Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

dnia 23 sierpnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie – II Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Mączkowska

Protokolant: Malwina Bulik

po rozpoznaniu w dniu 23 sierpnia 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa syndyka masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W.

przeciwko (...) W.

o ustalenie

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od syndyka masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. na rzecz (...) W. kwotę 18.900 (osiemnaście tysięcy dziewięćset) złotych, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Małgorzata Mączkowska

Sygn. akt II C 834/19

UZASADNIENIE

Powód syndyk masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. (poprzednio: zarządca tymczasowy) w pozwie z dnia 6 marca 2017 r. wniósł o ustalenie, że aktualizacja przez (...) W. opłaty za użytkowanie nieruchomości gruntowej położonej w W. przy pl. (...), stanowiącej część działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...), o powierzchni 884 m ², oraz przy ul. (...), stanowiącej część działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...), o powierzchni 2.700 m ², była niezasadna, ewentualnie była zasadna, lecz w niższej wysokości. Wniósł także o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Powód wskazał, że aktualizacja opłaty została dokonana z naruszeniem § 6 ust. 1 pkt 5 umowy z dnia 23 grudnia 1997 r. o ustanowienie użytkowania gruntu z uwagi na brak wykazania zmiany wartości gruntu. Powód ma interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w wystąpieniu z niniejszym powództwem, gdyż wydanie przez sąd wyroku ustalającego zapewni ochronę prawnie chronionych interesów powoda, czyli definitywnie zakończy spór co do wysokości opłaty za użytkowanie (pozew – k. 3-8, pismo – 221-226).

Pozwane (...) W. wniosło o odrzucenie pozwu, ewentualnie o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych (odpowiedź na pozew – k. 144-146).

Wyrokiem z dnia 6 października 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (wyrok – k. 260).

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód. Domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmiany zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania za obydwie instancje (apelacja – k. 273-285).

Wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2018 r., sygn. V ACa 347/18, Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że sąd pierwszej instancji całkowicie pominął fakt, że strona powodowa wnosiła w niniejszej sprawie o ustalenie, na podstawie art. 189 k.p.c., niezasadności aktualizacji opłaty z tytułu użytkowania nieruchomości w całości lub części – z powodu niezachowania terminu wypowiedzenia dotychczasowej wysokości opłaty oraz błędnej wyceny nieruchomości, stanowiącej podstawę tego wypowiedzenia z naruszeniem § 6 ust. 1 pkt 5 umowy z dnia 23 grudnia 1997 r. Sąd II instancji podkreślił, że w piśmie z 26 czerwca 2017 r. powód sprecyzował, że wnosi o ustalenie, że aktualizacja opłaty za użytkowanie nieruchomości gruntowej położonej w W. przy pl. (...) była nieuzasadniona, względnie uzasadniona, lecz w niższej wysokości, podtrzymując dotychczasowe stanowisko, w szczególności co do niezasadności wypowiedzenia przez pozwanego opłaty za użytkowanie; jako podstawę swojego żądania powołując art. 189 k.p.c. i podnosząc, że wydanie przez Sąd wyroku ustalającego zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór co do wysokości obowiązującej opłaty za użytkowanie i usunie aktualnie istniejący stan niepewności. Sąd Okręgowy błędnie uznał, że przedmiotem żądania pozwu było wydanie orzeczenia konstytutywnego.

Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, co uzasadniało uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny wskazał, że w toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd pierwszej instancji oceni żądanie pozwu przez pryzmat spełniania przesłanek z art. 189 k.p.c. i w pierwszej kolejności podda ocenie istnienie interesu prawnego w żądaniu ustalenia przez powoda, iż aktualizacja opłaty za użytkowanie była nieuzasadniona, względnie uzasadniona, lecz w niższej wysokości. W razie przyjęcia jego istnienia, dokona na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału niezbędnych ustaleń, stosownie do inicjatywy dowodowej stron, w zakresie skuteczności wypowiedzenia wysokości dotychczasowej opłaty za użytkowanie – w kontekście zachowania terminu jego dokonania w świetle postanowień umowy z dnia 23 grudnia 1997 r., a w razie uznania, że istnieją podstawy do przyjęcia, że od określonej daty nastąpiło skuteczne wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty – ponownie rozważy, czy dla dokonania oceny w zakresie zasadności zmiany dotychczasowej opłat konieczne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wartości nieruchomości oddanej w użytkowanie, a w razie pozytywnej konstatacji co do tej kwestii, dokona tych ustaleń w oparciu o powyższy dowód i ustali, czy wskazana w piśmie doręczonym w dniu 12 listopada 2014 r. zawierającym wypowiedzenie, wysokość opłaty za użytkowanie gruntu była uzasadniona, a jeśli tak, to w jakim zakresie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 sierpnia 2018 r., sygn. V ACa 347/18 wraz z uzasadnieniem – k. 345-357).

