Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Przedmiot i przebieg postępowania

1.  Pozwem z dnia 2 lipca 2021 r., złożonym do Sadu Okręgowego w W., uzupełnionym pismami z dnia 14 lutego 2022 r., 29 marca 2022 r. oraz z 13 maja 2022 r., powód M. J. wnosił o zasądzenie od Skarbu Państwa – Ministra Finansów kwoty 75 000 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 1 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazał, że w styczniu 2015 r. złożył pozew w Sądzie Rejonowym (...) w W. do wydziale pracy i ubezpieczeń społecznych (sygn. akt VIII P 1356/15) w sprawie o odszkodowanie, która zakończyła się po sześciu latach wydaniem postanowienia. Kwota dochodzona niniejszym pozwem stanowi zaś zadośćuczynienie należne powodowi za opieszałość Sądu w związku z wydaniem postanowienia ww. sprawie po tak długim czasie, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia jego praw. W jednym z pism uzupełniających pozew powód wskazał, że chciał tak naprawdę zasądzenia 35 000 zł, ale powiedziano mu, że minimalna kwota to 75 tysięcy. ( pozew, k. 10-11v, 23, 29, 34)

2.  Prawomocnym postanowieniem z dnia 8 października 2021 r. Sąd Okręgowy w W. stwierdził swoją niewłaściwość rzeczową oraz przekazał sprawę do rozpoznania do Sądu Rejonowemu (...) w (...). ( postanowienie, k. 12)

3.  Postanowieniem z dnia 31 maja 2022 r. Sąd Rejonowy (...) w W. wezwał do udziału w sprawie Skarb Państwa – Prezesa Sądu Rejonowego (...) w W. oraz zwolnił z udziału w sprawie Skarb Państwa – Ministra Finansów. (postanowienie, k. 38)

4.  W odpowiedzi na pozew z dnia 27 czerwca 2022 r. Skarb Państwa – Prezes Sądu Rejonowego (...) w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu. Kwestionował powództwo zarówno co do zasady jak i co wysokości. Podniósł przy tym zarzut niewykazania przez powoda doznania krzywdy (faktu naruszenia dóbr osobistych) oraz zasadności żądania zadośćuczynienia w ww. kwocie, gdyż powód nie wskazał jakie konkretnie dobro zostało naruszone. Nadto powód nie dołączył żadnych dowodów mających świadczyć o powstaniu szkody oraz nie wykazał związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy przewlekłością postępowania a szkodą. ( odpowiedź na pozew, k. 52-60)

Ustalenia faktyczne

5.  W dniu 25 lutego 2015 r. M. J. wytoczył przed Sądem Rejonowym(...) w W. powództwo o zapłatę kwoty 30 000 zł od pozwanego (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w W. tytułem zadośćuczynienia za wypadek przy pracy. Postanowieniem z dnia 8 maja 2015 r. Sąd Rejonowy (...) w W. stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu (...) w W..

( pozew, k. 3-4v, postanowienie, k. 13-v. – akta sprawy VII P 1396/15)

6.  W wyniku nieuzupełnienia braków pozwu, mimo kierowanych uprzednio wezwań do M. J., Sąd Rejonowy (...) w W. zarządził jego zwrot.

(zarządzenie z 7.07.2015 r., k. 18, wezwanie do uzupełnienia braków, k. 31, zarządzenie z 1.10.2015 r., k. 34 – akta sprawy VII P 1396/15)

7.  W związku z pismami z dnia 15 października 2015 r. i 24 listopada 2015 r. złożonymi w charakterze wniosku o kontynuowanie sprawy, Sąd Rejonowy (...) w W. zarządził doręczenie odpisu pozwu pozwanemu. Sprawa toczyła się pod sygnaturą akt VII P 1396/15.

( pismo z 15.10.2015 r., k. 37, pismo z 24.11.2015 r., k. 40, zarządzenie z 15.01.2016 r., k. 41 – akta sprawy VII P 1396/15)

8.  W odpowiedzi na pozew złożonej w dniu 23 lutego 2016 r. (...) sp. z o.o. sp.k. (dawniej: (...) sp. z o.o.) wniosła o oddalenie powództwa, podnosząc bezzasadność powództwa i brak wykazania odpowiedzialności pozwanej.

( odpowiedź na pozew, k. 45-48 – akta sprawy VII P 1396/15)

9.  Postanowieniem z dnia 2 września 2016 r. Sąd Rejonowy (...) w W. przyznał M. J. pełnomocnika z urzędu w osobie radcy prawnego. Pomimo posiadania pełnomocnika, powód wielokrotnie składał do Sądu, często obarczone brakami pisma procesowe, co obligowało Sąd do wezwania go do ich uzupełnienia.

( postanowienie z 2.09.2016, k. 113, pisma powoda, k. 161-171, 273, 302-303, 307, 400-404, 406, 481-v., 550, 556-557, wezwanie do uzupełnienia braków formalnych z 22.05.2017 r., k. 294 oraz z dnia 3.01.2018 r., k. 373, zarządzenie o zwrocie pisma, k. 381 – akta sprawy VII P 1396/15)

10.  W postanowieniu z dnia 15 września 2016 r. Sąd Rejonowy (...) w W. oddalił wniosek powoda o zwolnienie od kosztów sądowych.

(postanowienie, k. 156 – akta sprawy VII P 1396/15)

11.  W toku postępowania Sąd Rejonowy (...) w W. wielokrotnie zwracał się organów i instytucji o nadesłane stosowanych dokumentów m.in. do ZUS oraz innych sądów czy jednostek medycznych.

( pismo z ZUS wraz z dokumentacją medyczną z 30.08.2016 r., k. 117-155, pismo z ZUS z 12.05.2017 r., k. 295, pismo z ZUS z 28.02.2018 r., k. 391 – akta sprawy VII P 1396/15)

12.  Sąd, na wniosek powoda, przesłuchał również wielu świadków, a także samego powoda, na co przeznaczył cztery terminy rozpraw odpowiednio w dniach: 2 września 2016 r., 18 listopada 2016 r., 10 lutego 2017 r. oraz 7 kwietnia 2017 r.

(protokół z 2.09.2016 r., k. 107-112, protokół z 18.11.2016 r., k. 225-231, protokół z 10.02.2017 r., k. 240-247, protokół z 7.04.2017 r., k. 255-262 – akta sprawy VII P 1396/15)

13.  W sprawie zaszła również konieczność zaciągnięcia wiadomości specjalnych, dlatego też Sąd dopuścił dowód z opinii kilku biegłych lekarzy specjalistów oraz instytutu. Pierwsza opinia została sporządzona przez biegłego ortopedę w dniu 20 czerwca 2017 r., uzupełniona opinią z 22 września 2017 r. Następną opinię sporządził biegły z zakresu chirurgii w dniu 14 maja 2018 r. Kolejną opinię, po około rocznym oczekiwaniu, wydał zespół lekarski (...) Instytutu (...), (...) i (...) w W. datowaną na dzień 13 stycznia 2020 r., uzupełnioną opinią z 2 czerwca 2020 r. Do wszystkich opinii strony złożyły zarzuty.

( postanowienie z 27.04.2017 r., k. 274, opinia biegłego z 20.06.2017 r., k. 317-319, opinia uzupełniająca z 22.09.2017 r., k. 342, pisma powoda z zarzutami do opinii, k. 330-331, 356- 357, 359-360, 367-368, 429, 489-490v., 564-565, 585 pisma pozwanego z zarzutami do opinii, k. 335-338, 436-437, 567-v. 587-v, opinia biegłego z 14.05.2018 r., k. 412-413, 436-437, postanowienie z 20.02.2019 r., k. 497, opinia Instytutu z 13.01.2020 r., k. 545- 546, opinia uzupełniająca z 2.06.2020 r., k. 578-579 – akta sprawy VII P 1396/15)

14.  Pismem z dnia 11 września 2018 r. pełnomocnik pozwanego wskazał, iż z dniem 23 maja 2018 r. nastąpiło przejęcie spółki (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w P. przez (...) sp. z o.o. z siedzibą w P.. Postanowieniem z dnia 19 października 2018 r. Sąd Rejonowy (...) w W., po uprzednim zawieszeniu, podjął postępowanie z udziałem (...) sp. z o.o. z siedzibą w P..

( pismo z 11.09.2018 r, k. 441-v., postanowienie z 19.08.2018 r., k. 453 – akta sprawy VII P 1396/15)

15.  W toku podjętych dalszych czynności przez Sąd okazało się, że M. J. ogłosił upadłość, co stwierdzono postanowieniem Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z dnia 13 sierpnia 2015 r. o sygn. akt X GU 879/15. W związku z powyższym postępowanie VII P 1396/15 było zawieszone od 19 grudnia 2018 r. do 20 lutego 2019 r., kiedy to Sąd dowiedział się, że postępowanie upadłościowe M. J. już zostało zakończone, przez co nie istniała podstawa do zawieszenia postępowania w dniu 19 grudnia 2018 r.

( postanowienie z 13.08.2015 r., k. 474, postanowienie z 19.12.2018 r., k. 475, postanowienie z 20.02.2019 r., k. 496 – akta sprawy VII P 1396/15)

16.  W wyniku złożonej skargi przez M. J., sprawa VII P 1396/15 od 2019 r. znajdowała się pod nadzorem administracyjnym Prezesa Sądu Rejonowego (...) w W.. Powód składał również inne skargi także m.in. do Rzecznika Praw Obywatelskich, z których treści wynikało przekonanie skarżącego o bezsporności jego roszczenia. Strona pozwana natomiast konsekwentnie wnosiła o oddalenie powództwa oraz zgłaszała liczne wnioski dowodowe.

( skarga powoda z 24.05.2019 r., k. 504, pismo z 23.08.2019 r., k. 523, pismo z 14.09.2019 r., k. 527, pismo z 23.09.2019 r., k. 529-v., pismo z 4.12.2019 r., k. 534, pismo Biura (...) z 03.01.2020 r., k. 537– akta sprawy VII P 1396/15)

17.  Wyrokiem z dnia 15 września 2020 r., sprostowanym postanowieniem z dnia 26 października 2020 r., Sąd Rejonowy (...) w W. oddalił powództwo i obciążył powoda kosztami zastępstwa procesowego, a pozostałymi kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa. Powód złożył samodzielnie apelację od ww. wyroku, której braków nie uzupełniono w terminie. Postanowieniem z dnia 23 marca 2021 r. , sprostowanym w dniu 21 lipca 2021 r., Sąd Okręgowy w W. w pkt 2 odrzucił apelację. W związku z ponownym złożeniem apelacji, Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 21 września 2021 r. ponownie odrzucił apelację.

( wyrok z 15.09.2020 r. wraz z uzasadnieniem, k. 600-622, postanowienie z 26.10.2020 r., k. 631, pismo powoda z 24.10.2020 r., k. 632-633, wezwanie do uzupełnienia braków apelacji, k. 644, postanowienie SO z 23.03.2021 r., k. 656, pismo powoda z 19.03.2021 r., k. 661, postanowienie SO z 21.07.2021 r., k. 680, postanowienie SO z 21.09.2021 r., k. 708-v. – akta sprawy VII P 1396/15)

Omówienie dowodów

18.  Sąd oparł się na zgromadzonych w sprawie dokumentach – pismach z akt spraw VII P 1396/15 prowadzonej przez Sąd Rejonowy (...) w W.. Powód nie składał innych wniosków dowodowych, a ponadto nie stawił się na wyznaczonym terminie rozprawy, na którym mógł przedstawić swoje ostateczne stanowisko w sprawie. Stan faktyczny sprawy zasadniczo nie był sporny – powód wywodził swoje twierdzenia i oceny co do prawa z tych samych dokumentów załączonych do sprawy VII P 1396/15, które zdaniem pozwanego świadczyły o bezzasadności powództwa.

Ocena prawna

19.  Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, i to z szeregu następujących powodów.

Reprezentacja Skarbu Państwa w postępowaniu

20.  Zgodnie z art. 67 § 2 k.p.c., za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej. W zakresie określonym odrębną ustawą za Skarb Państwa czynności procesowe podejmuje Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej.

21.  Organem reprezentującym Skarb Państwa w sprawach wynikających z działalności Sądu jest prezes tego Sądu (por. wyrok SA w Poznaniu z dnia 4 marca 2010 r., sygn. I ACa 141/10). W niniejszej sprawie powód powoływał się na postępowanie sądowe, które toczyło się przed Sądem Rejonowym (...) w W. pod sygn. akt VII P 1396/15. Jednocześnie z jego przebiegu i podejmowanych, w ocenie powoda, przewlekle czynności przez tamtejszy Sąd, wywodził swoje roszczenie. Dlatego też Sąd przyjął, iż jednostką organizacyjną właściwą do reprezentowania Skarbu Państwa w przedmiotowej sprawie będzie Prezes Sądu Rejonowego (...) w W., co wiązało się z koniecznością zwolnienia z reprezentacji, uprzednio pozwanego, Ministra Finansów (który z działalnością Sądu dla Warszawy-Ż. nie miał związku).

Zadośćuczynienie a prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki

22.  Powód opierał swoje żądanie na tym, że postępowanie sądowe toczące się przed Sądem Rejonowym (...) w W. o sygn. akt VII P 1396/15 i zainicjowane przez niego w 2015 r. było prowadzone w sposób „opieszały” (przewlekły). Przewlekłość tą tłumaczył wydaniem przez Sąd ww. sprawie postanowienia (w rzeczywistości postępowanie zakończono wydaniem wyroku) po 6 latach procedowania. Sprawa ta dotyczyła zaś zadośćuczynienia za wypadek przy pracy. W wyniku tego wypadku bowiem powód nie mógł świadczyć pracy, utrzymywał się z renty inwalidzkiej otrzymywanej z ZUS w wysokości 1 800 zł. W konsekwencji wystąpienie przewlekłości doprowadzić miało do naruszenia jego praw.

23.  Pozwany kwestionował zaś fakt zajścia przewlekłości w postępowaniu, a nadto zauważył na brak wykazania szeregu istotnych czynników przez powoda mających świadczyć o zaistnieniu podstaw do zasądzenia zadośćuczynienia: naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego, szkody czy związku przyczynowo – skutkowego.

24.  Prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki wynika przede wszystkim z treści art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, przy czym w art. 6 EKPC wskazano na pozytywny aspekt tego zagadnienia (rozpatrzenie sprawy w rozsądnym terminie), a w Konstytucji powołano się wprost na konieczność rozpatrywania spraw bez nieuzasadnionej zwłoki. Ponadto, zgodnie z art. 13 EKPCz, każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe. Artykuł ten ma zagwarantować dostępność skutecznego środka odwoławczego na poziomie krajowym, pozwalającego postawić zarzut naruszenia praw i wolności zapisanych w Konwencji, niezależnie od formy, w jakiej są one zagwarantowane w wewnętrznym porządku prawnym (M. A. Nowicki [w:] Komentarz do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności [w:] Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wyd. VIII, Warszawa 2021, art. 13).

25.  Przy badaniu, czy nie dochodzi do nieuzasadnionej zwłoki w rozpatrzeniu sprawy, nawiązuje się zazwyczaj do wskazówek wypracowanych w judykaturze ETPC, w świetle których długość postępowania należy oceniać biorąc pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy, uwzględniając stopień jej skomplikowania, sposób działania właściwych organów, zachowanie podmiotu, który zarzuca przewlekłość, a także znaczenie rozstrzygnięcia sprawy dla tego podmiotu (zob. wyr. TK z: 18.2.2009 r., KP 3/08, OTK-A 2009, Nr 2, poz. 9 i 7.12.2010 r., P 11/09, OTK-A 2010, Nr 10, poz. 128) (…) Przedmiotem kontroli jest każdorazowo całe postępowanie sądowe, od chwili jego wszczęcia (np. wniesienia pozwu), ewentualnie wszczęcia poprzedzającego go postępowania przedsądowego, (…), aż po ostateczne zakończenie załatwiania sprawy w ostatniej instancji. (Konstytucja RP. Tom I, Komentarz do art. 1-86, pod red. Safjan/Bosek, wyd. 1, 2016, art. 45, rozdział VII, pkt 13, Legalis)

26.  Problematykę przewlekłości w prawie polskim unormowano również w ustawie z dnia 17 czerwca 2014 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (dalej: ustawa o skardze na przewlekłość). Zgodnie z terminologią przyjętą przez ustawę i opartą na orzecznictwie ETPCz, przewlekłość zachodzi wówczas, gdy postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (art. 2 ust 1 ustawy). Jednocześnie do oceny, czy doszło do przewlekłości konieczne jest ocena terminowości i prawidłowości czynności podjętych przez sąd w celu wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie (…) lub czynności podjętych przez sąd lub komornika sądowego w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy egzekucyjnej albo innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (art. 2 ust. 1 zd. 1 ustawy). Podmiot, którego sprawa toczy się przewlekle wymieniony w art. 3 ustawy dysponuje w toku sprawy odpowiednim środkiem odwoławczym – skargą, którą może złożyć jeżeli uzna, że do przewlekłości istotnie doszło i istnieją do tego ustawowe przesłanki.

27.  W oparciu o art. 12 ust. 4 ustawy o skardze na przewlekłość stronie, której skarga została uwzględniona, przysługuje na jej żądanie suma pieniężna w wysokości od 2 000 do 20 000 złotych. Suma ta jest ustalana przez sąd rozpoznający skargę i wynosi nie mniej niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, niezależnie od tego, ilu etapów postępowania dotyczy stwierdzona przewlekłość postępowania. Sąd może przyznać sumę pieniężną wyższą niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, jeżeli sprawa ma szczególne znaczenie dla skarżącego, który swoją postawą nie przyczynił się w sposób zawiniony do wydłużenia czasu trwania postępowania. „Suma pieniężna” nie jest więc wprost powiązana z poniesieniem przez stronę jakiejkolwiek szkody w związku z przewlekłym prowadzeniem postępowania. Strona wnosząca skargę nie musi w ogóle wykazywać, aby poniosła z powodu przewlekłości jakąś szkodę – czy to materialną, czy niematerialną. Suma pieniężna w rozumieniu art. 12 ust. 4 ustawy o skardze na przewlekłość pełni rolę swoistego zadośćuczynienia spowodowanego przewlekłością postępowania sądowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2022 r., sygn. I NSP 48/22).

28.  Zgodnie z art. 15 ustawy o skardze na przewlekłość strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika, a postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 maja 2010 w sprawie o sygn. akt II CSK 640/09 wskazał, iż przepis ten ma jedynie charakter normy odsyłającej i określającej zakres prejudycjalnego związania, co samo w sobie nie tworzy swoistego uprawnienia do domagania się odszkodowania lub zadośćuczynienia. Konieczne jest bowiem wykazanie przez stronę pozostałych przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa, zezwalających na zastosowanie art. 417 § 1, art. 445 lub art. 448 k.c. w postaci szkody i związku przyczynowego pomiędzy jej powstaniem a przewlekłością.

29.  Powód w toku postępowania przed Sądem (...) nie wniósł skargi na przewlekłość, wystąpił natomiast z pozwem o zadośćuczynienie, czyli odszkodowaniem za szkodę niemajątkową. W polskim prawie cywilnym katalog sytuacji, w których prawo przyznaje poszkodowanemu prawo do domagania się zadośćuczynienia niemajątkowej (odczuwalnej, ale nie mogącej być łatwo przeliczonej na pieniądze) szkody jest dość wąski. Brak jest bowiem podstawy prawnej do domagania się naprawy szkody niematerialnej w każdym przypadku doznania szkody. Art. 444 i 445 kodeksu cywilnego wymieniają, jako zdarzenia wywołujące szkodę i zarazem stanowiące podstawę do przyznania zadośćuczynienia uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju zdrowia, śmierć, pozbawienie wolności, skłonienie do poddania się czynowi nierządnemu. Co istotne, zadośćuczynienie może być również przyznane za naruszenie dobra osobistego (art. 448 k.c.). Dodatkowo przepisy kodeksu cywilnego normują również zakres podmiotów, które mogą odpowiadać za wyrządzoną szkodę. I tak art. 417 k.c. normuje odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej.

30.  Mając powyższe na uwadze, Sąd przychyla się do stanowiska strony pozwanej, iż w istocie przepisy kodeksu cywilnego, ustawy o skardze na przewlekłość czy innych obowiązujących ustaw nie przewidują zadośćuczynienia za sam fakt wystąpienia przewlekłości postępowania. Podstawy prawnej do automatycznego traktowania przewlekłości postępowania za podstawę do zasądzenia zadośćuczynienia brak zarówno w kodeksie cywilnym, jak i ustawie o skardze na przewlekłość. Przewlekłość postępowania sądowego może być podstawą zasądzenia zadośćuczynienia tylko pod warunkiem, że przewlekłe prowadzenie postępowania doprowadziło do powstania szkody, z którą przepisy kodeksu cywilnego wiążą prawo do zadośćuczynienia, w tym np. do naruszenia konkretnego dobra osobistego danej strony.

31.  Prawo do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki samo w sobie nie jest dobrem osobistym. Jak wskazał Sąd Najwyższy we wspomnianym wyroku z dnia 6 maja 2010 r., sygn. II CSK 640/09, prawo do sądu (w tym prawo do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki) nie może być zaliczone do kategorii wartości stanowiących dobro osobiste jednostki, ponieważ jest uprawnieniem przyznanym jej tymi regulacjami w związku z funkcjonowaniem w określonej sferze życia społecznego. Nie ma podstaw do przyjęcia, że wszystkie prawa podstawowe objęte Europejską Konwencją Praw Człowieka oraz wolności i prawa osobiste wymienione w Konstytucji (art. 38 do 56) powinny być chronione za pomocą środków wskazanych w art. 24 k.c., do czego dojść może, jeśli naruszenie ich doprowadzi zarazem do pogwałcenia dobra osobistego. Wskazuje na to również Europejski Trybunał Praw Człowieka, którego wypowiedzi, poza określaniem kryteriów, jakie należy brać pod uwagę dla oceny sprawności postępowania sądowego, daje również wyraz temu, że przewlekły proces może być także przyczyną krzywdy moralnej (przykładowo (...) przeciwko Polsce nr (...), D.M. przeciwko Polsce nr (...), R.O. przeciwko Polsce nr (...), A. przeciwko W. wyrok z dnia 10 listopada 2004 r.). Podkreślając rangę prawa do sądu jako podstawowego prawa człowieka oraz konieczność wynagrodzenia wszystkich krzywd wywołanych pogwałceniem go, Trybunał nie wyraził zapatrywania, że prawo to ujmowane być powinno jako dobro osobiste człowieka.

32.  Podobne wnioskowanie przedstawił również Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 4 listopada 2021 r., sygn. akt I ACa 177/19, który wskazał, że sama przewlekłość postępowania nie narusza dóbr osobistych strony, natomiast przewlekłość może prowadzić do naruszenia dobra osobistego, które winno zostać konkretnie określone.

33.  W orzecznictwie ugruntowany pozostaje także pogląd, iż odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 417 k.c. obejmuje zarówno naprawienie szkody majątkowej, jak i niemajątkowej. Przepis ten nie określa jednak zasad i zakresu obowiązku naprawienia szkody o charakterze niemajątkowym, które są unormowane w art. 448 (ew. - 445 k.c.). Tym samym to art. 448 k.c. stanowi więc prawną podstawę dochodzenia roszczenia o zadośćuczynienie, jak przekonująco podnosi się piśmiennictwie, znajdującym wsparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. postanowienie z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP 25/08 i wyrok z dnia 19 marca 2015 r., IV CNP 38/14, niepubl.). I to właśnie na tej podstawie, stwierdziwszy spełnienie przesłanek określonych w art. 448 k.c., możliwe jest zasądzenie zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek naruszenia dobra osobistego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2017 r., IV CSK 659/16).

34.  Do uznania więc odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c., wymagane jest zaś oprócz wskazania wprost naruszonego dobra prawnego, wykazanie także pozostałych przesłanek, tj. szkody, także niematerialnej i związku przyczynowego między naruszeniem dobra osobistego a szkodą. Co istotne, odpowiedzialność Skarbu Państwa na tej podstawie nie jest zależna od winy, lecz wystarczy do niej bezprawność działania (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2011 r., III CZP 25/11; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2015 r., V CSK 741/14).

35.  Z przedstawionych rozważań wynika więc, że powód może dochodzić od pozwanego zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jeżeli wykaże w pierwszej kolejności naruszenie konkretnego dobra osobistego, które wynikałoby z faktu przewlekłego prowadzenia postępowania w sprawie VII P 1396/15. Art. 23 k.c. zawiera katalog przykładowych dóbr osobistych, do których zalicza się: zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską. Prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki nie jest, jak zostało to opisane powyżej, dobrem osobistym i środki przewidziane w kodeksie cywilnym dla ochrony dóbr osobistych nie są do niego właściwe. Z tego względu nie ma podstaw do zasądzenia zadośćuczynienia tylko z powodu naruszenia tego prawa. Żądanie zadośćuczynienia wynikające z naruszenia prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w związku z przewlekłością postępowania będzie uzasadnione wtedy, gdy naruszenie to jednocześnie doprowadziło do naruszenia któregoś z dóbr osobistych strony, np. prywatności, wolności wynikających więc wprost z art. 23 k.c. lub innej kategorii dóbr dającej się zobiektywizować i skonkretyzować, pozostających ściśle związane z człowiekiem, obejmując jego fizyczną i psychiczną integralność albo będąc przejawem jego twórczej działalności skupiające niepowtarzalną, pozwalającą na samorealizację indywidualność człowieka, jego godność oraz pozycję wśród innych ludzi. (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r., III CZP 79/10), np. prawo do zachowania więzi rodzinnych.

36.  W niniejszej sprawie nie może być jednak mowy o naruszenia dóbr osobistych powoda w sprawie VII P 1396/15. Powód ograniczył bowiem swój wywód w pozwie do zdawkowych argumentów mających świadczyć o zaistnieniu przewlekłości, które streścił w kilku zdaniach. Nie wskazał jakie konkretnie jego dobro osobiste w wyniku takiego działania Sądu miało zostać naruszone. Wskazał jedynie, że żądana kwota ma stanowić zadośćuczynienie, „bo doszło do naruszenia moich praw i przez to czuję się skrzywdzony”. Tak przedstawione twierdzenia nie pozwalają na przyjęcie, że powód oznaczył jakieś konkretne dobro osobiste, którego naruszenie zarzucił Sądowi (...). Poczucie skrzywdzenia samo w sobie nie przesądza, że doszło do naruszenia dobra osobistego. Warto nadmienić, że powód nie wnosił o przyznanie na swoją rzecz pełnomocnika z urzędu, choć w piśmie sądowym z dnia 21 marca 2022 wyraźne pouczono go o tym prawie.

37.  Sformułowanie żądania i jego uzasadnienie należało do obowiązków powoda, a Sąd nie mógł go w tej czynności zastępować. Zgodnie z ogólnymi regułami postępowania dowodowego, obowiązek przedstawienia dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy spoczywa na stronach, a ciężar udowodnienia faktów mających znaczenie dla dochodzonego roszczenia ciąży na stronie, która z faktów wywodzi skutki prawne – art. 6 k.c. i art. 3 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. Podzielić należy pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 28 lutego 2013 r., sygn. akt I ACa 613/12, zgodnie z którym „strona, która nie przytoczyła wystarczających dowodów na poparcie swoich twierdzeń, ponosi ryzyko niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, o ile ciężar dowodu, co do tych okoliczności na niej spoczywał, a Sąd musi wyciągnąć ujemne konsekwencje z braku udowodnienia faktów przytoczonych na uzasadnienie żądań lub zarzutów”.

38.  Biorąc powyższe pod uwagę Sąd doszedł do przekonania, iż powód nie przytoczył twierdzeń i dowodów, które mogłyby uzasadniać uwzględnienie jego żądania. Nie wskazał bowiem, w jaki sposób przewlekłe prowadzenie postępowania sądowego naruszyło jego dobra osobiste lub w jaki sposób poniósł szkodę wynikłą z przewlekłego prowadzenia sprawy. Już tylko z tego powodu powództwo nie mogło zostać uwzględnione

Przebieg sprawy VII P 1396/15 a zarzut przewlekłości

39.  Niezależnie od tego, że powód nie wykazał poniesienia szkody, z którą kodeks cywilny wiąże prawo do zadośćuczynienia, opisany powyżej stan faktyczny również nie wskazuje na to, by sprawa była prowadzona przewlekle, a tym samym by po stronie pozwanego (sądu procedującego w sprawie VIII P 1396/15) miało miejsce zachowanie bezprawne.

40.  Sąd podziela stanowisko strony pozwanej, że postępowanie nie było prowadzone w sposób przewlekły, a pięcioletni okres pomiędzy wniesieniem pozwu a wydaniem ostatecznego rozstrzygnięcia wynikał z szeregu czynności, które podejmował Sąd, w związku z licznymi wnioskami dowodowymi składanymi przez strony, w szczególności przez powoda. Długość postępowania wynikała głównie z konieczności przesłuchania przez Sąd licznych świadków, zwracania się do różnych instytucji medycznych i ZUS o nadesłanie dokumentacji medycznej i innych potrzebnych dokumentów, jak również w związku z koniecznością zapoznania się z licznymi pismami procesowymi powoda i skargami wnoszonymi do Sądu, ale i do innych instytucji publicznych tj. (...), nie rzadko obarczonych brakami formalnymi, mimo, iż już od 2016 r. powód korzystał z pomocy profesjonalnego pełnomocnika.

41.  Jednakże to co miało najistotniejszy wpływ na długość toczącego się postępowania to konieczność przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego. Na przestrzeni trzech lat od 20 czerwca 2017 do 2 czerwca 2020 r. Sąd dopuścił w sprawie dowód z opinii dwóch biegłych (ortopedy i chirurga) i opinii Instytutu. Nadto do każdej z nich strony (a przede wszystkim powód i jego pełnomocnik) zgłaszały liczne zarzuty, co implikowało dopuszczanie dowodu z opinii uzupełniających. Co więcej, wszystkie te dowody były podejmowane w interesie samego powoda, a dwie z trzech opinii wydane na jego wniosek. Przeprowadzenie dowodu z tych opinii czyniło zatem zadość żądaniom powoda i jego interesom procesowym. Sam fakt, iż końcowe rozstrzygnięcie sprawy było niekorzystne dla powoda, nie oznacza, że opinie biegłych były zbędne czy można było je wykonać w krótszym czasie.

42.  Okresy bezczynności Sądu lub podejmowania zbędnych czynności były, w kontekście całego okresu trwania sprawy, niedługie i nie wpłynęły w istotny sposób na okres trwania postępowania. Zasadniczo Sąd podejmował czynności, które w związku z zaistniałą sytuacją były w danym momencie konieczne, ale i możliwe. Jako uchybienia sprawności postępowania można było potraktować niewykonanie zarządzenia o doręczeniu odpisu pozwu przez 2 miesiące (wydane 16.03.2016 r., wykonane 17.05.2016 r.) oraz zawieszenie postępowania z powodu upadłości powoda (gdyż dopiero po zawieszeniu postępowania okazało się, że postępowanie upadłościowe powoda już uległo zakończeniu i podstawy do zawieszenia w istocie nie było; z racji daty postanowienia o ogłoszeniu upadłości właściwe byłoby upewnienie się co do trwania postępowania upadłościowego przed podjęciem decyzji procesowych przez Sąd), które łącznie przedłużyły czas trwania sprawy o ok. 3-4 miesiące.

43.  Mając na uwadze powyższe okoliczności tutejszy Sąd doszedł do przekonania, że Sądowi Rejonowemu (...) w W. nie można postawić zarzutu przewlekłości w prowadzeniu postępowania sądowego w sprawie VII P 1396/15.

44.  Brak przewlekłości postępowania, a tym samym brak bezprawności działania pozwanego i brak naruszenia dóbr prawnych powoda nakazują uznać, że przyznanie powodowi zadośćuczynienia w niniejszej sprawie byłoby bezpodstawne. Powództwo zostało więc oddalone w całości.

Koszty postępowania

45.  Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). W związku z tym, że powód przegrał sprawę w całości, winien on zwrócić pozwanemu poniesione przez niego koszty w łącznej wysokości 3 617 zł, na które złożyły się: opłata od pełnomocnictwa (17 zł) oraz koszty zastępstwa procesowego (3 600 zł – na podstawie § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 98 §1 ¹ k.p.c.

46.  Jednocześnie Sąd odstąpił od obciążenia powoda kosztami postępowania w pozostałym zakresie, mając na uwadze przede wszystkim charakter i treść sporządzanych przez niego pism procesowych zarówno w tej sprawie, jak i w sprawie VII P 1396/15 prowadzonej przez Sąd Rejonowy (...) i uznał, iż powód wykazuje się dużą nieporadnością jeśli chodzi o formułowanie swoich żądań, czego wynikiem jest konieczność wzywania go przez Sąd celem sprecyzowania swojego roszczenia. Ponadto Sąd nabrał przekonania, że możliwa była sytuacja, w której powód w istocie chciał wytoczyć powództwo o mniejszą kwotę niż 75 000 zł, natomiast z powodu zajścia pewnego nieporozumienia co do tego jak powinien zostać sporządzony pozew o zadośćuczynienie, przyjął, iż wysokość żądania musi być równa kwocie 75 000 zł. W związku z powyższym kwota kosztów zastępstwa procesowego została ustalona przez Sąd w oparciu o tę kwotę, której w istocie powód chciał dochodzić w niniejszej sprawie, a co przedstawił w toku składanych wyjaśnień (jak w piśmie, k. 29). Gdyby zastosować wprost stawkę opłat za czynności pełnomocnika z ww. rozporządzenia dla żądania pozwu w kwocie 75 000 zł, kwota należna pozwanemu z tego tytułu wynosiłaby 5 400 zł (§ 2 pkt 6).

47.  Nadto wpływ na wysokość zasądzonej kwoty miała również aktualna sytuacja majątkowa powoda. W niniejszej sprawie został on bowiem zwolniony z kosztów postępowania w zakresie opłaty od pozwu (k. 30), zaś w sprawie VII P 1396/15 w wyroku Sąd częściowo odstąpił od obciążenia go kosztami postępowania. Tym samym Sąd uznał, iż to kwota 3 600 zł, a nie kwota 5 400 zł będzie tą należną pozwanemu z tytułu kosztów zastępstwa procesowego, którą powód będzie w stanie uiścić, z przyczyn opisanych powyżej. Powód nie przedłożył bowiem dowodów na to, że obciążenie go zwrotem kosztów postępowania na rzecz jego przeciwnika procesowego w jakiś sposób naruszyłoby zasady słuszności. Sam fakt zwolnienia od kosztów sądowych w części (opierający się nie tyle na dowodach, co po prostu na oświadczeniu) nie wystarczy bowiem do odstąpienia od obciążenia strony przegrywającej obowiązkiem zwrotu kosztów przeciwnikowi.

ZARZĄDZENIE

(...)