Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2020 r. Sąd Rejonowy w Łowiczu w sprawie z powództwa P. K. przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu w Ł. o zadośćuczynienie:

1.  oddalił powództwo;

2.  przyznał radcy prawnemu M. F. ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Łowiczu kwotę 442,80 zł, w tym 23 % podatku VAT tytułem kosztów pomocy prawnej świadczonej powodowi P. K. z urzędu,

3.  orzekł, iż nieuiszczone koszty sądowe ponosi Skarb Państwa.

Apelację od tego orzeczenia wniósł powód, zaskarżając go w części, tj. co do punktu 1 wyroku.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił:

1)  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przeprowadzenie błędnej oceny materiału dowodowego w sprawie, a w szczególności historii rozmieszczenia osadzonych (wydruki z systemu N..NET) oraz notatek służbowych z dnia 24 i 25 maja 2018 r. - załączonych do odpowiedzi na pozew, i przyjęcie na tej podstawie oraz wyliczenia matematycznego, że po podzieleniu powierzchni cel, w których zamieszkiwał powód, przez liczbę zamieszkujących w nich jednocześnie osadzonych, w żadnym przypadku nie uzyskano wyniku mniejszego niż 3 m ² na jedną osobę;

2)  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, mianowicie art. 233 § 1 i 2 k.p.c. poprzez przeprowadzenie błędnej oceny wskazanego wyżej materiału dowodowego oraz nie wyciągniecie konsekwencji procesowych dla strony pozwanej wobec odmowy wypowiedzenia się co do powierzchni cel mieszkalnych oraz nieprzedstawienia wnioskowanych dowodów wbrew postanowieniu Sądu z dnia 23 stycznia 2019 r. (pkt 6 postanowienia), zgodnie z którym, w przypadku nie wywiązania się z nałożonych obowiązków Sąd miał przyjąć za prawdziwe twierdzenia powoda, iż powierzchnia cel mieszkalnych, w których powód przebywał w Zakładzie Karnym w Ł., zawierała w sobie powierzchnię kącików sanitarnych;

3)  błędy w podstawie faktycznej rozstrzygnięcia poprzez ustalenie niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy następujących faktów:

a)  że powierzchnia cel, w których zamieszkiwał powód, w każdym przypadku była większa niż 3 m ² na jedną osobę;

b)  że powód skutecznie nie zakwestionował metrażu cel, w których przebywał;

c)  że przeprowadzone postępowanie dowodowe nie wykazało, by powód odbywał karę w warunkach niezgodnych z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa;

d)  że przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż w stosunku do powoda nie naruszono normy wskazanej w art. 110 § 2 k.k.w.;

e)  że podczas osadzenia powoda w pozwanej jednostce nie doszło do naruszenia prawa powoda do odbywania kary pozbawienia wolności w humanitarnych warunkach, a tym samym do naruszenia jego dóbr osobistych;

f)  że warunki odbywania kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w Ł. nie były dla powoda źródłem krzywdy;

g)  że nie doszło do zawinionego naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego powoda;

h)  że powód nie udowodnił przesłanek przyznania zadośćuczynienia określonych w art. 23 i 24 k.c. w związku z art. 448 k.c.;

4)  błędy w podstawie faktycznej rozstrzygnięcia poprzez nieustalenie przez sąd istotnych dla rozstrzygnięcia następujących faktów:

a)  że powierzchni cel o numerach 311, 309, 512 i 417, w których zamieszkiwał powód, była mniejsza niż 3 m ² na jedną osobę;

b)  że powód był osadzony w warunkach przeludnienia łącznie 587 dni,

c)  że powód skutecznie zakwestionował metrażu wskazanych cel;

d)  że przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, by powód odbywał karę w warunkach niezgodnych z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa;

e)  że przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż w stosunku do powoda naruszono normy wskazane w art. 110 § 2 k.k.w. w zakresie cele o numerach 311, 309, 512 i 417;

f)  że podczas osadzenia powoda w pozwanej jednostce doszło do naruszenia prawa powoda do odbywania kary pozbawienia wolności w humanitarnych warunkach, a tym samym do naruszenia jego dóbr osobistych;

g)  że warunki odbywania kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w Ł. były dla powoda źródłem krzywdy;

h)  że doszło do zawinionego naruszenia wskazanych przez powoda dóbr osobistych;

i)  że powód udowodnił przesłanki przyznania zadośćuczynienia określone w art. 23 i 24 k.c. w związku z art. 448 k.c.;