W piśmie z 7 grudnia 2018 r. powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie (pismo – k. 377-378).

W piśmie z dnia 15 listopada 2018 r. pozwany wniósł o oddalenie powództwa, zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania, również za II instancję. Podtrzymał dotychczasowe twierdzenia, zarzuty i wnioski dowodowe. Wskazał, że powód nie wykazał, że ma interes prawny w żądaniu ustalenia niezasadności aktualizacji opłaty z tytułu użytkowania nieruchomości. Wypowiedzenie doręczono powodowi w terminie, a wartość nieruchomości została określona prawidłowo (pismo – k. 370-371).

Na rozprawie w dniu 29 maja 2019 r. pełnomocnik powoda oświadczył, że opłaty z tytułu użytkowania sprzed daty ogłoszenia upadłości zostały zgłoszone w postępowaniu upadłościowym i zostały wpisane na listę wierzytelności (protokół – k. 396).

W piśmie z dnia 14 czerwca 2019 r. pozwany wskazał, że zaległości powoda w opłatach za lata 2014-2015 za użytkowanie gruntu położonego przy Placu (...) zostały zgłoszone do masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej. Zaległości za lata 2016-2018 dochodzone są w postępowaniu sądowym przed Sądem Okręgowym w Warszawie – XXV Wydziałem Cywilnym pod sygnaturą akt XXV Nc 232/19 (pismo – k. 399-400).

W piśmie z dnia 19 czerwca 2019 r. powód potwierdził okoliczności wskazane przez pozwanego i na wypadek oddalenia powództwa z powodu braku interesu prawnego powoda, wniósł o nieobciążanie powoda kosztami procesu (pismo – k. 463-465).

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) W. jest właścicielem nieruchomości gruntowej położonej w W. przy pl. (...), stanowiącej część działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...), o powierzchni 884 m ², oraz ul. (...), stanowiącej część działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...), o powierzchni 2.700 m ² (wydruki z księgi wieczystej i mapa – k. 97-103).

Zarząd gminy W.ustanowił na tej nieruchomości prawo użytkowania obejmujące jej podziemną część na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w W. na podstawie umowy z dnia 23 grudnia 1997 r. Okres użytkowania określono na 50 lat (§ 2 umowy). Użytkownik został zobowiązany do wnoszenia opłat rocznych z tytułu użytkowania w terminie do 31 marca każdego roku. Strony ustaliły, że opłata roczna wynosić będzie 3% ceny części podziemnej gruntu. Zmiana wysokości opłaty za użytkowanie mogła być dokonana w formie pisemnej, nie częściej niż raz na rok, za trzymiesięcznym wypowiedzeniem (§ 6 umowy). Prawo użytkowania zostało wpisane do księgi wieczystej (wypis aktu notarialnego Rep (...) – k. 89-92).

W dniu 12 listopada 2014 roku (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa otrzymała pisemne oświadczenie Prezydenta miasta stołecznego W. o wypowiedzeniu dotychczasowej wysokości opłaty z tytułu użytkowania opisanej wyżej nieruchomości. Oświadczenie określało wysokość opłaty od 2015 r. na 623.668,68 zł. Jako powód zmiany wysokości opłaty wskazano zmianę wartości nieruchomości (oświadczenie – k. 50, zpo – k. 51).

W dniu 12 grudnia 2014 r. (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa wniosła do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. o ustalenie, że wypowiedzenie wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego gruntu jest bezskuteczne, wobec niezachowania wymogów art. 78 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, ewentualnie wysokość nowej opłaty nie znajduje uzasadnienia w zmianach cen towarów i usług konsumpcyjnych (wniosek – k. 121-123).

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. oddaliło wniosek na podstawie art. 79 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami (orzeczenie – k. 27-28).

W akcie notarialnym z dnia 17 lipca 2018 r. syndyk masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. zrzekł się użytkowania gruntu o powierzchni 884m ^{( 2 )}położonego w dzielnicy Ś. (...) W. przy Placu (...), oznaczonego w ewidencji gruntów jako część działki gruntu nr (...) z obrębu (...), stanowiącej nieruchomość objętą księgą wieczystą nr (...) oraz gruntu o powierzchni 2.700 m ^{( 2)} położonego w dzielnicy Ś. (...) W. przy ul. (...), oznaczonego w ewidencji gruntów jako działka gruntu nr (...), z obrębu (...), wchodzącego w skład nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) (akt notarialny – k. 443-446).

