Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powódka – E. P. w pozwie skierowanym przeciwko (...) w B. domagała się stwierdzenia nieważności uchwały nr (...) Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia tej spółki podjętej w dniu 25 września 2021 r., ewentualnie - jej uchylenia. Ponadto, powódka wniosła o zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Powódka podała, że jest akcjonariuszem pozwanej spółki posiadającym łącznie 3660 akcji pozwanej spółki, a jej pełnomocnik na Zwyczajnym Walnym Zgromadzeniu po podjęciu uchwały nr (...) głosował przeciwko jej podjęciu i zgłosił do protokołu swój sprzeciw do uchwały.

Odnośnie żądania głównego powódka zarzuciła, że podjęta uchwała – w części dotyczącej jej pkt f 1-4 - jest sprzeczna z ustawą, w związku z czym bezwzględnie nieważna. Sprzeczności z ustawą powódka upatruje w wyłączeniu skarżoną uchwałą stosowania Dekretu o umarzaniu utraconych dokumentów z dnia 10 grudnia 1946 r. oraz wskazaniu odmiennej procedury umarzania utraconych dokumentów akcji. Zdaniem powódki, przedmiotowa uchwała jest sprzeczna z art. 3, 4, 5, 6 i 7 w/w Dekretu.

W zakresie żądania ewentualnego powódka podniosła natomiast, że uchwała nr (...) poprzez ustalenie uproszczonej procedury zgłaszania uszkodzenia lub utraty akcji do zarządu spółki z pominięciem sądu oraz poprzez ogłoszenie takiego faktu nie w ogłoszeniu publicznym, lecz na stronie internetowej pozwanej spółki, narusza dobre obyczaje. Zarząd pozwanej spółki może bowiem w swobodny sposób ingerować w prawa i obowiązki akcjonariuszy lub osób posiadających prawa do akcji spółki poprzez swobodny wybór formy i lokalizacji ogłoszenia na swojej stronie internetowej informacji o zniszczeniu lub utracie dokumentu akcji z wezwaniem osób posiadających roszczenia w stosunku do tych dokumentów akcji. Ponadto, zdaniem powódki, przedmiotowa uchwała ma na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy. Powódka argumentowała, że pozasądowa procedura uzyskiwania duplikatu akcji wskazana w Uchwale nr (...) (...) nie leży w interesie akcjonariuszy, zarówno tych już wpisanych do rejestru akcjonariuszy, jak i tych, którzy potencjalnie mogą toczyć spór z osobami zgłaszającymi swój akces do praw z akcji dotychczas nie zarejestrowanych w rejestrze akcjonariuszy. Zdaniem powódki, waga posiadanych głosów akcjonariusza pozwanej w wyniku wpisania do rejestru akcjonariuszy osób, które nie posiadają akcji pozwanej spółki i nie są wpisane do rejestru akcjonariuszy, ale złożyli wnioski, o których mowa w nowym § 32 ust. 1 statutu, może ulec znacznemu obniżeniu. Tymczasem do pokrzywdzenia akcjonariusza prowadzi trwałe lub czasowe uszczuplenie jego uprawnień korporacyjnych w spółce lub uniemożliwienie ich wykonywania.

Pozwana w odpowiedzi na pozew domagała się oddalenia powództwa oraz zasądzenia od powódki na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania. Pozwana zaprzeczyła, aby skarżona uchwała była sprzeczna z obowiązującym porządkiem prawnym. Pozwana podniosła, że dokonana zmiana statutu spółki znajduje oparcie w art. 304 § ksh. Zmiana ta wypełniać ma lukę prawną, ponieważ w aktualnym stanie prawnym brak jest uregulowania dającego możliwość wydania duplikatów byłych akcji imiennych spółki. Ponadto, zmiana została poparta przez niemal wszystkich akcjonariuszy biorących udział w Walnym Zgromadzeniu. Pozwana wywodziła, że z dniem 1 marca 2021 r. wygasła ex lege moc obowiązująca dokumentów akcji wydanych przez spółkę. Dokument akcji zachowuje tylko moc dowodową wyłącznie dla wykazania przez akcjonariusza wobec spółki, że przysługują mu prawa udziałowe przez okres pięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych. Tym samym byłe dokumenty akcji przestały być papierem wartościowym i nie ma, zdaniem pozwanej, w stosunku o zagubionych lub zniszczonych takich byłych akcji zastosowania Dekret z dnia 10 grudnia 1946 r. o umarzaniu utraconych dokumentów. Pozwana podkreśliła, że była akcja imienna spółki jest dokumentem przedawnionym. W związku z tym, że postępowanie z utraconymi lub zniszczonymi byłymi akcjami imiennymi nie jest uregulowane w żadnym akcie prawnym, istnieje potrzeba umożliwienia posiadaczom byłych akcji imiennych spółki odtworzenia zniszczonych lub utraconych dokumentów. Zdaniem pozwanej, skarżona uchwała jest zgodna z dobrymi obyczajami i ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie spółki i otoczenie gospodarcze. Nie ma też na celu pokrzywdzenia akcjonariuszy.

