Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2020 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego w (...)

przeciwko M. K.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 31 maja 2017 r., sygn. akt I C 77/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 144/18

UZASADNIENIE

Powód Skarb Państwa – Naczelnik (...) Urzędu Skarbowego w (...) wniósł przeciwko pozwanej M. K. o uznanie za bezskuteczne w stosunku do niego: umowy darowizny nieruchomości zabudowanej położonej w (...) Gmina (...) przy ul. (...), objętej księgą wieczystą Sądu Rejonowego w (...)Nr (...), zawartej w dniu 7 kwietnia 2010r. przed notariuszem B. B. pod numerem Rep (...) (...); umowy darowizny nieruchomości obejmującej działkę nr (...) położoną w (...), gmina (...), objętej księgą wieczystą Sądu Rejonowego w (...) Nr (...), zawartej w dniu 12 sierpnia 2010r. przed notariuszem B. B. pod numerem Rep (...) (...) oraz umowy darowizny zawartej dnia 12 sierpnia 2010 r. pomiędzy E. K. a M. K. dotyczącą ruchomości (gobelin haftowany XVIII-wieczny o rozmiarach 160cm/100 cm pod szkłem, komoda półokrągła XVIII-wieczna na czterech stożkowatych nóżkach o wymiarach blatu 93cm/45cm, wysokość 83 cm z trzema szufladami, fortepian firmy (...). W. w P., secesyjny salonik wiedeński składający się z dziewięciu elementów: szafka, sofa, 2 fotele, 4 krzesła, stolik, fotel XVIII-wieczny w kolorze czarnym, obraz – portret mężczyzny, z 1886 roku autorstwa A. A., paleta malarska 74cm/56cm z dziesięcioma portretami, z końca XIX wieku, autorstwa A. A., obraz olejny na płótnie o rozmiarach 60cm/45cm z 1921 roku, autorstwa A. B., obraz olejny na płótnie z 1917 r. o wymiarach 28cm/36cm, autor nieznany, sygnowany inicjałami (...)- portret jeńca włoskiego, dwa obrazy olejne o tematyce sakralnej malowane na drewnie o wymiarach 12cm/16cm,dziesięć obrazów z 1919 r., autor S. P. – dziewięć przedstawiających pejzaże wiejskie, jeden przedstawiający bukiet róż), celem umożliwienia zaspokojenia wierzytelności pieniężnych z tytułu zaległości podatkowych z odsetkami, kosztami upomnień i kosztami egzekucyjnymi, przysługujących mu wobec dłużnika J. K. na dzień 30 marca 2015r. w łącznej kwocie 740 859,20 zł oraz wobec dłużniczki E. K. w łącznej kwocie 37 548,80 zł. Jednocześnie powód wniósł o zasądzenie na rzecz Prokuratorii Generalnej RP kosztów postępowania.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenia kosztów postępowania na jej rzecz.

Pozwana zarzuciła, że powód nie wykazał, że dłużnicy nie posiadali innego majątku i działali z pokrzywdzeniem wierzycieli. Z ostrożności procesowej podniosła zarzut przedawnienia roszczeń. Podniosła, że poza nieruchomościami objętymi darowiznami dłużnicy posiadali majątek w wysokości około 400.000 zł oraz dochody, co pozwalało na zaspokojenie zobowiązań finansowych. Dodała, że podarowane jej rzeczy ruchome w całości zostały przeznaczone na jej utrzymanie, w tym studia w K. i nie jest już w ich posiadaniu. Wskazała, że powód może zaspokoić się z jej aktualnych dochodów.

Wyrokiem z dnia 31 maja 2017 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach:

- w punkcie 1 uznał za bezskuteczne w stosunku do powoda umowy darowizny nieruchomości zabudowanej położonej w (...) Gmina (...) przy ul. (...), objętej księgą wieczystą Sądu Rejonowego w (...) Nr (...), zawartą w dniu 7 kwietnia 2010r. przed notariuszem B. B. pod numerem Rep (...) (...) oraz umowy darowizny nieruchomości obejmującej działkę nr (...) położoną w (...), gmina (...), objętej księgą wieczystą Sądu Rejonowego w (...) Nr (...), zawartą w dniu 12 sierpnia 2010r. przed notariuszem B. B. pod numerem Rep (...) (...)w stosunku do:

a)  wierzytelności wobec dłużnika J. K. z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych ( (...)) za rok 2006 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych ( (...)) za rok 2007 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za marzec, kwiecień i maj 2008 rok stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za czerwiec, lipiec i październik 2008 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych ( (...)) za rok 2008 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od stycznia do kwietnia 2009 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych za okres od maja do lipca 2009 i wrzesień 2009 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od października do grudnia 2009 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych ( (...)) za rok 2009 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres styczeń, luty, marzec i maj 2010 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za czerwiec, lipiec i wrzesień 2010 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od października do grudnia 2010 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych ( (...)) za rok 2010 stwierdzonych tytułem wykonawczym Sm (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za styczeń, marzec, kwiecień, maj 2011 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od czerwca do września 2011 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od października do grudnia 2011 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych ( (...)) za rok 2011 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za styczeń, marzec, kwiecień, maj 2012 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od czerwca do września 2012 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od października do grudnia 2012 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych ( (...)) za rok 2012 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od stycznia do kwietnia 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym Sm (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od maja do sierpnia 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych ( (...)) za okres od września do grudnia 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych ( (...)) za rok 2013 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...);

a)  w stosunku w stosunku do wierzytelności wobec dłużniczki E. K. z tytułu: podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) za rok 2010 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od lipca do września 2011 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za listopad i grudzień 2011 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) za rok 2011 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od czerwca do września 2012 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od października do grudnia 2012 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) za rok 2012 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od lutego do maja 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od czerwca do września 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od października do grudnia 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) za rok 2013 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za okres od maja do lipca 2011 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za czerwiec 2012 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za sierpień 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za wrzesień 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za październik 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za listopad 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za grudzień 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za styczeń 2014 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za luty 2014 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...);

