił w niej uwzględnienia do wartości kapitału początkowego okresów od dnia 1 maja 1990 r. do dnia 14 maja 1990 r. oraz od dnia 1 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r. Odwołanie ubezpieczonego od tej decyzji podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. w związku z powołanymi wyżej przepisami prawa materialnego. Udowodniony przez ubezpieczonego w toku procesu okres składkowy i nieskładkowy nie osiągnął wymaganego 25-letniego okresu, a jedynie 24 lata, 11 miesięcy i 1 dzień (po dodaniu do okresu wskazanego w zaskarżonej decyzji z dnia 11 grudnia 2017 r. dalszego okresu uzupełniającego pracy ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu przez niego 16 roku życia od dnia (...) r. do dnia 23 listopada 1973 r.). Ubezpieczony nie spełnił zatem ustawowego warunku nabycia prawa do emerytury, wskazanego w art. 184 ust. 2 w związku z art. 27 pkt 2 ustawy emerytalnej oraz w § 3 rozporządzenia z 1983 r. Nie mógł zatem nabyć prawa do dochodzonego świadczenia, a w związku z tym jego odwołanie od decyzji z dnia 11 grudnia 2017 r. także podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. w związku
z powyższymi przepisami materialnymi. Na konieczność oddalenia odwołania także od decyzji z dnia 11 grudnia 2017 r. bez wpływu pozostawało to, iż w toku niniejszego procesu udało się ubezpieczonemu udowodnić, iż posiada on do dnia 1 stycznia 1999 r. okres pracy w szczególnych warunkach w wymiarze co najmniej 15 lat (§ 4 ust. 1 rozporządzenia). W tym zakresie Sąd Okręgowy ustalił, na podstawie dowodów z zeznań świadków J. P., E. P. i J. Z. oraz dowodu z przesłuchania ubezpieczonego i dowodów z dokumentów z jego akt osobowych dotyczących zatrudnienia ubezpieczonego w (...) Przedsiębiorstwie (...) (...) w K., w tym na budowach eksportowych w okresach wskazanych wyżej, że ubezpieczony wykonywał prace w szczególnych warunkach, wskazaną w stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 1983 r. w wykazie A, dziale V, poz. 5, czyli prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości. Do okresów pracy w szczególnych warunkach o których mowa wyżej zaliczone powinny być okresy: od dnia 10 maja 1979 r. do dnia 7 sierpnia 1983 r. (4 lata, 1 miesiąc i 29 dni), od dnia 11 lutego 1985 r. do dnia 11 czerwca 1989 r. (4 lata, 3 miesiące i 29 dni), od dnia 15 maja 1990 r. do dnia 30 maja 1993 r. (3 lata, 1 miesiąc i 17 dni), od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 31 grudnia 1984 r. (budowa eksportowa w ZSRR – 1 rok, 5 miesięcy i 24 dni), od dnia 7 sierpnia 1989 r. do dnia 30 kwietnia 1990 r. (budowa eksportowa w WRL – 8 miesięcy 25 dni), łącznie 12 lat, 4 miesiące i 10 dni. Ponadto do tego okresu pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach zaliczyć należy także: okres pracy ubezpieczonego
w Zakładach (...) w Ś. od dnia 21 stycznia 1976 r. do dnia 26 kwietnia 1977 r. (1 rok, 3 miesiące i 7 dni) – okres uznany przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji na podstawie świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 15 listopada 2013 r. wystawionego ubezpieczonemu przez (...) S.A. w Ś., okres służby wojskowej od dnia 27 kwietnia 1977 r. do dnia 13 kwietnia 1979 r., po której ubezpieczony powrócił do Zakładu (...) w Ś. na stanowisko pracy, na którym pracował przed powołaniem do służby wojskowej w ciągu 30 dni (art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 1967 r. – Dz. U. z 2018 r., poz. 1459) – powrót do pracy nastąpił w ciągu 30 dni od ukończenia tej służby – ubezpieczony rozwiązał stosunek pracy z dniem 30 kwietnia 1979 r. (1 rok, 11 miesięcy i 17 dni) oraz okres pracy ubezpieczonego w Przedsiębiorstwie (...) J. S. od dnia 1 lipca 1993 r. do dnia 30 kwietnia 1998 r. oraz od dnia 4 maja
1998 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w (...) S.A. w B., gdzie ubezpieczony – pracując na stanowisku montera urządzeń elektroenergetycznych wykonywał pracę w szczególnych warunkach wskazaną w załączniku do rozporządzenia z 1983 r. – wykazie A, dziale II przy wytwarzaniu w przyłączaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych (w obu wyżej wskazanych firmach – 4 lata i 10 miesięcy). Zatem łączny okres zatrudnienia ubezpieczonego w szczególnych warunkach wyniósł 19 lat, 1 miesiąc i 27 dni, ale jak już wcześniej zaznaczono, okoliczność ta nie miała decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu, wobec nieposiadania przez ubezpieczonego na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganego ogólnego stażu emerytalnego w wymiarze co najmniej 25 lat.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony zaskarżając go w całości i zarzucił mu:

1) naruszenie prawa procesowego, tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego mający wpływ na wynik sprawy wynikający z wadliwej oceny dowodu z dokumentu, tj. umowy o pracę na czas określony na budowie K. (1) w ZSRR na okoliczność okresów składkowych i w konsekwencji nieuzasadnione przyjęcie, że korzystał on w okresie od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 8 lutego 1985 r. z urlopu bezpłatnego u macierzystego pracodawcy, podczas gdy prawidłowa ocena dokumentu prowadziłaby do wniosku, że w sporym okresie nie przebywał on na urlopie bezpłatnym, gdyż w ww. umowie w miejscu do wpisania dat korzystania z urlopu bezpłatnego wpisano dywizy, tj. znaki graficzne w postaci krótkiej poziomej kreski biegnące na wysokości średniej linii pisma lub nieco poniżej tej linii,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego mający wpływ na wynik sprawy wynikający z wadliwej oceny dowodu z dokumentu, tj. rocznej karty ewidencji obecności w pracy zawierającej rozliczenie korzystania przez niego z urlopu wypoczynkowego w latach 1983- 1985 i w konsekwencji nieuzasadnione przyjęcie, iż korzystał on w okresie od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 8 lutego 1985 r. z urlopu bezpłatnego u macierzystego pracodawcy, podczas gdy prawidłowa ocena dokumentu prowadziłaby do wniosku, iż po zakończeniu pracy na budowie K. (1) w ZSRR, od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 8 lutego 1985 r. przebywał on na urlopie wypoczynkowym będącym okresem składkowym,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego mający wpływ na wynik sprawy wynikający z wadliwej oceny dowodu z dokumentu, tj. świadectwa pracy z dnia 28 czerwca 1993 r. i w konsekwencji nieuzasadnione przyjęcie, iż korzystał on w okresie od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 8 lutego 1985 r. z urlopu bezpłatnego u macierzystego pracodawcy, podczas gdy prawidłowa ocena dokumentu prowadziłaby do wniosku, iż, nie przebywał on na urlopie bezpłatnym w okresie świadczenia pracy na budowie wK. (1) i w konsekwencji, po zakończeniu pracy na budowie K. (1) w ZSRR od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 8 lutego 1985 r. przebywał
na urlopie wypoczynkowym będącym okresem składkowym,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę dowodu z dokumentu, tj. zawiadomienia z dnia 2 czerwca 1992r. o wstąpieniu przez (...) Sp. z o.o. w stosunek pracy z nim z tytułu przejęcia części majątku (...) S.A w W. na podstawie art. 23 § 1 k.p. na okoliczność zatrudnienia jego w (...) S.A. w W. (dawniej: Przedsiębiorstwo (...) w W.) w okresie od dnia 10 maja 1979 r. do dnia 1 czerwca 1992 r. i w konsekwencji niezgodne z prawdą ustalenie, iż w okresie od dnia 10 maja 1979 r. do dnia 1 czerwca 1992 r. zatrudniony był w Przedsiębiorstwie (...) - (...)w K., podczas gdy prawidłowa ocena dokumentu prowadziłaby do wniosku, iż Przedsiębiorstwo (...) - (...) w K. to jednostka organizacyjna przedsiębiorstwa państwowego Przedsiębiorstwa (...) w W.,

- art. 213 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie w ocenie faktu powszechnie znanego i nie wymagającego dowodu w zakresie struktury organizacyjnej Przedsiębiorstwa (...) w W., tj. faktu, iż (...), w tym (...)w K., to jednostki organizacyjne Przedsiębiorstwa (...) w W., a nie oddzielne przedsiębiorstwo państwowe,

2) naruszenie prawa materialnego, tj.:

- art. 6 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej poprzez niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, iż nie spełnia on łącznie wszystkich przesłanek wymaganych do przyznania emerytury z tytułu co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku, podczas gdy prawidłowa i zgodna z zasadami doświadczenia życiowego ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego nie pozwala na takie zastosowanie,

3) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę dowodu z dokumentów, tj. umowy o pracę na czas określony na budowie K. (1)w ZSRR, rocznej karty ewidencji obecności w pracy, świadectwa pracy z dnia 28 czerwca 1993 r., zawiadomienia z dnia 2 czerwca 1992 r. o wstąpieniu przez (...) Sp. z o.o. w stosunek pracy z nim z tytułu przejęcia części majątku (...) S.A. w W., z których jednoznacznie wynika, iż w okresie pracy w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w Warszawie (...) w K. nie przebywał na urlopie bezpłatnym i w konsekwencji niezgodne z prawdą przyjęcie,
iż po zakończeniu pracy na budowie K. (1)w ZSRR od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 8 lutego 1985 r. przebywał na urlopie bezpłatnym,

4) niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych i mający istotny wpływ
na rozstrzygnięcie sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie ustalenia sposobu prowadzenia dokumentacji osobowej w zakresie kierowania jego do pracy na poszczególne budowy w kraju i za granicą i w konsekwencji niezgodne z prawdą przyjęcie, iż po zakończeniu pracy na budowie K. (1) w ZSRR od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 8 lutego 1985 r. przebywał na urlopie bezpłatnym.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych od dnia (...) r., tj. od dnia ukończenia przez niego 60 roku życia, zasądzenie od organu rentowego na rzecz jego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji skarżący szczegółowo przedstawił argumentację na poparcie podniesionych zarzutów apelacyjnych.

