Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 marca 2022 roku

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Adam Jaworski

Protokolant: Elwira Stolarska

po rozpoznaniu w dniu 8 marca 2022 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Agencji Mienia Wojskowego z siedzibą w W.

przeciwko B. K., K. K., J. K., M. K. i A. K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroków Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie

z dnia 24 października 2018 roku oraz z dnia 31 lipca 2019 roku, sygn. akt I C 1339/18

uchyla punkt 2 wyroku z 24 października 2018 roku oraz wyrok z 31 lipca 2019 roku w całości i przekazuje sprawę co do wszystkich pozwanych Sądowi Rejonowemu dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Adam Jaworski

Sygn. akt IV Ca 2594/19

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 października 2018 r. (sygn. akt I C 1339/18), zaocznym wobec pozwanych K. K., J. K., M. K. i A. K., Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie:

1.  Zasądził od wymienionych pozwanych na rzecz Agencji Mienia Wojskowego kwotę 17 261,11 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 8 sierpnia 2018 roku do dnia zapłaty;

2.  oddalił powództwo wobec B. K.

3.  obciążył pozwanych, co do których powództwo uwzględniono, kosztami procesu

4.  nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

Z uzasadnienia wynika, że Sąd Rejonowy uznał za skuteczny podniesiony na rozprawie przez B. K. zarzut przedawnienia. W jego ocenie zastosowanie ma termin roczny, określony w art. 229 k.c.

Po rozpoznaniu sprzeciwu pozostałych pozwanych od wyroku częściowo zaocznego z dnia 24 października 2018 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie – wyrokiem z dnia 31 lipca 2019 roku (sygn. akt I C 1339/18) uchylono powyższy wyrok wobec pozwanych K. K., J. K., M. K. i A. K., oraz oddalono wobec nich powództwo. Także w tym przypadku przyczyną oddalenia powództwa było uwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia.

Agencja Mienia Wojskowego, zastępowana przez pełnomocnika będącego radcą prawnym, złożyła apelacje od wyroków: z dnia 24 października 2018 r. w części dotyczącej B. K. oraz od wyroku z dnia 31 lipca 2019 roku w całości. W jednobrzmiących apelacjach obu wyrokom zarzucono naruszenie prawa materialnego, a to art. 118 k.c. przez jego niezastosowanie oraz art. 229 k.c. przez jego błędne zastosowanie. Wskazując na te zarzuty strona powodowa wniosła o zmianę wyroku z 14 października 2018 r. w części oddalającej powództwo wobec B. K. przez jego uwzględnienie oraz zmianę wyroku z 31 lipca 2019 r. przez „uwzględnienie powództwa i zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 17 261,11 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie”, a także o zasądzenie od pozwanych kosztów procesu.

Pozwani nie zajęli stanowiska wobec apelacji.

Apelacja od wyroku z dnia 31 lipca 2019 roku została zarejestrowana pod sygnaturą IV Ca 2595/19, ale postanowieniem wydanym na rozprawie apelacyjnej połączono tę sprawę ze sprawą IV Ca 2594/19. Pod tą sygnaturą rozpoznano apelacje od obu wyroków.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje są o tyle skuteczne, że prowadziły do uchylenia obu wyroków w granicach zaskarżenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, o czym przekonują następujące argumenty.

Podstawowym problemem w tej sprawie jest długość terminu przedawnienia roszczenia Agencji Mienia Wojskowego o odszkodowanie należne od osoby zajmującej lokal bez tytułu prawnego. Istota sporu w postępowaniu apelacyjnym sprowadza się do tego, czy ma zastosowanie roczny termin z art. 229 k.c., czy też terminy określone w art. 118 k.c. Rozstrzygnięcie tej kwestii wymaga wyjaśnienia charakteru prawnego dochodzonego w tej sprawie roszczenia.