5)  naruszenie przepisów prawa materialnego, mianowicie art. 23 i 24 k. c. w zw. z art. 448 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i nieuzasadnione przyjęcie, że nie doszło do zawinionego naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego powoda oraz, że powód nie udowodnił przesłanek przyznania zadośćuczynienia określonych we wskazanych przepisach, podczas gdy należało przyjąć, że do naruszenia wskazanych w pozwie dóbr osobistych powoda doszło, a przesłanki przyznania zadośćuczynienia określone w tych przepisach zostały przez niego wykazane.

W konsekwencji podniesionych zarzutów apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na rzecz powoda P. K. kwoty 25.860 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych powoda wskazanych w pozwie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w okresie pobytu powoda w Zakładzie Karnym w Ł., zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości według norm przepisanych oraz przyznanie na rzecz pełnomocnika powoda wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w wysokości według norm przepisanych, przy czym pełnomocnik oświadczył, że opłata z tego tytułu nie została uiszczona w całości ani w części.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Na wstępie należy wskazać, iż Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne.

Zdaniem Sądu Okręgowego wyrok Sądu Rejonowego odpowiada prawu i jako taki musi się ostać. Podniesione przez apelującego zarzuty nie zasługiwały na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy jako nietrafny ocenił zarzuty naruszenia art. 233 k.p.c.

Z uwagi na przyznaną sądowi swobodę w ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. może być uznany za zasadny jedynie wtedy, gdy podstawą rozstrzygnięcia uczyniono rozumowanie sprzeczne z zasadami logiki bądź wskazaniami doświadczenia życiowego. Dlatego w sytuacji, gdy na podstawie zgromadzonych dowodów możliwe jest wyprowadzenie konkurencyjnych wniosków co do przebiegu badanych zdarzeń, dla podważenia stanowiska orzekającego sądu nie wystarcza twierdzenie skarżącego o wadliwości poczynionych ustaleń odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest wskazanie jakich to konkretnie uchybień w ocenie dowodów dopuścił się sąd orzekający naruszając w ten sposób opisane wyżej kryteria, wiążące w ramach swobodnej oceny dowodów. Nie ulega wątpliwości, że prezentacja własnej wersji stanu faktycznego przy braku obalenia logicznego i zgodnego z doświadczeniem życiowym rozumowania sądu nie stanowi dostatecznej podstawy do zmiany ustaleń faktycznych przez sąd odwoławczy. Sąd I instancji ma autonomię wynikająca z art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie oceny materiału dowodowego i jeśli realizując zasadę bezpośredniości sąd ten wyrobi sobie pogląd na wiarygodność poszczególnych dowodów i da temu wraz w uzasadnieniu, to sąd odwoławczy nie ma podstaw do ingerencji w ustalony stan faktyczny.

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że Sąd Rejonowy nie uchybił żadnym zasadom logiki ani doświadczenia życiowego, a poczynione ustalenia znajdują oparcie w zebranym materiale dowodowym. Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że po podzieleniu powierzchni cel, w których przebywał powód, przez liczbę zamieszkujących w nich jednocześnie osadzonych, w żadnym przypadku nie uzyskano wyniku mniejszego niż 3 m ² na jedną osobę. W ocenie Sądu odwoławczego problem w ustaleniu, czy został spełniony ustawowy wymóg zapewnienia 3 m ² powierzchni celi na jednego osadzonego sprowadza się do ustalenia, czy od całkowitej powierzchni celi należy odliczyć powierzchnię przeznaczoną na kącik sanitarny, czy wchodzi ona w skład powierzchni całkowitej.