Organ rentowy w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem zaskarżony wyrok odpowiada prawu, zaś zarzuty skarżącego są niezasadne.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy W. P. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm., zwana dalej ustawą emerytalną), a w szczególności czy legitymuje się tzw. stażem ogólnym w wymiarze 25 lat.

W spornym zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej uzasadniających ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. Podniesione zarzuty naruszenia prawa procesowego i materialnego były bezpodstawne. W konsekwencji Sąd Odwoławczy oceniając jako zasadniczo prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Analizę prawidłowości zaskarżonego wyroku rozpocząć wypada od przypomnienia,
że ubezpieczony urodzony (...) wywodzi swoje roszczenie do emerytury w obniżonym wieku z unormowań art. 32 w związku z art. 184 ustawy z dnia emerytalnej. Przepis art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1, przy czym według art. 32 ust. 2 dla celów ustalenia tych uprawnień, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepis art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej odsyła zaś do dotychczasowych przepisów przy ustalaniu wieku emerytalnego, rodzaju prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury. Przepisami dotychczasowymi są przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej rozporządzenie). Do wnioskodawcy ma zastosowanie przepis § 4 ust. 1, który w stosunku do pracownika - mężczyzny wykonywującego prace w szczególnych w warunkach wymienione w wykazie A, statuuje następujące przesłanki nabycia prawa do emerytury: wiek emerytalny wynoszący 60 lat oraz okres zatrudnienia wynoszący 25 lat i co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zgodnie z terminologią używaną w ustawie emerytalnej, przez okres zatrudnienia rozumie się okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w art. 6 i 7 oraz art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej, natomiast okresy pracy w szczególnych warunkach, to okresy wskazane w wykazach A i B załącznika do rozporządzenia oraz inne okresy pracy lub służby wymienione w § 4 ust. 3 i w § 5-10 tego aktu. Zważywszy na fakt, iż ubezpieczony urodzony jest po dniu 31 grudnia 1948 r., w myśl art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej, nabycie przez niego uprawnień do emerytury przewidzianej w art. 32 tego aktu uzależnione jest od osiągnięcia wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach oraz ogólnego stażu składkowego i nieskładkowego do dnia wejścia w życie ustawy, tj. do 1 stycznia 1999 r.

Na etapie postępowania apelacyjnego nie budziło wątpliwości, że wnioskodawca osiągnął wymagany wiek emerytalny, był członkiem OFE, ale złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa, posiadał również tzw. staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat. Sporne okazało się natomiast osiągnięcie przez ubezpieczonego do dnia 1 stycznia 1999 r. co najmniej 25-letniego stażu składkowego i nieskładkowego. Istota problemu sprowadza się do odpowiedzi na pytanie o możliwość zaliczenia do uwzględnionego przez organ rentowy do stażu ubezpieczeniowego - zwiększonego przez Sąd Okręgowy o 12 dni (zatem łącznie wynoszącego 24 lata, 11 miesięcy i 1 dzień) - okresu od dnia 1 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r., w którym ubezpieczony przebywał na urlopie i odbył podróż powrotną z budowy eksportowej w ZSRR. Wnioskodawca w apelacji nie kwestionował prawidłowych ustaleń Sądu I instancji w przedmiocie brak podstaw do zaliczenia wnioskodawcy do stażu ubezpieczeniowego okresu „dewizowego urlopu wypoczynkowego” i dnia przeznaczonego na przejazd z budowy eksportowej z Węgierskiej Republiki Ludowej do Polski w 1990 r.

Należy podkreślić, że wbrew twierdzeniom apelacji, przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz. U. Nr 51, poz. 330 ze zm.; dalej rozporządzenie z 1974 r.) nie rożnicują w zakresie objętych tą regulacją praw i obowiązków pracowniczych, sytuacji pracownika skierowanego do pracy na kontrakcie za granicą przez zakład pracy macierzysty od sytuacji pracownika skierowanego przez jednostkę kierującą, które nie była jego macierzystym zakładem pracy. Takie stanowisko jest już ugruntowane w judykaturze. W tym zakresie wypowiedział się Sąd Najwyższy między innymi w wyroku z dnia 22 maja 1979 r., I PRN 59/79, OSNC 1979/12/245 oraz uchwale 7 sędziów z dnia 13 stycznia 1994 r., I PZP 44/93, OSNC 1994/7-8/140. W ww. wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że przepis § 2 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz. U. Nr 51, poz. 330 ze zm.; dalej rozporządzenie z 1974 r.) ma zastosowanie również w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo będące wykonawcą budowy lub usługi eksportowej („jednostką kierującą”) kieruje do pracy za granicę własnych pracowników, czyli jest jednocześnie ich macierzystym zakładem pracy, o którym mowa w § 3 ust. 1 rozporządzenia z 1974 r.

