Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2012r

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

na rozprawie, po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2012r.

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczaną odpowiedzialnością z siedzibą w Z.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 6 kwietnia 2009r. sygn. akt IX GC 5/09

1.  Oddala apelację.

2.  Nakazuje ściągnąć od powódki na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Apelacyjny w Poznaniu) 120.000 zł tytułem opłaty od skargi kasacyjnej i opłaty od zażalenia od uiszczenia których pozwana była zwolniona.

3.  Zasądza od powódki na rzecz pozwanej 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym

Mikołaj Tomaszewski Elżbieta Fijałkowska Bogdan Wysocki

Sygn. akt I ACa 887/12

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 9 października 2008 r. zasądził od pozwanego (...) Towarzystwa (...) - spółki akcyjnej z siedzibą w P. na rzecz powódki spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...) z siedzibą w Z. kwotę 2.000.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2007 r.

Po rozpoznaniu zarzutów strony pozwanej Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2009 r. uchylił nakaz zapłaty i oddalił powództwo, kosztami procesu obciążył powódkę i z tego tytułu zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 7.217 zł, a także nakazał ściągnąć od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 75.000 zł tytułem opłaty sądowej od zarzutów od której pozwana została zwolniona.

Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd wskazał następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

Podstawę nakazu zapłaty stanowił weksel własny, wystawiony przez stronę pozwaną w K. w dniu 1 czerwca 2007 r. na kwotę 2.000.000 zł płatną spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (...), bez protestu, w dniu 31 sierpnia 2007 r. w P.. Na odwrocie tego weksla znajduje się tekst: „Ustępuję na zlecenie (...)" - spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Z., W. dnia 28.08.2008 r., a poniżej - pieczęć z nazwą i danymi adresowymi spółki (...) oraz odręczny nieczytelny podpis. Weksel ten powstał w wyniku uzupełnienia przez spółkę (...) weksla in blanco otrzymanego od strony pozwanej. W dniu 28 sierpnia 2008 r. spółka (...) wręczyła uzupełniony weksel, zgodnie z oświadczeniem zamieszczonym na odwrocie, powodowej spółce jako wkład niepieniężny w zamian za udziały objęte przy podwyższeniu jej kapitału zakładowego. Spółka (...) jest jedynym udziałowcem powodowej spółki.

W ocenie Sądu Okręgowego, powódka nie nabyła dołączonego do pozwu weksla. Oświadczenie znajdujące się na odwrocie, datowane na 28 sierpnia 2008 r., nie może być uznane za indos, ponieważ nie zostało w istocie podpisane. Odręczny znak graficzny obok pieczęci nie może być uznany za podpis, gdyż jest nieczytelny, przypomina raczej parafę. Ponadto występuje inna przeszkoda w uznaniu tego oświadczenia za skuteczny indos. Jest nią brak dodatku wskazującego, że zostało ono złożone przez osobę reprezentującą spółkę (...).

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła powódka zaskarżając go w całości. Powódka zarzucała rozstrzygnięciu:

-

naruszenie art. 6 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że to na stronie powodowej spoczywa ciężar dowodu, co do podniesionych przez pozwaną i nie uprawdopodobnionych zarzutów mimo, iż to pozwana wywodzi z tych faktów skutki prawne;

-

naruszenie art. 38 k.c. w zw. z art. 95 k.c. i art. 201 § 1 k.s.h. poprzez błędne przyjęcie, że członek zarządu spółki z o.o. jest jej przedstawicielem ustawowym a nie członkiem organu spółki;

-

naruszenie art. 16 Prawa wekslowego poprzez błędne uznanie, że powódce nie przysługuje legitymacja procesowa czynna w niniejszym procesie, gdyż nie legitymuje się nieprzerwanym ciągiem indosów.

Wskazując na te zarzuty powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez utrzymanie w mocy nakazu zapłaty i zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach instancji odwoławczej. Do apelacji powódka dołączyła wzór podpisu A. W. znajdujący się w aktach rejestrowych indosanta.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych, a także pominięcie z uwagi na naruszenie przepisu art. 381 k.p.c. jako dowodu w sprawie, dokumentu dołączonego przez powodową spółkę do apelacji.