Sąd Rejonowy w uzasadnieniu orzeczenia nie odniósł się bezpośrednio do wskazanej kwestii, jednakże z jego treści należy wywieść, iż przyjął, że obliczając powierzchnię celi na jednego osadzonego, należy brać pod uwagę całą powierzchnię celi wraz z wydzielonym kącikiem sanitarnym, z czym nie zgadza się apelujący. W ocenie Sądu Okręgowego, przyjęty przez Sąd I instancji sposób wyliczenia powierzchni jest prawidłowy. Zgodnie z art. 110 § 2 k.k.w. zdanie pierwsze, powierzchnia w celi mieszkalnej, przypadająca na skazanego, wynosi nie mniej niż 3 m ². W zdaniu drugim wskazanego przepisu określono, że cele wyposaża się w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania, odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią do pory roku temperaturę, według norm określonych dla pomieszczeń mieszkalnych, a także oświetlenie odpowiednie do czytania i wykonywania pracy. Z powyższych unormowań wynika ogólna zasada zapewnienia minimalnej powierzchni, jaka winna przypadać na jednego osadzonego. Ustawodawca nie dokonał wykładni określenia ”powierzchnia w celi mieszkalnej”, jednakże w zdaniu drugim wyżej wskazanego przepisu określił, jaki sprzęt kwaterunkowy winien się w celi znajdować. W ocenie Sądu odwoławczego w niniejszym składzie wskazane przepisy nie dają podstaw do przyjęcia, iż przy obliczaniu minimalnej powierzchni na jednego osadzonego od powierzchni ogólnej należy odliczyć powierzchnię kącika sanitarnego. Należy bowiem wskazać, że w celi mieszkalnej sprzęt do zapewniania odpowiednich warunków higieny jest obligatoryjny, tak samo jak łóżko czy stolik. Skoro zatem elementy wyposażenia takie jak łóżka, stoliki, krzesła czy szafki nie są odliczane od ogólnej powierzchni celi, Sąd nie widzi podstaw do odliczenia powierzchni kącika sanitarnego, które jest wyposażeniem obowiązkowym. Skoro art. 110 § 2 k.k.w. nie wskazuje żadnych szczególnych reguł wyliczenia powierzchni celi, oznacza to, że podstawą weryfikacji, czy został spełniony wymóg 3 m ² powierzchni celi na osadzonego, jest użytkowa powierzchnia celi ustalana według ogólnych zasad w budownictwie, w tym dla lokali mieszkalnych. Brak jest podstaw do odliczenia od niej powierzchni zajmowanej przez sprzęt kwaterunkowy znajdujący się w celi.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy podziela ustalenia Sądu Rejonowego, iż w celach mieszkalnych, w których przebywał powód w czasie osadzenia w zakładzie karnym pozwanego, zastał zachowany wymóg zapewnienia minimum 3m ² powierzchni na jednego osadzonego, a stawiany w tym zakresie zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest nietrafiony.

Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 i 2 k.p.c. poprzez niewyciągnięcie konsekwencji procesowych dla strony pozwanej na skutek niewykonania zobowiązania do wypowiedzenia się odnośnie sposobu określenia powierzchni celi i przedstawienia potwierdzającej to dokumentacji.