Natomiast w ww. uchwale 7 sędziów z dnia 13 stycznia 1994 r., Sąd Najwyższy wyjaśnił, że § 15 ust. 1 rozporządzenia z 1974 r. (poprzednia numeracja - § 12) odnosi się do „pracownika skierowanego do pracy za granicą” i nie wprowadza rozróżnienia na pracowników skierowanych do pracy przez ich macierzysty zakład i pracowników, których kieruje do pracy inna jednostka niż ich macierzysty zakład pracy. Dlatego też należałoby uznać, że albo § 15 rozporządzenia z 1974 r. określa prawo do urlopu łącznie z art. 156 § 1 k.p., albo też, iż stanowi wyłączną podstawę określenia tego prawa, co, zdaniem Sądu Najwyższego, nie budzi wątpliwości; każda jednak z tych możliwości odnosi się do wszystkich pracowników skierowanych do pracy za granicą. Nie można zatem przyjąć, że przy tym samym brzmieniu § 15 ust. 1 rozporządzenia z 1974 r. istnieje luka prawna w odniesieniu do jednej grupy pracowników podlegających powyższemu rozporządzeniu, jeśli zaś chodzi o drugą grupę pracowników, kierowanych przez inny niż macierzysty zakład pracy - to luka taka nie istnieje. Zdaniem Sądu Najwyższego, przepisy omawianego rozporządzenia mają zastosowanie do wszystkich pracowników kierowanych do pracy za granicą przez jednostki wskazane w jego § 2. Przepis ten określa przedsiębiorstwa, które realizują budownictwo eksportowe i usługi związane z eksportem jako generalnego wykonawcę, generalnego dostawcę lub wykonawcę budowy (usługi) eksportowej, który zawarł umowę z eksporterem i obejmuje takie przedsiębiorstwa jednym mianem „jednostka kierująca”. Jednostką kierującą może być także eksporter, który jest jednostką prowadzącą działalność gospodarczą, jeżeli zawarł z kontrahentem zagranicznym kontrakt na realizację budowy (usługi) eksportowej za granicą i kieruje do pracy za granicą pracowników w celu realizacji budowy (usługi) eksportowej. Jeżeli „jednostka kierująca” chce zawrzeć umowę o pracę za granicą z osobą, która jest pracownikiem innego zakładu pracy, to musi od tego zakładu pracy uzyskać na to zgodę (ust. 2). Po uzyskaniu takiej zgody macierzystego zakładu pracy na skierowanie pracownika do pracy za granicą przez „jednostkę kierującą” - sytuacja prawna pracownika zatrudnionego przez jednostkę kierującą i pracownika, którego ta jednostka jest macierzystym zakładem pracy, niczym nie różni się, jeżeli chodzi o uprawnienia pracownika wynikające z zawartej na czas określony umowy o pracę za granicą. Zarówno inna jednostka kierująca, jak i macierzysty zakład pracy muszą zawrzeć z pracownikiem umowę o pracę na czas określony, która obejmuje istotne elementy tego stosunku prawnego (§ 2 ust. 4 cyt. rozporządzenia).
W obu tych sytuacjach zakład macierzysty udziela pracownikowi urlopu bezpłatnego na okres skierowania do pracy za granicą i przed skierowaniem do pracy za granicą pracownik powinien wykorzystać urlop wypoczynkowy przysługujący mu z tytułu pracy w macierzystym zakładzie pracy, przy czym macierzysty zakład pracy obowiązany jest zatrudnić pracownika po zakończeniu przez niego pracy za granicą (§ 4 ust. 1-2 i 4 rozporządzenia z 1974 r.).

Powyższą wykładnię Sąd odwoławczy w pełni podziela. Podkreślić zatem jeszcze raz należy, że przepisy rozporządzenia z 1974 r. jednakowo dla wszystkich pracowników skierowanych do pracy za granicą regulują ich prawa do urlopu wypoczynkowego, konieczność udzielenia urlopu bezpłatnego przez macierzysty zakład pracy i nie rozróżniają sytuacji osób w zależności od tego, jaki podmiot kieruje je na kontrakt – macierzysty zakład pracy czy inny. W związku z tym na znaczeniu tracą zarzuty apelującego dotyczące naruszenia przepisów art. 233 § 1 k.p.c. i 213 § 1 k.p.c. w zakresie niewłaściwego określenia pracodawcy ubezpieczonego. Na marginesie jedynie zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 3 k.p. pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Dlatego ustalenia Sądu Okręgowego były w tym zakresie prawidłowe.