Sąd Apelacyjny, orzekając w dniu 9 września 2009 r. na skutek apelacji powódki, zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że uchylił nakaz zapłaty w zakresie dotyczącym odsetek ustawowych od kwoty 2.000.000 zł za okres od 1 września 2007 r. do 3 października 2008 r. i w tej części oddalił powództwo, a w pozostałym zakresie utrzymał nakaz zapłaty w mocy; zmianie tej towarzyszyła zmiana rozstrzygnięcia o kosztach procesu, w pozostałym zakresie apelację powódki oddalił oraz zasądził od pozwanej na rzecz powódki zwrot kosztów postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądów Sądu Okręgowego. Odwołując się m.in. do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93 (OSNC 1994, nr 5, poz. 94), uznał, po obszernych wyjaśnieniach, że na odwrocie weksla, obok pieczęci, znajduje się, jakkolwiek nieczytelny, to jednak podpis. Złożył go, zgodnie z wzorem znajdującym się w aktach rejestrowych (art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U.2007.168.1186 ze zm.) członek zarządu spółki (...), A. W.. W okolicznościach sprawy nie ulega wątpliwości, że podpis ten przedstawia się jako wyraz oświadczenia złożonego, zgodnie z teorią organów, przez samą spółkę (...).

Jednocześnie Sąd Apelacyjny uznał za oczywiście bezzasadne twierdzenie strony pozwanej zawarte w zarzutach od nakazu zapłaty, że indos na odwrocie weksla załączonego do pozwu jest indosem poterminowym i ma zgodnie z art. 20 Prawa wekslowego, skutki przelewu. Został on wprawdzie dokonany po terminie płatności, ale w sprawie nie ma to znaczenia ze względu na zamieszczoną w rozpatrywanym wekslu klauzulę „bez protestu". W myśl art. 20 Prawa wekslowego, jedynie indos po proteście lub po upływie terminu do protestu ma skutki przelewu, skoro zatem w występującym w sprawie wekslu znajduje się klauzula zwalniająca od protestu, to przepis ten nie ma zastosowania w sprawie.

Strona pozwana zaskarżając wyrok Sądu Apelacyjnego w części utrzymującej nakaz zapłaty w mocy przytoczyła jako podstawy kasacyjne naruszenie art. 13 Prawa wekslowego - samodzielnie i w powiązaniu z art. 158 k.s.h oraz art. 509 i nast. k.c. - art. 16 i 20 Prawa wekslowego, a także art. 381 i 495 § 3 k.p.c.

Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 11 maja 2012 r. uchylił zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy nakaz zapłaty Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 9 października 2008 r. oraz orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania kasacyjnego.

W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał, że według dominującego poglądu zarówno w piśmiennictwie (z polskiej literatury S.Wróblewski, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s. 146, I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, t. I, Kraków 1936, s. 356, A. Glasner, A. Thaler, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Kraków 1936, s. 126), i orzecznictwie (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 maja 2004 r., III CK 563/02, OSNC 2005, nr 5, poz. 88, z dnia 11 lutego 2005 r., III CK 304/04, OSNC 2006, nr 1, poz. 13, z dnia 1 grudnia 2006 r., I CSK 299/06, OSNC 2007, nr 10, poz. 157, z dnia 21 czerwca 2007 r., IV CSK 92/07, OSNC 2008, nr 10, poz. 117 z dnia 15 maja 2008 r., I CSK 488/07, OSNC-ZD 2009, nr A, poz. 11), indosem po upływie terminu ustanowionego do protestu w rozumieniu art. 20 ust. 1 zdanie drugie Prawa wekslowego jest nie tylko indos dokonany po upływie tego terminu wtedy, gdy posiadacz weksla nie został zwolniony od protestu, ale także indos dokonany po upływie tego terminu wtedy, gdy posiadacz weksla został zwolniony od protestu. Po upływie terminu do protestu z powodu odmowy zapłaty nie ma uzasadnienia do dopuszczenia stosowania szczególnych zasad obrotu wekslem nie tylko wtedy, gdy posiadacz weksla nie został zwolniony od protestu, ale i wtedy gdy posiadacz weksla został zwolniony od protestu. Artykuł 46 ust. 2 Prawa wekslowego ustanawia domniemanie prawne, że posiadacz weksla z klauzulą zwalniającą od protestu z powodu niezapłacenia przedstawił weksel do zapłaty w przepisanym terminie. Jeżeli zatem weksel z klauzulą uzasadniającą takie domniemanie nie został zapłacony, to uczestnicy obrotu wekslowego uprawnieni do przyjmowania, że stało się tak, mimo że weksel został przedłożony do zapłaty w terminie, mogą mieć uzasadnione obawy, czy weksel zostanie zapłacony przez trasata lub wystawcę własnego później.

Zamieszczone na odwrocie spornego weksla oświadczenie, o typowej dla indosu treści, zostało, jak wynika z podanej daty, złożone wraz z wręczeniem weksla, niewątpliwie po upływie ustanowionego w art. 44 ust. 3 Prawa wekslowego terminu do protestu z powodu odmowy zapłaty. Oświadczenie to rozpatrywane jako indos powinno być więc zaliczone do kategorii indosu, o którym mowa w art. 20 ust. 1 zdanie drugie Prawa wekslowego. Sąd Apelacyjny naruszył zatem ten przepis, wykluczając jego zastosowanie w sprawie.

Indos po proteście z powodu niezapłacenia lub po upływie terminu do protestu jest konstrukcją prawną niejednolitą, przypadkiem swojego rodzaju hybrydy. Pod względem formy jest indosem (w tym zakresie mają do niego zastosowanie odpowiednie przepisy prawa wekslowego), a pod względem skutków - przelewem (w tym zakresie mają do niego zastosowanie odpowiednie przepisy powszechnego prawa cywilnego).

Sąd Najwyższy za nietrafny uznał zarzut naruszenia art. 13 prawa wekslowego. Indos podpisany został w wymagany przez wymieniony przepis sposób. Złożenie podpisu obok pieczęci z nazwą spółki (...) jednoznacznie wskazywało na wyrażenie oświadczenia woli o ustąpieniu weksla w imieniu i ze skutkiem dla tej spółki.

Skoro indos po proteście lub po upływie terminu do protestu ma skutki przelewu to dłużnik może posiadaczowi weksla, który żąda od niego zapłaty sumy wekslowej przeciwstawić, nie tylko zarzuty, jakie ma osobiście wobec niego, ale i zgodnie z art. 513 k.c. wszelkie zarzuty przysługujące mu względem indosanta w chwili powzięcia wiadomości o indosie. W przypadku, gdy tak jak w niniejszej sprawie - indosowany przez remitenta był weksel własny będący uprzednio wekslem in blanco, oznacza to w szczególności możliwość bronienia się przez wystawcę przed żądaniami indosatariusza za pomocą zarzutów dotyczących nieprawidłowego uzupełnienia weksla przez indosanta bez ograniczeń przewidzianych w art. 10 Prawa wekslowego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2008 r., I CSK 548/07, OSNC-ZD 2009, nr B, poz. 49 i z dnia 9 września 2010 r., I CSK 641/09, LEX nr 685506). Powołanie się zatem przez Sąd Apelacyjny w sprawie na art. 10 Prawa wekslowego stanowiło nie tylko niewłaściwe zastosowanie tego przepisu, ale i naruszenie art. 20 ust. 1 zdanie drugie Prawa wekslowego przez jego niezastosowanie.

Zarzuty strony pozwanej wobec powódki nie mogłyby podlegać ograniczeniom przewidzianym w art. 10 jak i art. 17 Prawa wekslowego nawet wtedy, gdyby indos dokonany przez (...) na rzecz strony powodowej był zwykłym indosem. Przepisy te bowiem chronią bezpieczeństwo obrotu wekslowego, a więc interesy osób trzecich wobec dłużnika wekslowego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1999 r., I CKN 215/98, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 128), a powódki, mimo jej odrębnej podmiotowości w stosunku do spółki (...), nie można uznać ze względu na jej ścisłe powiązanie z tą spółką za osobę trzecią względem strony pozwanej w rozumieniu wymienionych przepisów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012 r., V CSK 84/11, niepubl.). Z punktu widzenia tych przepisów powinna ona być traktowana tak, jak spółka (...), będąca kontrahentem strony pozwanej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Po ponownym rozpoznaniu sprawy i uwzględnieniu stanowiska wynikającego z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego, Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja powódki jest niezasadna

Sąd Apelacyjny związany był stanowiskiem, że indosem po upływie terminu ustanowionego do protestu w rozumieniu art. 20 zd. drugie prawa wekslowego jest także indos dokonany po upływie tego terminu, gdy posiadacz weksla został zwolniony od protestu. Jest on pod względem formy indosem, do którego mają zastosowanie przepisy prawa wekslowego, a pod względem skutków przelewem i w tym zakresie mają do niego zastosowanie przepisy prawa cywilnego (art. 509 – 516 kc). W związku z tym dłużnik, od którego taki posiadacz żąda zapłaty sumy wekslowej, może mu przeciwstawić nie tylko zarzuty, jakie ma osobiście wobec niego, ale także wszelkie zarzuty przysługujące mu względem posiadacza, który dokonał indosu poterminowego, w chwili powzięcia wiadomości o tym indosie.

Do grupy zarzutów podniesionych w zarzutach od nakazu zapłaty, które nie zostały dotychczas rozważone, należały: zarzut, że relacje gospodarcze nie dawały podstaw do uzupełnienia weksla na 2 mln zł, zarzut braku jakiegokolwiek świadczenia związanego z wekslem, zarzut powiązań kapitałowych pomiędzy powodem a (...) i wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym. Pozwana nadto podnosiła, że w związku z faktem wieloaspektowej współpracy z (...) oraz faktem, że powódka nie przedstawiła żadnych dokumentów odnoszących się do stosunku podstawowego pozwana nie ma możliwości na obecnym etapie podniesienia konkretnych zarzutów przysługujących jej ze stosunków osobistych właściwych dla weksla będącego podstawą żądania pozwu.

Co do tak sformułowanych zarzutów powódka w piśmie procesowym 19 stycznia 2009r stwierdziła, że skoro dochodzi należności z weksla, to nie jest zobowiązana udowodnić podstawy gospodarczej roszczenia, a jako nabywca weksla już uzupełnionego nie jest związana treścią porozumienia zawartego między wystawcą a zbywcą weksla. W konsekwencji jej zdaniem nie ma podstaw do badania stosunku podstawowego pomiędzy wystawcą a remitentem weksla.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w każdym wypadku podniesienia zarzutu dłużnik ponosi ciężar jego udowodnienia (6kc). W zarzutach wynikających ze stosunku zobowiązaniowego, będącego źródłem przenoszonej wierzytelności, dłużnik może kwestionować istnienie, skuteczność lub zakres nabytej przez cesjonariusza wierzytelności.

W tej sprawie zarzuty pozwanej wiązały się z nieznajomością stosunku gospodarczego. Wobec takiego stanowiska pozwanej przeczącej istnieniu zobowiązania i twierdzącej, że nie wie do jakiego stosunku podstawowego powinna się odnieść, a to z uwagi na wielość wystawianych przez nią weksli gwarancyjnych, to powódka w tej sytuacji, zgodnie z art. 6 kc, powinna była wskazać stosunek zobowiązaniowy, który zabezpieczał wystawiony weksel.

Do zamknięcia rozprawy przed Sądem I instancji powódka nie powołała żadnych twierdzeń i dowodów.

W piśmie procesowym z dnia 9 listopada 2012r. złożonym na rozprawie apelacyjnej w dniu 15 listopada 2012r, które było przyznaniem, że wobec treści wyroku Sądu Najwyższego pozwanej przysługuje prawo podniesienia zarzutów subiektywnych, powódka złożyła kopię umowy o współpracy z dnia 1 czerwca 2006r (k. 573 – 576), zawartą pomiędzy pozwaną a (...) sp. z o.o. w W. i zawnioskowała o przesłuchanie ówczesnego prezesa zarządu (...) w charakterze świadka. Złożyła także kopię ugody z dnia 7 maja 2007r. (k. 577 -578), gdzie strony ustaliły dla E. kary umowne w kwocie 2 mln zł, które miały być płatne do 31 sierpnia 2007r i postanowiły, że zabezpieczeniem zapłaty będzie weksel własny na 2 mln. zł, z klauzulą bez protestu z terminem płatności nie dłuższym niż 31 sierpnia 2007r., który wystawić miała pozwana.

Dowody te w świetle treści art. 479 ¹² § 1 kpc, 495 § 3 kpc były spóźnione, a więc wnioski dowodowe w tym zakresie podlegały oddaleniu.

W konkluzji zatem Sąd Apelacyjny uznał, że nie zostało udowodnione przez powódkę roszczenie na gruncie stosunku podstawowego.

Wobec tego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc apelację powódki oddalił.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc.

Na koszty zastępstwa procesowego zasądzone w pkt. 3 wyroku na podstawie § 6 pkt 7, § 12 ust. 1 pkt 2, ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. (Dz. U. nr 163, poz.1349 z późn. zm.) składała się suma 10.800 zł.

Na koszty sądowe, od uiszczenia których pozwana była zwolniona, a którymi została obciążona powódka składała się opłata od skargi kasacyjnej (100.000 zł) i od zażalenia (20.000 zł). (pkt 2 wyroku)

Mikołaj Tomaszewski Elżbieta Fijałkowska Bogdan Wysocki