Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 346/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z wniosku L. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 maja 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 27 maja 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 27 maja 2010 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił apelację wnioskodawcy L. B. od wyroku Sądu Rejonowego -
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 stycznia 2010 r., w sprawie
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, o jednorazowe odszkodowanie z
tytułu choroby zawodowej, wskazując w uzasadnieniu, że uszczerbek na zdrowiu
wnioskodawcy utrzymuje się na poziomie 20% i nie nastąpiło pogorszenie stanu
zdrowia, zatem nie spełnił on przesłanki określonej w art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.).
W stanie faktycznym sprawy, decyzją z dnia 25 kwietnia 2005 r., Powiatowy
Państwowy Inspektor Sanitarny stwierdził u wnioskodawcy chorobę zawodową -
boreliozę. Organ rentowy decyzją z dnia 19 września 2006 r. ustalił, że stały
uszczerbek na zdrowiu wnioskodawcy wynikający z choroby zawodowej wynosi 20
%. Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Rejonowego z dnia 23 sierpnia 2007 r. Decyzją ZUS z dnia 9 lipca 2008 r.
odmówiono wnioskodawcy wypłaty zwiększonego jednorazowego odszkodowania z
tytułu pogorszenia stanu zdrowia. Na podstawie opinii lekarzy psychiatry,
neurologa, chorób wewnętrznych i zakaźnych oraz ortopedy Sąd pierwszej instancji
ustalił, że u wnioskodawcy doszło do tzw. zajęcia ośrodkowego układu nerwowego
ze zwiększonymi ilościami ognisk chorobowych, prowadzącego do przekształcenia
się choroby w neuroboreliozę, a także do zespołu pseudoneurastenicznego oraz
ograniczonych zaburzeń osobowości i zachowania. Pozostałe dolegliwości, na
które wnioskodawca się uskarżał zwłaszcza natury ortopedycznej nie wynikają z
choroby zawodowej. Apelację od powyższego wyroku oddalił wyrokiem z dnia 27
maja 2010 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, podzielając
ustalenia faktyczne oraz wydane na ich podstawie orzeczenie Sądu pierwszej
instancji, przyjmując że w wyniku stwierdzonej choroby zawodowej utrzymuje się u
wnioskodawcy nadal 20 % uszczerbek na zdrowiu, a wobec powyższego brak jest
podstaw do zasądzenia zwiększonego jednorazowego odszkodowania.
3
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku pełnomocnik wnioskodawcy
zarzucając naruszenie przepisów postępowania - art. 378 § 1 k.p.c. przez jego
niezastosowanie, polegające na „nierozpoznaniu apelacji w jej granicach i
pominięcie podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia przepisów prawa
procesowego - art. 227, 232, 235 i 286 k.p.c.”; art. 286 k.p.c. przez jego
niezastosowanie i „oparcie ustaleń w zakresie istotnych dla sprawy okoliczności na
pisemnej opinii biegłego lekarza psychiatry oraz biegłego lekarza ortopedy, w
sytuacji gdy z uwagi na odmienność wniosków opinii uzupełniającej biegłego
psychiatry w stosunku do opinii pierwotnej w zakresie oceny stanu zdrowia
psychicznego powoda oraz wywołanego nim uszczerbku na zdrowiu, a w stosunku
do opinii biegłego ortopedy - wydania tej opinii pomimo braku aktualnych wyników
badań, bez których biegły twierdził, że nie jest w stanie opiniować, należało co
najmniej wezwać autorów tych opinii na rozprawę i zażądać od nich ustnego
wyjaśnienia przedmiotowych opinii, jak również poprzez niedopuszczenie dowodu
ze wspólnej opinii biegłych”, art. 382 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. w
związku z art. 391 k.p.c. poprzez „niedokonanie przez Sąd Okręgowy oceny
całokształtu zebranego materiału dowodowego, a to dowodu w postaci opinii
biegłego lekarza psychiatry”, oraz art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.
poprzez „nie ustosunkowanie się przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku do
zarzutów apelacji kierowanych pod adresem opinii biegłego psychiatry i wyjaśnienia
czy i z jakich przyczyn zarzuty podniesione w apelacji pod adresem powyższego
dowodu zostały uznane za bezzasadne”, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,
wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna okazała się zasadna w zakresie naruszenia wskazanych
przepisów prawa procesowego. Skarga kasacyjna przysługuje od orzeczenia sądu
drugiej instancji (art. 3981
k.p.c.) i dlatego jej podstawę może stanowić naruszenie
przepisów postępowania przed tym sądem, które nadto mogło mieć istotny wpływ
na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Wyłącznie postępowania przed sądem
drugiej instancji dotyczy zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c.
4
przez niedostateczne wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku. Naruszenie art. 328 §
2 k.p.c. z reguły nie ma wpływu na treść wyroku, gdyż uzasadnienie sporządzane
jest po jego wydaniu (por. wyroki z dnia 1 lipca 1998 r., I PKN 220/98, OSNAPiUS
1999 nr 15, poz. 482; z dnia 9 lipca 1998 r., I PKN 234/98, OSNAPiUS 1999 nr 15,
poz. 487; z dnia 7 kwietnia 1999 r., I PKN 653/98, OSNAPiUS 2000 nr 11, poz. 427
oraz z dnia 5 września 2001 r., I PKN 615/00, OSNP 2003 nr 15, poz. 352).
Wyjątkowo, niezgodne z art. 328 § 2 k.p.c. sporządzenie uzasadnienie wyroku sądu
drugiej instancji, może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej, gdy
niezachowanie jego wymagań konstrukcyjnych może czynić zasadnym kasacyjny
zarzut naruszenia prawa materialnego przez jego zastosowanie do niedostatecznie
jasno ustalonego stanu faktycznego (wyrok z dnia 5 września 2001 r., I PKN
615/00, OSNP 2003 nr 15, poz. 352), gdy uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny
toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 18 marca
2003 r., IV CKN 1862/00, LEX nr 109420) lub nie pozwala na jego kontrolę
kasacyjną (wyrok z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, LEX nr 78271).
Taka wyjątkowa sytuacja, w ocenie Sądu Najwyższego, występuje w
rozpoznawanej sprawie, gdy się zważy, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku, w
części wskazującej, iż nie nastąpiło naruszenie art. 227, 232, 235 i 286 k.p.c.,
pozostaje bez wskazania na czym Sąd oparł powyższe stanowisko. Z całej
argumentacji Sądu drugiej instancji, przejętej od Sądu pierwszej instancji, wynika,
że brak było podstaw, wobec jednoznacznych wniosków wynikających z opinii
biegłych, do dalszego prowadzenia postępowania dowodowego lub ponawiania
niektórych dowodów, z tych przyczyn, że zawarte w nich wnioski są dla skarżącego
niekorzystne. W ocenie Sądu Najwyższego, wobec przedstawianych zastrzeżeń co
do opinii biegłego lekarza psychiatry oraz biegłego lekarza ortopedy, z uwagi na
odmienność wniosków opinii uzupełniającej biegłego psychiatry w stosunku do
opinii pierwotnej (w zakresie oceny stanu zdrowia psychicznego wnioskodawcy
oraz wywołanego nim uszczerbku na zdrowiu), a w stosunku do opinii biegłego
ortopedy - wydania tej opinii pomimo braku aktualnych wyników badań, należało
wezwać biegłych do sporządzenia wspólnej opinii, koniecznej dla prawidłowego
ustalenia ewentualnego procentowego zwiększenia się uszczerbku na zdrowiu
wnioskodawcy, będącego następstwem choroby zawodowej. W wyroku z dnia 16
5
grudnia 1998 r., II UKN 396/98, (OSNP 2000 r. nr 4, poz. 161) Sąd Najwyższy
przyjął, że jeżeli w odniesieniu do ustaleń faktycznych wymagających
specjalistycznej wiedzy sąd zasięgnął opinii biegłych, to ewentualne powołanie
jeszcze innych biegłych, można by uznać za powinność sądu, gdy pierwotna opinia
budzi istotne i nie dające się usunąć wątpliwości, a zainteresowana strona
wykazuje nieporadność w zgłaszaniu odpowiednich wniosków dowodowych.
Podobne poglądy były już wielokrotnie przedstawiane w orzecznictwie por. wyroki z
dnia 7 października 1998 r., II UKN 248/98 (OSNAPiUS 1999 r. nr 20, poz. 666); z
dnia 2 czerwca 1998 r., II UKN 88/98 (OSNAPiUS 1999 r. nr 11, poz. 373); z dnia
16 grudnia 1997 r., II UKN 406/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 21, poz. 643); z dnia 10
grudnia 1997 r., II UKN 394/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 20, poz. 614) oraz z dnia 18
września 1997 r., II UKN 260/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 13, poz. 408).
Zasadny jest w związku z tym zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji
art. 378 § 1 k.p.c. Wynikający z tego przepisu (zdanie pierwsze) obowiązek
rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza zarówno bezwzględny zakaz
wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te granice, jak i nakaz wzięcia pod
uwagę i rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. W
konsekwencji, sąd drugiej instancji może - a jeżeli je dostrzeże, powinien - naprawić
wszystkie stwierdzone w postępowaniu apelacyjnym naruszenia przez sąd
pierwszej instancji prawa materialnego, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte
w apelacji, pod warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia, zaś
wynikający z brzmienia art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. obowiązek rozpoznania
sprawy w granicach apelacji powinien być rozumiany jako nakaz rozważenia
wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów (tak w wyroku z dnia 10 sierpnia
2010 r., I PK 41/10 LEX nr 667488).
W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
1999 r., III CZP 59/98, (OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124), której nadano moc zasady
prawnej, wskazano że ustalenia sądu pierwszej instancji nie są dla sądu drugiej
instancji wiążące, zatem obowiązek dokonywania ustaleń istnieje niezależnie od
tego, czy wnoszący apelację podniósł zarzut dokonania wadliwych ustaleń
faktycznych lub ich braku. Dokonanie przez sąd drugiej instancji ustaleń
faktycznych umożliwia temu sądowi – stając się zarazem jego obowiązkiem –
6
ustalenie podstawy prawnej wyroku, a więc dobór właściwego przepisu prawa
materialnego, jego wykładnię oraz podjęcie aktu subsumcji. Prawidłowe stosowanie
prawa materialnego przez sąd drugiej instancji wymaga dokonania niezbędnych
ustaleń faktycznych, koniecznych dla prawidłowego rozstrzygnięcia o zasadności
procesowych roszczeń stron. Oczywiste jest, że sąd drugiej instancji musi
samodzielnie dokonać materialnoprawnej oceny dochodzonego żądania. Nie może
tego dokonać bez prawidłowo - zgodnie z zasadami prowadzenia postępowania
dowodowego - ustalonego stanu faktycznego. Rozpoznanie „sprawy" w granicach
apelacji oznacza, że sąd drugiej instancji nie koncentruje się jedynie na ocenie
zasadności zarzutów apelacyjnych, lecz rozstrzyga merytorycznie o zasadności
zgłoszonych roszczeń procesowych (w sprawie z zakresu ubezpieczeń
społecznych - o zasadności odwołania ubezpieczonego od decyzji organu
rentowego). W orzecznictwie podkreśla się, że jakkolwiek postępowanie apelacyjne
jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, to jednak zachowuje charakter
postępowania rozpoznawczego. Oznacza to, że sąd drugiej instancji ma pełną
swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
k.p.c.
O kosztach orzeczono po myśli art. 108 k.p.c.