W piśmie z dnia 9 grudnia 2021 r. powódka podtrzymała dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

Pozwana spółka jest wpisana do rejestru przedsiębiorców KRS pod numerem (...).

okoliczność bezsporna, a ponadto: informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z rejestru przedsiębiorców pozwanej, k. 24 - 27 akt.

Powódka jest akcjonariuszem pozwanej spółki posiadającym łącznie 3360 akcji.

o koliczność bezsporna, a ponadto: informacja z rejestru akcjonariuszy na dzień 19 września 2021 r., k. 40 – 41 akt.

Pozwana ogłoszeniem w Monitorze Sądowym i Gospodarczym z dnia 28 lipca 2021 r. zwołała na dzień 25 września 2021 r. Zwyczajne Walne Zgromadzenie z porządkiem obrad, który obejmował – w szczególności – zmiany Statutu spółki.

okoliczność bezsporna, a ponadto: wyciąg z Monitora Sądowego i Gospodarczego z dnia 28 lipca 2021 r., k. 28 – 29 akt.

W dniu 25 września 2021 r. w B. odbyło się Zwyczajne Walne Zgromadzenie pozwanej spółki. Podczas Zgromadzenia głosowano nad szesnastoma uchwałami i wszystkie zostały przyjęte.

Uchwałą nr (...) lit (...)do działu VI POSTANOWIENIA KOŃCOWE dodano § 32 o treści:

„1/W przypadku złożenia do Zarządu Spółki przez akcjonariusza Spółki wniosku o wydanie duplikatu dokumentu akcji, który został zniszczony lub utracony, nie stosuje się przepisu dekretu o umarzaniu utraconych dokumentów z dnia 10 grudnia 1946 r. (Dz. U z 1947 r. Nr 5, poz.20),

2/ Wniosek powinien wskazywać rodzaj, serię i numer akcji, której dotyczy oraz oświadczenie akcjonariusza o utracie lub zniszczeniu dokumentu akcji oraz oświadczenie o przysługującym akcjonariuszowi tytule własności akcji,

3/ Zarząd Spółki ogłosi na stronie internetowej Spółki (...) o zniszczeniu lub utracie dokumentu akcji wzywając wszystkich, aby, jeżeli są w jego posiadaniu, w wyznaczonym przez Zarząd Spółki terminie, nie krótszym niż tydzień od dnia ogłoszenia, złożyli ten dokument w Spółce oraz zgłosili swoje roszczenia do niego, pod rygorem unieważnienia dokumentu akcji przez Zarząd Spółki i wydania jego duplikatu osobie żądającej jego wydania. W przypadku złożenia w tym terminie dokumentu akcji przez osobę, która zgłasza roszczenia do tego dokumentu, Zarząd Spółki zawiadomi wnioskodawcę o tym fakcie, zakończy postępowanie o wydanie duplikatu dokumentu akcji oraz zwróci dokument akcji składającemu. W przypadku złożenia dokumentu akcji przez osobę, która nie zgłasza roszczeń do tego dokumentu, Zarząd Spółki wyda złożony dokument akcji osobie wpisanej jako uprawniona do księgi akcyjnej. Koszty ogłoszeń oraz wydania duplikatu obciążają wnioskodawcę,

4/ Zasady opisane w ustępach powyżej stosuje się również do odcinków zbiorowych akcji”.

Przy głosowaniu nad uchwałą nr (...) oddano 172 126 głosów. Za podjęciem tej uchwały oddano 168 766 głosów, przeciwko oddano 3360 głosów. Nie oddano głosów wstrzymujących się. Po przeprowadzeniu głosowania pełnomocnik powódki – S. Ż. – poinformował, że w imieniu powódki głosował przeciw podjęciu powyższej uchwały. Ponadto, wniósł sprzeciw w stosunku do niej i zażądał jego zaprotokołowania.

okoliczności bezsporne, a ponadto: odpis aktu notarialnego z dnia 25 września 2021 r. sporządzonego w Kancelarii Notarialnej z udziałem notariusza A. B., Repertorium (...) numer (...), k. 30 – 34 verte akt.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o złożone i wskazane powyżej dokumenty, zeznania reprezentantów pozwanego, uznając zgromadzony w ten sposób materiał dowodowy za wystarczający, a przeprowadzone postępowanie dowodowe za pozwalające na wyjaśnienie i rozstrzygnięcie sprawy i nie wymagające uzupełnienia. Sąd nie znalazł podstaw, by kwestionować wiarygodność treści dokumentów, nie dopatrzył się też żadnych okoliczności, które pozwoliłyby na podważenie ich wiarygodności i dlatego uwzględnił fakty z nich wynikające w całości. Nie stawiła się powódka, prawidłowo na termin wezwana pod rygorem pominięcia dowodu z jej zeznań (k. 74 akt), wobec czego Sąd pominął dowód z jej przesłuchania (art. 302 § 1 k.p.c.). Sąd dał wiarę zeznaniom reprezentantów M. K. i P. K., znajdują oparcie w dokumentach, zgromadzonych w sprawie, nie były ponadto kwestionowane przez stronę przeciwną.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 425 § 1 k.s.h. w związku z art. 422 § 2 pkt 2 k.s.h., akcjonariuszowi spółki akcyjnej, który głosował przeciwko uchwale walnego zgromadzenia, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu, przysługuje prawo do wytoczenia przeciwko tej spółce powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały walnego zgromadzenia sprzecznej z ustawą. Powódka bezspornie spełniła powyższe formalne wymogi wniesienia powództwa w niniejszej sprawie, nie uchybiła też terminowi do wniesienia powództwa, określonemu w art. 425 § 2 k.s.h. W ocenie Sądu, wniesione w sprawie powództwo o stwierdzenie nieważności opisanej w pozwie uchwały nie zasługiwało jednak na uwzględnienie z przyczyn merytorycznych.