- w punkcie 2 wyroku uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda Skarbu Państwa - Naczelnika (...)Urzędu Skarbowego w (...) umowę darowizny zawartą dnia 12 sierpnia 2010 r. pomiędzy E. K. a M. K. dotyczącą ruchomości: a) gobelin haftowany XVIII-wieczny o rozmiarach 160cm/100 cm pod szkłem, b) komoda półokrągła XVIII-wieczna na czterech stożkowatych nóżkach o wymiarach blatu 93cm/45cm, wysokość 83 cm z trzema szufladami; c) fortepian firmy (...). W. w P., d) secesyjny salonik wiedeński składający się z dziewięciu elementów: szafka, sofa, 2 fotele, 4 krzesła, stolik, e) fotel XVIII-wieczny w kolorze czarnym, f) obraz – portret mężczyzny z 1886 roku autorstwa A. A., g) paleta malarska 74cm/56cm z dziesięcioma portretami, z końca XIX wieku, autorstwa A. A., h) obraz olejny na płótnie o rozmiarach 60cm/45cm z 1921 roku, autorstwa A. B., i) obraz olejny na płótnie z 1917 r. o wymiarach 28cm/36cm, autor nieznany, sygnowany inicjałami(...) - portret jeńca włoskiego, j) dwa obrazy olejne o tematyce sakralnej malowane na drewnie o wymiarach 12cm/16cm, k) dziesięć obrazów z 1919 r., autor S. P. – dziewięć przedstawiających pejzaże wiejskie, jeden przedstawiający bukiet róż,

w stosunku do wierzytelności wobec dłużniczki E. K. z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) za rok 2010 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od lipca do września 2011 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za listopad i grudzień 2011 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) za rok 2011 stwierdzonych tytułem wykonawczym Sm (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od czerwca do września 2012 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od października do grudnia 2012 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) za rok 2012 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od lutego do maja 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od czerwca do września 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) za okres od października do grudnia 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) za rok 2013 stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za okres od maja do lipca 2011 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za czerwiec 2012 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za sierpień 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za wrzesień 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za październik 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za listopad 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za grudzień 2013 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za styczeń 2014 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...); podatku od towarów i usług (VAT) za luty 2014 roku stwierdzonych tytułem wykonawczym (...);

- w punkcie 3 wyroku nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 33.000 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

- w punkcie 4 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powoda Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej RP kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że dłużnicy J. K. i E. K. są małżeństwem i pozostają w małżeńskiej wspólności ustawowej, każdy z nich prowadzi własną działalność gospodarczą. Dłużnicy nadal mieszkają w domu położonym w (...) Gmina (...) przy ul. (...). Dłużnicy z tytułu prowadzonych działalności przed 2010 r. borykali się z trudnościami w terminowym regulowaniu należności podatkowych, jak i innych zobowiązań. W latach 2008/2009 stracili wielu klientów dla świadczonych wspólnie usług poligraficznych, a ich wierzytelności były zajmowane. W październiku 2010 r. dłużnik J. K. wystąpił do Naczelnika(...) Urzędu Skarbowego w (...) o podanie stanu jego zadłużenia oraz o umorzenie jego zaległości podatkowych lub rozłożenia ich na raty, podnosząc, że z uwagi na narastające zaległości nie może na bieżąco regulować płatności. Wniosek ze względów formalnych pozostawiono bez rozpatrzenia. Przed złożeniem wniosku dłużnicy dokonali darowizn nieruchomości oraz ruchomości na rzecz córki - pozwanej. W dniu 7 kwietnia 2010 r. dłużnicy zawarli z pozwaną umowę darowizny nieruchomości zabudowanej położonej w (...) Gmina (...) przy ul. (...), składającej się z działek budowlanych o numerach (...), (...),(...), objętej księgą wieczystą Sądu Rejonowego w (...) Nr (...), przed notariuszem B. B. pod numerem Rep (...). W dniu 12 sierpnia 2010 r. dłużnicy zawarli z pozwaną umowę darowizny nieruchomości obejmującej działkę nr (...) położoną w (...), gmina (...), objętą księgą wieczystą Sądu Rejonowego w (...) Nr (...), przed notariuszem B. B. pod numerem Rep(...) (...). W dniu 12 sierpnia 2010 r. dłużniczka E. K. zawarła z pozwaną umowę darowizny ruchomości: a) gobelin haftowany XVIII-wieczny o rozmiarach 160cm/100 cm pod szkłem, b) komodę półokrągłą XVIII-wieczna na czterech stożkowatych nóżkach o wymiarach blatu 93cm/45cm, wysokość 83 cm z trzema szufladami, c) fortepian firmy (...). W. w P., d) secesyjny salonik wiedeński składający się z dziewięciu elementów: szafka, sofa, 2 fotele, 4 krzesła, stolik, e) fotel XVIII-wieczny w kolorze czarnym, f) obraz – portret mężczyzny, z 1886 roku autorstwa A. A., g) paletę malarską 74cm/56cm z dziesięcioma portretami, z końca XIX wieku, autorstwa A. A., h) obraz olejny na płótnie o rozmiarach 60cm/45cm z 1921 roku, autorstwa A. B., i) obraz olejny na płótnie z 1917 r. o wymiarach 28cm/36cm, autor nieznany, sygnowany inicjałami (...) - portret jeńca włoskiego, j) dwa obrazy olejne o tematyce sakralnej malowane na drewnie o wymiarach 12cm/16cm, k) dziesięć obrazów z 1919 r., autor S. P. – dziewięć przedstawiających pejzaże wiejskie, jeden przedstawiający bukiet róż.

Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Gliwicach W. S. w prowadzonych przeciwko dłużnikom sprawach egzekucyjnych nie ustalił żadnego majątku, z którego można by skutecznie prowadzić egzekucję i zaspokoić roszczenia. Komornik sądowy wskazał, że wobec dłużniczki E. K. prowadzonych jest 45 spraw egzekucyjnych, a wysokość jej zadłużenia na marzec 2015 r. wynosiła około 672.500 zł. W stosunku do dłużnika J. K. Komornik sądowy wskazał, że prowadzonych jest 26 spraw egzekucyjnych, a wysokość jego zadłużenia na lipiec 2014 r. wynosiła około 1.316.000 zł.

Decyzją z dnia 28 października 2016 r. Naczelnika (...)Urzędu Skarbowego rozłożono J. K. na raty zaległości podatkowe z tytułu liniowego podatku dochodowego za lata 2006-2014 w wysokości 907.198,49 zł, w tym należność główna 602.674,20 zł, odsetki 274.851,29 zł oraz opłata prolongacyjna 29.673,00 zł. Łączną kwotę rozłożono na raty w następujący sposób: 11 miesięcznych rat po 7.000 zł płatne do dnia 20. każdego miesiąca począwszy od 20 listopada 2015 r. Dwunasta rata tzw. balonowa z terminem płatności 20 października 2016 r. obejmowała pozostałą część należności za 2006 r. oraz zaległość za kolejnych 8 lat. Z powyższego układu ratalnego dłużnik J. K. nie wywiązał się wpłacając tylko w części każdą ratę ustaloną przywołaną decyzją. W stosunku do czterech rat nie dokonał żadnej wpłaty. Na dzień 31 października 2016 r. zaległość z tytułu niewykonania układu ratalnego wynosi 19.003,78 zł oraz rata balonowa. W dniu 20 października 2016 r. J. K. złożył wniosek o zmianę decyzji z dnia 23 października 2015 r. poprzez rozłożenie na dalsze raty dwunastej tzw. balonowej raty. Postępowanie w tym przedmiocie jest aktualnie zawieszone podobnie, jak administracyjne postępowanie egzekucyjne przeciwko J. K. (k. 606).