Podkreślić należy, że rozporządzenie z 1974 r. obowiązywało w okresie od dnia 1 stycznia 1975 r. do dnia 30 września 1999 r. Po uchwaleniu tekstu jednolitego (Dz.U. z 1986 r., Nr 19, poz. 101) zmieniono numerację jednostek redakcyjnych. Zgodnie z treścią § 2 ust. 3 rozporządzenia z dnia 1974 r. jednostka kierująca kieruje pracownika do pracy za granicą na podstawie zawartej z nim umowy o pracę na czas określony; umowa powinna określać kraj wykonywania pracy, rodzaj pracy, termin rozpoczęcia i okres pracy za granicą oraz przysługujące z tego tytułu wynagrodzenie. Natomiast § 3 ust. 1 rozporządzenia z dnia 1974 r. stanowił, że zakład pracy, który zatrudnia pracownika skierowanego do pracy za granicą, zwany dalej „macierzystym zakładem pracy”, udziela pracownikowi na okres skierowania do pracy za granicą urlopu bezpłatnego. Zwrot „udziela pracownikowi .. urlopu bezpłatnego” oznacza, iż decyzja o udzieleniu takiego urlopu nie była fakultatywna, macierzysty zakład pracy miał obowiązek udzielić pracownikowi skierowanemu do pracy za granicą urlop bezpłatny na czas wykonywania pracy na kontrakcie zagranicznym.

Okres urlopu bezpłatnego, o którym mowa w ust. 1, a także przypadający bezpośrednio po zakończeniu tego urlopu okres niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną - wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, jeżeli pracownik podejmie zatrudnienie w macierzystym zakładzie pracy w terminie określonym w ust. 5 (ust. 4). Macierzysty zakład pracy jest obowiązany zatrudnić pracownika, który zakończył pracę za granicą, na takim samym stanowisku lub stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju prac oraz osobistego zaszeregowania posiadanego przed skierowaniem do pracy za granicą, jeżeli pracownik podejmie zatrudnienie w ciągu 14 dni od dnia zakończenia pracy za granicą, a w razie niezdolności do pracy
z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną lub z innych ważnych przyczyn niezależnych od pracownika - bezzwłocznie po ustaniu tych przyczyn (ust. 5).

Zgodnie z przepisem § 12 ust. 1 rozporządzenia z 1974 r. pracownikowi skierowanemu do pracy za granicą przysługuje prawo do 1/12 urlopu wypoczynkowego, zwanego dalej „urlopem”, w wymiarze wynikającym z przepisów Kodeksu pracy, za każdy kalendarzowy miesiąc pracy za granicą, chyba że pracownik wykorzystał urlop za dany rok kalendarzowy z tytułu pracy w kraju. Niepełny miesiąc kalendarzowy zaokrągla się w górę. Pracownikowi skierowanemu do pracy za granicą na okres dłuższy niż 12 miesięcy należy udzielić urlopu po każdym roku pracy (ust. 2). Na wniosek pracownika, o którym mowa w ust. 2, jednostka kierująca powinna wypłacić w zamian za urlop ekwiwalent pieniężny po zakończeniu pracy za granicą (ust. 3). Pracownikowi skierowanemu do pracy za granicą na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy jednostka kierująca wypłaca w zamian za urlop ekwiwalent pieniężny po zakończeniu pracy za granicą (ust. 4). Na wniosek pracownika jednostka kierująca może udzielić urlopu za miesiące przepracowane w terminie wcześniejszym niż określony w ust. 2. Przepis ten stosuje się odpowiednio do pracownika, o którym mowa w ust. 4 (ust. 5). Urlop, o którym mowa w ust. 2, może być w razie uzasadnionych potrzeb organizacyjno-produkcyjnych budowy (usługi) eksportowej przesunięty na rok następny. W razie niewykorzystania tego urlopu w całości lub w części przed zakończeniem pracy za granicą jednostka kierująca jest obowiązana wypłacić pracownikowi ekwiwalent pieniężny (ust. 6). Urlop bezpłatny w macierzystym zakładzie pracy ulega przedłużeniu o liczbę dni urlopu, za które pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny (ust. 7). Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował (wynagrodzenie złotowe i wynagrodzenie walutowe przysługujące w czasie zatrudnienia za granicą). Zmienne składniki wynagrodzenia złotowego oraz zmienne składniki wynagrodzenia walutowego oblicza się na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z okresu trzech miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu. Do wynagrodzenia za urlop nie wlicza się diet i innych świadczeń związanych z podróżą służbową (ust. 8).

Podkreślić należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych ugruntowany jest pogląd, akceptowany również przez Sąd Apelacyjny, że okresu przedłużonego urlopu bezpłatnego u macierzystego pracodawcy po zakończeniu pracy na budowie eksportowej w wymiarze równym liczbie nieudzielonych w czasie zatrudnienia za granicą dni urlopu wypoczynkowego oraz dni wolnych z tytułu skróconego tygodnia nominalnego czasu pracy nie wlicza się do 25-letniego stażu ubezpieczeniowego wymaganego do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych (art. 6 w związku z art. 7 oraz art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej oraz w związku z § 9 ust. 4, § 14 ust. 6 i § 15 rozporządzenia z 1974 r. § 4 ust.1 rozporządzenia) (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 czerwca 2018 r., II UK 169/17, OSNP 2019/2/24, por. również wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 18 marca 2015 r., I UK 269/14, LEX nr 1712807, 9 lutego 2016 r., II UK 16/15, LEX nr 2002505, oraz uchwała 7 sędziów z dnia 22 maja 2013 r., III UZP 1/13, OSNP 2013/21-22/255).

Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 22 maja 2013 r., III UZP 1/13, OSNP 2013/21-22/255 wyjaśnił klarownie, że pracownicy polscy zatrudnieni za granicą pozostawali w dwóch stosunkach pracy - w terminowym zatrudnieniu przez jednostkę kierującą oraz na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w zakładzie macierzystym. Specjalne warunki zatrudnienia, kształtowane przepisami rozporządzenia, dotyczyły - w zakresie upoważnienia ustawowego - wyłącznie skierowania do pracy za granicą i tylko czasu skierowania. Przedmiot rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r., którym ustalono uprawnienie do urlopu bezpłatnego w zamian za dni wolne, mieszczący się w zakresie delegacji wynikającej z art. 298 k.p., mógł obejmować specjalne ukształtowanie statusu pracowniczego tylko pracowników skierowanych do pracy za granicą i tylko na czas skierowania. Po powrocie z pracy na budowie eksportowej pracownicy związani byli jednym stosunkiem pracy, z macierzystym zakładem pracy, regulowanym przepisami Kodeksu pracy. Jeżeli wykorzystywali wówczas nieudzielone podczas pracy za granicą dni wolne w naturze i byli zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy u macierzystego pracodawcy, uzyskiwali urlop bezpłatny w wymiarze odpowiadającym liczbie „odbieranych” dni wolnych na zasadach przewidzianych w art. 174 § 2 k.p., uwzględniających, że urlop bezpłatny nie jest wliczany do stażu mającego wpływ na uprawnienia pracownicze. Ze względu na obowiązek pracownika zamierzającego kontynuować zatrudnienie, zgłoszenia się do pracy w kraju przed upływem 14 dni od dnia zakończenia pracy za granicą, udzielenie urlopu bezpłatnego w zamian za dni wolne następowało po powrocie do pracy u macierzystego pracodawcy; w przeciwnym razie termin 14-dniowy przeważnie nie byłby dochowany. Pracodawca krajowy udzielał pracownikowi przysługującego mu z mocy prawa urlopu bezpłatnego, przypadającego po poprzednio udzielonym urlopie bezpłatnym. Po zamknięciu się okresu delegowania do pracy
za granicą stosunki wnikające z umowy o pracę w kraju trwały w zawieszeniu, lecz na nowych zasadach. Ten nowy urlop bezpłatny nie był traktowany w sposób wyjątkowy, przewidziany w § 3 ust. 3 rozporządzenia. Przepis ten odsyłał do § 3 ust. 1, w którym była mowa tylko o czasie zatrudnienia za granicą i okresie niezdolności do pracy po przypadającej po nim. Inaczej mówiąc, pracownik delegowany do pracy za granicę korzystał u macierzystego pracodawcy z niejednakowo traktowanych przez prawo urlopów bezpłatnych - uprzywilejowanego z mocy przepisów szczególnych urlopu przypadającego na czas delegowania i przedłużającego ten urlop, lecz już udzielanego na ogólnych zasadach urlopu po okresie delegowania (§ 3 ust. 3 w związku z § 9 ust. 4 rozporządzenia). Znaczenie z punktu widzenia stażu, od którego zależą uprawnienia pracownicze miał tylko okres skierowania do pracy za granicą pokrywający się z okresem udzielonego w kraju urlopu bezpłatnego na czas tego zatrudnienia. Wykładnia rozszerzająca przepisów wykonawczych jest wyłączona, więc należy przyjąć, że urlop udzielany po okresie pracy za granicą, polegający na umożliwieniu „odebrania” dni wolnych, w pewnym sensie funkcjonalnie powiązany z pracą za granicą, nie miał znaczenia w zakresie stażu pracy wpływającego na uprawnienia pracownicze. W konsekwencji także nie miał wpływu na uprawnienia wynikające z ubezpieczenia społecznego (…). Okres ten w zakresie ubezpieczenia społecznego nie był okresem składkowym ani nieskładkowym; dla ubezpieczenia społecznego był to okres obojętny. Między macierzystym pracodawcą a pracownikiem korzystającym z urlopu bezpłatnego trwał stosunek ubezpieczenia społecznego, istniejący od nawiązania stosunku pracy do jego ustania (art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.), jednak w ramach tego stosunku status pracownika korzystającego
z urlopu bezpłatnego rozpatrywany jako okres, w którym nie był zobowiązany do wykonywania pracy i nie otrzymywał świadczeń ze stosunku pracy lub z nimi związanych ani też ich surogatów, analizowany w świetle art. 6 ust. 2 lit. a ustawy emerytalnej, nie był i nie może być obecnie uznany za okres zatrudnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1973 r. I PR 408/73, OSNCP 1974/5, poz. 96; z dnia 7 października 1998 r., II UKN 334/98, OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 694 i uchwałę z dnia 12 czerwca 2002 r., III UZP 4/02, OSNAPiUS 2002 nr 24, poz. 601). Bez względu na sposób pojmowania pojęcia „zatrudnienie”, które można rozumieć wąsko, jako aktywną realizację stosunku pracy przez jej świadczenie, albo szeroko, jako trwanie prawnego stosunku pracy, użyte w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej pojęcie „zatrudnienia” zwężono do kręgu tych tylko zatrudnień, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego.
Na podstawie szczególnej regulacji przepisu § 15 rozporządzenia (w tekście ustalonym od dnia 10 lipca 1990 r. - § 16 tego rozporządzenia), w czasie urlopu bezpłatnego przypadającego po okresie skierowania do pracy za granicę w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem, pracownik zachowywał dla siebie i członków rodziny prawo do świadczeń społecznej służby zdrowia i do zasiłków rodzinnych oraz przysługujące mu prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa. Gdyby okres, o którym mowa był okresem ubezpieczenia (składkowym lub nieskładkowym), taka regulacja byłaby oczywiście zbędna.