Przepis art. 425 k.s.h. kreuje szczególny rodzaj powództwa o ustalenie. Dotyczy on wytoczenia powództwa, gdy uchwała jest sprzeczna z ustawą i w związku z tym jest nieważna bezwzględnie, przy czym sprzeczność z prawem może odnosić się zarówno do samej treści uchwały, jak i do sposobu zwołania i obradowania walnego zgromadzenia lub też sposobu podjęcia uchwały (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., I CSK 530/09, LEX nr 672663). Przepis art. 425 k.s.h. wyłącza stosowanie art. 189 k.p.c. w odniesieniu do podmiotów ujętych w art. 422 k.s.h.

Uzasadniając żądanie w zakresie powództwa głównego powódka wskazała, że sporna uchwała (w zakresie, w jakim odnosi się do dodania § 32 do Działu VI Statutu „Postanowienia końcowe” o treści wyartykułowanej w pozwie) jest nieważna z uwagi na sprzeczność z ustawą. Należy wyjaśnić zatem, że „sprzeczność z ustawą” oznacza nie tylko sprzeczność z aktem normatywnym, jakim jest ustawa, ale także sprzeczność z aktami normatywnymi wyższego od niej rzędu – ratyfikowanymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, umowami międzynarodowymi, prawem organizacji międzynarodowej, której Polska jest członkiem (w szczególności prawem UE) i Konstytucją RP. Skoro bowiem, na podstawie art. 425 § 1 k.s.h prawnie relewantna jest sprzeczność z aktem prawnym rangi ustawowej, to tym bardziej – zgodnie z zasadą a minori ad maius – za doniosłe należy uznać także naruszenie aktu wyższego rzędu (por. K. Bilewska, Sprzeczność uchwały walnego zgromadzenia z ustawą jako przesłanka stwierdzenia jej nieważności na podstawie art. 425 k.s.h., „Palestra” 2008/3–4, s. 228). Nie wydaje się natomiast dopuszczalna interpretacja rozszerzająca pojęcie "ustawa" na akty rangi hierarchicznie niższej, podstawowej – rozporządzenia wykonawcze i akty prawa miejscowego (zob. Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 425 pod. red. Zbigniewa Jary, 2021 r. wyd. 25/K. Bilewska). Co oczywiste, w świetle powyższych stwierdzeń, sprzeczność z ustawą oznacza nie tylko sprzeczność z Kodeksem spółek handlowych, ale także każdym innym aktem normatywnym o randze ustawy lub wyższej. Uchwała jest w swojej treści sprzeczna z ustawą, jeżeli jej treść jest niezgodna z uregulowaniem danej materii przepisami prawa. Dla wykazania sprzeczności z ustawą nie jest jednak wystarczające ogólnikowe stwierdzenie, że uchwała jest sprzeczna z prawem. Konieczne jest przytoczenie konkretnego postanowienia oraz precyzyjne wskazanie, na czym polega sprzeczność danej uchwały z tym przepisem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2006 r., V CSK 128/05, TPP 2006, Nr 2, s. 133–137).

W sprawie rozpoznawanej nie budzi wątpliwości fakt, że przedmiotem uchwały nr (...) Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia pozwanej spółki są akcje imienne spółki, które mogły ulec zagubieniu lub zniszczeniu, z czym wiąże się brak możliwości dokonania wpisu do rejestru akcjonariuszy przez ich właścicieli, przy czym według twierdzeń pozwanej, skarżona uchwała stanowi reakcję na wprowadzony ustawą z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, nakaz dematerializacji akcji spółek, stanowiący novum w polskim systemie prawnym. W związku z nałożonym przez ustawodawcę obowiązkiem mogą zatem pojawić się problemy związane z potencjalnym brakiem dokumentów akcji, co uniemożliwia ich złożenie w spółce, a tym samym ich dematerializację.

Kwestię wydawania duplikatów akcji regulował art. 357 § 2 i 3 k.s.h., który został uchylony przez art. 1 pkt 21 ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. (Dz.U.2019.1798) zmieniającej ustawę Kodeks spółek handlowych z dniem 1 marca 2021 r. Zgodnie z tym przepisem, statut może regulować tryb umarzania zniszczonych lub utraconych dokumentów akcji, świadectw tymczasowych oraz innych dokumentów wydanych przez spółkę. Wydanie duplikatów dokumentów wymaga uprzedniego ogłoszenia o zniszczeniu lub utracie tych dokumentów (§ 2). Jeżeli statut nie reguluje trybu wydawania duplikatów akcji, które uległy zniszczeniu lub utracie, spółka powinna wydać uprawnionemu nowy dokument za zwrotem kosztów jego sporządzenia po umorzeniu zniszczonego lub utraconego dokumentu. Umorzenie dokumentu następuje w trybie przewidzianym dekretem z dnia 10 grudnia 1946 r. o umarzaniu utraconych dokumentów, Dz. U z 1947, poz. 20 (§ 3).

