Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2020r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 czerwca 2020r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym

sprawy R. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji R. J.

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku, V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 października 2019r., sygn. akt VU 121/19

1.  Zmienia zaskarżony wyrok i przyznaje R. J. prawo do emerytury od 1 grudnia 2018r.

2.  Nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

3.  Zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

na rzecz ubezpieczonego R. J. kwotę 30,- (trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów sądowych.

SSA Daria Stanek SSA Lucyna Ramlo SSA Alicja Podlewska

Sygn. akt III AUa 1981/19

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 24 stycznia 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił przyznania ubezpieczonemu R. J. prawa do emerytury. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż ubezpieczony nie spełnia wymogów określonych w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.) w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.). Zdaniem organu rentowego ubezpieczony do dnia 1 stycznia 1999 r. nie osiągnął okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących 25 lat i nie udowodnił wymaganego 15 letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Ubezpieczony złożył odwołanie od decyzji podając, iż spełnia warunki uprawniające do przyznania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o oddalenie odwołania. Wskazał, że ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił 23 lata, 10 miesięcy i 13 dni okresów składkowych i nieskładkowych oraz nie udowodnił żadnego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy w Słupsku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 31 października 2019 r. oddalił odwołanie R. J..

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony R. J., urodzony (...), złożył w dniu 31 grudnia 2018 r. wniosek o emeryturę. Wraz z wnioskiem przedłożył zaświadczenia i świadectwa pracy, którymi udokumentował niekwestionowany przez pozwany organ rentowy staż ubezpieczeniowy wynoszący łącznie 23 lata 10 miesięcy i 13 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Organ rentowy nie uwzględnił żadnych okresów pracy w warunkach szczególnych.

Ubezpieczony nie należy do OFE.

Zaskarżoną decyzją z dnia 24 stycznia 2019 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury.

Ubezpieczony wniósł o zaliczenie do stażu pracy okresu zatrudnienia - okresu pracy wykonywanej w gospodarstwie rolnym u B. i J. C. od (...) do 24 stycznia 1975 r. Podał, że pracował w gospodarstwie C.we wskazanym okresie, po ukończeniu szkoły podstawowej, codziennie wykonując prace przy inwentarzu, w polu oraz obejściu. Pracował od godziny 6 ^{( 00)} przez 8 godzin. Nie miał urlopów, nie otrzymywał wynagrodzenia w pieniądzach, a jedynie produkty rolne. Rozliczenia dokonywał w jego imieniu ojciec.

Będąc zatrudniony w (...)od 25 czerwca 1979 r. do 31 października 1994 r. wykonywał jako robotnik magazynowy ciężkie prace za- i wyładunkowe. Ładował ciężkie grube deski, rozładowywał wagony z węglem, towary pyliste- pył od szlifierek. Ładował beczki z klejem i lakierami ważącymi około 200 kg.

Ubezpieczony według stanu na dzień 1 stycznia 1999 roku nie posiada 25 letniego okresu pracy.

Zdaniem Sądu Okręgowego odwołanie ubezpieczonego nie zasługiwało na uwzględnienie. Kwestią wymagającą rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie było ustalenie uprawnień ubezpieczonego do wcześniejszej emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U z 2016 r., poz. 887) oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 , poz. 43 ze zm.).

Sąd I instancji przywołał przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 184, art. 27, art. 32, art. 10), przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz przepisy art. 472 i 473 k.p.c..

Bezsporne w niniejszej sprawie było, że ubezpieczony (...) ukończył 60 lat i nie jest członkiem OFE. Nie posiada jednak wymaganego 25 letniego stażu pracy liczonego na dzień wejścia w życie ustawy, tj. na dzień 1 stycznia 1999 r.