Prawo użytkowania ustanowione na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej zostało wykreślone z działu III ksiąg wieczystych o numerach (...) (treść ksiąg wieczystych – k. 448-460).

(...) W. zgłosiło na listę wierzytelności wierzytelność stanowiącą opłatę za użytkowanie przedmiotowej nieruchomości za 2015 r. i została ona umieszczona na liście wierzytelności (pisma – k. 405-419).

W dniu 9 maja 2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – XXV Wydział Cywilny nakazał pozwanemu syndykowi masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej, aby zapłacił na rzecz powoda (...) W. kwotę 6.052.554,90 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 1.913.810,03 zł od dnia 1 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty, od kwoty 2.012.452,92 zł od dnia 1 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, od kwoty 1.874.261,95 zł od dnia 4 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty i od kwoty 252.030 zł od dnia 14 listopada 2018 r. do dnia zapłaty. Zasądzone kwoty stanowią opłaty za użytkowanie przedmiotowej nieruchomości za lata 2016-2018. Syndyk spółdzielni wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty (nakaz – k. 470).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej wskazanych dowodów w postaci dołączonych do akt dokumentów i ich odpisów. Sąd uznał przedstawione dokumenty i ich odpisy za wiarygodny materiał dowodowy. Strony nie kwestionowały ich autentyczności ani prawdziwości, a Sąd nie znalazł podstaw do ich podważenia z urzędu. Stan faktyczny sprawy w podanym zakresie nie był sporny między stronami.

Sąd oddalił wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości z uwagi na jego nieprzydatność dla rozstrzygnięcia (protokół – k. 472). Wobec uznania, że powództwo podlegało oddaleniu co do zasady, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia, przeprowadzanie powyższego dowodu nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Zgodnie zaś z art. 227 k.p.c., przedmiotem dowodu mogą być jedynie okoliczności sporne mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Dopuszczenie dowodu prowadziłoby jedynie do nieuzasadnionego przedłużania postępowania.

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest niezasadne z uwagi na brak po stronie powoda interesu prawnego w żądaniu ustalenia.

W niniejszej sprawie powód – syndyk masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. wniósł o ustalenie, że wypowiedzenie wysokości opłaty za użytkowanie nieruchomości gruntowej położonej w W. przy pl. (...) oraz przy ul. (...), dokonane przez pozwane (...) W. pismem z dnia 6 listopada 2014 r. było bezskuteczne co do zasady, a tym samym (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa, począwszy od 2015 r. zobowiązana jest do uiszczania na rzecz pozwanego ww. opłaty w wysokości dotychczasowej. Ewentualnie powód wniósł o ustalenie, że wypowiedzenie było uzasadnione w niższej wysokości niż dokonana przez pozwanego.

Zgodnie z art. 386 § 6 k.p.c., Sąd Okręgowy ponownie rozpoznający niniejszą sprawę jest związany oceną prawną oraz wskazaniami co do dalszego postępowania zamieszczonymi w uzasadnieniu do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 sierpnia 2018 r., sygn. V ACa 347/18. Sąd Apelacyjny polecił Sądowi Okręgowemu zbadanie żądania pozwu w kontekście ustalenia spełnienia przez powoda przesłanek z art. 189 k.p.c.

Zgodnie z art. 189 k.p.c., powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Warunkiem sine qua non uwzględnienia powództwa na podstawie art. 189 k.p.c. jest wystąpienie sytuacji, w której sfera prawna powoda jest zagrożona lub została naruszona, a brak jest innych środków prawnych pozwalających na wyeliminowanie tego stanu. Innymi słowy, powód musi posiadać interes prawny w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. W niniejszej sprawie powód nie wykazał, że ma interes prawny w żądaniu ustalenia niezasadności lub zasadności tylko w części wypowiedzenia wysokości opłaty z tytułu użytkowania i już tylko z tego powodu powództwo podlegało oddaleniu, bez konieczności badania dalszych przesłanek.