Jak wynika z powyższego, na wypadek sytuacji, w której akcjonariusz nie posiada dokumentów akcji (utracił je bądź uległy one zniszczeniu) ustawodawca dopuścił dwa wyjścia. Po pierwsze, postępowanie w przypadku utraty lub zniszczenia dokumentu akcji może regulować statut spółki (zgodnie z treścią uchylonego już art. 357 § 2 k.s.h.). Wówczas te kwestie można uregulować właściwie dowolnie, z tym jednak zastrzeżeniem, że i w tym przypadku musi dojść do ogłoszenia. Ogłoszenie powinno odbyć się zgodnie z art. 5 § 3 i art. 5 § 5 k.s.h. Przyjąć należy, że ogłoszenie, o którym mowa, jest to wymagane przez prawo ogłoszenie pochodzące od spółki. W związku z tym istnieje konieczność ogłoszenia w "Monitorze Sądowym i Gospodarczym". Ogłoszenie podlega także dodatkowemu zamieszczeniu na stronie internetowej spółki akcyjnej, w miejscu przeznaczonym do komunikacji z akcjonariuszami. Jeżeli natomiast statut nie reguluje trybu wydawania duplikatów akcji, świadectw tymczasowych lub innych dokumentów wydawanych przez spółkę, które uległy zniszczeniu lub utracie przez akcjonariusza, spółka powinna wydać uprawnionemu nowy dokument za zwrotem kosztów jego sporządzenia po umorzeniu zniszczonego lub utraconego dokumentu. Umorzenie dokumentu następuje wówczas w trybie wymienionego dekretu.

W świetle powyższych uwag nie ma, w ocenie Sądu, wątpliwości, że akcjonariusze spółki mogą zwołać walne zgromadzenie akcjonariuszy i przeprowadzić procedurę zmiany statutu spółki poprzez wprowadzenie do niego odpowiednich uregulowań celem ułatwienia wydawania akcjonariuszom duplikatów zaginionych akcji. Ponadto, uregulowanie kwestii dotyczących zniszczonych czy zagubionych akcji w statucie wydaje się przy tym o wiele bardziej „przyjazne” dla akcjonariuszy. Poza oczywistą kwestią związaną z trwaniem i kosztami postępowania sądowego, przemawia za tym długość oczekiwania na wydanie duplikatu akcji z uwagi na długi okres publikacji. Podkreślić przy tym należy, że zgodnie z treścią art. 304 § 3 k.s.h., statut spółki akcyjnej może zawierać postanowienia odmienne niż przewiduje ustawa, jeżeli ustawa na to zezwala. Statut może zawierać dodatkowe postanowienia, chyba że z ustawy wynika, że przewiduje ona wyczerpujące uregulowanie albo dodatkowe postanowienie statutu jest sprzeczne z naturą spółki akcyjnej lub dobrymi obyczajami (§ 4).

Jak już wyżej wskazano, z dniem 1 marca 2021 r. uchylony został przepis art. 357 k.s.h., w tym jego § 3, który odsyłał do dekretu z dnia 10 grudnia 1946 r. o umarzaniu utraconych dokumentów. O ile zatem wskazany dekret cały czas pozostaje w mocy, to uprawnione jest, w ocenie Sądu, stwierdzenie, że utracił on już znaczenie wobec elektronizacji akcji i obligacji. Bezprzedmiotowy jednocześnie okazał się przepis 357 k.s.h. (zob. Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 357 pod. red. Zbigniewa Jary, 2020 r. wyd. 3/ Pabis).

W ocenie Sądu, wolą ustawodawcy, który uchylił cały przepis art. 357 k.s.h., uzasadniając jego eliminację procesem dematerializacji (zob. uzasadnienie projektu do ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, Druk nr 3541), było faktyczne otwarcie akcjonariuszom drogi do korzystania z regulacji statutowych. Gdyby bowiem miało być inaczej, to ustawodawca dokonałby zmiany treści powołanego przepisu, bądź pozostawił w mocy art. 357 § 3 k.s.h., czego jednak nie uczynił.

Jak wynika z uzasadnienia do projektu powyższej ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, celem nowelizacji było zwiększenie przejrzystości oraz efektywności wymiany informacji w sprawach podatkowych, zgodnie ze standardami (...) ( (...)), co ma z kolei zapobiegać nadużyciom związanym np. z praniem brudnych pieniędzy poprzez wykorzystanie konstrukcji prawnej akcji na okaziciela. Dematerializacja w zamyśle ustawodawcy zwiększać ma bezpieczeństwo i efektywność obrotu, ale i prowadzić do uproszczenia konstrukcji prawnych, co ma szczególne znaczenie dla papierów wartościowych o charakterze udziałowym, których bardzo istotną funkcją jest przyznanie praw członkowskich uprawnionemu w organizacji (zrzeszeniu osób) mającym np. status spółki kapitałowej.