Niesporne jest, że pozwani zajmują lokal znajdujący się w zasobach AMW, nie będąc żołnierzami zawodowymi. Zgodnie z art. 29a ustawy z 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1017; dalej: u.z.s.z.) do osób innych niż żołnierze zawodowi, które zajmują lokale mieszkalne będące w zasobie mieszkaniowym i internatowym Agencji, w zakresie nieuregulowanym w ustawie mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny oraz ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Roszczenie strony powodowej wynika natomiast bezpośrednio z art. 29b ust. 1 u.z.s.z.. Przepis ten stanowi, że osoby inne niż żołnierz zawodowy, które zamieszkują kwatery albo inne lokale mieszkalne, są obowiązane do ich opróżnienia w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia wezwania właściwego dyrektora oddziału regionalnego. Przepis art. 41 ust. 5 stosuje się odpowiednio. Zgodnie zaś z art. 41 ust. 5 u.z.s.z. zdanie 1, za okres zamieszkiwania w lokalu mieszkalnym, internacie albo kwaterze internatowej do dnia doręczenia wezwania do opróżnienia lokalu, żołnierz jest obowiązany uiszczać odszkodowanie w wysokości opłaty za używanie lokalu mieszkalnego, miejsca w internacie albo kwaterze internatowej oraz opłaty pośrednie, a za okres od dnia doręczenia wezwania do dnia opróżnienia, odszkodowanie w wysokości 150% opłaty za używanie lokalu mieszkalnego, miejsca w internacie albo kwatery internatowej oraz opłaty pośrednie. Z powyższego wynika, że art. 29b ust. 1 w związku z art. 41 ust. 5 u.z.s.z. stanowią podstawę prawną roszczenia AMW przeciwko osobie cywilnej o odszkodowanie za zajmowanie lokalu mieszkalnego bez tytułu prawnego. Przepisy te mają charakter lex specialis względem art. 224 i 225 k.c., co oznacza, że odszkodowanie za zajmowanie lokalu z zasobów Agencji bez tytułu prawnego jest innym świadczeniem niż wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy, stanowiące tzw. roszczenie uzupełniające. W swojej istocie roszczenie dochodzone w niniejszym procesie jest bardzo zbliżone do odszkodowania, o którym mowa w art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów. W orzecznictwie wyrażono pogląd, że do roszczenia Agencji o zapłatę odszkodowania art. 229 k.c. powinien być stosowany w związku z art. 29a u.z.s.z. (tak Sąd Okręgowy w Olsztynie w uzasadnieniu wyroku z 5 października 2020 r., IX Ca 719/20, POSP, Legalis). W ocenie Sądu Okręgowego w składzie rozpoznającym tę sprawę nie jest to jednak pogląd prawidłowy. Kluczem do rozstrzygnięcia o właściwym terminie przedawnienia jest bowiem zawarte w art. 29a u.z.s.z. sformułowanie „w zakresie nieuregulowanym w ustawie”. Jak już wskazano, ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych reguluje instytucję odszkodowania za zajmowanie lokalu mieszkalnego bez tytułu prawnego, nadając mu częściowo odmienny charakter niż wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z lokalu. Odmienność tych dwóch instytucji jest dodatkowo podkreślona przez fakt, że wysokość odszkodowania została określona w sposób sztywny (ryczałtowy), podczas gdy wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy jest uzależnione od stawek rynkowych najmu albo dzierżawy. Skoro odszkodowanie uiszczane przez osobę zajmującą lokal bez tytułu prawnego jest czymś innym niż wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z lokalu, to w ocenie Sądu Okręgowego nie ma podstaw, aby odpowiednio stosować do tego roszczenia art. 229 k.c. Strona powodowa ma więc rację, że roszczenia powódki przedawniają się w terminach określonych w art. 118 k.c., co nakazuje uznać zarzuty podniesione w obu apelacjach za uzasadnione.

Na dochodzone w tej sprawie na podstawie art. 29b ust. 1 w związku z art. 41 ust. 5 u.z.s.z. roszczenie składają się: odszkodowanie w wysokości 150 % opłaty za używanie lokalu oraz opłaty pośrednie (specyfikacja dochodzonej kwoty – k. 2v-3). Jeśli chodzi o zryczałtowane odszkodowanie, to nie ulega wątpliwości, że świadczenie to ma charakter okresowy, co implikuje przyjęcie 3-letniego terminu przedawnienia roszczenia (por. odpowiednio wydane na gruncie art. 18 ust. 1 u.o.p.l. wyroki SN: z 18 maja 2012 r., IV CSK 490/11 i z 9 listopada 2012 r., IV CSK 303/12). Nie mają jednak charakteru okresowego roszczenie o zapłatę opłat pośrednich, czyli niezależnych od właściciela (por. uzasadnienie uchwały SN z 9 grudnia 2021 r., III CZP 85/20), co oznacza, że roszczenie to przedawnia się w terminie 6-letnim (uprzednio: 10-letnim), wynikającym z art. 118 k.c.

Przedstawione rozważania prowadzą do konkluzji, że stanowisko Sądu Rejonowego, który uznał roszczenie w całości za przedawnione na podstawie art. 229 k.c., nie było trafne.