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 19 maja 2017 r. E. K. oraz J. K. zostali skazani za czyny z art. 300 § 2 k.k. w związku z art. 12 k.k. w ten sposób, że działając wspólnie i w porozumieniu czynem ciągłym w celu udaremnienia orzeczenia organu państwowego uszczuplili zaspokojenie swojego wierzyciela – Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego w(...)przez to, że darowali córce M. K. nieruchomość położoną w (...) przy ul. (...) oraz nieruchomość położoną w (...) gmina (...), dokonując uszczuplenia o łącznej wartości 660.000 zł, a nadto E. K. dnia 12 sierpnia 2010 r. darowała córce ruchomości dokonując uszczuplenia o łącznej wartości 20.000 zł.

Pozwana dokonała dalszej sprzedaży ruchomości na rzecz kuzynki dłużniczki mieszkającej K. E. G.. Dnia 15 listopada 2010 r. sprzedała gobelin haftowany XVIII-wieczny o rozmiarach 160 cm/100 cm pod szkłem oraz fotel XVIII-wieczny w kolorze czarnym za łączną cenę 1.500 zł. Następnie dnia 10 października 2011 r. sprzedała kuzynce matki obraz – portret mężczyzny (E. J.) z 1886 roku autorstwa A. A. za cenę 1.000 zł oraz obraz autorstwa S. P. z 1919 r. martwa natura o tematyce „bukiet róż w wazonie” z dedykacją za kwotę 300 zł, łącznie 1.300 zł. Ostania umowa sprzedaży pomiędzy pozwaną a E. G. została zawarta w lutym 2012 r. i na mocy tej umowy krewna dłużniczki nabyła obraz olejny na płótnie o rozmiarach 60 cm/45 cm z 1921 roku, autorstwa A. B. o tematyce „scena wiejska z koniem” (700 zł) oraz paletę malarską 74 cm/56 cm z dziesięcioma portretami, z końca XIX wieku, autorstwa A. A. (1.000 zł), łącznie za cenę 1.700 zł.

Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że powód wykazał określone w przepisach art. 527 § 1 k.c., art. 527 § 2 k.c., art. 527 § 3 k.c., art. 528 k.c., art. 530 k.c. przesłanki uznania za bezskuteczne wobec niego dwóch umów darowizny nieruchomości z dnia 7 kwietnia 2010 r. oraz z dnia 12 sierpnia 2010 r. zawartych pomiędzy dłużnikami J. i E. K. a pozwaną, a także umowy darowizny ruchomości z dnia 12 sierpnia 2010 r. zawartej pomiędzy dłużniczką E. K. a pozwaną.

W ocenie Sądu Okręgowego, powód wykazał przysługujące mu względem dłużników E. oraz J. K. wierzytelności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z tytułu odsetek za zwłokę od nieregulowanych w terminie zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych, stwierdzone tytułami wykonawczymi, których wysokość na dzień 30 marca 2015 r. wobec dłużnika J. K. wynosiła 740.859,20 zł, a wobec dłużniczki E. K. 37.548,80 zł. Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości, że dokonanie czynności z dnia 7 kwietnia 2010 r. oraz z dnia 12 sierpnia 2010 r. spowodowało powiększenie stanu niewypłacalności dłużników oraz niemożność zaspokojenia powoda, jak i innych wierzycieli. Wskutek tych czynności córka dłużników – pozwana uzyskała korzyść majątkową powiększając pod tytułem darmym swój majątek o nieruchomości, których wartość została określona na kwotę 640.000 zł, a także o ruchomości, których wartość określono na kwotę 20.000 zł. W ocenie Sądu Okręgowego, stan majątku dłużników przed dniem 7 kwietnia 2010 r. wskazywał na możliwość zaspokojenia znacznej części, jeśli nie całości, chronionych wierzytelności. Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości, że dłużnicy E. i J. K. działali ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli w zakresie wierzytelności istniejących w dacie dokonania spornej czynności prawnej, co potwierdza treść pisma z dnia 15 października 2010 r., w którym zwracali się o zastosowanie ulgi podatkowej wskazując na narastające zadłużenie (k. 168), zeznania dłużniczki, w których wskazuje na kryzys w działalności w latach 2008-2009 (k. 261). Zdaniem Sądu Okręgowego, darowizna jedynych istotnych składników majątku w sytuacji niewywiązywania się z już istniejących zobowiązań podatkowych i kontynuacji przez dłużników prowadzenia działalności generującej kolejne zobowiązania pozwala przypisać dłużnikom zamiar pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli w rozumieniu art. 530 k.c. Sąd Okręgowy wskazał, że nie ustała przesłanka pokrzywdzenia wierzyciela, ponieważ do czasu zamknięcia rozprawy wierzytelności wynikające z tytułów wykonawczych nie zostały zaspokojone, a sytuacja majątkowa dłużników ulega wyłącznie pogorszeniu. Jednocześnie zwrócił uwagę, że dłużnik J. K. nie wywiązał się z układu ratalnego wpłacając jedynie w części każdą ratę ustaloną decyzją z dnia 23 października 2016 r. (k. 472). Sąd Okręgowy uznał, że pozwana posiada legitymację bierną odnośnie zbytych przez nią ruchomości.

Sąd Okręgowy za niewykazane uznał twierdzenia pozwanej, że dłużnicy dysponują i dysponowali innym majątkiem, z którego powód mógł się zaspokoić, jak również twierdzenia dotyczące wygaśnięcia części wierzytelności.

Sąd Okręgowy o kosztach postępowania orzekł na podstawie art.98 § 1 k.p.c. obciążając nimi pozwaną jako stronę przygrywającą.

Apelację od powyższego wyroku w całości złożyła pozwana, która domagała się jego zmiany poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych za obie instancje.

Pozwana zarzuciła naruszenie:

1)  przepisów prawa materialnego, tj.:

a) art. 527 § 1, § 2 i § 3 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a to:

- uznanie, że zawierając umowę darowizny dłużnicy E. i J. K. działali ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, jak również poprzez uznanie, że w zaistniałych okolicznościach faktycznych na skutek zawarcia umowy darowizny doszło do niewypłacalności dłużników, a egzekucja prowadzona wobec dłużników okazała się bezskuteczna, podczas gdy powód mógł dochodzić zaspokojenia przysługujących mu wierzytelności z innego majątku należącego do dłużników;

- ustalenie niewypłacalności dłużników bądź stopnia tej niewypłacalności bez uprzedniego dokładnego ustalenia i wskazania w wyroku tytułu wykonawczego i wysokości wierzytelności z niego wynikającej na dzień dokonania darowizny i na dzień wydania orzeczenia;

- przyjęcie, że dłużniczka E. K. działała w dniu dokonania darowizny z pokrzywdzeniem wierzycieli przy braku ustalenia wysokości posiadanego przez nią na ten dzień długu (w materiale dowodowym różne kwoty 8.000 zł lub 4.000 zł podane przez powoda), jak też sprzecznie z materiałem dowodowym i twierdzeniami samego powoda, który już w pozwie wskazał, że egzekucja tego długu była skuteczna;

- uznanie, że pozwana wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, pomimo wykazania przez pozwaną, że mimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli i oparcie się w tym zakresie na domniemaniu wynikającym z przepisów z pominięciem dowodów powołanych przez pozwaną;

b)  art. 530 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a to:

- ustalenie niewypłacalności dłużników E. i J. K. bądź stopnia tej niewypłacalności bez uprzedniego dokładnego ustalenia tytułu i wysokości wierzytelności przyszłych z niej wynikających na dzień jej powstania i na dzień wydania orzeczenia;

- uznanie, że celem czynności było spowodowanie niewypłacalności i uniemożliwienie uzyskania zaspokojenia przyszłego wierzyciela oraz niedokonanie rozróżnienia przesłanek z art. 527 k.c. i art. 530 k.c. i wskazanie jedynie łącznej sumy wszystkich wierzytelności posiadanych przez dłużników wobec powoda na dzień złożenia pozwu;

2)  przepisów postępowania, tj.:

a) art. 233 § 1 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c., art. 217 § 2 k.p.c. poprzez niewypełnienie dyspozycji tych przepisów, przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na dokonaniu tej oceny z całkowitym pominięciem części dowodów, sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a to poprzez:

- przyjęcie, że pozwana wiedziała, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, pominięcie i nie ustosunkowanie się do dowodów powołanych przez pozwaną na okoliczność, że mimo stosunku bliskości z dłużnikiem pozwana nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli, oparcie się przez Sąd w tym zakresie na domniemaniu wynikającym z przepisów;

- stwierdzenie, że powód udowodnił roszczenie, pominięcie zgłaszanych dowodów, w tym dowodów na okoliczność posiadanego majątku przez dłużników E. i J. K. oraz całkowite pominięcie analizy tych dowodów i brak odniesienia się do ich treści;

- przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, zasad logicznego rozumowania i reguł płynących z doświadczenia życiowego przy dokonywanej ocenie rzetelności i wartości dowodowej, w tym dowodów z dokumentów na istnienie majątku dłużników E. i J. K. wystarczających na zaspokojenie istniejących wierzytelności powoda w chwili dokonywania darowizny i zeznań świadków, dających podstawę uznania, że na moment orzekania na skutek zawarcia umowy darowizny nie doszło do niewypłacalności dłużników w wyższym stopniu aniżeli przed dokonaniem tej czynności, co potwierdza materiał dowodowy w tym późniejsze czynności powoda, a które to Sąd pomija;

- przyjęcie przez Sąd sprzecznie z zebranym materiałem dowodowym, że czynności egzekucyjne prowadzone wobec każdego z małżonków okazały się bezskuteczne, podczas gdy wobec E. K. czynności te co do posiadanego przez nią długu na dzień dokonania darowizny okazały się skuteczne (co wynika z pozwu) jak też należności z poszczególnych wierzytelności były skutecznie ściągane oraz wobec skutecznie prowadzonej dalszej egzekucji w tym na podstawie Decyzji z dnia 23 października 2016 r. o rozłożeniu należności na raty;

- przyjęcie przez Sąd, sprzecznie z zebranym materiałem dowodowym, że czynności egzekucyjne prowadzone wobec każdego z małżonków okazały się bezskuteczne w sytuacji, gdy powód nie złożył wniosku i nie prowadził w ogóle egzekucji z majątku dłużników wykazanego przez nich w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą;

- błędne ustalenie kwot rat spłacanych przez dłużników, wynikających z ugody zawartej z powodem, w sytuacji gdy z materiału dowodowego wynika, że dłużnicy spłacali 8 rat w pełnej wysokości i tylko jedną w niepełnej, a dwie niezapłacone w terminie zapłacili ratą uzupełniającą w kwocie 15.000 zł;

- nieuzasadnione i nie poparte materiałem dowodowym przyjęcie, że pozwana nigdy nie zamieszkała w darowanej nieruchomości, podczas gdy pozwana mieszkała tam stale również po dokonaniu darowizny, mieszkała dwa lata studiując, a do pracy za granicę wyjechała dopiero w 2015 r.;

- dowolną i wybiórczą ocenę dowodów w zakresie prowadzonego postępowania karnego wobec dłużników poprzez powołanie się przez Sąd na nieprawomocny wyrok zaskarżony apelacją w sprawie o sygn. IX K 1064/16, a pominięcie prawomocnego postanowienia o umorzeniu śledztwa z dnia 14 lipca 2016 r., sygn. I RSD 518/15 w sprawie PR 1 Ds. 448.2016 oraz brak uzasadnienia swojego stanowiska w tej kwestii;

- uznanie sprzecznie z zebranym materiałem dowodowym, że dłużnicy na skutek dokonania darowizny wyzbyli się jedynych istotnych składników majątku oraz, że ma to istotny wpływ na ocenę ich działania jako przyszłych dłużników w sytuacji, gdy z materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że powód już w pozwie powołał dowody na istnienie innego majątku poza darowanym, a pozwana już w odpowiedzi na pozew i w następnych pismach wskazała dowody na istnienie innego majątku dłużników poza darowanym (m.in. informacja o posiadanym majątku z dnia 22 kwietnia 2010 r. wraz z fakturami dokumentującymi posiadane składniki majątku);

- przyjęcie sprzecznie z materiałem dowodowym, że pozwana nie kwestionowała przedstawionych tytułów wykonawczych w sytuacji, gdy pozwana takie zastrzeżenia składała (w tym prawidłowości tytułów dotyczących odsetek) między innymi już w odpowiedzi na pozew oraz w piśmie z dnia 19 maja 2016 r. i w piśmie z dnia 12 września 2016 r. oraz brak uzasadnienia stanowiska Sądu w tej kwestii;

- niewyjaśnienie sprzeczności wynikających z materiału dowodowego co do wysokości zadłużenia E. i J. K. na dzień dokonania darowizny w sytuacji, gdy z przedłożonego dokumentu, a to postanowienia o umorzeniu śledztwa z dnia 14 lipca 2016 r. (RSD 518/15 i PR 1 Ds448.2016) wynikały inne kwoty niż to Sąd przyjął w uzasadnieniu;

b)  art. 316 § 1 k.p.c. poprzez oparcie zapadłego rozstrzygnięcia bez uwzględnienia wszystkich okoliczności istotnych w chwili orzekania, a mających istotne znaczenie dla prawidłowego rozpatrzenia niniejszej sprawy, w tym również spłat ratalnych dokonywanych przez dłużnika J. K.;

c)  art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 527 § 1 k.c. poprzez brak określenia kwoty wierzytelności powoda, która ma być chroniona skargą, co stanowi wartość przedmiotu sporu;

d)  art. 234 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie mimo zgłoszonych przez pozwaną dowodów w tym zakresie i brak uzasadnienia stanowiska Sądu w tej kwestii;

e)  art. 230 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy powód nie kwestionował faktu posiadania majątku dłużników wskazanego dowodami zgłoszonymi w postępowaniu,

a w konsekwencji wymienionych naruszeń błędne ustalenie stanu faktycznego będącego podstawą wydanego orzeczenia, brak uzasadnienia swojego stanowiska oraz podania przyczyn, dla których dowody uznał za wiarygodne lub odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postepowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej nie odniosła zamierzonego skutku.

Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego jest prawidłowe. Przed zbadaniem zastosowanych przesłanek skargi pauliańskiej należało rozważyć ewentualny wpływ wydania prawomocnego wyroku skazującego dłużnika J. K. za przestępstwo z art. 300 § 2 k.c. w zw. z art. 12 k.k.

Jak wskazał Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 19 maja 2017 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach E. K. oraz J. K. zostali skazani za czyny z art. 300 § 2 k.k. w związku z art. 12 k.k. dokonane w ten sposób, że działając wspólnie i w porozumieniu czynem ciągłym w celu udaremnienia orzeczenia organu państwowego uszczuplili zaspokojenie swojego wierzyciela – Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego w (...) przez to, że darowali córce M. K. nieruchomość położoną w (...)przy ul. (...) oraz nieruchomość położoną w (...) gmina (...), dokonując uszczuplenia o łącznej wartości 660.000 zł, a nadto E. K. dnia 12 sierpnia 2010 r. darowała córce ruchomości dokonując uszczuplenia o łącznej wartości 20.000 zł. Apelująca pozwana podniosła, że wyrok ten został zaskarżony. W wyniku rozpoznania apelacji Sąd Okręgowy w Gliwicach z dnia 19 maja 2017 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że z opisu czynu wyeliminował ustalenie, iż oskarżony działał wspólnie i w porozumieniu z E. K. i ustalił, że łączna kwota uszczuplenia wyniosła 120.530 zł, a oskarżoną E. K. uniewinnił od popełnienia zarzuconego jej czynu.

Treścią wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 19 maja 2017 r. Sądy rozpoznające niniejszą sprawę są związane z mocy art. 11 k.p.c. Oznacza to, że należy przyjąć, iż dłużnik J. K. został prawomocnie skazany na podstawie art. 300 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. za to, że czynem ciągłym udaremnił wykonanie orzeczenia organu państwowego poprzez darowanie pozwanej dwóch nieruchomości, jednej położonej w (...) przy ul. (...), drugiej położonej w (...), gmina (...), czym uszczuplił zaspokojenie swojego wierzyciela – Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego na kwotę 120.530 zł (łączna kwota należności wynikająca z wystawionych na dzień darowizny tytułów wykonawczych).

Przestępstwo z art. 300 § 2 k.k. jest przestępstwem kierunkowym i skutkowym, co z kolei przekłada się na stwierdzenie, również z punktu widzenia prawa cywilnego, że czynności prawne w postaci darowania nieruchomości pozwanej, które są objęte skargą pauliańską, zostały dokonane w celu dokonania przestępstwa. Rodzi to potrzebę rozpoznania kwestii nieważności czynności prawnych w świetle art. 58 k.c., których spór dotyczy, gdyż ewentualna nieważność czynności prawnych musi być brana pod uwagę przez sąd cywilny z urzędu. Z punktu widzenia art. 58 k.c. okoliczność, iż jedynie jeden z darczyńców dopuścił się popełnienia przestępstwa przy dokonywaniu czynności jest nieistotna, skoro darowany przedmiot wchodził do majątku wspólnego małżonków, a drugim darczyńcą był ów współmałżonek. Jak wynika z niekwestionowanego ustalenia Sądu Okręgowego obie nieruchomości, które były przedmiotem darowizny, wchodziły w skład wspólności majątkowej małżeńskiej, a darowiznę na rzecz pozwanej czynili oboje małżonkowie.

W wyroku z dnia 28 października 2005 r. (sygn. akt II CK 174/05) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że czynność prawna podjęta w celu przestępczym jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.). Twierdzenie to jednak powinno zostać uzupełnione o inną wypowiedź Sądu Najwyższego (sygn. akt II CSK 101/05), że funkcja art. 58 k.c. polega natomiast na tym, aby zapobiegać powstawaniu stosunków prawnych przez system prawny zakazanych. Wspomniane zakazy lub nakazy mogą wynikać z norm rangi ustawowej każdej z gałęzi prawa, także z norm prawa karnego, choć w razie ich naruszenia stosuje się w zasadzie właściwe dla nich sankcje określone w prawie karnym. Jeżeli jednak cel konkretnej normy wskazuje na to, że ma ona zapobiegać ukształtowaniu stosunku cywilnoprawnego, sprzecznego z nią, wówczas trzeba przyjąć, że przepis art. 58 § 1 k.c. znajduje zastosowanie, ponieważ działania zakazane normami prawa karnego nie mogą być przedmiotem ważnych zobowiązań podejmowanych w czynnościach cywilnoprawnych. Natomiast normy prawa karnego, które odnoszą się do czynności prawnych nie w celu zapobieżenia powstawaniu określonych stosunków cywilnoprawnych, wywołują jedynie sankcje określone we właściwych dla nich przepisach prawa karnego.

W przypadku zawarcia umowy w celu udaremnienia wykonania tytułu wykonawczego i tym samym pokrzywdzenia wierzyciela możliwe jest uznanie takiej umowy za nieważną jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Za ocenę taką muszą zatem przemawiać szczególne okoliczności. Wzgląd na ochronę interesów osób trzecich może uzasadniać uznanie czynności prawnej za nieważną z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, za taką oceną muszą jednak przemawiać szczególne okoliczności, leżące poza zakresem działania przepisu art. 527 k.c. W razie dokonania takiej czynności pokrzywdzony wierzyciel powinien zatem skorzystać z przystosowanej do takiego celu instytucji skargi pauliańskiej. Dopiero w razie wystąpienia innych, szczególnych okoliczności wzgląd na ochronę interesów osoby trzeciej może stanowić podstawę do uznania czynności prawnej za nieważną z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Takich szczególnych okoliczności powód zawiadomiony o zapadłym prawomocnym wyroku jednak w niniejszej sprawie nie wykazał; powoływał się jedynie na przesłanki określone art. 527 k.c. Wybór środków ochrony prawnej własnych interesów majątkowych uprawnionego należy do tego podmiotu, a rolą sądu jest jedynie weryfikacja skuteczności prawnej dokonanego wyboru.

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uznania umów darowizny nieruchomości za nieważne w świetle art. 58 k.c. z urzędu i rozpoznał żądanie pozwu na podstawie art. 527 i n. k.c. Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, iż zostały spełnione przesłanki z art. 527 i n. k.c.

Poczynione w toku postępowania ustalenia faktyczne prawne należało uznać za prawidłowe, dlatego też Sąd Apelacyjny uznaje je za własne.

Oceniając wiarygodność przeprowadzonych dowodów Sąd Okręgowy nie przekroczył granic swobodnej oceny dowodów określonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c. Za chybione należało uznać zarzuty apelującego dotyczące prawidłowości poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 czerwca 1999r. (sygn. akt II UKN 685/98) ramy swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Błąd w ustaleniach faktycznych następuje, gdy zachodzi dysharmonia pomiędzy materiałem zgromadzonym w sprawie a konkluzją, do której dochodzi sąd na skutek przeinaczenia dowodu oraz wszelkich wypadków wadliwości wynikających z naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten byłby naruszony, gdy ocena materiału dowodowego koliduje z zasadami doświadczenia życiowego lub regułami logicznego wnioskowania. Tak rozumianego zarzutu sprzeczności ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego Sądowi pierwszej instancji w niniejszej sprawie skutecznie zarzucić nie można.

Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2001 r., sygn. akt IV CKN 970/00; z dnia 12 kwietnia 2001 r., sygn. akt II CKN 588/99; z dnia 10 stycznia 2002 r., sygn. akt II CKN 572/99).

Sąd Okręgowy nie dopuścił się naruszenia art. 187 k.p.c., gdyż przepis ten nie jest skierowany do organu rozstrzygającego. W rzeczywistości chodzi o zarzut naruszenia art. 527 k.c. i zakres opisu wierzytelności chronionej. Nie ulega wątpliwości, że wymóg określenia wierzytelności chronionej pod względem przedmiotowym wymaga szczegółowego opisu tej wierzytelności, także pod względem jej wysokości, ale ma to związek ze wskazaniem, czy cała czynność prawna czy tylko w części zostaje uznana za bezskuteczną. W tym przypadku wierzytelności chronione wymienione w sentencji zaskarżonego wyroku przewyższają wartość czynności prawnych, które zostały uznane za bezskuteczne. Jak zostało ustalone, wartość zaległości obu dłużników na dzień 30 marca 2015 r. wynosiła 778.408 zł (k. 436-438 i k. 19-162), a wartość przedmiotów darowizny 660.000 zł. Sąd Okręgowy wymienił tytuły wykonawcze, których ochrony poszukuje strona powoda, podał ich numer oraz rodzaj należności. Identyfikacja zatem tytułu wykonawczego, który ma podlegać ochronie, jest dokładna i dotyczy całej wierzytelności takim tytułem objętym. Wierzytelności powoda jest wykazana objętym tytułem egzekucyjnym, który zawiera wszystkie niezbędne do identyfikacji wierzytelności dane.

Wartość sumy wierzytelności chronionych (zarówno istniejących w chwili zawierania zaskarżonych czynności prawnych, jak i przyszłych) wynika z treści tych tytułów, która strona powodowa przedstawiła do akt sprawy (k. 19-162), do którego sporządzono wyliczenie wraz z odsetkami na dzień 30 marca 2015 r. (k. 436-438). Odsetki te stale narastają.

Słusznie podkreśla powód, iż tytuły wykonawcze wyszczególniające zadłużenie stanowią w pojęciu prawa procesowego cywilnego dokumenty urzędowe, które stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo poświadczone (art. 244 § 1 k.p.c.). A zatem strona, która zaprzecza prawdziwości takiego dokumentu albo twierdzi, że są niezgodne z prawdą, powinna te okoliczności udowodnić (art. 252 k.p.c.). Ciężar dowodu zatem, że wierzytelności chronione nie istnieją, są przedawnione lub spłacone leży pod stronie pozwanej, która temu nie sprostała. Nie wystarczy tu bowiem podniesienie samych zastrzeżeń co do prawidłowości naliczenia odsetek.

Co więcej, w decyzji Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego w (...) z dnia 23 października 2015 r. (k. 371), na którą powołuje się skarżąca, wymienione zostały tytuły wykonawcze objęte pozwem zapadłe wobec dłużnika J. K., a łączna kwota rat, na które zaległości podatkowe zostały rozłożone, i po obniżeniu wartości odsetek wyniosła 907.198,49 zł. Wynika z tego niezbicie, że zaległości podatkowe dłużnika rosły na przestrzeni lat i nawet przyjmując wpłaty, na które powołuje się skarżąca (9 rat po 7.000 zł i 15.000 zł) obniża zaległość wyliczoną na październik 2015 r. o kwotę 78.000 zł, co nadal przewyższa wartość przedmiotów darowizny. Tej decyzji administracyjnej dłużnik nie kwestionował. Sąd Najwyższy wielokrotnie wyrażał pogląd, że sąd w postępowaniu cywilnym nie jest uprawniony do kwestionowania decyzji administracyjnej, w szczególności pod względem jej merytorycznej zasadności, i jest nią związany także wówczas, gdy w ocenie sądu decyzja jest wadliwa (por. orzeczenia z dnia 27 września 1991 r., sygn. akt III CZP 90/91; z dnia 9 listopada 1994 r., sygn. akt III CRN 36/94; z dnia 24 maja 1996 r., sygn. akt I CRN 67/96; z dnia 30 czerwca 2000 r., sygn. akt III CKN 268/00; z dnia 16 maja 2002 r., sygn. akt IV CKN 1071/00; z dnia 12 marca 2004 r., sygn. akt II CK 47/03; z dnia 28 lipca 2004 r., sygn. akt III CK 296/03; z dnia 19 listopada 2004 r., sygn. akt V CK 251/04; z dnia 30 stycznia 2007 r., sygn. akt IV CSK 350/06; uchwała składu 7 sędziów z dnia 9 października 2007 r., sygn. akt III CZP 46/07). Sąd w postępowaniu cywilnym musi uwzględniać stan prawny wynikający z decyzji administracyjnej, gdyż materia poddana przez ustawodawcę rozpoznaniu organom administracji pozostaje poza kompetencjami sądu w postępowaniu cywilnym, który jest związany nawet wadliwą decyzją administracyjną, to jest ma obowiązek uwzględnienia stanu prawnego wynikającego z decyzji administracyjnej, który odnosi się do stosunków poddanych przez ustawodawcę uregulowaniu na drodze postępowania administracyjnego. Jest to następstwem rozróżnienia drogi sądowej i administracyjnej (art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c, art. 16 i art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. oraz art. 7 i art. 10 Konstytucji).

Nie ma zatem żadnej wątpliwości, iż powodowi przysługują wierzytelności wynikające z tytułu podatku, których obowiązek opłacania wynika z przepisów prawa, a których ochrony żąda strona powodowa. Tytuł wykonawczy natomiast potwierdza, że wierzytelność istnieje i, że jest wymagalna. Zwrócić bowiem należy uwagę, że zobowiązania publicznoprawne powstają z mocy prawa na skutek zaistnienia zdarzeń, z którymi wiąże się obowiązek uiszczenia opłaty publicznoprawnej. Wydanie przez uprawniony organ tytułu wykonawczego jedynie stwierdza ten obowiązek i brak jego realizacji, a jednocześnie jest podstawą wszczęcia przymusowej drogi ich dochodzenia od dłużnika.

Bez znaczenia dla oceny poprawności rozstrzygnięcia sporu pozostają natomiast kwestie sposobu wyliczenia wartości przedmiotu sporu, która to instytucja procesowa służy jedynie do określenia właściwości rzeczowej sądu, czy wysokości opłat sądowych lub innych. Nawet błędne określenie wartości przedmiotu sporu nie wpływa na prawidłowość ostatecznego rozstrzygnięcia, choć zaznaczyć należy, że w tym przypadku wartość ta została wskazana prawidłowo jako suma wartości poszczególnych nieruchomości i ruchomości będących przedmiotem zaskarżonych czynności prawnych, a jako kwota niższa niż łączna kwota zadłużenia obu darczyńców, stanowiła wartość przedmiotu sporu.

Nie ulegało też wątpliwości Sądów, że wskutek dokonanych trzech darowizn dłużnicy stali się niewypłacalni, co spowodowało pokrzywdzenie powodowego wierzyciela. J. K. w marcu 2010 r. zalegał z zapłatą podatku od 2003 r. na łączną kwotę 378.000 zł (k. 10-12, k. 492), a dłużniczka E. K. zalegała 37.548,80 zł (k. 15-17). Darowizny nieruchomości miały miejsce w dniu 7 kwietnia 2010 r. i 12 sierpnia 2010 r., darowizna wartościowych ruchomości również dnia 12 sierpnia 2010 r. Do dnia pierwszej czynności prawnych niespłacone pozostawały wystawione już tytuły wykonawcze nr (...), (...), (...), (...) na łączną kwotę 120.530 zł, a do dnia drugiej i trzeciej czynności już na łączną kwotę 233.719,80 zł (kolejne tytuły z lipca 2010 r. – k. 43, 48, 53, 57). Ponownie podkreślić jednak należy, że wierzytelności podatkowe powstawały nie z chwilą wystawienia tytułu wykonawczego, ale z chwilą powstania zdarzenia, które obowiązek podatkowy rodziło. Zadłużenie J. K. było zatem wyższe niż to w wymienionych tytułach wykonawczych. Już przed dokonaniem zaskarżonych czynności powodowy wierzyciel wszczynał przeciwko dłużnikowi postępowania egzekucyjne (od 2004 r.), a obaj dłużnicy jako wspólnicy spółki cywilnej występowali o rozłożenie należności na raty. Taka decyzja administracyjna zapadła w czerwcu 2010 r. (k. 489 i n akt). We wniosku o rozłożenie należności na raty dłużnicy wskazali, że z problemami finansowymi borykali się od 2003 r., wtedy też utracili płynność finansową i obciążenia przesunęli na lata 2006-2007. Posiadali w tym czasie zadłużenia komornicze. Jednak zostali zakwalifikowani do pomocy publicznej i zaznaczono, iż w trakcie postępowania o raty uregulowała część zaległości podatkowych. Na rok dokonywania darowizn dłużnicy choć posiadali zadłużenie, to jednak nie byli jeszcze niewypłacalni. Nadal wartość majątku, a przede wszystkim wartość darowanych nieruchomości, przewyższała wysokość zadłużenia podatkowego i wobec nieruchomości nie były prowadzone żadne postępowania egzekucyjne. Wyzbycie się tego majątku pozbawiło jednak powodowego wierzyciela możliwości egzekucji.

Gdyby dłużnicy nie darowali jedynych wartościowych przedmiotów majątkowych to powodowy wierzyciel mógł się zaspokoić w drodze egzekucji. W tym się wyraża związek przyczynowy pomiędzy działaniem dłużników a pokrzywdzeniem powodowego wierzyciela. Skarżąca powołuje się na okoliczność, iż dłużnicy posiadali (i nadal posiadają) majątek w postaci maszyn i urządzeń, czego Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę. Pozwana jednak nie wykazała, iż maszyny do chwili obecnej są posiadaniu dłużników oraz, jaka jest ich obecna wartość. Maszyny zostały zakupione w przeważającej części w 2004 r., a także w 2005 r. na łączną w tamtym momencie wartość 241.398,96 zł (k. 247 – 250). Były używane do produkcji. Jednak najpóźniej w czerwcu 2010 r. maszyny te zostały zajęte w egzekucji, co wynikało z decyzji administracyjnej z dnia 4 czerwca 2010 r. Wartość maszyn wraz z samochodem osobowym R. (...) dłużnicy ocenili na 323.000 zł, co już nie pokrywało ogólnej wartości zadłużenia określonej na marzec 2010 r. (378.000 zł), a zaległości stale narastały.

Ewidentnie zatem zaskarżone czynności darowizny zostały dokonane w chwili istnienia istotnych zaległości podatkowych dłużników, ale na dzień dokonania tych darowizn majątek dłużników nadal pozwalał na zaspokojenie powodowego wierzyciela. Bez znaczenia natomiast pozostaje, jaka część tego zadłużenia została przypisana konkretnemu małżonkowi. Nawet, gdyby tytuły wykonawcze zostały wystawione wyłącznie na dłużnika J. K., to wobec faktu, iż małżonkowie pozostawali we wspólności majątkowej małżeńskiej, wierzyciel miałby możliwość się zaspokoić z majątku wspólnego małżonków prowadzących wszak wspólną działalność gospodarczą w ramach spółki cywilnej. Jeżeli jeden z małżonków posiada zadłużenie, to czynność prawna dokonana przez niego wraz z małżonkiem dotycząca majątku wchodzącego w skład wspólności ustawowej, może zostać w całości zaskarżona skargą pauliańską przez tego wierzyciela na podstawie art. 527 i n. k.c.

Dłużnicy działali ze świadomością pokrzywdzenia powodowego wierzyciela. Do stwierdzenia takiej świadomości jest wystarczające stwierdzenie przewidywanie takie sytuacji, nie musi wystąpić bezpośredni zamiar. Jak już wspomniano dłużnicy mieli trudności finansowe od 2003 r., posiadali zajęcia komornicze i wystawiono tytuły wykonawcze, nie płacili też na bieżąco zobowiązań podatkowych, składali wnioski o rozłożenie należności na raty powołując się na utratę płynności finansowej. Wysokość zadłużenia publicznego łącznie przewyższała wartość maszyn i urządzeń, do zaspokojenia potrzebny byłby inny majątek niż tylko środki produkcji. Tuż po dokonaniu zaskarżonych czynności prawnych w dniu 15 października 2010 r. J. K. wystąpił ponownie do powoda o umorzenie zadłużenia ewentualnie jego rozłożenie na raty, a także o zawieszenie postępowania egzekucyjnego. Powołał się również na inne zadłużenia: za czynsz, energie elektryczną, gaz, oraz narastające zaległości, które nie mógł na bieżąco regulować.

W oświadczeniach o stanie majątku z 8 grudnia 2008 r., 17 lutego 2009 r., 13 października 2009 r. nadal wskazywał, że posiadał wraz z żoną dom i działkę, ale już w oświadczeniach z 27 sierpnia 2012 r. i 29 stycznia 2015 r. wskazywał, że nie posiada żadnego majątku, a zamieszkuje w domu należącym do córki (obdarowanej).