Zgodnie z art. 233 § 2 k.p.c. sąd oceni według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu. W orzecznictwie uznaje się, iż nieuzasadniona odmowa strony, stwarzająca przeszkodę stawianą przez nią w przeprowadzeniu dopuszczalnego dowodu - może być przez sąd oceniona bardzo negatywnie dla strony odmawiającej przy analizowaniu w sprawie ostatecznego wyniku postępowania dowodowego (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 24 kwietnia 2018 r., III AUa 851/17, Legalis nr 1772292). Niemniej należy podkreślić, iż wskazany przepis nie nakłada na Sąd obowiązku negatywnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w wyniku tego niekorzystnego dla strony rozstrzygnięcia, tylko ze względu na odmowę przedstawienia przez stronę dowodu. Należy podkreślić, iż sąd ocenia dowody według własnego przekonania i na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Wobec powyższego negatywna ocena zachowania strony nie może przeczyć wnioskom wynikającym z pozostałego materiału zgromadzonego w sprawie. Jednocześnie należy nadmienić, iż przepis art. 233 § 2 k.p.c. nie zmienia reguł dotyczących ciężaru dowodu ustanowionych na podstawie art. 6 k.c. W niniejszej sprawie powód nie sprostał obowiązkowi udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne, zatem nie może wywodzić pozytywnych dla siebie skutków jedynie na podstawie nieprzedstawienia dowodu przez stronę przeciwną.

Należy bowiem wskazać, iż wobec wyżej przedstawionej argumentacji, określenie, czy podawana przez pozwanego powierzchnia celi mieszkalnej uwzględnia, czy też wyłącza powierzchnię kącika sanitarnego, nie miała dla przedmiotowego rozstrzygnięcia żadnego znaczenia. Ponadto należy dodać, iż powód potwierdził, iż dokonując pomiarów celi z kącikiem sanitarnym, uzyskane wyniki zgadzały się z tymi deklarowanymi przez pozwanego. Z tego też powodu zarzut naruszenia art. 233 § 1 i 2 k.p.c. okazał się bezzasadny.

Zarzuty błędów w ustaleniach faktycznych nie zasługiwały na uwzględnienie.

Należy zauważyć, że w praktyce występuje swoista gradacja błędów, których może dopuścić się sąd orzekający. Po pierwsze, uchybienia mogą dotyczyć gromadzenia materiału dowodowego oraz szerokorozumianego prowadzenia postępowania przez sąd. W drugiej kolejności, gdy materiał dowodowy zostanie prawidłowo zebrany należy podjąć analizę w obrębie jego oceny. Wówczas mogą się pojawić błędy dotyczące zasady swobodnej oceny dowodów. Dopiero gdy materiał dowodowy zostanie prawidłowo zebrany i właściwie oceniony, mogą być poczynione ustalenia faktyczne. Wówczas może wystąpić sprzeczność poczynionych ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego. Niewadliwe ustalenia faktyczne dopiero pozwalają na ocenę zastosowania przez sąd prawa materialnego, przy czym w kolejności wyboru normy prawnej, jej wykładni i zastosowania (subsumpcji) ( vide wyrok Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 12 stycznia 2016 r., V ACa 613/15, LEX nr 2022485).

Zarzut błędnych ustaleń faktycznych nie jest odrębnym zarzutem apelacyjnym. Błąd w ustaleniach faktycznych nie jest błędem samym w sobie, ale efektem naruszenia przez Sąd jakiegoś innego przepisu normującego postępowanie dowodowe – najczęściej właśnie art. 233 § 1 k.p.c.. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych powinien więc być sformułowany w ten sposób, że najpierw należy wskazać naruszony przepis i sposób jego naruszenia, a dopiero uzasadniając ten zarzut wykazać błędne ustalenie stanu faktycznego jako następstwo tego naruszenia. Pomijając jednak tę kwestię, to stawiając tego rodzaju zarzuty o charakterze procesowym apelujący w istocie zanegował prawidłowość przeprowadzonego przez Sąd a quo procesu subsumpcji ustalonego stanu faktycznego pod właściwe przepisy, który to proces należy do stosowania prawa materialnego. W rzeczywistości więc ta grupa zarzutów – podobnie zresztą jak i znaczna część zarzutów związanych z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. – jest uzupełnieniem zarzutu obrazy prawa materialnego (tak wyrok Sądu Okręgowego we Włocławku z dnia 21 czerwca 2018 r., I Ca 131/18, LEX nr 2574521).

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowej sprawy należy wskazać, iż Sąd Rejonowy dokonał ustaleń faktycznych zgodnych ze stanem rzeczywistym, na podstawie prawidłowo dokonanej oceny całokształtu materiału zgromadzonego w sprawie, w następstwie czego właściwie zastosował normy prawa materialnego.

Nietrafny okazał się również zarzut naruszenia art. 23 k.c. i art. 24 k.c.

W myśl art. 24 k.c. w procesie o ochronę dóbr osobistych powód w pierwszej kolejności winien wykazać, że jego dobro osobiste zostało naruszone przez pozwanego, zaś na pozwanym spoczywa obowiązek wykazania, iż naruszenie nie było bezprawne. Za bezprawne uważa się każde działanie naruszające dobro osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności je usprawiedliwiających. Okoliczności, na podstawie których następuje wyłączenie bezprawności naruszenia dóbr osobistych to działanie w ramach porządku prawnego, wykonywanie prawa podmiotowego, zgoda pokrzywdzonego, działanie w obronie uzasadnionego interesu. W art. 24 § 1 k.c. wprowadzono domniemanie bezprawności czego skutkiem jest to, że pozwany w procesie o ochronę dóbr osobistych ma obowiązek wykazania istnienia okoliczności usprawiedliwiających to działanie, a więc wyłączających bezprawność (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 marca 2021 r., V ACa 4/21, LEX nr 3171112).

W niniejszej sprawie powód nie wykazał, by doszło do naruszenia jego dobra osobistego. Przeprowadzone postępowanie dowodowe nie wykazało, by powód był osadzony w zakładzie karnym pozwanego z naruszeniem jakichkolwiek przepisów, w tym przede wszystkim w celi mieszkalnej, w której nie spełniono ustawowego wymogu zapewnienia minimum 3 m ² powierzchni na jednego osadzonego. W ocenie Sądu odwoławczego, wykonywanie kary pozbawienia wolności wobec powoda nastąpiło z poszanowaniem jego godności i zasad humanitaryzmu. W tym miejscu należy przytoczyć pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 6 marca 2013 r. (sygn. akt I ACa 1212/12, LEX nr 1305965), zgodnie z którym prawomocnie orzeczona w stosunku do oskarżonego kara bezwzględnego pozbawienia wolności, jak i warunki jej odbywania, są naturalną konsekwencją przestępczej przeszłości skazanego, stanowiąc element polityki karnej w postaci prewencji indywidualnej (odstraszającej sankcji za popełnienie czynu zabronionego). Natomiast odbywanie kary pozbawienia wolności jest w sposób immanentny związane z licznymi ograniczeniami i niedogodnościami, a obowiązkiem Skarbu Państwa - jako podmiotu odpowiedzialnego w ramach tzw. imperium za realizację polityki penitencjarnej jest jedynie zapewnienie osadzonym ustawowo określonych standardów. W niniejszej sprawie ustawowo określone standardy w stosunku do powoda zostały przez pozwanego zapewnione. Wskazywane przez powoda naruszenie dóbr osobistych, mające przejawiać się m.in. w umieszczeniu w przeludnionej celi, nie miało miejsca. Warto jeszcze dodać, iż o naruszeniu dobra osobistego w postaci uchybienia godności osadzonego w zakładzie karnym nie można mówić w przypadkach pewnych uciążliwości lub niedogodności związanych z samym pobytem w takim zakładzie, polegających na przykład na niższym od oczekiwanego standardzie celi lub urządzeń sanitarnych, dla wielu bowiem ludzi nieodbywających kary pozbawienia wolności warunki mieszkaniowe bywają często równie trudne. Godność skazanego przebywającego w zakładzie karnym nie jest naruszona, jeżeli odpowiada uznanym normom poszanowania człowieczeństwa (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt I ACa 224/13, LEX nr 1439083).

Podsumowując powyższy wywód stwierdzić należy, iż wywiedziona przez pozwanego apelacja nie zawierała zarzutów, mogących podważyć rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego i w konsekwencji podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.