Ponadto Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lutego 2016 r., II UK 16/15, LEX nr 2002505 wyjaśnił, że rozporządzenie z 1974 r. ukształtowało status prawny pracownika skierowanego do pracy za granicą i na ten czas korzystającego z urlopu bezpłatnego u macierzystego pracodawcy w sposób odmienny od uregulowań Kodeksu pracy. Wymienione rozporządzenie zostało wydane na podstawie art. 298 k.p. Ten zaś przepis w § 1 stanowił, że Rada Ministrów w porozumieniu z ogólnokrajową organizacją międzyzwiązkową może określić w drodze rozporządzenia w sposób szczególny niektóre prawa i obowiązki pracowników zatrudnionych w niektórych działach służby państwowej,
w jednostkach wojskowych, w zakładach służby zdrowia, a także pracowników zatrudnionych za granicą przez polskie przedsiębiorstwa. Przypomnienie to jest celowe dlatego, że fakt wydania wskazanego rozporządzenia na podstawie art. 298 k.p. oznaczał wyłączenie w stosunku do pracowników skierowanych do pracy za granicą i objętych rozporządzeniem, przepisów Kodeksu pracy (bądź innych ustaw) w sprawach uregulowanych tym aktem, chyba że rozporządzenie odsyłało wyraźnie do ich stosowania w określonym zakresie. Przepisy wydane na podstawie delegacji ustawowej z art. 298 k.p. stanowiły (w przedmiocie nimi uregulowanym) unormowania całościowe. Przepisy omawianego rozporządzenia miały zastosowanie do wszystkich pracowników kierowanych do pracy
za granicą przez jednostki wskazane w jego § 2 ust. 1 i określone wspólnym mianem „jednostek kierujących”. Jednostką kierująca mógł być też macierzysty zakład pracy, tj. eksporter, który będąc jednostką prowadzącą działalność gospodarczą zawarł z kontrahentem zagranicznym kontrakt na realizację budowy (usługi) eksportowej i kierował do pracy za granicą swoich pracowników w ramach odrębnej umowy zwartej zgodnie z przepisami rozporządzenia (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1994 r., I PZP 44/93, OSNCP 1994 nr 7-8, poz. 140 oraz wyrok z dnia 22 maja 1979 r., I PRN 59/79, OSNCP 1979 Nr 12, poz. 245). Jeżeli jednostka kierująca chciała zawrzeć umowę o pracę za granicą z osobą, która była pracownikiem innego zakładu, to musiała od tego zakładu pracy uzyskać na to zgodę (§ 2 ust. 2) (…). Oba stosunki pracy (z macierzystym zakładem pracy oraz z jednostką kierująca) zostały zatem funkcjonalnie powiązane.

Okres powrotu z zagranicy po zakończeniu pracy na budowie eksportowej nie jest okresem ubezpieczenia, ani też okresem zatrudnienia za granicą, lecz jest objęty okresem urlopu bezpłatnego udzielonego przez zakład macierzysty na okres skierowania do pracy za granicą, który kończył się wraz z podjęciem przez pracownika zatrudnienia w zakładzie macierzystym. Bez znaczenia przy tym jest okoliczność, że pracodawca ubezpieczonego był jednocześnie jednostką kierującą do pracy za granicę i zakładem macierzystym. Zdaniem Sądu powyższe stanowisko potwierdza przepis § 11 ust. 1 rozporządzenia z 1974 r.; który stanowił, że w razie wyjazdu za granicę i powrotu z zagranicy w związku z rozpoczęciem lub zakończeniem pracy na budowie eksportowej pracownikowi nie przysługiwało wynagrodzenie lecz bezpłatny bilet, zwrot kosztów przejazdu lub diety czy też zwrot kosztów noclegu według zasad obowiązujących przy podróżach za granicę.

Okres powrotu do kraju po zakończeniu pracy nie może zostać uznany za podróż służbową w rozumieniu art. 77 ⁵ § 1 k.p., gdyż nie spełnia kryteriów podróży służbowej. Okres taki jest zatem okresem urlopu bezpłatnego tak samo, jak okresy udzielonych pracownikowi tzw. „urlopów dewizowych” z tytułu udzielonych w czasie zatrudnienia za granicą dni wolnych od pracy.