Przyjęte w zmienionej ustawie unormowania mają na celu stworzenie jednolitych ram prawnych autonomicznego reżimu obrotu akcjami spółek poza obrotem na rynku
zorganizowanym. Jedną z głównych korzyści dematerializacji ma być wyeliminowanie kosztów wiążących się z koniecznością druku, przechowywania i transportowania dokumentowych papierów wartościowych. Bardzo istotne znaczenie ma również dokonująca się w razie dematerializacji redukcja ryzyka związanego ze skutkami utraty papierów wartościowych, dostania się ich w niepowołane ręce lub nieautoryzowanych działań mających za przedmiot papiery wartościowe dokumentowe (zob. projekt do ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, Druk nr 3541).

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. akcja jako papier wartościowy – wobec wprowadzenia dobrowolnej dematerializacji takich instrumentów jak obligacja, certyfikaty inwestycyjne czy bankowe papiery wartościowe stała się swoistym „outsiderem” dematerializacji oraz niejako skansenem „dawnych” papierów wartościowych. Jest to, zdaniem ustawodawcy, stan niezrozumiały wobec faktu, że akcja pozostaje nadal jednym z najważniejszych papierów wartościowych, o ile nie najważniejszym (a zatem w wyniku nowelizacji k.s.h. akcja nie zmieniła swojego statusu), którego konstrukcja ma nadal przyszłość, tak jak sama konstrukcja spółki (zob. uzasadnienie projektu do ustawy o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, Druk nr 3541).

Niezależnie od powyższego, należy również zwrócić uwagę, iż powódka w pierwszej kolejności wniosła o stwierdzenie nieważności całości uchwały nr (...) Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia pozwanej spółki podjętej w dniu 25 września 2021 r., a ewentualnie - jej uchylenia w całości. Uchwała nr (...) jedynie w punkcie f dotyczy kwestii wydania duplikatu akcji i umarzania akcji, pozostałe punkty obejmują zmiany w zakresie prowadzenia rejestru akcjonariuszy i podmiotu do tego uprawnionego (punkt a i b), ilości i wyboru członków rady nadzorczej spółki (punkt c), przewodniczącego rady nadzorczej (punkt d), walnego zgromadzenia i prawa głosu (punkt e). Sprzeciw strona powodowa złożyła co do całości uchwały nr (...), powództwo obejmuje przedmiotową uchwałę w całości, jednakże zarzuty pozwu koncentrują się jedynie wokół punktu f. W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych słusznie wskazuje się, iż w razie stwierdzenia, iż część zaskarżonej uchwały ma charakter autonomiczny i ta część nie jest nierozerwalnie związana z innymi elementami kwestionowanej czynności prawnej, stwierdzenie nieważności (czy uchylenie) uchwały nie powinno nastąpić w całości (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dni 13 maja 2004r., V CK 452/03, OSNC 2005, nr 5, poz.89 oraz z dnia 19 grudnia 2007r., V CSK 350/07 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2017r., I CSK 561/16 - gdzie uznano, iż zagadnienie zaskarżenia części uchwały walnego zgromadzenia zostało dostatecznie wyjaśnione w orzecznictwie; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 lipca 2014r., I ACa 97/14). Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie, punkt f uchwały nr (...) ma charakter samodzielny i nie jest związany nierozerwalnie z pozostałymi punktami zaskarżonej uchwały. Jak wyżej wymieniono, pozostałe punkty uchwały nr (...) dotyczą bowiem innych zagadnień niż kwestii wydania duplikatu akcji oraz umarzania akcji. Świadczy o tym także okoliczność, iż punkt f dotyczy zmian w dziale VI „Postanowienia końcowe”, zaś punkty a-e obejmują zmiany w innych działach statutu pozwanej spółki. Zauważyć należy, iż w istocie punkt f przedmiotowej uchwały mógłby stanowić treść odrębnej uchwały. Ponadto, z okoliczności wynika, że strony powzięłyby uchwałę nr (...) również bez zapisu punktu f, co także wynika z zeznań reprezentantów pozwanej. Powyższe rozważania uprawniają do uznania również i z tych przyczyn braku podstaw do stwierdzenia nieważności (czy uchylenia) uchwały nr (...) w zakresie punktów a-e.

Mając wszystkie wskazane uwagi na względzie, Sąd nie znalazł podstaw do stwierdzenia nieważności skarżonej uchwały w punktach a-f, w tym w szczególności z przyczyn podnoszonych przez powódkę, tj. z powodu wyłączenia stosowania dekretu z dnia 10 grudnia 1946 r. w sytuacji, gdy kwestia wydawania duplikatów zagubionych czy zniszczonych akcji została przez akcjonariuszy uregulowana w statucie pozwanej spółki.

Dlatego powództwo w zakresie żądania głównego oddalono.