Sąd wskazał, że w judykaturze dominuje pogląd, że o uwzględnieniu przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego uprawniającego do świadczeń emerytalno - rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed objęcia rolników obowiązkiem opłacania składek na rolnicze ubezpieczenie społeczne (tj. przed dniem 1 stycznia 1983 r.) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: wykonywanie czynności rolniczych powinno odbywać się zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej domownika oraz w wymiarze nie niższym, niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godzin. Jak podnosił jednak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 czerwca 2014 r. (III UK 180/13, OSNAPiUS 20015/10/139) z treści art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie wynika, że aby móc uwzględnić przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy osoby w gospodarstwie rolnym po ukończeniu przez nią 16 roku życia musi ona spełniać warunki do uznania jej za domownika w myśl art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Przepis art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej umożliwia zaliczenie w zakresie niezbędnym do uzupełniania okresu wymaganego do przyznania emerytury jedynie okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia. Nie jest zatem możliwe zaliczenie do ogólnego okresu składkowego pracy w gospodarstwie rolnym przed ukończeniem 16 roku życia (verte: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 lutego 2019 r. sygn. akt III AUa 24/19).

Zatem ubezpieczonemu można uwzględnić jedynie okres po ukończeniu 16 roku życia, tj. (...) Zaliczenie tego okresu (7 miesięcy i 18 dni) pozwoliłoby na wykazanie stażu pracy w wysokości 24 lat 6 miesięcy i 1 dzień.

Ubezpieczony nie był również zatrudniony w ramach umowy o pracę.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że zatrudnianie młodocianych przed datą wskazaną w art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej odbywało się na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45, poz. 226). Zgodnie z przepisem art. 1 tej ostatniej ustawy, za młodocianego uważało się osoby, które ukończyły 14 lat, a nie przekroczyły 18 roku życia. Stosownie do art. 2 ustawy (zmienionego na mocy art. 45 ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju oświaty i wychowania) wzbronione było zaś zatrudnianie osób, które nie osiągnęły 15 lat życia. Na mocy art. 3 ust. 1 ustawy o nauce zawodu młodociani mogli być zatrudniani przez zakłady pracy tylko w celu: 1)nauki zawodu, 2)przyuczenia do określonej pracy, 3) odbycia wstępnego stażu pracy.

Ubezpieczony nie był zatrudniony jako młodociany.

Odnosząc się do ustalenia, czy ubezpieczony był zatrudniony, co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych na dzień 1 stycznia 1999 r. to zauważyć należy, zdaniem Sądu Okręgowego, że okres zatrudnienia od 25 czerwca 1979 r. do 31 października 1994 r. w (...)w C. na stanowisku robotnika transportowego przy ciężkich pracach załadunkowych i wyładunkowych oraz przeładunku materiałów sypkich, pylistych, toksycznych i żrących należy uznać za okres pracy w warunkach szczególnych.

Rodzaje prac ustala się na podstawie powołanego już wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, który w załączniku A w Działach od I do XIV wymienia rodzaje prac, które są pracą w warunkach szczególnych.

Ponadto Sąd Okręgowy dodał, iż w myśl § 2 ust. 1 tegoż rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Sąd wskazał, że w załączniku A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze prace wykonywane przez ubezpieczonego uznano za pracę w szczególnych warunkach.

Jednak na dzień 1 stycznia 1999 r. ubezpieczony nie legitymuje się wymaganym 25 letnim stażem pracy ogółem, a tym samym nie spełnia przesłanek do uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku w oparciu o art. 184 i art. 32 st. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy oddalił odwołanie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację o powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony R. J. zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie:

1) przepisów prawa materialnego, tj.: art. 184 i art. 27 pkt.2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1270 ze zm.) w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r.w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (Dz. U. nr 8 z 1983 r., poz. 43 z zm.) poprzez wadliwe ustalenie, że ubezpieczony nie osiągnął przed 1 stycznia 1999 r. 25 lat wymaganego okresu zatrudnienia, przez co nie zostały spełnione przesłanki do uzyskania przez ubezpieczonego prawa do świadczenia emerytalnego (nie zaliczono okresu zatrudnienia przed ukończeniem 16 roku życia, tj. przed (...))