Oceniając istnienie interesu prawnego w sprawie o ustalenie sąd bada, czy wynik postępowania doprowadzi do usunięcia niejasności i wątpliwości oraz zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, a także czy w drodze powództwa o zasądzenie czy świadczenie strona nie mogłaby uzyskać pełniejszej ochrony swoich praw. Taka ocena powinna być dokonywana z uwzględnieniem celowościowej wykładni pojęcia interesu prawnego oraz konkretnych okoliczności danej sprawy.

W orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego ugruntował się pogląd, zgodnie z którym interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. nie zachodzi wówczas, gdy można w innej drodze, w szczególności w procesie o zasądzenie, o świadczenie, czy też w drodze zarzutu osiągnąć w pełni ochronę swoich praw (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 14 marca 2012 r., sygn. II CSK 252/11, OSNC 2012/10/120, Biul.SN 2012/6/12; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 1998 r., sygn. II CKN 572/97; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 stycznia 2014 r., sygn. I ACa 866/13, LEX nr 1439313).

Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, gdy określona sytuacja zagraża naruszeniem uprawnień przysługujących powodowi bądź też stwarza wątpliwość co do ich istnienia czy realnej możliwości realizacji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślano jednocześnie, że uzależnienie powództwa o ustalenie od interesu prawnego trzeba oceniać elastycznie, z uwzględnieniem konkretnych okoliczności danej sprawy i celowościowej jego wykładni i wreszcie tego, czy w drodze innego powództwa strona może uzyskać ochronę swoich praw ( tak Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 2 lutego 2006 r., sygn. II CK 395/05, LEX nr 192028, z dnia 15 października 2002 r., sygn. II CKN 833, LEX nr 483288, z dnia 30 listopada 2005 r., sygn. III CK 277/05, LEX nr 346213, z dnia 2 sierpnia 2007 r., sygn. V CSK 163/07 i z dnia 19 lutego 2002 r., sygn. IV CKN 769/00, OSNC 2003/1/13).

Opłaty za użytkowanie gruntów będących przedmiotem pozwu za lata 2016-2018 są przedmiotem postępowania toczącego się pomiędzy stronami niniejszego postępowania przed Sądem Okręgowym w Warszawie pod sygnaturą akt XXV Nc 232/19, w której w dniu 9 maja 2019 r. został wydany nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym. W piśmie z dnia 19 czerwca 2019 r. powód poinformował, że wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty. Tym samym, niezależnie od sposobu rozstrzygnięcia powyższego postępowania, strona powodowa może realizować swój interes prawny w postępowaniu o zapłatę.

Ponadto roszczenie (...) W. za 2014 i 2015 r. zostało wpisane na liście wierzytelności w łącznej wysokości 117.916,60 zł (k. 417).

Wreszcie w akcie notarialnym z dnia 17 lipca 2018 r. syndyk masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej zrzekł się użytkowania przedmiotowych gruntów. Prawo użytkowania zostało wykreślone z działu III ksiąg wieczystych tych nieruchomości. Zgodnie z art. 246. § 1 k.c., jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa. Zatem powód nie ma również interesu prawnego w ustaleniu wysokości opłat na przyszłość.

Mając na uwadze powyższe rozważania faktycznie i prawne, z uwagi na brak interesu prawnego w żądaniu ustalenia, Sąd oddalił powództwo jako niezasadne.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanego – jako strony wygrywającej sprawę, kwotę 18.900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Na kwotę tę składało się wynagrodzenie pełnomocnika za I instancję w wysokości 10.800 zł oraz za drugą instancję w wysokości 8.100 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 7 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Sąd nie uwzględnił wniosku strony powodowej i nie zastosował art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Wskazać należy, że pomimo zmiany okoliczności w toku sprawy (wytoczenie powództwa o zapłatę przez (...) W.) powód w dalszym ciągu popierał powództwo i podtrzymywał stanowisko w sprawie. Popierał także wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, zaś w przypadku przeprowadzenia tego dowodu jeszcze wzrosłyby koszty oraz przedłużyłoby się postępowanie. Brak zatem jest podstaw, aby zwalniać powoda z obowiązku zwrotu kosztów procesu pozwanemu, który poniósł koszty zastępstwa procesowego w celu obrony swoich praw. Zdaniem Sądu, nie sposób również uznać, aby strona powodowa znalazła się w wyjątkowo ciężkiej sytuacji finansowej, uzasadniającej chociażby częściowe zwolnienie z obowiązku poniesienia kosztów. Wniosek pozwanego o zwolnienie od kosztów sądowych został bowiem oddalony.

SSO Małgorzata Mączkowska

ZARZĄDZENIE

(...)

09.09.2019 r.

SSO Małgorzata Mączkowska