O kosztach postępowania z żądania głównego orzekł Sąd zgodnie z art. 98 k.p.c. obciążając powoda całością kosztów poniesionych przez pozwaną. Na koszty poniesione przez pozwaną złożyły się: opłata skarbowa 17 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika - 1 080 zł, razem 1097 zł. Wysokość wynagrodzenia ustalono zgodnie z § 8 ust. 1 pkt 22 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Po oddaleniu powództwa z żądania głównego o stwierdzenie nieważności uchwały zaktualizowało się żądanie ewentualne powódki o uchylenie uchwały. W ocenie Sądu, również w tym zakresie powództwo podlegało oddaleniu.

Sąd zważył, że zgodnie z treścią art. 422 § 1 k.s.h., uchwała walnego zgromadzenia sprzeczna ze statutem bądź dobrymi obyczajami i godząca w interes spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie akcjonariusza może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały. Prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia przysługuje - zgodnie z § 2 pkt. 2 - powołanego artykułu akcjonariuszowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu; wymóg głosowania nie dotyczy akcjonariusza akcji niemej (a zatem powódce).

Wymienione w art. 422 § 1 k.s.h. przesłanki należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach: uchwał powziętych z naruszeniem postanowień statutu spółki lub sprzecznych z dobrymi obyczajami (jedna, wszystkie) oraz jednoczesnego godzenia w interesy spółki lub skierowania na pokrzywdzenie akcjonariusza. Możemy więc przyjąć, że uchwała musi być sprzeczna ze statutem spółki i jednocześnie godzić w interesy spółki lub musi być sprzeczna ze statutem spółki i jednocześnie mieć na celu pokrzywdzenie akcjonariusza (tak zob. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 31 października 2018 r., I AGa 124/18, LEX nr 2635148). Ewentualnie uchwała może być sprzeczna z dobrymi obyczajami i jednocześnie godzić w interesy spółki albo też być sprzeczna z dobrymi obyczajami i mieć na celu pokrzywdzenie akcjonariusza. Poza tymi czterema wariantami możliwe jest również, aby uchwała była sprzeczna ze statutem spółki i z dobrymi obyczajami i jednocześnie godziła w interesy spółki, była sprzeczna ze statutem spółki i z dobrymi obyczajami i jednocześnie miała na celu pokrzywdzenie akcjonariusza i w końcu była sprzeczna ze statutem spółki i z dobrymi obyczajami i jednocześnie godziła w interesy spółki oraz miała na celu pokrzywdzenie akcjonariusza (zob. podobnie Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 15 grudnia 2014 r., I ACa 1417/14, LEX nr 1623918).

W przedmiotowej sprawie powódka podstaw do uchylenia uchwały upatruje w jej sprzeczności z dobrymi obyczajami i pokrzywdzeniem akcjonariusza.

Należy zatem wyjaśnić, że pojęcie dobrych obyczajów jest generalną klauzulą odsyłającą opartą na kryterium ocennym, zaczerpniętym z zasad powszechnej obyczajowości. Przez dobre obyczaje należy rozumieć takie zachowania, które wpływają pozytywnie na funkcjonowanie spółki i otoczenie „gospodarcze”, a są z pewnością związane z przestrzeganiem uczciwości „kupieckiej” przy prowadzeniu działalności gospodarczej (zob. J. Szwaja (w:) S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1998, t. II, s. 829). Należy jednak pamiętać, że regulacja zawarta w komentowanym przepisie nie zawęża pojęcia dobrych obyczajów do norm uczciwego postępowania panujących wśród przedsiębiorców. Dobre obyczaje nie są tworzone ad hoc, ale powstają na przestrzeni określonego (zazwyczaj dłuższego) czasu tak, że przez ich powtarzalność stają się „dobre” (aprobowane, przyjęte, w końcu wymagane), co należy odnosić jako kierunek zmian stosunków w obrocie. Jeżeli w grupie spółek określonej branży przyjęte są pewne „normy” wewnętrzne, czasem mające wymiar etyczny, należy ich przestrzegać.

Dobre obyczaje możemy wiązać także z tzw. dobrymi praktykami. Określone zachowania mogą mieścić się co prawda w granicach prawa, jednak mogą wykraczać poza dobre obyczaje. Chodzi więc o przyzwoite postępowanie, które uwzględnia w odpowiednim stopniu różne interesy służące wszystkim w spółce. W orzecznictwie przyjmuje się, że „(...) pojęcie dobrych obyczajów odnosi się nie tylko do uczciwości kupieckiej skierowanej na zewnątrz funkcjonowania spółki (w stosunku do innych uczestników obrotu gospodarczego), ale przede wszystkim do stosunków wewnętrznych w spółce, w tym relacji pomiędzy wspólnikami. Przemawia to zatem do sięgania do kryteriów moralnych obowiązujących nie tylko pomiędzy przedsiębiorcami, ale także panujących w społeczeństwie, w tym ogólnej normy przyzwoitego zachowania” (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 grudnia 2016 r., I ACa 626/16, LEX nr 2233041).