2) przepisów prawa procesowego, tj.: art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 228 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie okresu faktycznego i koniecznego zatrudnienia (spowodowanego trudną sytuacją rodzinną) przed ukończeniem 16 roku życia, tj. przed (...)Ustalenie to miało oparcie jedynie wyłącznie w ustawie z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczenia do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz.U. Nr 45, poz. 226) gdzie tymczasem potrzebna i konieczna była ocena zatrudnienia również w oparciu o przepisy, które obowiązywały przed wejściem w życie Kodeksu pracy (1 stycznia 1975 r.), (vide: wyrok III AUa 1376/17 - SA Gdańsk z dnia 28 marca 2018r.), tj.:

a) ustawę z dnia 2 lipca 1924 r. w przedmiocie prac młodocianych i kobiet (Dz.U. Nr 65, poz. 36 ze zm.),

b) art. 117 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym (Dz.U. Nr 53, poz. 468 ze zm.),

c) dekretu z dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy (Dz.U. Nr 41, poz. 311 ze zm.),

d) wydanego z upoważnienia tego dekretu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1952 r. (Dz.U. Nr 21, poz. 135).

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie odwołania w całości i przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury, ewentualnie przy nieuwzględnieniu powyższego o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd Okręgowy w Słupsku.

Ponadto apelujący na podstawie art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c. wniósł o uwzględnienie dodatkowej okoliczności przez przeprowadzenie dowodu na okoliczność, że jako młodociany uczeń pracował w latach 1970 -1972 r. przy pracach sezonowych w Leśnictwie (...) i (...) (pow. C. ) przy płuciu sadzonek, haczkowaniu i inne.

W odpowiedzi na apelację pozwany organ rentowy wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od ubezpieczonego kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych oraz o oddalenie wniosków dowodowych Organ rentowy wskazał, że praca jaką wykonywał ubezpieczony w gospodarstwie rolnym nie była pracą wykonywaną na podstawie umowy o pracę. Ubezpieczony nie otrzymywał wynagrodzenia, nie były spełnione w jego przypadku warunki wymagane do zatrudnienia osób młodocianych określone w przepisach z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczenia do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego jako zasadna skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku i przyznaniem R. J. prawa do emerytury.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca spełnia kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 53 ze zm.), w szczególności przesłankę posiadania 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy
błędnie ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy.

W kontekście powyższego należy podkreślić, że prawidłowe rozstrzygnięcie każdej sprawy uzależnione jest od spełnienia przez Sąd orzekający dwóch naczelnych obowiązków procesowych, tj. przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób określony przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Rozstrzygnięcie to winno również znajdować oparcie w przepisach prawa materialnego adekwatnych do poczynionych ustaleń faktycznych. Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia ma natomiast na celu ustalenie, czy w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sąd pierwszej instancji sprostał tym wymogom. Istotą postępowania apelacyjnego jest zbadanie zasadności zarzutów skierowanych przeciwko orzeczeniu sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy orzeka jednak w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny, bazując na tym samym materiale dowodowym, co Sąd pierwszej instancji, Sąd odwoławczy może czynić własne, odmienne ustalenia, może również, na podstawie art. 382 in fine k.p.c. przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe. Sąd drugiej instancji jako sąd nie tylko odwoławczy, lecz także merytoryczny, nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych. Powinien poczynić własne ustalenia i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa materialnego. Sąd Najwyższy wyraźnie też akcentuje, że ustalenia sądu pierwszej instancji nie są dla sądu drugiej instancji wiążące, stąd też obowiązek dokonywania ustaleń istnieje niezależnie od tego, czy wnoszący apelację podniósł zarzut dokonania wadliwych ustaleń faktycznych lub ich braku (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124).