Niewypłacalność pozostawała nadal po dokonaniu zaskarżonych czynności. Z zaświadczenia z banku wynikało, że dłużniczka w lutym 2015 r. nie posiadała środków pieniężnych, a jednocześnie toczyło się pięć innych egzekucji (k. 171), o czym świadczą również potrącenia ze świadczeń wypłacanych dłużniczce przez ZUS (k. 172). Z informacji Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Gliwicach z marca 2015 r. wynika, że przeciwko dłużniczce E. K. prowadzonych było jednocześnie 45 spraw egzekucyjnych na łączną kwotę 672,5 tys. zł, nie zdołano ustalić żadnego majątku, z którego można by przeprowadzić skuteczną egzekucję, a dotychczasowe zajęcia okazały się bezskuteczne. Przeczy to twierdzeniom apelującej, że dłużnicy nadal posiadają majątek, aby powodowy wierzyciel mógł dokonać skutecznego zaspokojenia. Te same informacje były przekazywane o toczonych egzekucjach na podstawie tytułów wystawionych przeciwko dłużnikowi J. K.. W lipcu 2014 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Gliwicach powiadomił powodowego wierzyciela, że postępowanie egzekucyjne pozostaje bezskuteczne, nie ustalono żadnych składników majątkowych, przeciwko dłużnikowi było prowadzonych 26 postępowań egzekucyjnych na łączną kwotę 1,316 mln zł. Nie odniosły rezultatu wnioski o nakazanie wyjawienia majątku. W tym czasie dłużnicy nadal nie spłacali zaległości podatkowych lub spłacali je w nieznacznym zakresie i narastały bieżące zaległości (k. 472).

Do tego dochodzą okoliczności towarzyszące zawarciu zaskarżonych czynności prawnych. Faktem jest, iż w chwili dokonywania darowizny domu mieszkalnego w (...) (kwiecień 2010 r.) pozwana nie zamieszkiwała już z rodzicami, gdyż studiowała w K.. Świadek E. K. podała, że studia pozwana zakończyła w 2011 r. potem krótko zamieszkała z rodzicami. W latach 2011 – 2015 pozwana wyjeżdżała często za granicę, gdyż odbywała tam staże, a w 2025 r. wyjechała na stałe do Wielkiej Brytanii, gdzie przebywa do chwili obecnej. W domu na stałe zamieszkiwali i zamieszkują dłużnicy. W chwili dokonywania darowizny nieruchomość w (...) była obciążona hipoteką z powodu zaciągniętego kredytu. Kredyt ten, już po umowie darowizny spłacili w całości dłużnicy, nie pozwana. Świadek J. F. zeznał, iż od czasu studiów pozwana mieszkała z rodzicami przez krótkie okresy, ale nie była zadomowiona. W chwili dokonywania zaskarżonych czynności prawnych w sierpniu 2010 r. pozwana przebywała w Islandii, skąd wystosowała dłużniczce E. K. pełnomocnictwo do zawarcia umów.

Wszystko to świadczy o zamiarze dłużników wybycia się swojego majątku celem ochrony go przed postępowaniami egzekucyjnymi, a to prowadzi do wniosku o działaniu dłużników ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli zarówno co do zaległości już istniejących, jak i przyszłych (art. 230 k.p.c.). Zasadnie bowiem podkreślił Sąd Okręgowy, że dłużnicy nie zamierzali zaprzestać działalności gospodarczej generującej dalsze zadłużenie, zła sytuacja majątkowa w 2010 r., nieumiejętność spłacenia licznych zaległości i ich dalsze narastanie (do których odwołał się dłużnik J. K. we wniosku już z października 2010 r. do powódki) i jednoczesne pozbycie się majątku mogącego posłużyć do zaspokojenia wierzyciela, świadczy o zamiarze pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela.

Sąd Okręgowy nie był związany treścią ustaleń poczynionych w postanowieniu z dnia 14 lipca 2016 r. o umorzeniu śledztwa i musiał ich dokonać na podstawie całości materiału dowodowego zebranego w sprawie, a z tego materiału wysokość zadłużenia dłużników wynikała w innych wysokościach. Należy też zwrócić uwagę, że postepowanie przygotowawcze jest prowadzone w innych celach niż postępowanie cywilne, w którym inicjatywę dowodową ma przede wszystkim strona postępowania i może wykazywać dalej idące okoliczności niż wynikałoby z niewiążących ustaleń w postępowaniu przygotowawczym. Zastosowanie w tym względzie art. 230 k.p.c. nie wchodziło w grę, gdyż powód od początku kwestionował istnienie majątku dłużników mogących służyć do zaspokojenia jego wierzytelności.

Powód natomiast nie musiał wykazywać wiedzy, że obdarowana musiała wiedzieć lub miała możliwość dowiedzenia się o pokrzywdzeniu wierzycieli przez dłużników ze względu na treść art. 528 k.c., który stanowi, iż jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wszystkie zatem zarzuty odnoszące się do tej kwestii są bezskuteczne, gdyż umowa darowizny należy do kategorii umów nieodpłatnych.

Odnosząc się do pozostałych zarzutów procesowych należy stwierdzić, że niejasny jest zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 324 k.p.c., który odnosi się do domniemań prawnych. Skarżąca nie wyjaśniła, na czym polegał błąd niezastosowania tego przepisu. Jeżeli odnieść ten zarzut do domniemania prawnego ustanowionego art. 527 § 3 k.c., to ze względu na przytoczoną powyżej treść art. 528 k.c. nie ma on zastosowania.

Przepis art. 328 § 2 k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym w chwili sporządzania uzasadnienia zaskarżonego wyroku) określał, jakie elementy sąd jest zobowiązany ująć w uzasadnieniu wyroku. Powinno ono zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Braki te mogą dotyczyć zarówno podstawy faktycznej, jak i prawnej. Niedostatecznie jasno ustalony stan faktyczny może uniemożliwiać dokonanie oceny wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2011 r., sygn. akt II UK 346/10), a tym samym uzasadniać zarzut naruszenia prawa materialnego, gdyż o jego prawidłowym zastosowaniu można mówić dopiero wówczas, gdy ustalenia stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku pozwalają na ocenę tego zastosowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2004 r., sygn. akt V CK 92/04). Wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku polega natomiast na wskazaniu nie tylko przepisów prawa, ale także na wyjaśnieniu, w jaki sposób wpływają one na treść rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2011 r., sygn. akt I CSK 581/10). W orzecznictwie wyraźnie wskazuje się, iż zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. powinien być uznany za uzasadniony jedynie w przypadkach wyjątkowych, kiedy treść uzasadnienia całkowicie uniemożliwia sądowi drugiej instancji dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2011 r., sygn. akt I UK 325/10). Z sytuacją taką w niniejszym przypadku nie mamy do czynienia.

W konsekwencji apelację pozwanej jako niezasadną oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. i obciążono nimi pozwaną jako stronę przegrywającą. Pozwana została zobowiązana do zwrotu stronie powodowej reprezentowanej przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej wynagrodzenie radcy w wysokości 8.100 zł. Wysokość wynagrodzenia ustalono w myśl § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

SSA Olga Gornowicz-Owczarek SSA Grzegorz Stojek SSA Tomasz Pidzik