Zamieszczona w k.s.h. klauzula dobrych obyczajów – podobnie jak klauzula zasad współżycia społecznego (art. 5 i 58 § 2 k.c.) – wyraża ideę słuszności, odwołuje się do powszechnie uznawanych w kulturze społeczeństwa wartości, umożliwia dostosowanie ogólnych norm prawnych do konkretnego stanu faktycznego przy uwzględnieniu systemu ocen czy zasad postępowania o charakterze pozaprawnym oraz służy realizacji sprawiedliwości w znaczeniu materialnoprawnym, będącej wartością konstytucyjną (art. 45 ust. 1 Konstytucji) (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2017 r., V CSK 230/16, LEX nr 2288116, wyroki Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 marca 2017 r., I ACa 902/16, LEX nr 2310521 i z dnia 5 kwietnia 2017 r., I ACa 794/16, LEX nr 2317673).

Trafnie wskazuje się, że sprzeczność z dobrymi obyczajami odnosić można zarówno do samego podjęcia uchwały z naruszeniem tych zasad, jak i jej treści (zob. K. Kopaczyńska-Pieczniak, Sprzeczność z dobrymi obyczajami jako przesłanka podważania uchwał zgromadzeń korporacyjnych osób prawnych (w:) Księga pamiątkowa prof. J. Frąckowiaka, 2018, s. 561).

Z dobrymi obyczajami w odniesieniu do stosunków wewnętrznych spółki należy utożsamić w szczególności przyzwoity sposób postępowania, które uwzględnia różne niejednokrotnie rozbieżne interesy służące wszystkim w spółce (zob. tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 lipca 2016 r., I ACa 374/16, LEX nr 2116499 i z dnia 13 grudnia 2017 r., I ACa 642/17, LEX nr 2474296).

Dobre obyczaje możemy wiązać także z tzw. dobrymi praktykami (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 16 marca 2017 r., I ACa 1021/16, LEX nr 2307627).

Domagając się uchylenia uchwały, w motywach pozwu, powódka odwołała się do okoliczności faktycznych i powołała twierdzenia, zgodnie z którymi skarżoną uchwałą wprowadzono uproszczoną procedurę zgłaszania uszkodzenia lub utraty akcji pozwanej spółki do jej zarządu, z pominięciem sądu oraz poprzez ogłoszenie faktu takiego zgłoszenia nie w ogłoszeniu publicznym, lecz na stronie internetowej pozwanej spółki.

Twierdząc, że podjęcie zaskarżonej uchwały narusza dobre obyczaje, pozostając z nimi w sprzeczności, powódka nie wyjaśniła w sposób przekonywujący, dlaczego skorzystanie z dopuszczonej przez ustawodawcę możliwości uregulowania w statucie spółki kwestii związanej z wydawaniem akcjonariuszom duplikatów zaginionych akcji, miałoby być z tymi obyczajami sprzeczne. Przypomnieć w tym miejscu jeszcze raz należy, że potencjalny brak dokumentów akcji, co uniemożliwia złożenie ich w spółce, uniemożliwia faktyczną ich dematerializację. Trudno jednocześnie czynić spółce zarzut, że zamiast opierać się na archaicznym akcie prawnym, jakim jest dekret z 10 grudnia 1946 r., mogący powodować trudności w jego interpretacji i stosowaniu, zdecydowała się na zamieszczenie w swoim statucie odpowiedniej regulacji na wypadek utracenia dokumentów akcji przez jej akcjonariuszy. W ten sposób akcjonariusze, którzy z jakichś względów utracili swoje dokumenty akcji nie są zmuszeni do korzystania z kosztownej i czasochłonnej procedury sądowej ich odzyskania. Tym bardziej, że wobec nakazu dematerializacji akcji wspomniany dekret faktycznie utracił już na znaczeniu.

Natomiast fakt, że skarżona uchwała zawiera postanowienie w zakresie zamieszczenia ogłoszenia faktu uszkodzenia lub utraty akcji pozwanej na stronie internetowej spółki (zgodnie z art. 5 § 5 ksh) nie oznacza przecież, że spółka nie zamieści ogłoszenia publicznego w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, do czego jest zobowiązana zgodnie z 5 § 3 ksh. Zamieszczenie ogłoszenia na stronie internetowej (od 1 stycznia 2020 r. do art. 5 k.s.h. dodany został § 5 nakładający na wszystkie spółki komandytowo-akcyjne oraz spółki akcyjne obowiązek prowadzenia własnej strony internetowej i zamieszczania również na tej stronie, w miejscach wydzielonych na komunikację z akcjonariuszami, wszelkich wymaganych przez prawo lub statut ogłoszeń pochodzących od spółki) w żaden sposób nie zastępuje obowiązku dokonania ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”. Artykuł 5 § 5 k.s.h. przewiduje bowiem jedynie dodatkowy, choć obligatoryjny, kanał komunikacyjny między spółką akcyjną a jej akcjonariuszami.