W tym miejscu należy wskazać, że zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32,33,39 i 40, jeżeli w dniu wejścia ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27

W myśl ust. 2 art. 184 emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, to 25 lat w przypadku mężczyzny (art. 27 pkt 2). Wiek emerytalny wynika z § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.), do którego odsyła art. 32 ust. 4 powołanej ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Dla mężczyzny jest to 60 lat. Wymagany okres zatrudnienia w warunkach szczególnych przewidziany w przepisach dotychczasowych, o którym mowa w art. 184 ust. 1, to okres 15 lat, o czym stanowi § 4 ust. 3 powołanego rozporządzenia.

Zgodnie z § 2 w/w rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, a okresy te stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy.

Sąd Okręgowy prawidłowo wskazał, że ubezpieczony udowodnił staż 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Z przedłożonego świadectwa pracy wystawionego przez likwidatora (...) wynika, że ubezpieczony w okresie od 25 czerwca 1979 r. do 31 października 1994 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach na stałe i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku robotnika transportowego wykonując ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie. R. J. wskazał, że w (...) pracował w magazynie jako pracownik fizyczny – przelewał kleje, lakiery, rozcieńczalniki do beczek ważących około 200 kg. Ponadto pracował przy załadunku i wyładunku worków z pyłem od szlifierek ważących około 100 kg, rozładowywał węgiel i tarcicę bukową z wagonów. Powołani w sprawie świadkowie B. T. i K. K., którzy pracowali z ubezpieczonym w (...), potwierdzili zeznania ubezpieczonego.

Załącznik A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienia prace, które są pracą w szczególnych warunkach. Praca wykonywana przez ubezpieczonego została wskazana w dziale VIII tego załącznika „W transporcie i łączności” w punkcie 1 jako: „Ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie”. Zatem zatrudnienie w (...)dało ubezpieczonemu staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 15 lat 4 miesięcy i 6 dni.

Sporny w sprawie pozostał wymagany 25 – letni staż pracy ogółem na dzień 1 stycznia 1999 r. Pozwany organ rentowy wskazał, że R. J. udokumentował ogólny staż wynoszący 23 lata 10 miesięcy i 13 dni. Ubezpieczony natomiast domagał się uwzględnienia do stażu ogólnego pracy w gospodarstwie rolnym u B. i J. C.w okresie od (...)do 24 stycznia 1975 r.

Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.) do okresu, od którego zależy prawo do emerytury oraz jego wysokość zalicza się między innymi: okres zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r.

Zatrudnianie młodocianych przed wskazaną powyżej datą odbywało się na podstawie następujących aktów prawnych:

a) ustawy z dnia 2 lipca 1924 r. w przedmiocie prac młodocianych i kobiet (Dz. U. Nr 65, poz. 36 z późn. zm.),

b) art. 117 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym (Dz. U. Nr 53, poz. 468 z późn. zm.),

c) dekretu z dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy (Dz. U. Nr 41, poz. 311 z późn. zm.) albo wydanego z upoważnienia tego dekretu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1952 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 135) i

d) ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45, poz. 226 z późn. zm.).

Zgodnie z tą ostatnią ustawą za młodocianego uważano osoby, które ukończyły 14 lat, a nie przekroczyły 18 roku życia. Od dnia 21 lipca 1961 r. - na mocy art. 45 ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju oświaty i wychowania (Dz. U. Nr 32, poz. 160) - podwyższono tę granicę wieku do lat 15. Okresy zatrudnienia młodocianych przed dniem 1 stycznia 1975 r. (tj. dniem wejścia w życie Kodeksu pracy, w którym uregulowano kwestie zatrudniania młodocianych) mogą być traktowane jako okresy składkowe tylko w razie spełnienia warunków określonych w przytoczonych aktach prawnych (wyrok SN z dnia 23 kwietnia 1999 r., II UKN 593/98, OSNAPiUS 2000, nr 12, poz. 485).

Ustawa z dnia 2 lipca 1924 r. w przedmiocie pracy młodocianych i kobiet uchylona w dniu 1 stycznia 1975 r. wyraźnie wskazywała w art. 2, że młodocianymi były osoby płci obojga w wieku od lat 15 do ukończonych lat 18.

Ustawa z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, która obowiązywała do 1 stycznia 1975 r. w art. 30 ust. 2 wskazuje, że do czasu wydania przepisów wykonawczych przewidzianych w niniejszej ustawie pozostają w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze i o wstępnym stażu pracy oraz przepisy dotyczące młodocianych zatrudnionych w indywidualnych gospodarstwach rolnych i rolniczych spółdzielniach produkcyjnych.

Art. 3 ust. 1 ustawy o nauce zawodu stanowił, że młodociani mogą być zatrudniani przez zakłady pracy tylko w celu: nauki zawodu (pkt 1), przyuczenia do określonej pracy (pkt 2), odbycia wstępnego stażu pracy (pkt 3). Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy o nauce zawodu poza przypadkami określonymi w ust. 1 zakłady pracy mogą zatrudniać młodocianych przy lekkich pracach sezonowych i dorywczych, których rodzaje i czas trwania określi w drodze rozporządzenia Rada Ministrów w porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych.

B. i J. C. posiadali i prowadzili gospodarstwo rolne w okresie od 1971 r. do 27 listopada 2001 r. o pow. 16,88 ha położone na terenie wsi M. i B. w gminie(...)(zaświadczenie Urzędu Miejskiego C., k. 11 a.r).

Ubezpieczony R. J. zeznał, że ukończył tylko szkołę podstawową. W gospodarstwie państwa C. pracował w okresie od (...) do 24 stycznia 1975 r. wykonując lekkie prace przy inwentarzu, na polu przy zbieraniu ziemniaków czy porządkując podwórko. Praca odbywała się codziennie przez 8 godzin lub dłużej zwykle od godziny 6.00, a zimą od 7.00. Właściciele gospodarstwa byli osobami obcymi dla ubezpieczonego. Za pracę nie otrzymywał wynagrodzenia tylko produkty żywnościowe. W związku z trudną sytuacją rodzinną musiał przerwać naukę i zacząć pracować, aby zapewnić podstawy bytu i egzystencji jak też opiekę dla ciężko schorowanych rodziców. Powołani w sprawie świadkowie U. K. i H. K. zeznali, że ubezpieczony pracował codziennie w gospodarstwie początkowo państwa P., a w latach (...)-1975 u państwa C.. Wykonywał on prace w polu przy żniwach, wykopkach, przy inwentarzu i prace porządkowe (protokół rozprawy z dnia 28 czerwca 2019 r. k. 45). Słuchani świadkowie córka i zięć państwa C. wskazali, że ubezpieczony w spornym okresie codziennie pracował w gospodarstwie rodziców, a potem po przejęciu gospodarstwa u nich. Nie otrzymywał wynagrodzenia w gotówce tylko w naturze – produkty spożywcze.

W dniu rozpoczęcia pracy w gospodarstwie rolnym tj. (...)r. R. J. miał ukończone 15 lat.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego ubezpieczony w toku postepowania wykazał, że w okresie od (...) do 24 stycznia 1975 r. pracował w gospodarstwie rolnym państwa C.. Zeznania ubezpieczonego zostały potwierdzone przez świadków, którzy zeznali, że R. J. codziennie przychodził do pracy i wykonywał prace w gospodarstwie rolnym w spornym okresie.

Dla uznania okresu zatrudnienia wykonywanego przed wejściem w życie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za okres składkowy, w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 2 i art. 6 ust. 2 tej ustawy nie jest wymagane wykazanie przez osobę ubiegającą się o emeryturę lub rentę opłacania przez pracodawcę składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne (wyrok Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2007 r., II UK 185/06).

Sąd Apelacyjny, odmiennie niż Sąd I instancji, ocenił możliwość doliczenia ubezpieczonemu do ogólnego stażu okresu pracy w gospodarstwie rolnym B. i J. C. w okresie od (...)do 24 stycznia 1975 r. Okres ten był błędnie analizowany przez Sąd Okręgowy przez pryzmat art. 10 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zamiast przez pryzmat art. 6 ust. 2 pkt 3 tejże ustawy, zgodnie z którym za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r., za które została opłacona składka
na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek
na ubezpieczenie społeczne.