W ocenie Sądu Okręgowego zmiana wyroku przez uwzględnienie powództwa byłaby jednak, na obecnym etapie sprawy, przedwczesne. Jest to spowodowane faktem, że przyjęta przez Sąd I instancji koncepcja rozstrzygnięcia spowodowała ograniczenie ustaleń faktycznych do kwestii zajmowania lokalu przez pozwanych oraz daty jego opuszczenia. Sąd Rejonowy nie poczynił natomiast żadnych ustaleń i ocen prawnych, dotyczących wysokości roszczenia, zarówno w odniesieniu do opłaty za używanie lokalu, jak i opłat pośrednich. Tymczasem strona powodowa przedstawiła w tym zakresie szczegółowe twierdzenia faktyczne (k. 2v-4) oraz dokumenty na ich potwierdzenie (k. 26 i n., 97-112). Materiał ten wymaga oceny. Sąd Okręgowy dostrzega, że w swoich lakonicznych stanowiskach procesowych pozwani ograniczyli się do zarzutu przedawnienia i nie zajęli żadnego stanowiska co do pozostałych aspektów sprawy. Mogłoby to uzasadniać przyjęcie, że pozwani przyznali wszystkie okoliczności faktyczne w sposób dorozumiany (art. 230 k.p.c.). Warto jednak zwrócić uwagę, że sam brak zaprzeczenia nie wystarczy do uznania, że twierdzenia faktyczne powoda zostały przyznane. Sąd może bowiem dokonać takiej oceny „mając na uwadze wyniki całej rozprawy”, co oznacza, że poczynienie ustaleń faktycznych w oparciu o art. 230 k.p.c. wymaga dokonania oceny materiału dowodowego zaoferowanego przez powoda. Stanowisko takie jest ugruntowane w orzecznictwie. Przykładowo, w uzasadnieniu postanowienia z 19 września 2019 r. (II CSK 411/18) Sąd Najwyższy słusznie wskazał, że: „Funkcją art. 230 KPC nie jest wzmacnianie ustaleń co do faktów, które nie znajdują dostatecznego uzasadnienia w dowodach przeprowadzonych w sprawie. Zastosowanie tego przepisu wchodzi w rachubę jedynie wówczas, gdy jest to uzasadnione wynikiem całej rozprawy. Oznacza to konieczność uwzględnienia zarówno postawy procesowej strony, jak również ostatecznych wyników postępowania dowodowego. Odnośnie do postawy strony zastosowanie art. 230 k.p.c. nie jest uzasadnione wówczas, gdy strona nie wypowiedziała się co do określonych twierdzeń strony przeciwnej, ale przyjęcie dorozumianego przyznania tych okoliczności byłoby sprzeczne z jej postawą procesową, w szczególności jej twierdzeniami co do innych faktów lub zajętym stanowiskiem wobec zgłoszonego przez stronę przeciwną roszczenia, czy podniesionego zarzutu”. Należy dodać, że art. 230 k.p.c. wymaga szczególnie ostrożnego stosowania w sprawach, w których strona nie wypowiadająca się co do określonych twierdzeń strony przeciwnej, nie jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Takie osoby mogą nie mieć świadomości spoczywającego na nich z mocy art. 210 § 2 k.p.c. ciężaru procesowego.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. sąd drugiej instancji wydaje orzeczenie kasatoryjne m. in. w razie nierozpoznania istoty sprawy. Przyjmuje się, że to uchybienie ma miejsce wtedy, gdy sąd I instancji oddalił powództwo na tej podstawie, że stwierdził istnienie przesłanki unicestwiającej roszczenie (np. brak legitymacji procesowej, przedawnienie roszczenia, przedwczesność powództwa) i nie rozpoznał merytorycznie podstaw powództwa” (zob. np. T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Tom III, WKP 2016, teza 10 do art. 386). Klasycznym przykładem takiej sytuacji jest oddalenie powództwa z powodu przedawnienia, gdy koncepcja prawna Sądu I instancji nie została podzielona przez Sąd Okręgowy.. Jak wskazano wyżej, nawet lakoniczność stanowiska pozwanego nie zwalniała Sądów obu instancji od oceny dowodów zaoferowanych przez powoda, gdyż w świetle przedstawionych wyżej uwag, ewentualne zastosowanie art. 230 k.p.c. musi być poprzedzone analizą tych dowodów. Oczywiście ocena taka mogłaby zostać dokonana w II instancji, ale wówczas strony nie mogłyby w żaden sposób zakwestionować poczynionych na tym etapie ustaleń faktycznych i ocen prawnych. Mając na uwadze, że pozwani nie są reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika, co mogło mieć wpływ na treść ich stanowiska, a dochodzona kwota jest znaczna, Sąd Okręgowy uznał, że w okolicznościach sprawy pierwszeństwo przed zasadą szybkości postępowania należy przyznać zasadzie dwuinstancyjności postępowania sądowego. W ocenie Sądu II instancji byłaby ona naruszona w przypadku dokonania wszystkich ustaleń dotyczących wysokości roszczenia w postepowaniu apelacyjnym.

Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.

Sąd Okręgowy poddaje pod rozwagę Sądu Rejonowego, aby przystępując do ponownego rozpoznania sprawy zobowiązał pozwanych do zajęcia na piśmie jednoznacznego stanowiska, czy przyznają wysokość roszczenia, czy też ją kwestionują oraz jakie (ewentualnie) zarzuty zgłaszają w tym zakresie. Warto również pouczyć pozwanych wprost o treści art. 210 § 2 k.p.c. Jeśli Sąd Rejonowy uzna wysokość roszczenia za wykazaną w całości albo w części, to powinien rozważyć, czy złożony przez pozwaną B. K. wniosek o zmianę warunków spłaty (k. 113) może stanowić uznanie niewłaściwe roszczenia (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.), a jeżeli tak - w jakim zakresie i czy oświadczenie to wywołało taki sam skutek także wobec pozostałych pozwanych. Jeżeli Sąd Rejonowy dojdzie do wniosku, że nie jest to uznanie roszczenia, będzie musiał uwzględnić, że w świetle oceny prawnej poczynionej przez Sąd Okręgowy zarzut przedawnienia byłby zasadny co do opłat za używanie lokalu wymagalnych przed 8 sierpnia 2015 roku.

Adam Jaworski