W ocenie Sądu, znajdujący się w dodanym § 32 pkt. 3 statutu spółki zapis dotyczący opublikowania ogłoszenia na stronie internetowej pozwanej stanowi jedynie wskazanie dodatkowego sposobu publikowania. Poza „Monitorem Sądowym i Gospodarczym” dodatkowe miejsce ogłoszenia może być bowiem ustalone właśnie w umowie czy statucie spółki. Może to być również tablica ogłoszeń w spółce, w sądzie rejestrowym. Ogłoszenia mogą być dokonywane w prasie centralnej (gdy zasięg działania spółki jest ogólnokrajowy) lub w lokalnej (ze względu na lokalny charakter działalności). Ogłoszenie w ten sposób jest jedynie uzupełnieniem ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” . (tak: Dumkiewicz Małgorzata, Kidyba Andrzej [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1-300 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, Opublikowano: LEX/el. 2021).

Sąd nie znalazł również podstaw do przypisania skarżonej uchwale celu w postaci dążenia do pokrzywdzenia akcjonariusza (powódki). Zarówno bowiem w zakresie zachowania wymogów proceduralnych związanych z ich podjęciem (co nie było kwestionowane przez powódkę), jak i w zakresie jej treści uchwała ta odpowiada przepisom prawa. Oceniając sporną uchwałę przez pryzmat działania spółki mającego na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy, Sąd za słuszne uznał stanowisko strony pozwanej, iż celem jej powzięcia była wola ułatwienia właścicielom zagubionych czy zniszczonych akcji imiennych spółki dokonania wpisu do rejestru akcjonariuszy, co jest z kolei wymogiem wprowadzonym mocą ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. (Dz. . z 2019 r. poz. 1798).

Wbrew obawom powódki, zarząd spółki dysponuje przy tym możliwościami weryfikacji wniosku o wydanie duplikatu dokumentu akcji imiennych, który został zniszczony lub utracony. Zarząd dysponuje bowiem księgą akcji imiennych i listą akcjonariuszy. Również bowiem w interesie spółki jest przecież, aby nie doszło do pomyłki w toku wykonywania czynności związanych z wydawaniem duplikatu akcji, tj. w szczególności wydania go osobie podszywającej się pod akcjonariusza. Jak wynika ponadto z twierdzeń pozwanej, zarząd spółki zwrócił się listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru do wszystkich akcjonariuszy z informacją o konieczności dematerializacji akcji, a także pięciokrotnie dał ogłoszenie w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”, na tablicy ogłoszeń w spółce oraz na jej stronie internetowej.

Stan pokrzywdzenia akcjonariusza w rozumieniu art. 422 § 1 k.s.h. powinien być określony na podstawie ustaleń faktycznych konkretnej sprawy i w sposób istotny wpływać na ukształtowanie się sytuacji akcjonariusza spółki akcyjnej. Z punktu widzenia czasowego mogą być brane pod uwagę zarówno okoliczności, które istniały już w okresie podejmowania uchwały, jak i te, które tworzą stan pokrzywdzenia akcjonariusza po podjęciu uchwały, jako jej konsekwencja (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2013 r., I CSK 407/12). Przyjmuje się, że pokrzywdzenie akcjonariusza ma miejsce wówczas, gdy w wyniku podjęcia uchwały zmniejsza się jego pozycja w spółce, co może wiązać się z pogorszeniem jego sytuacji udziałowej lub osobistej, także w postaci szkody majątkowej. Tymczasem powódka nie wykazała, a nawet wykazać nie usiłowała, że skarżona uchwała w jakikolwiek sposób narusza jej prawa czy pozycję w spółce.

Nie można ponadto przyjąć, że uchwała jest podjęta w celu pokrzywdzenia akcjonariusza, gdy tylko on nie akceptuje jej treści lub gdy sprawia mu przykrość (tak zob. Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 8 lutego 2017 r., I ACa 1253/16). W odróżnieniu od godzenia w interesy spółki - co może być działaniem przypadkowym, niecelowym - w przypadku pokrzywdzenia wspólnika/akcjonariusza - uchwała musi być podjęta z wyraźną wolą pokrzywdzenia (w celu), a nie może mieć wymiaru przypadkowego. Użyte w art. 422 § 1 k.s.h. sformułowanie "na celu" wyraźnie wskazuje, że uchwała musi być ukierunkowana na pokrzywdzenie akcjonariusza, to jest musi istnieć realny zamiar jego pokrzywdzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2001 r., I CKN 1137/98). Sam zarzut pokrzywdzenia może być podnoszony przez akcjonariusza jedynie wówczas, gdy uchwała naruszałaby wynikającą z art. 20 k.s.h. zasadę jednolitego traktowania akcjonariuszy w takich samych okolicznościach.

Przedmiotowa uchwała jest wynikiem ogólnego poglądu akcjonariuszy, że w interesie spółki jest wprowadzenie do jej statutu uregulowania, które umożliwi dematerializację akcji tym akcjonariuszom, którzy utracili dokument akcji. Motywy jakimi kierowali się akcjonariusze były, w ocenie Sądu, słuszne. Nie można przy tym zgodzić się z twierdzeniem powódki, z którego de facto wynika, że nie należy ułatwiać obowiązku dematerializacji osobom, które nie wykonały tego obowiązku.

Z przyczyn wskazanych wyżej brak było podstaw do uchylenia przedmiotowej uchwały i uznania, że jest ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i została podjęta w celu pokrzywdzenia powódki, wobec czego orzeczono jak w punkcie II wyroku.

Sędzia Sylwia Durczak - Żochowska