Jak wynika z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków oraz wnioskodawcy, ubezpieczony pracował w gospodarstwie rolnym państwa C. w spornym okresie. Ukończył on szkołę podstawową i z powodów rodzinnych musiał zrezygnować z dalszej nauki. W gospodarstwie wykonywał niezbędne prace polowe, porządkowe i przy oporządzaniu inwentarza. Pracował codziennie zwykle po 8 godzin, zdarzało się też, że pracował dłużej, zarówno w okresie letnim, jak i zimowym. Praca wykonywana była pod nadzorem i na polecenie właściciela gospodarstwa. Realia tamtejszego okresu i warunków zatrudniania młodocianych w rolnictwie wskazują na zjawisko wypłaty wynagrodzenia młodym pracownikom na wsi w formie naturalnej. Jednak i ta forma wynagrodzenia, zwyczajowa występująca, winna zyskać akceptację w sprawie.

Reasumując, Sąd Apelacyjny na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego uznał, że pracę ubezpieczonego R. J. w gospodarstwie rolnym w latach 1973 – 1975 należy zaliczyć do ogólnego stażu. Doliczając sporny okres 1 roku, 6 miesięcy i 24 dni do niekwestionowanego stażu wyliczonego przez organ rentowy 23 lat, 10 miesięcy i 13 dni, ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się wymaganym 25 – letnim stażem pracy ogółem. Tym samym ubezpieczony spełnia wszystkie przesłanki określone w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS niezbędne do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury z tytuły wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Odnosząc się do wniosku złożonego w apelacji o przeprowadzenie dowodu na okoliczność pracy ubezpieczonego w latach 1970-1972 przy pracach sezonowych w Leśnictwie (...)i (...) Sąd Apelacyjny wskazuje, że nie kwestionuje co do zasady możliwości wykonywania takiej pracy. Na podstawie delegacji zawartej w art. 3 ust. 2 ustawy z 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu (…) wydane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1959 r. w sprawie zatrudniania młodocianych przy lekkich pracach sezonowych i dorywczych. Załącznik do rozporządzenia w pozycji 6, 23, 24, i 25 wskazuje prace pomocnicze w szkółkarstwie jak haczykowanie, wycinanie chwastów, wiązanie przy oczkowaniu, uszczykiwanie pędów; ręczne sadzenie lasu (z wyjątkiem prac wykonywanych przy użyciu lancetu); ręczny siew i szkółkowanie (pikowanie) sadzonek w szkółkach leśnych oraz prace pomocnicze przy sadzeniu młodego lasu; ręczne pielenie w szkółkach leśnych – przy, których mogą być zatrudniani młodociani. Ubezpieczony jednak nie przedłożył żadnych dokumentów potwierdzających jego pracę w Leśnictwie.

Mając na uwadze powyższe, działając na mocy art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i przyznał R. J. prawo do emerytury od 1 grudnia 2018 r. (tj. miesiąca, w którym został złożony wniosek) jak w pkt 1 wyroku.

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zgodnie
z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308). Wydanie jednak błędnej decyzji w sytuacji, gdy organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu. Skoro zatem w niniejszej sprawie do ustalenia prawa wnioskodawcy do emerytury doszło dopiero na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania sądowego, w szczególności na podstawie zeznań świadków, niedopuszczalnych w postępowaniu przed organem rentowym, Sąd odwoławczy nie stwierdził odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, o czym orzekł w punkcie 2 wyroku.

W punkcie 3 wyroku Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz ubezpieczonego R. J. kwotę 30 zł. tytułem zwrotu kosztów sądowych, stosownie do treści art. 98 § 1 i 2 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c.

SSA Daria Stanek SSA Lucyna Ramlo SSA Alicja Podlewska