W świetle powyższych rozważań uznać należało, że Sąd Okręgowy prawidłowo stwierdził, że okres powrotu ubezpieczonego do kraju z budowy eksportowej z ZSRR w dniach 1- 2 styczeń 1985 r., jak i okres przebywania na urlopie bezpłatnym w macierzystym zakładzie pracy przedłużonym o liczbę dni urlopu za które pracownikowi przysługiwał ekwiwalent pieniężny od jednostki kierującej (§ 12 ust 7 rozporządzenia z 1974r.) określanym nieprecyzyjnie przez ubezpieczonego jako „urlop wypoczynkowy dewizowy” (od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r.), nie mogą zostać uznane za okresy ubezpieczenia.

Sąd Okręgowy, wbrew twierdzeniom apelującego, prawidłowo ustalił, że ubezpieczony świadczył pracę na budowie eksportowej w ZSRR od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 31 grudnia 1984 r. (umowę o pracę dwukrotnie aneksowano wydłużając termin jej obowiązywania). W § 1 tej umowy o pracę odwołano się m.in. do rozporządzenia z 1974 r. oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1982 r. (Dz. U. z dnia 30 stycznia 1982r. nr 2, poz.14). W dniach 1 i 2 stycznia 1985 r. ubezpieczony odbywał podróż do Polski po zakończonej, z dniem 31 grudnia 1984 r., umowie o pracę
na budowie eksportowej, a w okresie od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 10 lutego 1985 r. korzystał z przedłużonego urlopu bezpłatnego tzw. urlopu dewizowego. Okres tego urlopu przypadał po terminie obowiązywania umowy o pracę z dnia 8 lipca 1983 r., która po przedłużeniu okresu jej obowiązywania, rozwiązała się z dniem 31 grudnia 1984 r.

Odnosząc się do zarzutów ubezpieczonego naruszenia prawa procesowego, w tym art.
233 § 1 k.p.c., sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału, jak i niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych sprawy, to w świetle przytoczonych regulacji prawnych nie było żadnych podstaw prawnych, aby przyjąć zgodnie z twierdzeniami skarżącego, że od dnia 8 lipca 1983 r. do dnia 8 lutego 1985 r. nie przebywał na urlopie bezpłatnym oraz że od dnia 3 stycznia 1985 r. do dnia 8 lutego 1985 r. przebywał na urlopie wypoczynkowym będącym okresem składkowych. Treść zapisów w świadectwie pracy z dnia 28 czerwca 1993 r., w którym nie odnotowano urlopu bezpłatnego w czasie pracy na budowie eksportowej (pkt 6.2) pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcie wobec treści § 3 ust. 1 rozporządzenia z dnia 1974 r. i obligatoryjnego ex lege obowiązku udzielenia urlopu bezpłatnego przez zakład pracy. Ponadto świadectwo pracy jest dokumentem prywatnym, obejmującym oświadczenie wiedzy pracodawcy i już tylko z tego względu zgodność z prawdą jego treści może być podważana wszelkimi środkami dowodowymi. Podobnie należy potraktować roczną kartę ewidencji czasu obecności, dokumentację osobową ubezpieczonego w zakresie kierowania go do pracy na poszczególne budowy w kraju i za granicą, jak i treść umowy o pracę z dnia 28 czerwca 1983 r. na budowę eksportową w ZSRR, w których nie odnotowano okoliczności przebywania na urlopie bezpłatnym w macierzystym zakładzie pracy.

Okoliczność, jak macierzysty zakład pracy zakwalifikował okres nieświadczenia przez ubezpieczonego pracy po powrocie z budowy eksportowej w ZSRR – czy był to urlop bezpłatny, czy nie – pozostaje bez wpływu na zaskarżone orzeczenie. Brak potwierdzenia przez zakład pracy formalnego udzielenia i przedłużenia urlopu bezpłatnego, pozostaje bez wpływu na wnikającą ze wskazanych unormowań prawnych kwalifikację spornego okresu jako okresu przedłużonego urlopu bezpłatnego. Ubezpieczony nie może wywodzić z tego uchybienia pracodawcy korzystnych dla siebie skutków w postaci uznania, że sporne okresy są okresami składkowymi, skoro jest to sprzeczne z regulacjami prawnymi wskazanymi w § 3 ust. 1 rozporządzenia z 1974 r., które mają charakter obligatoryjny.

Reasumując, sporne okresy nie mogą zostać uznane za okresy składkowe lub nieskładkowe, zatem organ rentowy wydał prawidłowe decyzje: z dnia 11 grudnia 2017 r. w zakresie odmowy prawa do świadczenia emerytalnego w wieku obniżonym (brak 25 lat stażu ogólnego) oraz z dnia 8 grudnia 2017 r. w zakresie nieuwzględnienia spornych okresów do kapitału początkowego. Biorąc pod uwagę poczynione wyżej ustalenia i rozważania, apelacja ubezpieczonego była nieuzasadniona, wobec czego, na podstawie art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł, jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

O kosztach procesu za II instancję Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie drugim wyroku uwzględniając zasadę odpowiedzialności za wynik procesu – art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c. oraz art. 108 zd. 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 265). Wysokość tych kosztów Sąd odwoławczy ustalił w stawce minimalnej, mając na względzie nakład pracy pełnomocnika pozwanego, czynności podjęte przez niego w sprawie, charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej rozstrzygnięcia (art. 109 § 2 kpc).

SSA Alicja Podlewska SSA Michał Bober SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń