Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt I C 69/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 września 2022 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Dagmara Kos

Protokolant: Agnieszka Sobolczyk

po rozpoznaniu w dniu 5 sierpnia 2022 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa E. P. i S. P.

przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie ewentualnie o ustalenie i zapłatę

1. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powódki E. P. kwotę 2.018,23 (dwa tysiące osiemnaście złotych dwadzieścia trzy grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty,

2. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powódki E. P. kwotę:

- 438.398,78 (czterysta trzydzieści osiem tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt osiem złotych siedemdziesiąt osiem groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty,

- 2.167,15 (dwa tysiące sto sześćdziesiąt siedem złotych piętnaście groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 11 marca 2021 r. do dnia zapłaty,

- 49.619,69 (czterdzieści dziewięć tysięcy sześćset dziewiętnaście franków szwajcarskich sześćdziesiąt dziewięć centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24 czerwca 2022 r. do dnia zapłaty,

3. ustala, że umowa kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawarta w dniu 24 września 2007 r. pomiędzy E. P. i S. P. a (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna,

4. w pozostałym zakresie powództwo oddala,

5. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powódki E. P. kwotę 3.884,05 (trzy tysiące osiemset osiemdziesiąt cztery złote pięć groszy) tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 69/21

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 20 listopada 2020 r. wniesionym do Sądu Okręgowego w Łodzi powódka E. P. wniosła o ustalenie nieważności umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawartej w dniu 24 września 2007 r. przez powódkę z pozwanym wraz z aneksem do umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawartym w dniu 30 września 2013 r., zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 477.634,18 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 2 września 2020 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm prawem przepisanych. Alternatywnie, w razie nieuwzględnienia powyższego żądania, wnosiła ona o ustalenie (ex tunc) bezskuteczności postanowień umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawartej w dniu 24 września 2007 r. przez powódkę z pozwanym wraz z aneksem do umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawartym w dniu 30 września 2013 r. zawartych w § 1 pkt 7 umowy, § 5 ust. 4 umowy, § 5 ust. 5 umowy, § 7 ust. 1 umowy, § 10 ust. 5 umowy, § 13 ust. 7 umowy, § 18 ust. 1 umowy, § 19 ust. 1 umowy, § 22 ust. 1 umowy i § 22 ust. 2 umowy, ustalenie bezskuteczności postanowień umowy kredytu hipotecznego (...) nr 203- (...) zawartej w dniu 24 września 2007 r. przez powódkę z pozwanym wraz z aneksem do umowy kredytu hipotecznego (...) nr 203- (...) zawartym w dniu 30 września 2013 r. zawartych w § 1 pkt 7 umowy, § 5 ust. 4 umowy, § 5 ust. 5 umowy, § 7 ust. 1 umowy, § 10 ust. 5 umowy, § 13 ust. 7 umowy, § 18 ust. 1 umowy, § 19 ust. 1 umowy, § 22 ust. 1 umowy i § 22 ust. 2 umowy, zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 210.272,99 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 2 września 2020 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm prawem przepisanych.

(pozew- k.4-22)

Postanowieniem z dnia 14 grudnia 2020 r. Sąd Okręgowy w Łodzi stwierdził swą niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania i rozstrzygnięcia Sądowi Okręgowemu w Sieradzu.

(postanowienie- k.56)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa. Podnosił on też zarzut przedawnienia roszczenia powódki.

(odpowiedź na pozew- k.98-118)

W piśmie procesowym złożonym na rozprawie w dniu 13 sierpnia 2021 r. powódka rozszerzyła powództwo i wnosiła o stwierdzenie nieważności umowy o kredyt mieszkaniowy „Własny kąt” hipoteczny nr (...)zawartej w dniu 15 lutego 2007 r. przez powódkę i S. P. z pozwanym, zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwot 4.036,46 zł i 128.117,94 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 20 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty. Alternatywnie, w razie nieuwzględnienia powyższego żądania, wnosiła ona o ustalenie bezskuteczności (ex tunc) postanowień umowy o kredyt mieszkaniowy „Własny kąt” hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 15 lutego 2007 r. przez powódkę i S. P. z pozwanym zawartych w § 1 pkt 7 umowy, § 5 ust. 4 umowy, § 5 ust. 5 umowy, § 6 ust. 1 umowy, § 7 ust. 5 umowy, § 10 ust. 5 umowy, § 13 ust. 7 umowy, § 18 ust. 1 umowy, § 19 umowy, § 22 ust. 1 umowy i § 22 ust. 2 umowy, ustalenie bezskuteczności postanowień umowy o kredyt mieszkaniowy „Własny kąt” hipoteczny nr (...)zawartej w dniu 15 lutego 2007 r. przez powódkę i S. P. z pozwanym zawartych w § 1 pkt 7 umowy, § 5 ust. 4 umowy, § 5 ust. 5 umowy, § 6 ust. 1 umowy, § 7 ust. 5 umowy, § 10 ust. 5 umowy, § 13 ust. 7 umowy, § 18 ust. 1 umowy, § 19 umowy, § 22 ust. 1 umowy i § 22 ust. 2 umowy, ustalenie bezskuteczności (ex tunc) postanowień załącznika do aneksu nr 1 umowy o kredyt mieszkaniowy hipoteczny (...) nr (...)z dnia 24 września 2007 r. sporządzonego dnia 30 września 2013 r. zawartych w pkt 2 załącznika, w pkt 3 załącznika, w pkt 5 załącznika, w pkt 6 załącznika, ustalenie bezskuteczności postanowień załącznika do aneksu nr 1 umowy o kredyt mieszkaniowy hipoteczny (...) nr (...) z dnia 24 września 2007 r. sporządzonego dnia 30 września 2013 r. zawartych w pkt 2 załącznika, w pkt 3 załącznika, w pkt 5 załącznika, w pkt 6 załącznika i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 100,00 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 20 czerwca 2020 r.

(rozszerzenie pozwu- k.198-208)

Na rozprawie w dniu 13 sierpnia 2021 r. pełnomocnik powódki popierał powództwo w rozszerzonym kształcie i oświadczył, iż żądania alternatywne zawarte w pozwie i piśmie rozszerzającym powództwo są żądaniami ewentualnymi a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa w rozszerzonym kształcie.

(protokół rozprawy z dnia 13 sierpnia 2021 r. na płycie CD 00:02:26 – 00:08:15- koperta k.430)

Postanowieniem z dnia 13 września 2021 r. Sąd zawiadomił o toczącym się procesie S. P., którego łączny udział w sprawie w charakterze powoda jest konieczny.

(postanowienie- k.253)

W piśmie procesowym z dnia 9 września 2021 r. pozwany wnosił o oddalenie powództwa w zmodyfikowanej formie.

(pismo procesowe pozwanego- k.254-263)

W piśmie procesowym z dnia 1 października 2021 r. S. P. oświadczył, iż chce przystąpić do sprawy z powództwa E. P. przeciwko pozwanemu i oświadczył, iż zajmuje w sprawie takie stanowisko jakie zajmuje powódka w pozwie i piśmie rozszerzającym powództwo.

(pismo procesowe powoda- k.268-269)

Na rozprawie w dniu 8 października 2021 r. pełnomocnik powódki i powód popierali powództwo a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy z dnia 8 października 2022 r. na płycie CD 00:00:26 – 00:06:50- koperta k.430)

W piśmie procesowym z dnia 26 maja 2022 r. powódka rozszerzyła powództwo w ten sposób, iż wnosiła o zasądzenie na jej rzecz oprócz kwoty 477.634,18 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 2 września 2020 r. do dnia zapłaty także kwoty 49.619,69 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu doręczenia rozszerzenia powództwa do dnia zapłaty tytułem kwot przekazanych przez powódkę w wykonaniu nieważnej umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...).

(rozszerzenie powództwa- k.385-390)

W odpowiedzi na rozszerzony pozew pozwany wnosił o oddalenie powództwa w rozszerzonym kształcie.

(pismo procesowe pozwanego- k.397)

W piśmie procesowym złożonym na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2022 r. powód zajmował tożsame stanowisko procesowe jak powódka po rozszerzeniu powództwa.

(pismo procesowe powoda- k.417)

Na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2022 r. pełnomocnik powódki i powód popierali powództwo a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. na płycie CD 00:02:11 – 00:42:51- koperta k.430)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W 2007 r. będący wówczas małżonkami pozostającymi w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej powodowie E. P. i S. P., potrzebowali środków finansowych na budowę domu w związku z czym postanowili oni zaciągnąć kredyt. Powodowie nie sprawdzali oferty kredytowej innych banków i od razu zdecydowali, że zaciągną kredyt w pozwanym banku, gdyż w tym banku mieli otworzone własne konta. Powodowie chcieli uzyskać kredyt w złotówkach. Pracownik banku przedstawił im ofertę umowy kredytu denominowanego kursem franka szwajcarskiego i przekonywał ich, że taka umowa jest korzystniejsza, gdyż kredyt jest niżej oprocentowany. Informował ich też, że waluta (...) jest jedną z najbardziej stabilnych walut na świecie i że nie ma obaw, że frank szwajcarski zdrożeje a jeśli nawet, to wzrost jego kursu będzie znikomy. Nie przedstawiał im informacji historycznej wskazującej jak w poprzednich latach kształtował się kurs waluty (...). Nie przedstawiał im też symulacji jak zmieni się rata kredytu, jeśli kurs franka szwajcarskiego wzrośnie. Powodowie nie byli informowani przez pracownika banku w jaki sposób bank tworzy własne tabele kursowe.

(zeznania powodów: E. P.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 5 sierpnia 2022 r. 00:21:06 – 00:27:54 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 8 października 2021 r. 00:06:50 – 00:32:09- koperta k.430, S. P.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 5 sierpnia 2022 r. 00:27:54 – 00:37:36 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 8 października 2021 r. 00:33:25 – 00:51:53- koperta k.430)

Powodowie nie negocjowali żadnych postanowień umowy. Nie mogli oni negocjować wysokości kursów waluty (...) przyjmowanych do przeliczeń.

(zeznania świadka D. W.- k.304-309, zeznania powódki E. P.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 5 sierpnia 2022 r. 00:21:06 – 00:27:54 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 8 października 2021 r. 00:06:50 – 00:32:09- koperta k.430)

W dniu 15 lutego 2007 r. powodowie zawarli z pozwanym umowę kredytu mieszkaniowego Własny Kąt hipoteczny nr (...) spłacanego w ratach annuitetowych udzielonego w walucie wymienialnej. Zgodnie z § 2 ust. 1 tej umowy bank zobowiązał się postawić do dyspozycji kredytobiorców kredyt w kwocie 127.762,87 CHF na dokończenie budowy domu jednorodzinnego położonego w K. działka nr (...) z przeznaczeniem na potrzeby własne. Zgodnie z § 5 ust. 1 umowy wypłata kredytu miała być dokonana jednorazowo w formie przelewu na wskazany rachunek – zgodnie z pisemną dyspozycją kredytobiorców przy czym zgodnie z § 5 ust. 2 umowy całkowita wypłata kredytu nastąpić miała do 1 lutego 2008 r. Jak wynikało z § 4 ust. 1 umowy bank miał postawić kredyt do dyspozycji kredytobiorców po spełnieniu przez nich następujących warunków: dokonaniu ubezpieczenia kredytu w (...) S.A. do czasu uprawomocnienia wpisu hipoteki do KW poprzez dokonanie pierwszej miesięcznej wpłaty z tytułu kosztów ubezpieczenia w wysokości 69,25 CHF (0,0542 % kwoty kredytu, tj. 169,75 zł według kursu sprzedaży dewiz z dnia podpisania umowy kredytu), zwróceniu (...) S.A. poniesionych kosztów zabezpieczenia kredytu, złożeniu weksli własnych in blanco wraz z deklaracjami wekslowymi, dostarczeniu do (...) S.A. wniosku o wpis hipoteki zwykłej i kaucyjnej na rzecz (...) S.A. na nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu potwierdzonego przez Sąd Rejonowy w Wieluniu wraz z dowodem opłacenia wpisu hipotek, dokonaniu ubezpieczenia nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu od ognia i innych zdarzeń losowych wraz z cesją praw do odszkodowania na rzecz (...) S.A. i złożeniu dyspozycji wypłaty kredytu po otrzymaniu powiadomienia o postawieniu kredytu do dyspozycji kredytobiorców. Zgodnie z § 4 ust. 2 umowy bank miał postawić kredyt do dyspozycji kredytobiorców do trzech dni roboczych po stwierdzeniu spełnienia przez kredytobiorców warunków wypłaty. W myśl § 5 ust. 3 pkt 2 umowy w przypadku finansowania zobowiązań w kraju kredyt mógł być wypłacony jedynie w walucie polskiej przy czym zgodnie z § 5 ust. 4 umowy przy wypłacie kredytu stosowany miał być kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów), obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Jak wynikało z § 12 ust. 4 umowy po okresie karencji kredytobiorcy mieli spłacać zadłużenie z tytułu kredytu i odsetek w wyskoki podanej w zawiadomieniu o wysokości spłaty do dnia 1 lutego 2032 r. w ratach annuitetowych.

Zgodnie z § 6 ust. 1 umowy bank miał pobierać odsetki od kredytu w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej w stosunku rocznym, której wysokość miała być ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej jako suma stawki referencyjnej LIBOR 3M i stałej marży.

(kserokopia umowy- k.217-225)

Zabezpieczeniem spłaty kredytu w myśl § 11 ust. 1 umowy była hipoteka zwykła w kwocie 300.000,00 PLN (zabezpieczająca spłatę kapitału) oraz hipoteka kaucyjna w wysokości 66.000,00 PLN (zabezpieczająca spłatę odsetek) na nieruchomości położonej w K. działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Wieluniu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), weksle własne in blanco wraz z deklaracjami wekslowymi, polisa ubezpieczeniowa nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu od ognia i innych zdarzeń losowych wraz z cesją praw do odszkodowania na rzecz (...) S.A.

(kserokopia umowy- k.217-225)

W myśl § 12 ust. 1 umowy kredytobiorcy mieli korzystać z karencji w spłacie kredytu w okresie do dnia 1 lutego 2010 r. Zgodnie z § 12 ust. 2 umowy w okresie karencji kredytobiorcy mieli spłacać miesięcznie należne (...) S.A. odsetki – od dnia wypłaty do dnia poprzedzającego dzień 1 lutego 2010 r. Jak wynikało z § 13 ust. 5 umowy bank miał wysyłać kredytobiorcom raz na trzy miesiące zawiadomienie o wysokości należnych spłat na co najmniej 10 dni przed terminem spłaty. Zgodnie z § 13 ust. 1 umowy spłata zadłużenia kredytobiorców z tytułu kredytu i odsetek miała następować w drodze potrącania przez (...) S.A. swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego kredytobiorców. Zgodnie z § 13 ust. 7 umowy potrącanie środków z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego w walucie polskiej następowało w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów).

W okresie od 1 kwietnia 2007 r. do 1 września 2009 r. powodowie na poczet spłaty kredytu wpłacili 4.036,46 zł.

(kserokopia zaświadczenia- k.215-216)

Pismem z dnia 8 czerwca 2020 r. powódka wezwała pozwanego do potwierdzenia nieważności umowy o kredyt mieszkaniowy „Własny kąt” hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 15 lutego 2007 r. przez powódkę wraz z aneksem nr (...) do umowy z dnia 30 września 2013 r. do umowy o kredyt hipoteczny i do zwrotu na jej rzecz wszystkich dotychczas otrzymanych świadczeń związanych z umową w terminie 7 dni od odebrania wezwania. Pismo to doręczone zostało pozwanemu w dniu 12 czerwca 2020 r.

(kserokopia wezwania- k.209-210, kserokopia zwrotnego potwierdzenia odbioru- k.211-212)

Pod koniec 2007 r. będący nadal małżonkami pozostającymi w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej powodowie postanowili zaciągnąć kolejny kredyt na dokończenie budowy domu i spłatę kredytu mieszkaniowego. Nie sprawdzali oni oferty kredytowej innych banków i zdecydowali, że także drugi kredyt zaciągną w pozwanym banku. Powodowie chcieli uzyskać kredyt w złotówkach i o możliwość zaciągnięcia takiego kredytu dowiadywali się w banku telefonicznie. Ponownie został im zaoferowany kredyt denominowany kursem franka szwajcarskiego. Formalności związane z zawarciem kolejnej umowy kredytu powodowie załatwiali telefonicznie. Przed zawarciem umowy były im przedstawiane analogiczne informacje na temat oferowanej umowy, jak w przypadku pierwszej umowy kredytu.

Powodowie nie negocjowali żadnych postanowień umowy. Nie mogli oni negocjować wysokości kursów waluty (...) przyjmowanych do przeliczeń.

W dniu 24 września 2007 r. powodowie zawarli z pozwanym umowę kredytu hipotecznego (...) nr (...) spłacanego w ratach annuitetowych udzielonego w walucie wymienialnej. Zgodnie z § 2 ust. 1 tej umowy bank zobowiązał się postawić do dyspozycji kredytobiorców kredyt w kwocie 215.799,77 CHF na dokończenie budowy domu jednorodzinnego położonego w K. działka nr (...) km 1, spłatę kredytu mieszkaniowego, spłatę zobowiązań finansowych oraz na cel dowolny z przeznaczeniem na potrzeby własne. Zgodnie z § 5 ust. 1 umowy wypłata kredytu miała być dokonana jednorazowo w formie przelewu na wskazany rachunek – zgodnie z pisemną dyspozycją kredytobiorców przy czym zgodnie z § 5 ust. 2 umowy całkowita wypłata kredytu nastąpić miała do 24 września 2008 r. Jak wynikało z § 4 ust. 1 umowy bank miał postawić kredyt do dyspozycji kredytobiorców po spełnieniu przez nich następujących warunków: dokonaniu ubezpieczenia kredytowanego wkładu finansowego w (...) S.A. w wysokości 32.535,84 CHF na pierwszy okres ubezpieczenia poprzez dokonanie wpłaty z tytułu kosztów ubezpieczenia w wysokości 976,08 CHF (3% kwoty kredytowanego wkładu finansowego), zwróceniu (...) S.A. poniesionych kosztów zabezpieczenia kredytu, złożeniu weksli własnych nieuzupełnionych in blanco, dokonaniu ubezpieczenia nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu od ognia i innych zdarzeń losowych wraz z cesją praw do odszkodowania na rzecz (...) S.A., dostarczeniu do (...) S.A. wniosku o wpis hipoteki zwykłej i kaucyjnej na rzecz (...) S.A. potwierdzonego przez Sąd Rejonowy w Wieluniu, dostarczeniu aktualnych zaświadczeń z ZUS i US o niezaleganiu, dokonaniu ubezpieczenia z tytułu ubezpieczenia kredytobiorców (...) od ryzyka utraty stałego źródła dochodu wskutek utarty pracy w (...) S.A. i złożeniu dyspozycji wypłaty kredytu po otrzymaniu powiadomienia o postawieniu kredytu do dyspozycji kredytobiorców. Zgodnie z § 4 ust. 2 umowy bank miał postawić kredyt do dyspozycji kredytobiorców do trzech dni roboczych po stwierdzeniu spełnienia przez kredytobiorców warunków wypłaty. Zgodnie z § 5 ust. 3 pkt 1 umowy w przypadku finansowania zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego kredyt mógł być wypłacony w walucie wymienialnej. W myśl natomiast § 5 ust. 3 pkt 2 umowy w przypadku finansowania zobowiązań w kraju kredyt mógł być wypłacony jedynie w walucie polskiej przy czym zgodnie z § 5 ust. 4 umowy przy wypłacie kredytu stosowany miał być kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów), obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Jak wynikało z § 12 ust. 2 umowy kredytobiorcy mieli spłacać zadłużenie z tytułu kredytu i odsetek w wyskoki podanej w zawiadomieniu o wysokości spłaty do dnia 1 września 2032 r. w ratach annuitetowych.

(kserokopia umowy- k.29-34)

Zabezpieczeniem spłaty kredytu w myśl § 11 ust. 1 umowy była hipoteka zwykła w wysokości 215.799,77 CHF (zabezpieczająca spłatę kapitału) oraz hipoteka kaucyjna do wysokości 53.949,94 CHF (zabezpieczająca spłatę odsetek) na nieruchomości położonej w K. działka nr (...) km 1, dla której Sąd Rejonowy w Wieluniu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), weksle własne in blanco wraz z deklaracjami wekslowymi, polisa ubezpieczeniowa nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu od ognia i innych zdarzeń losowych wraz z cesją praw do odszkodowania na rzecz (...) S.A. i ubezpieczenie w (...) S.A. kredytowanego wkładu finansowego w wysokości 32.535,84 CHF.

(kserokopia umowy- k.29-34)

W myśl § 12 ust. 1 spłata zadłużenia z tytułu kredytu i odsetek miała się rozpoczynać w miesiącu kalendarzowym następującym po miesiącu, w którym wystąpiła wypłata kredytu – jeżeli wypłata ta nastąpiła na 15 lub więcej dni kalendarzowych przed dniem 1 miesiąca lub drugim miesiącu następującym po miesiącu, w którym wystąpiła wypłata kredytu – jeżeli wypłata ta nastąpiła na mniej niż 15 dni kalendarzowych przed dniem 1 miesiąca. Jak wynikało z § 13 ust. 5 umowy bank miał wysyłać kredytobiorcom raz na trzy miesiące zawiadomienie o wysokości należnych spłat na co najmniej 10 dni przed terminem spłaty. Zgodnie z § 13 ust. 1 umowy spłata zadłużenia kredytobiorców z tytułu kredytu i odsetek miała następować w drodze potrącania przez (...) S.A. swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego kredytobiorców. Zgodnie z § 13 ust. 7 umowy potrącanie środków z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego w walucie polskiej następowało w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) S,A. w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów).

Wypłata kredytu nastąpiła w dniu 26 września 2007 r. Kwota 6.666,31 zł przekazana została przez pozwanego na poczet składki z tytułu ubezpieczenia kredytobiorców od ryzyka utraty stałego źródła dochodów, kwota 189.513,02 zł przekazana została na konto powodów a kwota 128.117,94 CHF przekazana została na spłatę kredytu mieszkaniowego nr(...) zaciągniętego przez powodów w pozwanym banku.

(kserokopie zaświadczeń- k.24-28, k.215-216)

Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Oleśnie z dnia 2 października 2009 r. wydanym w sprawie sygn. akt III RC 52/09 ustanowiona została pomiędzy powodami rozdzielność majątkowa z dniem 2 października 2009 r.

(odpis wyroku ze stwierdzeniem prawomocności- k.400-401)

W okresie od 2 listopada 2007 r. do czasu zniesienia wspólności majątkowej między powodami powodowie na poczet spłaty kredytu wpłacili 74.136,51 zł.

W dniu 30 września 2013 r. powodowie zawarli z pozwanym aneks nr (...) do umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...)z dnia 24 września 2007 r., na podstawie którego dla celów związanych z obsługą kredytu otworzony został dodatkowy rachunek prowadzony w walucie kredytu.

(kserokopia aneksu- k.37-38)

Po ustaniu wspólności majątkowej między stronami kredyt spłacała wyłącznie powódka a powód nie zwracał jej połowy uiszczanych przez nią rat kredytu. W okresie od 2 listopada 2009 r. do 3 sierpnia 2020 r. na poczet spłaty kredytu wpłaciła ona 401.330,52 zł i 49.619,69 CHF a w dniu 1 września 2020 r. wpłaciła ona na poczet spłaty kredytu kwotę 2.167,15 zł.

W dniu 3 czerwca 2011 r. powodowie zawarli umowę o podział majątku wspólnego. W umowie tej powódka zobowiązała się do spłaty kredytu zaciągniętego przez strony w pozwanym banku.

(kserokopia umowy- k.402-408)

Pismem z dnia 20 sierpnia 2020 r. powódka wezwała pozwanego do potwierdzenia nieważności umowy o kredyt nr (...) zawartej przez powódkę i do zawrotu na jej rzecz wszystkich dotychczas otrzymanych świadczeń związanych z umową w terminie 7 dni od odebrania wezwania. Pismo to doręczone zostało pozwanemu w dniu 25 sierpnia 2020 r.

(kserokopia wezwania- k.39, kserokopia zwrotnego potwierdzenia odbioru- k.41)

Pismem z dnia 9 września 2020 r. pozwany poinformował powódkę, iż nie widzi powodu do uznania jej roszczeń.

(kserokopia pisma pozwanego- k.45-46)

Ustaleń stanu faktycznego Sąd dokonał częściowo w oparciu o zeznania powodów oraz w oparciu o powołane wyżej dokumenty, których treści strony nie kwestionowały a pozostałe złożone dokumenty Sąd pominął, jako że nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd nie dał wiary zeznaniom powódki w tej części, w której podawała ona, że nadal spłaca kredyt zaciągnięty przez powodów w lutym 2007 r. Jej zeznania w tym zakresie pozostają bowiem w oczywistej sprzeczności z zaświadczeniem dotyczącym spłaty tego kredytu, z którego wynika, iż kredyt ten został spłacony w całości w dniu 26 września 2007 r. a także są niespójne, gdyż powódka przyznawała też, że pierwszy kredyt spłacił bank. Sąd nie dał też wiary zeznaniom powódki w tym zakresie, w którym twierdziła ona, że kredyt zaciągnięty przez powodów we wrześniu 2007 r. spłacała ona cały czas w złotówkach, gdyż nie było możliwości spłacania go bezpośrednio we frankach szwajcarskich. Jej zeznania w tym zakresie pozostają bowiem w sprzeczności z zaświadczeniem dotyczącym spłaty tego kredytu, w którego wynika, iż był on spłacany także bezpośrednio w walucie CHF i z treścią podpisanego przez strony aneksu do tej umowy, który przewidywał możliwości spłaty kredytu bezpośrednio we frankach szwajcarskich.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd pominął w znacznej części zeznania świadka D. W. z uwagi na to, iż nie brała ona udziału w czynnościach poprzedzających zawarcie przez powodów umów kredytowych i nie udzielała im żadnych informacji na temat oferowanych im umów kredytowych i stąd nie było możliwym do ustalenia w oparciu o jej zeznania jak wyglądał proces poprzedzający zawarcie umów kredytu przez powodów i jakie informacje były im wówczas przekazywane.

Sąd pominął też zeznania świadka A. B., jako że nie brała ona udziału w procesie zawieraniu umowy kredytu przez powodów i stąd nie było możliwym do ustalenia w oparciu o jej zeznania jak wyglądał ten proces i jakie informacje były przekazywane powodom przed zawarciem umowy.

Sąd pominął też zeznania świadka A. B. zamieszkałej w G. (...), jako że nie była ona tą osobą, o jakiej przesłuchanie wnosił pozwany i jej zeznania nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów na okoliczności wskazane w pozwie i piśmie procesowym pełnomocnika powódki z dnia 12 sierpnia 2021 r. uznając, iż wskazane okoliczności nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął także wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu ekonomii ze specjalnością w zakresie bankowości na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew uznając, iż także i one nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powodowie domagali się w pierwszej kolejności stwierdzenia nieważności umowy o kredyt mieszkaniowy „Własny kąt” hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 15 lutego 2007 r. przez nich z pozwanym a powódka domagała się też zasądzenia od pozwanego na jej rzecz kwoty 4.036,46 zł i 128.117,94 CHF tytułem bezpodstawnego wzbogacenia się pozwanego w związku z nieważnością tej umowy i pobraniem na jej podstawie świadczeń nienależnych.

Jak wynika z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że interes prawny w rozumieniu tego przepisu istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Niepewność ta musi mieć charakter obiektywny, to jest istnieć na podstawie rozumnej oceny sytuacji, w której powód występuje z tego rodzaju powództwem. Dlatego też nie można zakwestionować interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych jak i przyszłych możliwych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw, czy sytuacji prawnej podmiotu występującego z żądaniem (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., II CK 395/05).

W ocenie Sądu powodowie nie mają interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy kredytu mieszkaniowego „Własny kąt” hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 15 lutego 2007 r. Ponieważ umowa ta, jak wynika z zaświadczenia banku, została już wykonana, orzeczenie ustalające jej nieważność, nie jest powodom do niczego potrzebne. Po wykonaniu umowy bank bowiem nie żąda od powodów żadnych świadczeń i nie istnieje żaden spór, który orzeczenie stwierdzające nieważność umowy, rozstrzygnie na przyszłość.

W tej sytuacji żądanie stwierdzenia nieważności umowy o kredyt mieszkaniowy „Własny kąt” hipoteczny nr (...)zawartej w dniu 15 lutego 2007 r. przez powodów z pozwanym, jako niezasadne należało oddalić.

Ponieważ powódka żądała zwrotu uiszczonych przez nią na rzecz pozwanego świadczeń wynikających z tej umowy, która zdaniem powodów była nieważna, dla rozstrzygnięcia tego żądania przesłankowo tylko należało ustalić czy umowa ta była umową ważną.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umowy (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 2439 ze zm.), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 prawa bankowego umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Z powyższego wynika, że umowa kredytu jest umową nazwaną. Wynikająca z ustawy definicja tej umowy wskazuje, że jest ona umową dwustronnie zobowiązującą. Z jednej strony, bank zobowiązany jest do oddania do dyspozycji drugiej strony kwoty kredytu, a jednocześnie staje się uprawniony do uzyskania spłaty oddanej do dyspozycji kredytobiorcy kwoty. Z drugiej strony, kredytobiorca ma prawo domagać się od banku wypłaty kredytu, a potem obciąża go obowiązek zwrotu oddanej do jego dyspozycji kwoty. Wobec nałożenia na kredytobiorcę obowiązku zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku, umowa kredytu jest odpłatna. Jest też umową konsensualną, to znaczy dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie muszą być też określone zasady spłaty sumy kredytu.

W chwili zawarcia umowy kredytu przez powodów prawo bankowe nie przewidywało literalnie możliwości udzielania kredytów denominowanych i indeksowanych. Dopiero ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 165, poz. 984), która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r., dodano w art. 69 ust. 2 pkt 4 a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa o kredyt powinna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ponadto ustawą tą do art. 69 dodano ust. 3, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku.

Choć ustawa prawo bankowe w chwili zawarcia umowy przez powodów oraz pozwanego literalnie nie przewidywała możliwości udzielania kredytów denominowanych, nie budzi wątpliwości Sądu dopuszczalność konstruowania w tym czasie zarówno umów kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej, w których wysokość kwoty kredytu wyrażonej w złotych jest określana (indeksowana) według kursu danej waluty obcej w dniu wydania, jak i umów kredytu denominowanego w walucie obcej, w których wartość kwoty kredytu jest wyrażona w walucie obcej, ale jest uruchamiana w złotych po przyjętym kursie przeliczeniowym. Zastosowanie bowiem konstrukcji przeliczeń pomiędzy walutą krajową i walutami zagranicznymi w celu ustalenia wysokości świadczeń, do których obowiązany jest kredytobiorca w ramach realizacji obowiązku zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu i zapłaty odsetek nie narusza istoty umowy kredytu. Nadal zachowana jest zasada, zgodnie z którą bank udostępnia kredytobiorcy kapitał kredytu, kredytobiorca go wykorzystuje i zobowiązany jest do zwrotu. Zastosowanie przeliczeń oznacza jedynie modyfikację wysokości świadczeń, do których zobowiązane będą strony, ale nie ingeruje w ogólną konstrukcję umowy. Zabieg taki mieści się w granicach swobody umów (art. 353¹ kc) W przypadku umów kredytu denominowanego miała miejsce modyfikacja istniejącej umowy nazwanej – umowy kredytu, która doprowadziła do wykształcenia się w obrocie pewnego rodzaju tych umów, cechujących się określonymi zasadami ustalania świadczeń stron. Wykształcenie się w praktyce umów o określonych cechach doprowadziło następnie do ich częściowej regulacji ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw.

Zgodnie z art. 4 powołanej wyżej ustawy w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4 a w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Wskazany przepis wprost potwierdza zatem stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą prawo bankowe do umów zawartych przed tą nowelizacją. W tej sytuacji nielogicznym byłoby uznanie, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego są nieważne jako niedopuszczalne w dacie ich zawierania.

Udzielony powodom kredyt był kredytem denominowanym, który nie był wówczas ustawowo zdefiniowany. Odnosząc się do definicji ustawowej umowy kredytu wynikającej z art. 69 ust 1 prawa bankowego stwierdzić należy, że każdy kredyt musi być udzielony w określonej walucie. Bank nie może bowiem oddać do dyspozycji kredytobiorcy kwoty, której wysokość i waluta nie byłaby określona. Wynika z tego, że każda umowa o kredyt w istocie określa walutę, w której udzielono kredytu. Może nią być złoty polski lub jedna z walut obcych. Umowa o kredyt, która przewiduje oddanie kredytobiorcy do dyspozycji środków w złotych polskich, to kredyt złotowy natomiast umowa, która przewiduje oddanie kredytobiorcy środków w konkretnej walucie obcej, to kredyt walutowy.

Kredyt denominowany lub indeksowany do waluty obcej to kredyt udzielony w złotych polskich, którego kwota – dla celów utrzymania jej wartości na realnym poziomie – jest odnoszona do waluty obcej (przeliczana na walutę obcą). Kredyt taki jest kredytem złotowym, z tym, że na skutek denominacji lub indeksacji, saldo kredytu wyrażane jest w walucie obcej, do której kredyt został denominowany lub indeksowany. W przypadku kredytu denominowanego kwota kredytu – to jest konkretna kwota w złotych polskich – wyrażana jest w walucie obcej. Po ustaleniu salda kredytu w tejże walucie obcej umowa może przewidywać dokonanie wypłaty (uruchomienia) kredytu w walucie polskiej, po przeliczeniu salda kredytu wyrażonego w walucie obcej na złote polskie po kursie waluty z dnia uruchomienia kredytu. W przepadku kredytu denominowanego lub indeksowanego do waluty obcej kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych w walucie, do której kredyt został denominowany lub indeksowany lub w walucie polskiej, po przeliczeniu raty wyrażonej w walucie, do której kredyt denominowano lub indeksowano, według kursu wymiany waluty z dnia płatności raty. W wykonaniu umowy o kredyt denominowany/indeksowany nie dochodzi do faktycznego zakupu/sprzedaży przez bank waluty i jej sprzedaży klientowi/odkupienia od klienta. Odnosi się to tak do etapu wypłaty kredytu, jak i do dokonywania spłaty raty. Oznacza to, że wszelkie operacje z walutą wykonywane są jedynie „na papierze”, dla celów księgowych, natomiast do faktycznego transferu wartości dewizowych w którąkolwiek stronę nie dochodzi (porównaj wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 maja 2013 r., VI ACa 441/13, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 maja 2015 r., I ACa 16/15).

Postanowienie umowne dotyczące dokonywania przeliczenia wartości kwoty udzielonego kredytu na walutę obcą są jedynie – w ocenie Sądu – elementem klauzuli waloryzacyjnej w rozumieniu art. 358¹ § 2, która służy przede wszystkim „ustaleniu i utrzymywaniu wartości świadczeń w czasie” (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14).

Kredyt, o jaki umówiły się strony, nie był zatem kredytem walutowym, a kredytem w złotych polskich. W orzecznictwie wskazuje się, że tzw. kredyty denominowane lub indeksowane do kursu waluty obcej są w rezultacie kredytami w walucie polskiej (patrz postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18). Kredyt walutowy bowiem, to kredyt udzielony w innej niż złote polskie walucie, a zatem również w tej walucie wypłacany i spłacany. Tymczasem zawarta umowa nie przewidywała możliwości wypłaty kredytu w walucie obcej, ani też nie przewidywała spłaty kredytu w tej walucie. Zgodnie z § 5 ust. 3 pkt 2 umowy kredyt mógł być wypłacony tylko w walucie polskiej. Stosownie do § 13 ust. 7 umowy kredytobiorcy mieli spłacać kredyt w walucie polskiej i nie mieli możliwości spłaty kredytu w walucie obcej. Tak ukształtowane postanowienia umowne przemawiają zatem za uznaniem, że zawarta umowa była umową o kredyt złotowy. Rzeczywistą wolą stron umowy było, aby bank posiadający kapitał w złotych polskich, oddał go do dyspozycji kredytobiorców, którzy potrzebowali środków w tej walucie. Także z faktu, że do wyliczenia świadczenia kredytobiorców w wyniku zastosowania w przedmiotowym kredycie denominacji wymagane było odwołanie się do kursu waluty obcej, nie wynikało, że sporny kredyt miał charakter walutowy. Wprowadzenie do umowy miernika wartości świadczenia kredytobiorców w postaci waluty obcej nie oznaczało przecież, że świadczenie to należało utożsamiać z miernikiem. Tym bardziej, że umowa przewidywała, że po przeprowadzeniu podwójnej waloryzacji, świadczenia, zarówno kredytodawcy jak i kredytobiorców, były spełniane w złotych polskich.

Kredyt walutowy, to kredyt, który co do zasady daje kredytobiorcy możliwość domagania się wypłaty kredytu i jego spłaty w walucie kredytu. Postanowienia zawartej umowy kredytu nie dawały jednak kredytobiorcom podstaw do żądania wypłaty kredytu w walucie obcej a kredytodawcy podstaw do żądania jego spłaty w walucie obcej. Zarówno wypłata kredytu jak i jego spłata miały następować w złotówkach, tyle że przy zastosowaniu mechanizmu przeliczania z wykorzystaniem waluty obcej, z uwagi na wpisanie do umowy mechanizmu denominacji.

Jak wynika z art. 353¹ § 1 kc strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istotą umowy jest złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli, których treść określa prawa i obowiązki stron. Umowa powstaje, gdy zostanie uzgodniony katalog istotnych dla danej umowy obowiązków stron i odpowiadających im uprawnień. W konsekwencji, nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony. Byłoby to bowiem sprzeczne z naturą umowy.

Nie ulega wątpliwości, iż sprzeczne z istotą każdej umowy jest uzgodnienie przez strony, że o zakresie obowiązków jednej z nich zadecyduje na zasadzie swobodnego uznania druga strona już w toku wykonywania umowy. Tymczasem tak było w przypadku umowy łączącej strony.

Umowa nakładała na kredytobiorców obowiązek spłaty kredytu wraz z odsetkami. Strony umowy uzgodniły, że zawierają umowę kredytu denominowanego do waluty obcej – franka szwajcarskiego. Zgodnie z postanowieniami umowy kredytodawca zobowiązał się do oddania do dyspozycji kredytobiorców kwoty w złotych polskich, stanowiącej odpowiednik kwoty kredytu wyrażonej we frankach szwajcarskich, po jej ponownym przeliczeniu na złote polskie zaś kredytobiorcy zobowiązali się spłacać kredyt w złotych polskich stanowiących równowartość kwoty raty wyrażonej w walucie, do której kwota kredytu została denominowana (CHF). Doszło zatem do waloryzacji kwoty udzielonego kredytu oraz wprowadzenia do umowy dwuetapowego przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w walucie obcej na złotówki przy dokonywaniu wypłaty, a następnie rat wyrażonych w tej walucie na złote polskie w celu określenia kwoty raty do spłaty.

W przypadku określenia wysokości świadczenia w wyniku waloryzacji należy przyjąć, że miernik wartości służący tejże waloryzacji (indeksacji, czy denominacji), powinien być określany w sposób precyzyjny a więc taki, aby możliwe było jego obiektywne oznaczenie. W przeciwnym razie nie zostanie spełniony wymóg oznaczoności świadczenia. Pozostawienie jednej ze stron możliwości swobodnego kształtowania wskaźnika waloryzacji skutkowałoby w istocie brakiem określenia wysokości świadczenia, a zatem brakiem uzgodnienia tego elementu umowy.

W przedmiotowej sprawie w chwili zawarcia umowy nie zostało ustalone, w jakiej wysokości zostanie wypłacone kredytobiorcom świadczenie ani też w jakiej wysokości kredytobiorcy będą spłacać kredyt. W umowie wskazano bowiem, że kwota kredytu zostanie wypłacona w walucie polskiej po przeliczeniu według kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A. w dniu zlecenia płatniczego. Sama natomiast realizacja zlecenia płatniczego miała nastąpić po dniu zawarcia umowy. Z kolei wysokość każdej raty miała być ustalana przez bank po przeliczeniu na złote według obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów). Umowa nie przewidywała przy tym żadnych ograniczeń w określaniu przez bank kursów w tabelach kursów obowiązujących w banku. Nie wynikało też z niej, że kurs z tabel banku ma być rynkowy, sprawiedliwy czy rozsądny. Tym samym umowa pozostawiała bankowi dowolność w ustalaniu poziomu kursu walut obcych a przepisy prawa nie nakładały na niego jakichkolwiek ograniczeń w tej mierze. Prawo nie zakazywało bowiem bankowi tworzenia dowolnej ilości tabel kursów walut obcych i zamieszczania w nich kursów uznanych przez bank za właściwe. Z umowy nie wynikało ponadto, aby kurs waluty wpisywany do tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu przeliczania kwoty kredytu wyrażonej w CHF na złote polskie, a następnie w dniu spłaty każdej kolejnej raty musiał przybrać wartość rynkową albo jakąkolwiek wartość możliwą do ustalenia i przewidzenia przez drugą stronę umowy przy zawarciu umowy. Umowa nie przewidywała też żadnych kryteriów, zgodnie z którymi miałby być ustalany kurs z tabeli, ani instrumentów, które mogłyby służyć kredytobiorcom do wpłynięcia na wysokość tego kursu. I bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostawało, w jaki sposób bank, dokonywał określania kursów wpisywanych do tabeli kursów obowiązującej w banku. Żadne ograniczenia swobody kształtowania kursu nie wynikały bowiem z umowy i stąd stosowanie w czasie wykonywania umowy takiej czy innej praktyki w określaniu kursu waluty było swobodną decyzją banku jako kredytodawcy i w każdej chwili mogło być dowolnie przez niego samego zmienione. Wskazać przy tym należy, że kursy wpisywane do tabel banków wykorzystywanych następnie przy rozliczaniu kredytów indeksowanych i denominowanych nie muszą mieć związku z kursami rynkowymi. Kursy te są bowiem wykorzystywane w całkowicie nierynkowych warunkach, a mianowicie w sytuacji, kiedy jedna strona transakcji (bank) dyktuje cenę, a druga (kredytobiorca) nie mogąc odstąpić od transakcji, ani wpłynąć na wysokość ceny, musi się na nią zgodzić.

Świadczenie wynikające z umowy może być ustalone w ten sposób, że umowa wskazuje obiektywne podstawy, do jego określenia. W przypadku umowy łączącej powodów z pozwanym tak jednak nie było. Umowa nie określała bowiem podstaw określenia świadczeń kredytodawcy i kredytobiorców. Kredytodawca, który samodzielnie mógł kształtować kursy, mógł zatem wpływać w sposób dowolny na wysokość środków w złotych polskich faktycznie wypłaconych i później pobieranych na podstawie umowy.

W tym miejscu podkreślić należy, że świadomość stron nie ma znaczenia dla oceny ważności umowy w kontekście jej zgodności z prawem, gdyż niezależnie od jej istnienia nieważna umowa nie stanie się ważna. Nie ma zatem znaczenia czy strony umowy rozumiały mechanizm denominacji a zwłaszcza mechanizm zastosowanych w umowie przeliczeń kwot w walucie, do której kredyt był denominowany, na złotówki, w zależności od zmian zastosowanych kursów waluty.

Zgodnie z brzmieniem umowy, wysokość kredytu a potem jego raty miała wynikać z przemnożenia pewnej sumy wyrażonej w CHF przez ustaloną dowolnie przez bank wielkość (kurs waluty). Wynik takiego mnożenia – czyli wysokość świadczenia – zależał zatem od swobodnego, niczym nieograniczonego, uznania jednej ze stron umowy, czyli banku. Było to oczywiście sprzeczne z naturą umowy, która polega na czytelnym ustaleniu obowiązków stron, w sposób przez nie uzgodniony.

Mając na uwadze powyższe stwierdzić należy, że brak określenia wysokości świadczeń zarówno kredytodawcy jak i kredytobiorców przesądzał o sprzeczności treści umowy z art. 353¹ kc i art. 69 prawa bankowego. Umowa o kredyt powinna bowiem w szczególności określać kwotę środków pieniężnych, którą bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy oraz obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu, a co za tym idzie wysokość rat, w których kredyt ma być spłacony. Tych wymogów zaś oceniana umowa nie spełniała.

Do istotnych elementów stosunku zobowiązaniowego należy obowiązek świadczenia, natomiast samo świadczenie jest jedynie realizacją tego obowiązku. Świadczenie musi być oznaczone, gdyż oznaczenie świadczenia w połączeniu z oznaczeniem sposobu zachowania się dłużnika pozwala na ustalenie treści stosunku zobowiązaniowego. Jeśli świadczenie nie zostanie oznaczone, nie można mówić o istnieniu zobowiązania ze względu na brak istotnego elementu stosunku zobowiązaniowego. (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2011 r., III CSK 206/10, Legalis nr 419249).

Pozwany udzielił powodom kredytu denominowanego do waluty obcej – franka szwajcarskiego. Kredyt taki jest w istocie kredytem złotowym a zatem umowa kredytu powinna określać jaką kwotę udzielonego kredytu, wskazaną w złotych polskich, denominowano do waluty obcej w ten sposób, że wyrażona w tej walucie wynosi 127.762,87 CHF. Takich ustaleń strony umowy nie poczyniły i tym samym nie określiły podstawowego obowiązku kredytodawcy, gdyż nie oznaczyły kwoty udzielanego kredytu, poprzestając jedynie nie wskazaniu wysokości odpowiednika tej kwoty w walucie obcej.

Lektura umowy prowadzi też do wniosku, że kwota kredytu do wypłaty była wyliczana poprzez pomnożenie kwoty kredytu wyrażonej w walucie obcej (wskazanej w umowie) przez kurs tej waluty ustalony przez pozwanego w dniu dokonania wypłaty – nieoznaczony w żaden sposób w dniu zawarcia umowy. W dniu zawarcia umowy zatem żadna z jej stron nie znała kwoty, jaka miała zostać wypłacona kredytobiorcom na jej podstawie. Jednocześnie nie doszło też do uzgodnienia wysokości świadczenia kredytobiorców. Brak określenia tych świadczeń wynikał z pozostawienia bankowi swobody w określaniu kursu waluty, do której kredyt był denominowany, a następnie kursów waluty wykorzystywanych do wyliczenia kolejnych rat. Jak wprost wynika z umowy, świadczenie zarówno kredytodawcy i kredytobiorców miało zostać określone co do wysokości przez bank po jej zawarciu. Wypłata kredytu miała nastąpić po dniu zawarcia umowy. Natomiast w odniesieniu do świadczeń kredytobiorców wysokość należnych spłat ustalana była także po zawarciu umowy.

Umowa łącząca strony była zatem nieważna, gdyż nie określała dokładnie treści świadczeń stron albo przesłanek pozwalających na ich dokładne określenie. Umowa ta dawała natomiast jednej ze stron (bankowi) swobodę w ustaleniu wielkości kredytu do wypłaty, czyli kwoty faktycznie oddawanej do dyspozycji kredytobiorców, wyliczonej w procesie denominowania nieoznaczonej w umowie kwoty udzielonego kredytu do waluty obcej, a następnie przeliczenia kwoty kredytu wyrażonej w tejże walucie obcej na złotówki po kursie ustalonym swobodnie przez bank. Taką samą nieskrępowaną swobodę miał bank przy określeniu wysokości rat, a to poprzez uprawnienie do dowolnego przyjmowania w swojej tabeli kursu waluty potrzebnego do przeliczenia raty z waluty obcej na złotówki, bez sprecyzowania, czym będzie kierować się kredytodawca określając kwotę raty.

Fakt, że polski system prawny, z uwagi na zasadę swobody umów, dopuszcza zawieranie umów o kredyt denominowany lub indeksowany, nie wyczerpuje problematyki zgodności z prawem każdej umowy o kredyt indeksowany czy denominowany. Rozważenia wymagało czy zawarcie umowy o konkretnym brzmieniu jest po pierwsze zgodne z naturą umowy o kredyt a po drugie czy określenie mechanizmu denominacji lub indeksacji spełnia cele, którym denominacja i indeksacja służą.

Odnośnie natury umowy o kredyt, to – jak zostało już wyżej wskazane – jej podstawowym elementem jest obowiązek przekazania przez bank kredytobiorcy ustalonej sumy środków pieniężnych, którą to sumę następnie kredytobiorca ma obowiązek zwrócić w ratach z odsetkami i prowizją. W przypadku kredytu indeksowanego lub denominowanego wysokość rat może być wyższa lub niższa w odniesieniu do wypłaconej kwoty kredytu w zależności od kursu waluty, do której kredyt został indeksowany czy denominowany. Suma rat w części kapitałowej może być wyższa lub niższa od kwoty udzielonego kredytu w zależności od zmiany kursu waluty. Nie można jednak wątpić, że obniżenie lub podwyższenie wspomnianej sumy nie może być tego rodzaju, że kwota kredytu i suma rat w części kapitałowej będą zupełnie innymi kwotami. Kredyt to bowiem umowa zobowiązująca bank do przekazania pewnej sumy i kredytobiorcę do zwrotu tejże w częściach zwanych ratami. Denominacja lub indeksacja są dopuszczalne, ale tylko w zakresie, w jakim nie prowadzą do wyjścia poza granice definicji umowy kredytu i zobowiązania kredytobiorcy do zwrotu kwoty zupełnie innej niż kwota kredytu.

Jeszcze innym zagadnieniem była kwestia sposobu posłużenia się w spornym kontrakcie mechanizmem waloryzacji.

Po pierwsze nie powinno nasuwać wątpliwości, że mechanizm indeksacji czy denominacji świadczenia umownego oparty na odniesieniu wartości tego świadczenia do waluty obcej powinien zasadzać się na jasnym określeniu kursu tej waluty służącego do przeliczania. Przy waloryzacji nawiązującej do wartości waluty obcej istotne znaczenie ma zawsze odpowiednie określenie miarodajnego kursu tej waluty do waluty polskiej. (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2017 r., I CSK 139/17). Umowa zawarta przez powodów oraz pozwanego, jak to wyżej wskazano, wymogu tego nie spełniała. Zgodnie z jej treścią uprawnienie do wskazywania kursu wymiany pozostawiono bowiem jednej ze stron umowy – bankowi, nie określając kryteriów, jakim miał się on kierować przy ustalaniu tego kursu. Trudno natomiast uznać, by stosowanie w toku indeksacji czy denominacji do waluty obcej kursu, który według swego uznania wskazywać miała jedna ze stron umowy, było miarodajnym sposobem określenia kursu waluty obcej na potrzeby indeksacji czy denominacji. Dodatkowo zauważyć należy, że choć umowa kredytu odnosiła się do waluty obcej jako do miernika wartości świadczenia, do zwrotu którego zobowiązani byli kredytobiorcy, to z przyczyn niewynikających z natury indeksacji czy denominacji przewidywała dwa różne kursy waluty stosowane w trakcie jej realizacji, to jest kurs kupna i kurs sprzedaży, co dodatkowo wypaczało sens jego stosowania. Instytucja denominacji czy indeksacji walutowej w umowie kredytu służyć ma przede wszystkim utrzymywaniu wartości świadczeń w czasie, gdyż kredyt to zwykle umowa długoterminowa. Klauzule indeksacyjne czy denominacyjne mają na celu dostosowanie wartości świadczenia do zmian w sile nabywczej pieniądza i urealnienie wartości świadczenia. Znacząca zmiana siły nabywczej pieniądza może bowiem prowadzić do pokrzywdzenia jednej ze stron stosunku obligacyjnego. Zabezpieczeniu się przed tym ryzykiem służy przewidziana w art. 358¹ § 2 kc możliwość stosowania tzw. umownych klauzul waloryzacyjnych. Ponieważ kredyt był kredytem złotowym, w okolicznościach sprawy chodziło o zmianę siły nabywczej waluty kredytu, czyli złotego polskiego. Prawidłowo i zgodnie z prawem dobrany miernik wartości powinien zatem być tego rodzaju, aby w odniesieniu do stanu gospodarki pozwalał utrzymać wartość kwoty kredytu, która pozostaje do spłaty, na realnym poziomie. Trudno uznać, że denominowanie kredytu złotowego do waluty, która zmienia kurs w oderwaniu od realnego stanu polskiej gospodarki, a taką walutą jest frank szwajcarski, spełniało funkcje, jakim służy waloryzacja umowna.

Jak się przyjmuje, uzgodnione przez strony odsetki umowne, w tym zastrzeżone w umowie o kredyt, mogą pełnić funkcję waloryzacyjną (porównaj uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1998 r., III CZP 72/97, OSNC 1998/9/133). Ta funkcja odsetek w spornej umowie, obok podstawowej funkcji wynagrodzenia za korzystanie z przekazanych środków pieniężnych, nie może budzić wątpliwości wobec ustalenia zmiennej stopy oprocentowania. Tym większej ostrożności wymagało stosowanie umownej waloryzacji obok zastrzeżenia zmiennego oprocentowania.

Stosownie do art. 58 § 1 kc czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W myśl art. 58 § 2 kc nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jak stanowi art. 58 § 3 kc jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Nie ulegało kwestii, że bez omówionych wyżej postanowień o umożliwieniu kredytodawcy kształtowania wedle jego woli w trakcie wykonywania umowy wysokości świadczenia własnego (nieokreślonego w umowie) i kredytobiorców, a zwłaszcza bez klauzuli denominacyjnej, której zakres nie został w żaden sposób ograniczony, umowa kredytu nie byłaby zawarta. Była ona zatem w całości nieważna.

Umowa kredytu zawarta przez strony była nieważna z uwagi na dwie istotne wady prawne. Po pierwsze nie była w niej określona wysokość świadczeń, do spełniania których zobowiązani byli kredytodawca jak i kredytobiorcy, to jest nie określono kwoty udzielonego kredytu ani kwot rat, w których miał on być spłacany. Nie ustanowiono obiektywnego i weryfikowalnego sposobu ustalenia wysokości świadczeń a także nie określono wysokości kwoty, która miała być wypłacona kredytobiorcom. Po drugie treść umowy była sprzeczna z art. 69 prawa bankowego, gdyż zastosowany w niej sposób waloryzacji powodował, że kredytobiorcy mogli być, i w okolicznościach przedmiotowej sprawy byli, zobowiązani do zwrócenia bankowi kwoty innej niż kwota przekazanego im wcześniej kredytu.

Nawet gdyby uznać, że wyżej omówione wady prawne nie powodowały nieważności przedmiotowej umowy, rozważenia wymagała kwestia istnienia w niej postanowień niedozwolonych i ewentualnej ich bezskuteczności z tego powodu.

Zgodnie z art. 385¹ kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przepisu tego wynika zatem, że aby uznać postanowienie umowne za niedozwolone powinny zostać spełnione następujące przesłanki:

- postanowienie nie było indywidualnie uzgodnione (nie było negocjowane),

- postanowienie nie dotyczy sformułowanych jednoznacznie głównych świadczeń stron,

- w wyniku zawarcia w umowie tego postanowienia prawa i obowiązki konsumenta zostały ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- doszło tym samym do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Zgodnie z art. 385² kc oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W przedmiotowej sprawie poza sporem pozostawało, że powodowie zawierając umowę kredytu działali jako konsumenci. Sąd nie miał też wątpliwości, że kredytobiorcy nie mieli wpływu na kształt kwestionowanych postanowień. Od ich decyzji zależało czy zawrzeć umowę, w jakiej wysokości chcieliby zaciągnąć kredyt i na jaki okres. Pozwany nie wykazał jednak, że kredytobiorcy indywidualnie uzgodnili postanowienia dotyczące klauzul waloryzacyjnych, w tym sposób ustalenia wysokości kursów walut.

Warto podnieść, że nie stanowi co do zasady postanowienia abuzywnego samo uzgodnienie przez strony, że kredyt udzielony w złotówkach, denominowany do innej waluty, będzie spłacany w złotówkach. Klauzulą niedozwoloną jest natomiast ustalenie, że bank może dokonywać przeliczenia kwoty kredytu i jego rat, w mechanizmie denominacji czy przeliczenia rat na inną walutę, według dowolnie określonych przez siebie kursów, co wyrażono formułą: „według kursu dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A.”.

W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 385¹ § 4 kc ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Dowody zebrane w sprawie wskazywały, że kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu na treść kwestionowanych postanowień umownych, ani bank nie przewidywał faktycznie możliwości ich zmiany.

Powodowie kwestionowali zawarte w umowie postanowienia dotyczące zasad przeliczania kwoty kredytu i rat kredytu na złote w oparciu o kursy walut ustalane przez bank w Tabeli kursów.

Głównymi obowiązkami stron umowy kredytu był obowiązek określenia wysokości udzielonego kredytu, w tym po jego denominacji i obowiązek określenia wysokości rat kredytu do spłaty. W takim razie o ich ewentualnym abuzywnym charakterze można byłoby mówić tylko wtedy, gdyby nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Postanowienie sformułowane jednoznacznie, to takie, które wyrażono prostym i zrozumiałym językiem. Postanowienie niejednoznaczne zaś, to takie, które nie jest dla konsumenta łatwo zrozumiałe.

Jeśli chodzi o kwotę kredytu to nie została ona w spornej umowie określona. Strony ustaliły jedynie, że po denominacji wyniesie ona 127.762,87 CHF (§ 2 ust. 1 umowy). Faktycznie natomiast miała być wypłacona na rzecz kredytobiorców kwota w złotówkach, która zgodnie z umową została określona jako wynik przeliczenia na złote polskie kwoty kredytu wskazanej we frankach szwajcarskich według kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A. w dniu zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 4 umowy). Gdy zaś chodzi o kwotę raty kredytu, to miała ona wynosić równowartość kwoty wyrażonej w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt według obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz (§ 13 ust. 7 umowy).

Zdaniem Sądu nie można uznać za jednoznaczne takiego ukształtowania treści umowy o kredyt udzielony w złotych polskich i denominowany do waluty obcej, z którego nie wynika kwota udzielonego kredytu. W przypadku kredytu denominowanego o jednoznaczności można byłoby mówić jedynie wówczas, gdyby umowa określała wysokość udzielonego kredytu w dniu jej zawarcia.

Postanowień umowy nie można też było uznać za jednoznaczne z tego powodu, że odsyłały one do nieokreślonych w umowie wielkości, to jest kursów z tabel kursów walut obowiązujących w banku udzielającym kredytu. Wielkości tych nie dawało się też w oparciu o zawartą umowę uściślić, gdyż umowa nie wskazywała w jaki sposób kursy sprzedaży i kupna z tabel banku będą oznaczane. W chwili zawarcia umowy zatem kredytobiorcy ani też przedstawiciele banku, którzy zawierali z nimi umowę, nie znali konkretnych wartości, jakie mogły się pojawić w tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu przeliczania kwoty kredytu wyrażonej w walucie obcej na polskie złote, w celu wypłaty kredytu, ani w dniach wyliczania kolejnych rat do spłaty. Umowa nie określała podstaw do ustalania kursów walut na czas przeliczeń z czego wynika, że określenie wysokości kursów walut z tabel banku zostało pozostawione swobodzie banku.

Jeśli chodzi o określenie wysokości świadczenia kredytobiorców w postaci raty kredytu, to trudno było uznać za jednoznaczny zapis w § 13 ust. 7 umowy, że ma ona być przeliczona na złote według kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności. Taki zapis nie dawał podstaw do jednoznacznego określenia wysokości rat kredytu. Umowa nie określała, czym ma się kierować bank ustalając wysokość raty ani w jaki sposób kwota raty ma się odnosić do kwoty udzielonego kredytu, okresu spłaty czy ustalonego oprocentowania. Umowa nie określała w szczególności w jakiej proporcji na ratę kredytu składał się będzie kapitał a w jakiej odsetki.

Wymienione postanowienia należało zatem ocenić jako niejednoznaczne. Nie można bowiem uznać za jasne postanowienia umowy, które przyznawało bankowi uprawnienie do dokonania przeliczeń na potrzeby ustalenia „kwoty kredytu do wypłaty” wskazanej w umowie kwoty kredytu po denominacji, wyrażonej w walucie obcej z użyciem dowolnie wybranego przez bank kursu waluty obcej nieznanego w chwili zawarcia umowy. Podobnie przy określaniu wysokości raty kredytu, która miała być obliczona poprzez pomnożenie nieznanej i nieokreślonej w umowie kwoty w walucie obcej (gdyż zawiadomienia o wysokości należnych rat były przesłane kredytobiorcom po zawarciu umowy), o nieokreślonej proporcji kapitału i odsetek, przez kurs sprzedaży tej waluty wskazany w tabeli banku w dniu wymagalności raty. Innymi słowy mnożenie określonej (a tym bardziej nieokreślonej – jak w przypadku raty) kwoty przez nieznaną i niemożliwą do określenia przez kredytobiorcę wielkość kursu nie dawało pewnego wyniku, tylko stanowiło niewiadomą.

O jednoznaczności postanowień dotyczących wysokości rat trudno mówić z tego też powodu, że umowa przewidywała jedynie ogólnikowo, że spłata kredytu powinna nastąpić w wysokości wynikającej z zawiadomień sporządzanych przez bank po zawarciu umowy kredytu. W umowie nie zawarto natomiast postanowień, które pozwoliłyby zweryfikować kwoty wskazane w tych zawiadomieniach. Nie wskazano w niej też jak w oparciu o dane z umowy mają zostać policzone raty, aby kredytobiorcy mogli samodzielnie sprawdzić prawidłowość tego wyliczenia.

Niejednoznaczność postanowień dotyczących kwoty udzielonego kredytu, kwoty kredytu do wypłaty i określenia rat pozwalała badać czy postanowienia te nie były abuzywne. Należało zatem ustalić czy klauzule umowne kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy.

Dobre obyczaje to reguły postępowania niesprzeczne z etyką i moralnością. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są: niedoinformowanie drugiej strony umowy, spowodowanie jej dezorientacji, wywołanie u klienta błędnego przekonania, wykorzystanie niewiedzy klienta lub jego naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego niezgodnie z zasadą równorzędności stron. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania.

Rażące naruszenie interesów konsumenta ma miejsce wówczas, gdy umowa przewiduje nieusprawiedliwione dysproporcje, na niekorzyść konsumenta, w rozłożeniu umownych praw i obowiązków. Chodzi o zawarcie w umowie postanowień, które szczególnie mocno godzą w interesy majątkowe konsumenta. Przed zawarciem umowy kredytu kredytobiorcy zostali jedynie ogólnikowo poinformowani o ryzyku zmian kursów walutowych. W ocenie Sądu, ogólnikowe pouczenie kredytobiorców, że z zaciąganym kredytem wiąże się ryzyko wynikające ze zmienności kursu waluty, którym kredyt waloryzowano, bez wskazania, że ryzyko to nie jest w umowie w żaden sposób ograniczone i bez wskazania na rzeczywiste dane o zmienności kursów waluty waloryzacji w stosunku do złotego polskiego w okresie o podobnej do okresu kredytowania długości, nie mogło być uznane za wystarczające. Bank nie pouczył bowiem kredytobiorców, że wzór umowy, z którego korzystały strony umowy, naraża ich na nieograniczone ryzyko kursowe, co oznaczać może konieczność zwrotu kwoty stanowiącej wielokrotność kwoty otrzymanego kredytu.

Niewątpliwie postanowienia umowy określone § 5 ust. 4 umowy i § 13 ust. 7 umowy kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, gdyż przyznawały profesjonalnej stronie umowy uprawnienie do kształtowania wysokości świadczenia kredytobiorców w sposób dowolny, co wynikało z przyznanej umową bankowi swobody we wskazywaniu kursu waluty obcej używanego w obu etapach waloryzacji. Abuzywność spornych postanowień wynikała z braku obiektywnych wskaźników, które pozwalałyby na wyliczenie kursu waluty potrzebnego do obu etapów waloryzacji, czego konsekwencją było pozostawienie bankowi swobody w ich oznaczaniu. Kredytobiorcy będący konsumentami w świetle treści tych postanowień uzależnieni byli od decyzji banku, który ustalał kursy potrzebne do przewidzianych umową przeliczeń w sposób znany tylko jemu, na co kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu i nie mogli tego zweryfikować i w tej sytuacji pozostawało im jedynie podporządkować się decyzji banku (porównaj wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 31 maja 2017 r., II C 920/15). Takie ukształtowanie klauzuli waloryzacyjnej, zgodnie z którym bank może w sposób dowolny i niepoddający się weryfikacji ustalać kursy waluty, stanowiące narzędzie indeksacji/denominacji, a tym samym wpływać na wysokość własnych korzyści i generować dodatkowe i nieprzewidziane umową koszty dla kredytobiorcy, rażąco narusza zasadę równowagi kontraktowej na niekorzyść konsumenta i dobre obyczaje (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2011 r., VI ACa 420/11).

Klauzulą abuzywną jest postanowienie umowne zezwalające stronie (bankowi) na dowolne kształtowanie wysokości świadczenia drugiej strony. Takie postanowienie nie przestaje być niedozwolone tylko dlatego, że zostało wykorzystane ze stosunkowo niewielkim pokrzywdzeniem kontrahenta. Niedozwolony charakter klauzuli i konieczność jej wyeliminowania z umowy wynika bowiem z nieakceptowalnego oddania jednej ze stron uprawnienia do określenia wysokości świadczenia drugiej strony, niezależnie od tego czy strona zastrzegająca korzystne dla siebie świadczenie wykorzystała swą uprzywilejowaną pozycję tylko w umiarkowanym stopniu. W świetle bowiem art. 385¹ kc kontroli podlega treść umowy, a nie sposób jej wykonania czy też sposób ewentualnego wykorzystania badanego postanowienia umownego przez przedsiębiorcę, na którego korzyść postanowienie to zostało zastrzeżone. Postanowienie umowne skutkujące rażącą dysproporcją uprawnień i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta jest abuzywne od chwili zawarcia umowy, bez względu na to czy i jak przedsiębiorca skorzysta z przewidzianych w nim uprawnień. Ocena zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonywana jest na dzień zawarcia umowy. Oznacza to, że kontroli podlega samo uprawnienie do stosowania danej klauzuli a nie sposób jego wykorzystania. Z tej przyczyny wysokość kursów CHF, jakie bank przyjmował do rozliczania przedmiotowej umowy, nie miała znaczenia dla oceny abuzywnego charakteru jej postanowień.

O abuzywności konkretnego postanowienia lub postanowień należy decydować przy uwzględnieniu całokształtu umowy. Fakt, że jedna z klauzul niedozwolonych zawarta w umowie skutkuje określonymi kosztami dla konsumenta nie może być przesądzający dla oceny całej umowy. Istotne dla oceny ważności całej umowy jest bowiem łączne nagromadzenie elementów niedozwolonych, a omawiana klauzula jest tylko jednym z nich. W spornej umowie doszło zaś do znacznego nagromadzenia elementów niedozwolonych.

Innym postanowieniem umownym, które, zdaniem Sądu, kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami było postanowienie o waloryzowaniu kwoty kredytu udzielonego kredytobiorcy bez żadnego ograniczenia ryzyka kursowego. Skutkiem braku w umowie jakiejkolwiek bariery w stosowaniu klauzuli waloryzacyjnej było to, że w przypadku znaczącego wzrostu kursu waluty kredytobiorca był zobligowany postanowieniami umowy do zwrotu kwoty kredytu po dokonanej waloryzacji w rozmiarze nieporównywalnym do kwoty otrzymanego kredytu, co rażąco naruszało jego interesy. Oczywistym jest bowiem, że postanowienie umowne zawarte w umowie, które umożliwiało domaganie się przez bank od kredytobiorców, w przypadku znaczącego wzrostu kursu waluty obcej na przykład o 100 % w porównaniu z dniem wypłaty kredytu, zwrotu dwukrotności udzielonego im kredytu, było dla nich rażąco niekorzystne.

Za abuzywne należało również uznać postanowienie z § 13 ust. 5 umowy przewidujące wskazanie przez bank kredytobiorcom wysokości rat w zawiadomieniach wysyłanych kredytobiorcom raz na trzy miesiące na co najmniej 10 dni przed terminem spłaty a więc dopiero po zawarciu umowy kredytu. Sprzeczne z dobrymi obyczajami jest bowiem takie ukształtowanie postanowień umowy, które pozwala przedsiębiorcy wskazywać konsumentowi wysokość jego świadczenia w piśmie przesyłanym już po zawarciu umowy.

Stosownie do art. 385^{(
1)} § 2 kc, jeżeli postanowienie umowy zgodnie z art. 385^{(
1)} § 1 kc nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Przepis ten może znaleźć zastosowanie, jeżeli to co po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych wciąż stanowi umowę i nadaje się do wykonania. W przypadku umowy zawartej przez powodów z pozwanym tak nie było. Po wyeliminowaniu postanowień o waloryzacji kredytu, w tym postanowień o sposobie przeliczania kwoty kredytu wyrażonej w CHF na złote polskie a następnie salda kredytu wyrażonego w CHF na złote polskie celem ustalenia kwoty raty, w umowie zawartej przez powodów z pozwanym nie ma bowiem podstawowych elementów konstrukcyjnych.

Założeniem umowy było bowiem, że uzgodnione przez strony umowy kredytu oprocentowanie będzie oparte na stopie LIBOR, adekwatnej do salda kredytu wyrażonego w walucie obcej. Wobec uznania, że niedozwolony jest mechanizm denominacji bez jej ograniczenia w sposób pozwalający na zachowanie tożsamości kwoty kredytu oddanego do dyspozycji i podlegającego spłacie, zakładający nadto dowolność banku w ustalaniu kursu waluty używanego do przeliczeń, umowa nie zawiera postanowień określających wynagrodzenie banku za udzielenie kredytu. Tym wynagrodzeniem nie mogły być zastrzeżone w umowie odsetki, gdyż ich wysokość strony skalkulowały w odniesieniu do zwaloryzowanej do waluty obcej kwoty kredytu. To samo dotyczy wyeliminowania postanowienia umownego o wskazaniu przez bank wysokości rat w zawiadomieniach doręczanych kredytobiorcom po zawarciu umowy. Wyeliminowanie tego postanowienia sprawiało, że pozostałe w umowie zapisy nie dawały podstaw do obliczenia wysokości rat, w których kredyt miałby być spłacany. Nie istniały natomiast przepisy dyspozytywne, które można byłoby zastosować, aby wyeliminować wymienione braki i uniknąć stwierdzenia nieważności spornej umowy. W istocie umowa wymagałaby ustalenia przez Sąd za strony tak wysokości udzielonego kredytu, jak też kwoty kredytu do wypłaty po przeliczeniu salda kredytu wyrażonego w walucie obcej na złotówki, wprowadzenia mechanizmu ograniczającego działanie waloryzacji tak, aby kwota po waloryzacji nie była kwotą inną niż kwota udzielonego kredytu, a także wysokości rat, w jakich kredyt powinien być spłacany, w tym wynagrodzenia banku za jego udzielenie. Nie ma natomiast dyspozytywnych przepisów ustawy, ani ustalonych zwyczajów, które pozwalałyby Sądowi określić za strony umowy wysokość salda udzielanego kredytu, ograniczyć mechanizm waloryzacji, aby jej zastosowanie mieściło się w ustawowych granicach definicji kredytu i ustalić wysokość rat, w których kredyt ma być spłacany.

W wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 czerwca 2012 r. (C-618/10) stwierdzono, że: „z brzmienia ust. 1 art. 6 dyrektywy 93/13/EWG wynika, że sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Umowa powinna bowiem w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego. Dyrektywa 93/13 zobowiązuje państwa członkowskie, jak wynika z jej art. 7 ust. 1 w związku z jej motywem 24, do zapewnienia stosownych i skutecznych środków „mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami”. W tym kontekście należy stwierdzić, że gdyby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców.

Mając zatem na uwadze fakt, iż umowa kredytu mieszkaniowego „Własny kąt” hipoteczny nr (...) zawarta w dniu 15 lutego 2007 r. pomiędzy powodami a pozwanym została już wykonana, Sąd przesłankowo stwierdził, że była ona nieważna. Powódka powołując się bowiem na jej nieważność żądała zasądzenia na jej rzecz od pozwanego kwoty 4.036,46 zł i kwoty 128.117,94 CHF z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z tą nieważnością.

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, to jest takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 kc).

Skutkiem stwierdzenia nieważności umowy kredytu mieszkaniowego „Własny kąt” hipoteczny nr (...) w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony tej umowy świadczenia nie miały oparcia w łączącej je umowie. Na podstawie umowy kredytu w okresie od 1 kwietnia 2007 r. do 1 września 2007 r. powodowie, będący wówczas małżonkami pozostającymi w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. świadczyli pozwanemu ze środków pochodzących z ich majątku wspólnego, w którym mieli oni równe udziały, kwotę 4.036,46 zł. Zatem obecnie powódka, której wspólność ustawowa małżeńska, w jakiej pozostawała z powodem, została zniesiona prawomocnym wyrokiem sądu, może się skutecznie domagać zwrotu połowy uiszczonej kwoty a więc kwoty 2.018,23 zł i taką też kwotę w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy kredytu Sąd na jej rzecz zasądził a w pozostałym zakresie Sąd oddalił jej powództwo o zapłatę dalszej kwoty w złotówkach.

Powódka domagała się także zasądzenia w związku z nieważnością wskazanej umowy kwoty 128.117,94 CHF. Powódka nie udowodniła natomiast, by to ona spełniła w wykonaniu umowy kredytu świadczenie w tej kwocie. Jak wynika bowiem z zaświadczeń banku, kwotę tę na poczet spłaty kredytu świadczył pozwany a nie powódka. W tej sytuacji powódka nie wykazała, by pozwany był bezpodstawnie wzbogacony tą kwotą jej kosztem a zatem jej powództwo o zapłatę kwoty 128.117,94 CHF należało oddalić jako niezasadne.

Zwrot świadczenia nienależnego powinien nastąpić po wezwaniu dłużnika, gdyż zgodnie z art. 455 kc jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powódka wezwała pozwanego do zwrotu kwot wpłaconych na poczet umowy kredytu mieszkaniowego „Własny kąt” hipoteczny nr (...) wezwaniem do potwierdzenia nieważności umowy i zapłaty. W reklamacji tej domagała się ona zwrotu wszystkich dotychczas otrzymanych świadczeń związanych z umową w terminie 7 dni od odebrania wezwania przez pozwanego. Wezwanie to pozwany odebrał w dniu 12 czerwca 2020 r. a zatem roszczenie powódki stało się wymagalne w dniu 19 czerwca 2020 r. i stąd odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonej kwoty 2.018,23 zł Sąd zasądził od dnia 20 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty.

Ponieważ roszczenia ewentualne wywodzone z umowy kredytu mieszkaniowego „Własny kąt” hipoteczny nr (...)zgłoszone zostały na wypadek nie uwzględnienia przez Sąd żądania głównego o zapłatę i żądania przesłankowego uznania umowy za nieważną, a Sąd żądania te uwzględnił, zbędnym było zajmowanie się nim.

Powodowie domagali się także w pierwszej kolejności ustalenia nieważności umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawartej w dniu 24 września 2007 r. przez nich z pozwanym wraz z aneksem do umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawartym w dniu 30 września 2013 r. a powódka po rozszerzeniu powództwa domagała się też zasądzenia od pozwanego na jej rzecz kwoty 477.634,18 zł i kwoty 49.619,69 CHF tytułem bezpodstawnego wzbogacenia się pozwanego w związku z nieważnością tej umowy i pobraniem na jej podstawie vświadczeń nienależnych.

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy kredytu. Podpisanie przez nich umowy kredytu wygenerowało bowiem długoterminowy stosunek prawny, który zgodnie z jego treścią nie został dotychczas wykonany. Stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o potencjalnej możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń ale także rozstrzyga w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania w przyszłości wynikających z umowy świadczeń, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu. Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy jej skutki ex tunc i z uwagi na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią z mocy art. 365 § 1 kpc, jako swoisty prejudykat, ma istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu przez powodów. (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2018 roku, sygn. I ACa 623/17) Orzeczenie ustalające znosi zatem wątpliwości stron i zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. To zaś przesądza o wykazaniu przez powodów posiadania przez nich interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy kredytu.

Kredyt, o jaki umówiły się strony, nie był zatem kredytem walutowym, a kredytem w złotych polskich. W orzecznictwie wskazuje się, że tzw. kredyty denominowane lub indeksowane do kursu waluty obcej są w rezultacie kredytami w walucie polskiej (patrz postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18). Kredyt walutowy bowiem, to kredyt udzielony w innej niż złote polskie walucie, a zatem również w tej walucie wypłacany i spłacany. Tymczasem zawarta umowa nie przewidywała możliwości wypłaty kredytu w walucie obcej ani też nie przewidywała możliwości spłaty kredytu w tej walucie. Zgodnie z § 5 ust. 3 pkt 1 umowy kredyt mógł być wypłacony w walucie wymienialnej na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego. Zgodnie zaś z § 5 ust. 3 pkt 2 umowy kredyt mógł być wypłacony tylko w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju. Kredyt, jaki zaciągnęły strony na podstawie umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawartej w dniu 24 września 2007 r., jak to wyżej wskazano był w istocie kredytem złotowym a nie walutowym. Stosownie natomiast do § 13 ust. 7 umowy kredytobiorcy mieli spłacać kredyt w walucie polskiej i nie mieli możliwości spłaty kredytu w walucie obcej. Tak ukształtowane postanowienia umowne przemawiają zatem za uznaniem, że zawarta umowa była umową o kredyt złotowy. Rzeczywistą wolą stron umowy było, aby bank posiadający kapitał w złotych polskich, oddał go do dyspozycji kredytobiorców, którzy potrzebowali środków w tej walucie. Także z faktu, że do wyliczenia świadczenia kredytobiorców w wyniku zastosowania w przedmiotowym kredycie denominacji wymagane było odwołanie się do kursu waluty obcej, nie wynikało, że sporny kredyt miał charakter walutowy. Wprowadzenie do umowy miernika wartości świadczenia kredytobiorców w postaci waluty obcej nie oznaczało przecież, że świadczenie to należało utożsamiać z miernikiem. Tym bardziej, że umowa przewidywała, że po przeprowadzeniu podwójnej waloryzacji, świadczenia, zarówno kredytodawcy jak i kredytobiorców, były spełniane w złotych polskich.

