Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Daria Stanek

Sędziowie: SA Grażyna Czyżak

SO deleg. Beata Golba-Kilian

po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 2020 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym

sprawy T. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość kapitału początkowego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku, VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 września 2020r., sygn. akt VII U 1355/20

1.  Oddala apelację.

2.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. na rzecz T. B. kwotę 480 (czterysta osiemdziesiąt) złotych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia orzeczenia zobowiązanemu pozwanemu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

SSA Daria Stanek SSA Grażyna Czyżak SSO deleg. Beata Golba-Kilian

Sygn. akt III AUa 1773/20

UZASADNIENIE

T. B. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z 28 stycznia 2020 roku, którą przeliczono mu kapitał początkowy bez doliczenia do tego kapitału rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach oraz od decyzji z 30 stycznia 2020 roku odmawiającej mu prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z 16 września 2020 roku: zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał organ rentowy do przeliczenia kapitału początkowego ubezpieczonego z doliczeniem rekompensaty z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych od grudnia 2019 roku (pkt 1); stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w sprawie oraz zasądził od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 3).

Sąd Okręgowy ustalił, iż w okresach od 29 sierpnia do 30 listopada 1990 roku, od 11 września do 30 października 1991 roku, od 2 września 1992 roku do 21 marca 1993 roku, od 28 września 1993 roku do 8 maja 1994 roku oraz od 25 stycznia do 23 marca 1995 roku (łącznie 1 rok, 8 miesięcy i 21 dni) odwołujący był zatrudniony za pośrednictwem (...) Agencji wG. (1)u armatorów zagranicznych na stanowisku marynarza i wówczas stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w warunkach szczególnych jako członek załóg statków, tj. pracę wymienioną w wykazie A, dziale VIII poz. 4 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku. (...) jako jednostka kierująca do pracy za granicą uiszczała na rzecz ZUS składki na ubezpieczenie społeczne i wypłaty na Fundusz Pracy. W ocenie Sądu I instancji w/w okresy winny zostać uznane za pracę w szczególnych warunkach i dzięki temu odwołujący legitymuje się ponad 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach. Jako, że nie nabył on prawa do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych i do emerytury pomostowej, to przysługiwała mu rekompensata z tego tytułu, stosownie do art. 21 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Z tych też względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku. Stosownie do art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd Okręgowy w punkcie drugi wyroku stwierdził, że pozwany ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w sprawie, albowiem dysponował on całą niezbędną dokumentacją pozwalającą na uwzględnienie prawidłowego żądania ubezpieczonego. O kosztach procesu Sąd ten orzekł w punkcie trzecim wyroku, na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. § 9 ust. 2 w zw. z § 15 ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (2x180 zł).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy zaskarżając go w całości i domagając się jego zmiany i oddalenia odwołania oraz zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie jego zmiany i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Pozwany zarzucił naruszenie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez jego błędne zastosowanie w sytuacji, gdy ubezpieczony nie wykazał 15 lat pracy w szczególnych warunkach i naruszenie art. 2 ust. 2 w związku z art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez błędne przyjęcie, że płatnikiem składek jest (...) Agencja w G. (1)

W uzasadnieniu apelacji pozwany wskazał, iż odwołującego i (...)Agencję wG. (1)nie łączył stosunek pracy i charakter zatrudnienia odwołującego w spornych okresach nie miał charakteru stosunku pracy. Pracę wykonywana przez obywatela polskiego na statkach obcych bander można być uznana za pracę pracownika i tego rodzaju okresów nie można traktować jako okresów pracy w szczególnych warunkach uprawniających do przyznania prawa do emerytury pomostowej. Pozwany podkreślił także, że (...) Agencja w G. (1) nie może być zaliczona do żadnej z kategorii płatników wymienionych w art. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych
i tym samym nie jest ona podmiotem, który powinien wystawić zaświadczenie o okresach pracy
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Odwołujący w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego jest nieuzasadniona.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było, czy T. B. spełnia warunki niezbędne do nabycia prawa do rekompensaty, o której mowa w art. 21 ust. 1 ustawy z 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych ( Dz.U. z 2018 roku poz. 1924 ze zm.).

Stan faktyczny niniejszej sprawy był w całości między stronami niesporny, a spór miał wyłącznie charakter prawny. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał właściwej subsumcji prawidłowo ustalonych okoliczności faktycznych, przywołał właściwe przepisy prawa materialnego i dokonał ich prawidłowej wykładni.

Przypomnieć należy, że stosownie do treści art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach
i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Przepis ust. 2 art. 21 ustawy stanowi natomiast, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Poza sporem było, że ubezpieczony nie pobiera świadczeń emerytalnych przyznanych
z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Odwołujący co prawda na dzień 1 stycznia 1999 roku legitymuje się 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach (po doliczeniu spornych okresów), ale ani na w/w datę, ani też na dzień wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych nie posiadał on wymaganego co najmniej 20-letniego okresu składkowego
i nieskładkowego (raport ustalenia uprawnień - akta ZUS - karty nieponumerowane). Nie ulega więc wątpliwości, że odwołujący nie spełniał przesłanek do nabycia emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ani do nabycia emerytury pomostowej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nieuzasadnione jest stanowisko organu rentowego, iż nie ma prawnej możliwości zaliczenia do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów pracy odwołującego u zagranicznych armatorów za pośrednictwem (...) Agencji w G. (1). Sąd Okręgowy prawidłowo wskazał, że ubezpieczony będąc zatrudniony za pośrednictwem (...) Agencji w G. (1)na statkach obcych bander u armatorów zagranicznych w okresach: od 29 sierpnia do 30 listopada 1990 roku, od 11 września do 30 października 1991 roku, od 2 września 1992 roku do 21 marca 1993 roku, od 28 września 1993 roku do 8 maja 1994 roku oraz od 25 stycznia do 23 marca 1995 roku na stanowisku marynarza, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace jako członek załóg w/w statków. Okoliczność ta wynikała z zaświadczenia wystawionego przez przechowawcę (...) (k. 35). Z zaświadczenia tego wynika, że w/w prace to prace wymienione w wykazie A, dział VIII, poz. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 roku Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz w wykazie A, dziale VIII poz. 4 załącznika do zarządzenia nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 15 sierpnia 1983 roku w sprawie prac wykonywanych
w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej - prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym - pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków

Ponadto (...) wskazała, iż jako jednostka kierująca do pracy za granicą uiszczała składki na ubezpieczenia społeczne i wpłaty na Fundusz Pracy na zasadach
i w wysokości określonej obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Nie ma podstaw aby kwestionować wiarygodność w/w dowodu, a wynikające z niego informacje nie budzą wątpliwości w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego.

Należy wskazać, że zgodnie z utrwalonym już stanowiskiem Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, które musi być znane organowi rentowemu z uwagi na ogromną ilość spraw,
w których występuje jako strona pozwana, okres pracy u zagranicznego armatora, do której marynarz został skierowany przez pośrednika, można uznać za okres wykonywania pracy
w warunkach szczególnych, jeśli marynarz zatrudniony był u zagranicznego armatora jako pracownik (zob. wyroki SN z 26 marca 2015 roku, II UK 251/14, niepubl.; z 8 marca 2003 roku, II UK 196/02, LEX nr 78191).

Podkreślić jednak trzeba, iż warunkiem niezbędnym do zaliczenia okresów wykonywania pracy za granicą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie umów o pracę zawartych bezpośrednio z pracodawcami zagranicznymi za okresy zatrudnienia
w rozumieniu art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy emerytalnej, jest opłacenie składek w Polsce również na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 6 ust. 1 i 2 tej ustawy w związku z art. 7 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.), chyba że na podstawie umów o zatrudnieniu lub umów międzynarodowych pracownik został objęty ubezpieczeniem w trybie i na zasadach obowiązujących w państwie zatrudnienia lub określonych w umowach międzynarodowych (por. wyroki SN z 1 czerwca 2010 roku, II UK 5/10, LEX nr 589882; z 27 kwietnia 2010 roku, II UK 328/09, Lex nr 987707).

W przedmiotowej sprawie nie było sporu co do tego, że jednostka kierująca odwołującego do pracy za granicą, czyli (...)uiściła za ubezpieczonego składki na ubezpieczenia społeczne oraz Fundusz Pracy za sporne okresy. Pozwany organ rentowy zaliczył przy tym sporne okresy do okresów składkowych (raport ustalenia uprawnień - akta ZUS - karty nieponumerowane).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak było również podstaw do podważania pracowniczego charakteru zatrudnienia ubezpieczonego. W wyroku Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2018 roku (II UK 23/17, LEX nr 2490055) przesądzono, że na gruncie ustawy o emeryturach pomostowych pojęcie „pracownik” za okres sprzed 1 stycznia 2009 roku należy odczytywać zgodnie z art. 22 k.p. Z treści tego przepisu wynika, że decydujące znaczenie dla uznania istnienia stosunku pracy ma wykonywanie za wynagrodzeniem pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę - bez względu na nazwę umowy oraz że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu powyższych warunków wykonywania pracy.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 21 stycznia 2010 roku (II UK 162/09, LEX nr 583806) wskazał, że charakter świadczenia pracy „członka załogi statku morskiego”, a ściślej fakty go wyznaczające, są w istocie powszechnie znane, a więc nie wymagają w zasadzie dowodu (art. 228 § 1 k.p.c.). Jest to praca podporządkowana i wykonywana odpłatnie, a więc ma cechy pracy świadczonej na podstawie stosunku pracy w rozumieniu art. 22 k.p. W wyroku z 1 czerwca 2010 roku (II UK 5/10, LEX nr 589882) Sąd Najwyższy wskazał, że zatrudnienie marynarzy polega na wykonywaniu na statkach morskich odpłatnej pracy szczególnie podporządkowanej, co przesądza o jej pracowniczym charakterze. Taki charakter prawny zatrudnienia marynarzy mógłby być podważony tylko wtedy, gdyby z ustalonych okoliczności sprawy wynikało, iż sporna praca była świadczona nieodpłatnie, np. w ramach uprawiania turystyki albo przy braku pracowniczego podporządkowania (np. na własnym statku morskim lub jako podmiot świadczący usługi artystyczne lub inne). Podzielając ten pogląd Sąd Najwyższy w wyroku z 19 kwietnia 2016 roku (II UK 196/15, LEX nr 2044476) stwierdził, że marynarz zatrudniony na statku morskim (także obcej bandery) nie może wykonywać swoich obowiązków w reżimie innym niż pracowniczy. Podkreślono, że kapitan statku jest przełożonym wszystkich członków załogi i to on ustala i nadzoruje tok służby na statku (zob. przykładowo art. 94 pkt 4b Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzonej w Montego Bay 10 grudnia 1982 roku, Dz.U. Nr 59, poz. 534.; pkt c załącznika do Międzynarodowej Konwencji o wymaganiach w zakresie wyszkolenia marynarzy, wydawania im świadectw oraz pełnienia wacht - Konwencji STCW, sporządzonej w Londynie 7 lipca 1978 roku; Dz.U. z 1984 roku Nr 39, poz. 201; art. 53 § 1 Kodeksu morskiego). W tej sytuacji nie sposób uznać, aby zatrudniony na statku marynarz nie był podporządkowany kapitanowi statku w zakresie czasu, miejsca i sposobu wykonania pracy. Prowadzi to do wniosku, że marynarz, wpisany na listę członków załogi (niezależnie od nazwy odpłatnej umowy łączącej go z armatorem), wykonuje pracę w warunkach pozwalających zakwalifikować ją jako wykonywaną w ramach stosunku pracy.

W związku z powyższym w ocenie Sądu Apelacyjnego uprawnione było przyjęcie, że odwołujący w spornych okresach zatrudnienia u zagranicznych armatorów za pośrednictwem polskich jednostek kierujących odpłatnie świadczył pracę podporządkowaną. Organ rentowy, jeżeli uważał, że wnioskodawca jako członek załogi statków morskich zatrudniony u armatorów zagranicznych, świadczył pracę na podstawie stosunku prawnego niespełniającego cech stosunku pracy, powinien w tym zakresie przedstawić odpowiednie twierdzenia faktyczne i wnioski dowodowe. Tymczasem pozwany ograniczył się do samego zakwestionowania istnienia stosunku pracy.

Ponadto wyjaśnić trzeba, że żaden z przepisów ustawy emerytalnej nie różnicuje możliwości uwzględniania okresu zatrudnienia u zagranicznego armatora do stażu „ogólnego” lub „szczególnego” przy ustalaniu prawa do emerytury przewidzianej w art. 32 ustawy emerytalnej na warunkach określonych w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 roku, a to ostatnie ustanawia wyłącznie wymaganie zaliczania do okresów pracy uzasadniających prawo do świadczeń na określonych w nim zasadach tylko takich okresów, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Oznacza to, że brak jest podstaw prawnych do niewliczania do okresu pracy w szczególnych warunkach okresów wykonywania pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego, jeżeli okresy te zostały uznane za okresy składkowe (por. wyrok SN z 5 listopada 2009 roku, II UK 108/09, OSNP 2011/11-12/163). W przedmiotowej sprawie nie było sporu co do tego, że jednostka kierująca odwołującego do pracy za granicą, uiściła za ubezpieczonego składki na ubezpieczenia społeczne oraz Fundusz Pracy za sporne okresy. Okresy te, jak już wyżej wskazano zostały zaliczone przez organ rentowy jako okresy składkowe do ogólnego stażu ubezpieczeniowego odwołującego. Zatem organ rentowy sam sporne okresy traktuje jako okresy składkowe i tym samym zaliczenie spornych okresów do stażu pracy
w szczególnych warunkach nie powinno budzić żadnych wątpliwości.

Organ rentowy kwestionował zaświadczenie wystawione przez przechowawcę, ale tylko dlatego, że nie zostało wystawione przez pracodawcę. Podkreślenia wymaga, że zaświadczenie
o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o którym mowa w art. 51 ustawy, w postępowaniu sądowym traktować należy, jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (por. wyrok SN z 16 czerwca 2009 roku, I UK 24/09, LEX nr 518067). Przy niespornym okresie zatrudnienia, okres pracy w szczególnych warunkach może być udowodniony w każdy sposób. Dowodem może być m.in. zaświadczenie wystawione przez pośrednika, albowiem bezsprzecznie obrazuje ono przebieg zatrudnienia ubezpieczonego (wyrok SA w Gdańsku z 17 maja 2016 roku, III AUa 149/16, LEX nr 2052613). Przedmiotowe zaświadczenie służy jednostce organizacyjnej ZUS do ustalenia faktów ubezpieczeniowych - okresów pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przypadających przed dniem 1 stycznia 2009 roku. Takie zaświadczenie stanowi jedynie domniemanie i podstawę do przyjęcia, że okres pracy w nim podany jest okresem pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze. Dla samego zaś uzyskania uprawnienia do emerytury pomostowej, czy też rekompensaty istotne znaczenie ma fakt wykazania pracy w warunkach szczególnych.

Odwołujący sporne okresy wykazał zaświadczeniem wystawionym przez jednostkę, która kierowała go do pracy, a pozwany nie kwestionował ani długości tych okresów, ani samego wykonywania pracy. Tym samym uznać należało, że odwołujący w okresach zatrudnienia
u zagranicznych armatorów (za które to okresy została uiszczona składka na ubezpieczenie społeczne) wykonywał pracę wymienioną w wykazie A/ dziale VIII poz. 4 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
z 1983 roku Nr 8, poz. 43 ze zm.). Oznacza, że po doliczeniu spornych okresów do okresów pracy niekwestionowanych przez organ rentowy, odwołujący legitymuje się 15-letnim stażem pracy
w szczególnych warunkach. Nie ulega więc wątpliwości, że odwołujący spełnia wszystkie przesłanki warunkujące przyznanie rekompensaty, o której mowa w art. 21 ust. 1 i 2 ustawy
o emeryturach pomostowych, która – stosownie do art. 23 tejże ustawy - przyznawana jest
w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W tym stanie rzeczy, działając na podstawie art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego.

O kosztach procesu Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 190 § 2 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 ¹ k.p.c. oraz na podstawie § 9 ust. 2 zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 roku poz. 265) zasądzając od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 480 zł (2 x 240 zł) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w dwóch sprawach połączonych do wspólnego rozpoznania.

SSA Daria Stanek SSA Grażyna Czyżak SSO del. Beata Golba-Kilian