W przedmiotowej sprawie w chwili zawarcia umowy nie zostało ustalone, w jakiej wysokości zostanie wypłacone kredytobiorcom świadczenie. W umowie wskazano bowiem, że kwota kredytu zostanie wypłacona w walucie polskiej po przeliczeniu według kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A. w dniu zlecenia płatniczego. Sama natomiast realizacja zlecenia płatniczego miała nastąpić po dniu zawarcia umowy. Z kolei wysokość każdej raty miała być ustalana przez bank po przeliczeniu na złote według obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów). Umowa nie przewidywała przy tym żadnych ograniczeń w określaniu przez bank kursów w tabelach kursów obowiązujących w banku. Nie wynikało też z niej, że kurs z tabel banku ma być rynkowy, sprawiedliwy czy rozsądny. Tym samym umowa pozostawiała bankowi dowolność w ustalaniu poziomu kursu walut obcych a przepisy prawa nie nakładały na niego jakichkolwiek ograniczeń w tej mierze. Prawo nie zakazywało bowiem bankowi tworzenia dowolnej ilości tabel kursów walut obcych i zamieszczania w nich kursów uznanych przez bank za właściwe. Z umowy nie wynikało ponadto, aby kurs waluty wpisywany do tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu przeliczania kwoty kredytu wyrażonej w CHF na złote polskie, a następnie w dniu spłaty każdej kolejnej raty musiał przybrać wartość rynkową albo jakąkolwiek wartość możliwą do ustalenia i przewidzenia przez drugą stronę umowy przy zawarciu umowy. Umowa nie przewidywała też żadnych kryteriów, zgodnie z którymi miałby być ustalany kurs z tabeli, ani instrumentów, które mogłyby służyć kredytobiorcom do wpłynięcia na wysokość tego kursu. I bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostawało, w jaki sposób bank, dokonywał określania kursów wpisywanych do tabeli kursów obowiązującej w banku. Żadne ograniczenia swobody kształtowania kursu nie wynikały bowiem z umowy i stąd stosowanie w czasie wykonywania umowy takiej czy innej praktyki w określaniu kursu waluty było swobodną decyzją banku jako kredytodawcy i w każdej chwili mogło być dowolnie przez niego samego zmienione. Wskazać przy tym należy, że kursy wpisywane do tabel banków wykorzystywanych następnie przy rozliczaniu kredytów indeksowanych i denominowanych nie muszą mieć związku z kursami rynkowymi. Kursy te są bowiem wykorzystywane w całkowicie nierynkowych warunkach, a mianowicie w sytuacji, kiedy jedna strona transakcji (bank) dyktuje cenę, a druga (kredytobiorca) nie mogąc odstąpić od transakcji, ani wpłynąć na wysokość ceny, musi się na nią zgodzić.

Pozwany udzielił powodom kredytu denominowanego do waluty obcej – franka szwajcarskiego. Kredyt taki jest w istocie kredytem złotowym a zatem umowa kredytu powinna określać jaką kwotę udzielonego kredytu, wskazaną w złotych polskich, denominowano do waluty obcej w ten sposób, że wyrażona w tej walucie wraz z kredytem walutowym, jaki miał być przez bank spłacony, którego wysokości też nie wskazano, wynosi 215.799,77 CHF. Takich ustaleń strony umowy nie poczyniły i tym samym nie określiły podstawowego obowiązku kredytodawcy, gdyż nie oznaczyły kwoty udzielanego kredytu, poprzestając jedynie nie wskazaniu wysokości odpowiednika tej kwoty w walucie obcej.

Lektura umowy prowadzi też do wniosku, że kwota kredytu do wypłaty w części była wyliczana poprzez pomnożenie kwoty kredytu wyrażonej w walucie obcej przez kurs tej waluty ustalony przez pozwanego w dniu dokonania wypłaty – nieoznaczony w żaden sposób w dniu zawarcia umowy. W dniu zawarcia umowy zatem żadna z jej stron nie znała kwoty, jaka miała zostać wypłacona kredytobiorcom na jej podstawie i w jakiej miał być spłacony wcześniej zaciągnięty przez powodów kredyt. Jednocześnie nie doszło też do uzgodnienia wysokości świadczenia kredytobiorców. Brak określenia tych świadczeń wynikał z pozostawienia bankowi swobody w określaniu kursu waluty, do której kredyt był denominowany, a następnie kursów waluty wykorzystywanych do wyliczenia kolejnych rat. Jak wprost wynika z umowy, świadczenie zarówno kredytodawcy i kredytobiorców miało zostać określone co do wysokości przez bank po jej zawarciu. Wypłata kredytu miała nastąpić po dniu zawarcia umowy. Natomiast w odniesieniu do świadczeń kredytobiorców wysokość należnych spłat ustalana była także po zawarciu umowy.

Jeszcze innym zagadnieniem była kwestia sposobu posłużenia się w spornym kontrakcie mechanizmem waloryzacji.

Nawet gdyby uznać, że wyżej omówione wady prawne nie powodowały nieważności przedmiotowej umowy, rozważenia wymagała podnoszona przez powodów kwestia istnienia w niej postanowień niedozwolonych i ewentualnej ich bezskuteczności z tego powodu.

- postanowienie nie było indywidualnie uzgodnione (nie było negocjowane),

- postanowienie nie dotyczy sformułowanych jednoznacznie głównych świadczeń stron,

- w wyniku zawarcia w umowie tego postanowienia prawa i obowiązki konsumenta zostały ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- doszło tym samym do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Powodowie kwestionowali zawarte w umowie postanowienia dotyczące zasad przeliczania kwoty kredytu i rat kredytu na złote w oparciu o kursy walut ustalane przez bank w Tabeli kursów.

Jeśli chodzi o kwotę kredytu to nie została ona w spornej umowie określona. Strony ustaliły jedynie, że po denominacji wyniesie ona 215.799,77 CHF (§ 2 ust. 1 umowy). Faktycznie natomiast miała być wypłacona na rzecz kredytobiorców kwota w złotówkach, która zgodnie z umową została określona jako wynik przeliczenia na złote polskie kwoty kredytu wskazanej we frankach szwajcarskich według kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A. w dniu zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 4 umowy). Gdy zaś chodzi o kwotę raty kredytu, to miała ona wynosić równowartość kwoty wyrażonej w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt według obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz (§ 13 ust. 7 umowy).

Niejednoznaczność postanowień dotyczących kwoty udzielonego kredytu, kwoty kredytu do wypłaty i określenia rat pozwalała badać czy postanowienia te nie były abuzywne. Należało zatem ustalić czy klauzule umowne, kwestionowane przez powodów, kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy.

Przed zawarciem umowy kredytu kredytobiorcy zostali jedynie ogólnikowo poinformowani o ryzyku zmian kursów walutowych. W ocenie Sądu, ogólnikowe pouczenie kredytobiorców, że z zaciąganym kredytem wiąże się ryzyko wynikające ze zmienności kursu waluty, którym kredyt waloryzowano, bez wskazania, że ryzyko to nie jest w umowie w żaden sposób ograniczone i bez wskazania na rzeczywiste dane o zmienności kursów waluty waloryzacji w stosunku do złotego polskiego w okresie o podobnej do okresu kredytowania długości, nie mogło być uznane za wystarczające. Bank nie pouczył bowiem kredytobiorców, że wzór umowy, z którego korzystały strony umowy, naraża ich na nieograniczone ryzyko kursowe, co oznaczać może konieczność zwrotu kwoty stanowiącej wielokrotność kwoty otrzymanego kredytu.

Mając na uwadze powyższe Sąd ustalił, że umowa kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawarta w dniu 24 września 2007 r. pomiędzy E. P. i S. P. a (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna,

Powódka poza żądaniem stwierdzenia nieważności umowy kredytu po rozszerzeniu powództwa zgłosiła także jako żądanie główne żądanie zasądzenia na jej rzecz od pozwanego kwoty 477,634,18 zł i kwoty 49.619,69 CHF tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych.

Skutkiem stwierdzenia nieważności umowy kredytu w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony tej umowy świadczenia nie miały oparcia w łączącej je umowie. Na postawie umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawartej w dniu 24 września 2007 r. w okresie od 2 listopada 2007 r. do 2 października 2009 r., kiedy to wyłączona została prawomocnym wyrokiem sądu wspólność ustawowa małżeńska pomiędzy powodami, w jakiej wcześniej pozostawali, powodowie świadczyli pozwanemu ze środków pochodzących z ich majątku wspólnego, w którym mieli oni równe udziały, kwotę 74.136,51 zł. Zatem obecnie powódka, której wspólność ustawowa małżeńska, w jakiej pozostawała z powodem, została zniesiona prawomocnym wyrokiem sądu, może się skutecznie domagać zwrotu połowy uiszczonej w tym okresie kwoty a więc kwoty 37.068,26 zł. Po tym okresie powódka samodzielnie dokonywała spłat rat kredytu i uiściła ona pozwanemu z tego tytułu kwotę 403.497,67 zł i 49.619,69 zł. Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 440.565,93 zł i kwotę 49.619,69 CHF a w pozostałym zakresie jej powództwo o zapłatę dalszej kwoty w złotówkach oddalił.

Zwrot świadczenia nienależnego powinien nastąpić po wezwaniu dłużnika, gdyż zgodnie z art. 455 kc jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powódka wezwała pozwanego do zwrotu kwot wpłaconych na poczet umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) zawartej w dniu 24 września 2007 r. wezwaniem do potwierdzenia nieważności umowy i zapłaty. W wezwaniu tym domagała się ona zwrotu wszystkich dotychczas otrzymanych świadczeń związanych z umową w terminie 7 dni od odebrania wezwania przez pozwanego. Stąd odsetki ustawowe za opóźnienie od tej kwoty 438.398,78 zł Sąd zasądził od dnia 2 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty. Natomiast odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 2.167,15 zł Sąd zasądził od następnego dnia po doręczeniu pozwu pozwanemu to jest od dnia 11 marca 2021 r. do dnia zapłaty a w pozostałym zakresie żądanie zasądzenia odsetek oddalił.

Jednocześnie Sąd stwierdził, iż, wbrew twierdzeniem pozwanego, roszczenie nie było przedawnione w żadnej części. Po wydaniu wyroku TSUE z dnia czerwca 2021 r. w sprawie C-776/19 bezspornym stało się, że termin przedawnienia roszczeń wynikających z kredytów frankowych nie może zacząć biec, dopóki kredytobiorca nie dowie się o wadliwości swojej umowy. W przedmiotowej sprawie powodowie dowiedzieli się o wadliwości umowy w dniu 20 sierpnia 2020 r. W tym dniu bowiem powódka wystosowała do pozwanego wezwanie do zapłaty.

Ponieważ roszczenia ewentualne pozwu zgłoszone zostały na wypadek nie uwzględnienia przez Sąd żądania głównego, a Sąd żądanie to uwzględnił, zbędnym było zajmowanie się nimi.

Powódka dochodziła w przedmiotowej spawie zasądzenia na jej rzecz roszczenia o wartości 1.022.379,59 zł. Sąd uwzględnił jej roszczenie do kwoty 655.972,00 zł a zatem wygrała on sprawę w 65 %. Zgodnie z art. 100 kpc w takiej też proporcji Sąd rozdzielił koszty procesu.

Na poniesione przez powódkę koszty procesu złożyły się opłata od pozwu w kwocie 1.000,00 zł i wynagrodzenie pełnomocnika powódki w kwocie 10.800,00 zł ustalone stosownie do treści § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800). Łącznie poniosła więc ona koszty w wysokości 11.800,00 zł.

Na poniesione przez pozwanego koszty postępowania złożyły się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w kwocie 10.800,00 zł ustalone stosownie do treści § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 265) i opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł. Pozwany poniósł więc koszty w kwocie 10.817,00 zł.

Łącznie koszty postępowania wyniosły 22.617,00 zł. Powódka powinna ponieść 35 % tych kosztów a więc kwotę 7.915,95 zł. Ponieważ poniosła ona wyższe koszty Sąd zasądził na jej rzecz od pozwanego kwotę 3.884,05 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

I C 69/21

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE