Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 maja 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 291), oraz na podstawie art. 84 ust. 1 ust. 9 ust 11 ustawy z dnia 13 października 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych (tj 2021 poz 423) zobowiązał ubezpieczonego M. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1.09.2019 do 30.11.2020 r. w kwocie 18.600 zł oraz odsetek (...),84 gr łącznie 20853,84 zł

/ decyzja k. 504 akt ZUS/

W dniu 8.08.2019 r. odwołanie od powyższej decyzji domagając się jej zmiany wniósł M. K.. W uzasadnieniu swego stanowiska wskazał, iż w okresie, za który organ domaga się zwrotu świadczeń uczęszczał do szkoły, na co wskazują dokumenty , które także składał w ZUS potwierdzające iż w tym okresie miał status ucznia.

/ odwołanie k. 3-4 wraz z załącznikami k. 6-7/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosząc o oddalenie odwołania podtrzymał stanowisko podniesione w zaskarżonej decyzji podnosząc iż przedstawione przez wnioskodawcę dokumenty nie potwierdzają szczegółowej frekwencji ubezpieczonego na zajęciach/zjazdach w spornym okresie od 1.09.2019 r. do 30.11.2020 r. a ubezpieczony był zobligowany do ich złożenia celem potwierdzenia posiadanych uprawnień. W tym stanie rzeczy zaskarżona decyzja odpowiada prawu.

/ odpowiedź na odwołanie k. 8-10/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca M. K. urodził się (...)

/bezsporne/

Decyzją z dnia 22.03.2019r. o podjęciu wypłaty części renty rodzinnej wnioskodawca miał ustalone prawo do renty rodzinnej podzielonej między 2 uprawnione osoby po zmarłym ojcu do dnia 30.11.2020r. pod warunkiem kontynuowania nauki. W treści pouczenia do ww. decyzji ubezpieczony został poinformowany, iż jest zobowiązany do powiadomienia ZUS o podanych w pouczeniu okolicznościach powodujących: ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty w całości albo w części. W szczególności w pkt. VIII pouczenia wskazano, iż osoba pobierająca rentę rodzinną zobowiązana jest powiadomić o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły (na uczelnię), a jeżeli uczy się nadal – zobowiązana jest do nadesłania zaświadczenia z ww. Szkoły – uczelni z podaniem terminu programowego jej ukończenia.

/ decyzja k. 467-470 akt ZUS/

Pismem z 28 września 2021r. wnioskodawca został poinformowany, iż w celu rozliczenia renty rodzinnej za okres od 01.09.2019 do 30.11.2020r. powinien dostarczyć do organu zaświadczenie ze szkoły lub świadectwa ukończenia szkoły z Publicznej Policealnej Szkoły (...) w Ł. potwierdzające czy w ww. okresie: posiadał status ucznia, czy miało miejsce skreślenie z listy uczniów, czy wystąpiły przerwy w nauce i z jakiej przyczyny, ponadto koniecznym było podanie szczegółowej frekwencji ewentualnie ilość dn,i w których Ubezpieczony był obecny w poszczególnych miesiącach. Ubezpieczony pouczony został, że jeżeli nie dostarczy wskazanego zaświadczenia w terminie 14 dni od otrzymania pisma to organ rentowy naliczy nadpłatę za powyższy okres.

/Pismo k. 501 akt ZUS/

W dniu 18.10.2021 r. to organ rentowy otrzymał 3 zaświadczenia z Publicznej Policealnej Szkoły (...) w Ł.:

zaświadczenie nr (...) z 12.10.2021 za okres od 5.09.2019 do 31.01.2020, z informacją o skreśleniu z listy słuchaczy z dniem 31.01.2020,

zaświadczenie nr (...) z 12.10.2021 za okres od 08.02.2020 do 31.08.2020., z informacją o skreśleniu z listy słuchaczy z dniem 31.08.2020.,

zaświadczenie nr (...) z 12.10.2021 za okres od 21.09.2020 do 31.01.2021. z informacją o skreśleniu z listy słuchaczy z dniem 31.01.2021.,

Zaświadczenia te nie potwierdzały szczegółowej frekwencji w spornym okresie od 01.09.2019 do 30.11.2020.

/ pismo i zaświadczenia k. 508 -511 akt ZUS/

W tym stanie rzeczy w dniu 06.05.2022 r. wydano zaskarżoną decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznych za ww. okres.

/ decyzja k. 504 akt ZUS/

Do odwołania w przedmiotowej sprawie wnioskodawca załączył kserokopie zaświadczeń z Publicznej Policealnej Szkoły (...) w Ł. z dnia 22.02.2022 r. :

- zaświadczenie nr (...) z 23.12.2020 za okres od 5.09.2019 do 31.01.2020, informujące o skreśleniu wnioskodawcy z listy słuchaczy z dniem 31.01.2020

- zaświadczenie nr (...) z 23.12.2020 za okres od 08.02.2020 do 31.08.2020. informujące o skreśleniu wnioskodawcy z listy słuchaczy z dniem 31.08.2020

Zaświadczenia te nie potwierdzają frekwencji w spornym okresie od 01.09.2019 do 31.08.2020

/ zaświadczenia k. 6-7 akt ZUS/

M. K. w okresie 1.09.2019-30.11.2020 r. był trzykrotnie słuchaczem. Publicznej Zaocznej Policealnej Szkoły (...).

Na kierunek (...) bezpieczeństwa i higieny pracy został przyjęty dnia 05.09.2019 r. W semestrze jesiennym (...) uzyskał następującą frekwencję:

wrzesień 2019 r. - obecny na 2 h z 36 h możliwych,

październik 2019 r. - obecny na 33 h z 48 h możliwych,

listopad 2019 r. - obecny na 12 h z 48 h możliwych,

grudzień 2019 r. - obecny na 0 h z 26 h możliwych,

styczeń 2020 r - obecny na 0 h z 7 h możliwych.

M. K. posiadał status słuchacza do 31 stycznia 2020 r. Słuchacz uczestniczył w zajęciach, ale nie spełnił wymogu 50% frekwencji, nie został dopuszczony do egzaminów semestralnych i w dniu 31 stycznia 2020 r. został skreślony z listy słuchaczy.

Na kierunek (...) usług kosmetycznych został przyjęty dnia 08.02.2020 W semestrze wiosennym (...) uzyskał następującą frekwencję:

luty 2020 r. - obecny na 10 h z 53 h możliwych,

marzec 2020 r. - obecny na 34 h z 37 h możliwych,

kwiecień 2020 r. - obecny na 36 h z 41 h możliwych,

maj 2020 r. - obecny na 0 h z 33 h możliwych,

czerwiec 2020 r - obecny na 0 h z 2 h możliwych.

M. K. posiadał status słuchacza do 31 sierpnia 2020 r. Słuchacz uczestniczył w zajęciach, ale nie spełnił wymogu 50% frekwencji, nie został dopuszczony do egzaminów semestralnych i w dniu 31 sierpnia 2020 r. został skreślony z listy słuchaczy.

Na kierunek (...) został przyjęty dnia 21.09.2020 r.

W semestrze jesiennym (...) uzyskał następującą frekwencję:

wrzesień 2020 r. - obecny na 0 h z 26 h możliwych,

październik 2020 r. - obecny na 0 h z 42 h możliwych,

listopad 2020 r. - obecny na 0 h z 36 h możliwych,

grudzień 2020 r. - obecny na 0 h z 42 h możliwych,

styczeń 2021 r. - obecny na 0 h z 19 h możliwych.

M. K. posiadał status słuchacza do 31 stycznia 2021 r. Słuchacz nie uczestniczył w zajęciach, nie spełnił wymogu 50% frekwencji, nie został dopuszczony do egzaminów semestralnych i w dniu 31 stycznia 2021 r. został skreślony z listy słuchaczy.

/ zaświadczenie Publicznej Zaocznej Policealnej Szkoły (...) k. 25-26 zeznania wnioskodawcy protokół z rozprawy z dnia 20.01.2023 00:01:16-00:02:05 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 18.10.2022 r. 00:01:48-00:04:59/

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy w Łodzi dokonał na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy i aktach rentowych wnioskodawcy, które nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Nadto w oparciu o zeznania wnioskodawcy jednakże tylko w części w jakiej korespondowały z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowy.

Sąd nie dał wiary twierdzeniom wnioskodawcy , że w spornym okresie kontynuował naukę -uczył się, starał się uczestniczyć w zajęciach utrzymując wymaganą ponad 50 % frekwencję a z list słuchaczy był skreślany dlatego, że nie stawiał się na końcowe egzaminy to zaś było spowodowane tym iż stresował się bo uważał, że nie jest dobrze przygotowany. Powyższe twierdzenia pozostają w jawnej sprzeczności z treścią zaświadczania przedłożonego w procesie przez Publiczną Zaoczną Policealną Szkołę (...) z którego wynikało, iż wnioskodawca albo uczestniczył w zajęciach w znikomym zakresie, albo w ogóle się na nie nie stawiał. Szkoła potwierdziła również, iż skreślenie wnioskodawcy było efektem braku uzyskania przez niego wymaganej 50 % frekwencji oraz niedopuszczeniem do egzaminów a nie niedostatecznymi wynikami nauki – negatywnym wynikiem egzaminów. W związku z tym wskazane zeznania wnioskodawcy w tej części nie mogły stanowić wiarygodnej podstawy ustaleń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jedynie w zakresie żądania zwrotu odsetek zasługuje na uwzględnienie.

W myśl art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504), dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Ustawodawca przyjmuje zatem, że z zakończeniem granicy wiekowej 25 lat prawo do renty rodzinnej ustaje bez względu na okres, jaki pozostał do zakończenia nauki w szkole, jeżeli jest ona odbywana w szkole nie będącej szkołą wyższą. Wyjątek – w odniesieniu do odbywania studiów w szkole wyższej – ustanowiony został w art. 68 ust. 2 ustawy, dopuszczając dalsze, maksymalne przedłużenie okresu pobierania renty rodzinnej przez dziecko, które osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, do zakończenia tego ostatniego roku studiów.

W świetle powyższego prawo do renty rodzinnej dla dziecka ze względu na wiek ulega przedłużeniu w przypadku kontynuowania nauki w szkole (nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia, z zastrzeżeniem art. 68 ust. 2). Utratę uprawnień powoduje ukończenie nauki i chodzi tu o takie sytuacje jak usunięcie ze szkoły, skreślenie z listy studentów. Na gruncie art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez ukończenie nauki w szkole należy rozumieć również jej zaprzestanie, np. przez skreślenie z listy uczniów. Definitywne (ostateczne) skreślenie z listy uczniów powoduje w zakresie prawa do renty rodzinnej taki sam skutek, jaki wynika z ukończenia nauki potwierdzonego świadectwem szkolnym. /III AUa 1012/18 - wyrok SA Łódź z dnia 24-07-2019/

Przez naukę w szkole, o której mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s., rozumie się naukę w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych (publicznych i niepublicznych), szkołach wyższych (państwowych i niepaństwowych), szkołach prowadzonych przez K. (...), a także pozaszkolnych formach kształcenia, dokształcania bądź doskonalenia zawodowego (np. w ramach różnego rodzaju kursów lub praktyk zawodowych). W grę wchodzą wszelkie formy kształcenia w systemie stacjonarnym, zaocznym, wieczorowym i korespondencyjnym.

Przy tym okres pobierania nauki, o którym mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pojmowany jest szeroko i obejmuje nie tylko okres efektywnego uczestniczenia w zajęciach objętych programem nauczania, ale także okres wakacji, urlopu zdrowotnego dla ucznia szkoły średniej czy urlopu dziekańskiego dla studenta wyższej uczelni, /wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2000 r., II UKN 739/99, OSNAPiUS 2002 r. Nr 9, poz. 215/, jak również przerw w edukacji wynikających ze skreślenia z listy uczniów i ponownego przyjęcia ich w poczet./ wyroki Trybunału (...) z dnia 26 kwietnia 1968 r., III TR 1772/67, OSPiKA 1969 r. Nr 12, poz. 250 i z dnia 29 listopada 1967 r., IV TR 95/76, niepublikowany oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1986 r., II UZP 47/85, OSNCP 1986 r., poz. 204, nawiązująca do wyroków Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1981 r., II URN 7/81, niepublikowanego i z dnia 27 kwietnia 1982 r., II URN 74/82, OSNCP 1982 nr 11-12, poz. 176, a także wyroki tego Sądu z dnia 6 maja 1986 r., II URN 45/86, (...) 1986 r. Nr 10-11, s. 83, z dnia 16 kwietnia 1999 r., II UKN 571/98, z dnia 3 października 2000 r., II UKN 739/99, OSNAPiUS 2002 r. Nr 9, poz. 215 i z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005 r. Nr 8, poz. 116); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2014 r. I UK 414/13. III AUa 1679/16 - wyrok SA Gdańsk z dnia 10-02-2017/

Sąd ma przy tym na uwadze, iż prawo do renty rodzinnej nie jest uzależnione od frekwencji ucznia w zajęciach szkolnych. Świadczenie to przysługuje bowiem od dnia podjęcia nauki do dnia jej ukończenia w planowanym terminie, bądź utraty statusu ucznia (studenta) wskutek skreślenia z listy uczniów (studentów) przez właściwy organ określony w statucie szkoły. Organ rentowy nie jest uprawniony do ustalania, na podstawie uczestniczenia przez uprawnionego w zajęciach szkolnych, istnienia prawa do świadczenia. Możliwe są określone przerwy w nauce (rozszerzająca wykładnia funkcjonalna przepisu), nawet powodujące czasową utratę statusu ucznia w danej szkole, ale o charakterze przejściowym, wywołane jednak nadzwyczajnymi i obiektywnymi przyczynami. /III AUa 1977/17 - wyrok SA Katowice z dnia 30-01-2018/

Nie należy też tracić z pola widzenia przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów. Jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe. Omawiany przepis powinien być zatem wykładany zgodnie z jasnym i niebudzącym wątpliwości brzmieniem nieróżnicującym przyczyn przedłużenia się czasu studiów – okresu nauki . /III AUa 490/18 - wyrok SA Wrocław z dnia 13-11-2018/ W sytuacji, gdy student/ uczeń nie tylko nie uczęszcza na zajęcia, ale także nie przystępuje do żadnych zaliczeń i egzaminów, nie można uznać go za osobę pobierającą naukę. Odmiennie należy ocenić przypadek udziału studenta/ ucznia w sesji egzaminacyjnej, ale z negatywnym wynikiem, nieupoważniającym do zaliczenia semestru. Nie można wówczas odmówić studentowi/ uczniowi faktycznego realizowania - chociaż z miernym rezultatem - obowiązującego w uczelni programu nauczania. /I UK 53/15 - wyrok SN - Izba Pracy z dnia 03-02-2016/

Do stwierdzenia czy ktoś pobiera naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, nie jest wystarczające ustalenie zamiaru pobierania tejże nauki. Muszą występować przejawy zewnętrzne. Można zatem pobierać naukę w szkole nie po to, aby poszerzać swoją wiedzę, czy też nie po to aby zdobywać formalne kwalifikacje czy uprawnienia, a tylko po to (w znaczeniu intencji) aby otrzymywać rentę rodzinną, a mimo to jeśli tylko uczestniczy się w zajęciach i wypełnia inne postawione wymagania, należy uznać, że ktoś taki pobiera naukę w szkole. Jeżeli jednak nie wypełnia się podstawowych obowiązków w postaci uczestnictwa w zajęciach, przy czym nie podaje się żadnego usprawiedliwienia (wytłumaczenia) tejże nieobecności; ponadto jeżeli na skutek tego dochodzi do skreślenia z listy słuchaczy, to nie można uznać, że okres poprzedzający skreślenie, kiedy ciągle występuje stuprocentowa nieobecność, był nauką w szkole. Nauka w szkole to poddanie się wymogom - rygorom nauczania w zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej formie, wymogom określonym w odpowiednich przepisach prawa oświatowego oraz regulaminie szkoły. Niewypełnianie żadnych obowiązków, czy też ich wypełnianie, ale tylko w sobie znany sposób, bez poddania się reżymowi nauczania zinstytucjonalizowanego, nie jest nauką w szkole. /III AUa 66/18 - wyrok SA Białystok z dnia 07-03-2018/

Istota renty rodzinnej służącej dziecku zmarłego ubezpieczonego, sprowadza się do zapewnienia świadczenia alimentacyjnego umożliwiającego mu kontynuowania nauki w celu uzyskania zdolności do samodzielnego utrzymania. Pojęcie kontynuowanie nauki, nie polega na stwarzaniu pozorów jej pobierania, czy też wyrażaniu chęci i woli jej pobierania. Nie można bowiem osoby, która faktycznie nie pobiera nauki uznać za osobę pobierającą naukę w rozumieniu cyt. art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.). Przez określenie przez ustawodawcę w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, iż renta rodzinna przysługuje dziecku po ukończeniu 16 roku życia do ukończenia nauki w szkole należy rozumieć nie tyle formalny status ucznia (studenta), co realne wypełnianie tej roli stosownie do regulaminu uczelni (szkoły), w szczególności poprzez uczestnictwo w zajęciach, podchodzenie do egzaminów i przedkładanie wymaganych prac semestralnych itd. Nie mieści się w tym pojęciu takie postępowanie ucznia (studenta), które polega na zapisywaniu się do danej szkoły bez uczestniczenia w całości lub istotnej części zajęć, nie poodchodzeniu do egzaminów, nie przedkładaniu wymaganych programem nauczania prac itp. III AUa 1370/14 - wyrok SA Poznań z dnia 13-05-2015. Nie można mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nie podejmuje żadnych starań w kierunku przyswajania wiedzy, a status osoby uczącej się uzyskuje tylko przez "zapisanie się" do określonej szkoły". /III AUa 51/14 - wyrok SA Łódź z dnia 29-04-2014 ,III AUa 1962/13 - wyrok SA Łódź z dnia 20-12-2013/

Przenosząc rozważania na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż wnioskodawca kolejnymi decyzjami Szkoły Policealnej Cosinus z dnia 31.01.2020 r., 31.08.2020 r. 31.01 2021 r. był skreślany z listy słuchaczy z uwagi na nieuzyskanie klasyfikacji na kolejny semestr – brak spełnienia wymogu 50% frekwencji, brak dopuszczenia do egzaminów semestralnych, zaś w ostatnim przypadku z uwagi na brak uczestnictwa w zajęciach brak spełnienia wymogu 50% frekwencji, brak dopuszczenia do egzaminów semestralnych. Materiał zgromadzony w procesie wskazuje że w poszczególnych miesiącach w spornym okresie wnioskodawca nie osiągał wymaganej przez szkołę frekwencji, nie uczestnicząc w ogóle w zajęciach lub uczestnicząc w wymiarze niższym niż przyjętym przez szkołę (poniżej 50 %).Jedynie w miesiącu październiku 2019 marcu i kwietniu 2020 r. wnioskodawca wywiązał się z obowiązku uczestniczenia w zajęciach w wymaganym powyżej 50 % wymiarze pozostawało to jednak bez żadnego wpływu na decyzję klasyfikacyjną. W procesie nie zaoferowano natomiast żadnego materiału, który potwierdzałby twierdzenie iż wnioskodawca dokładał starań by kontynuować naukę. Brak jest dowodów na to, że przedkładał jakiekolwiek prace, przystępował do egzaminów. Niejasnym jest jakim obowiązkom w związku z nauką w szkole wnioskodawca się poddawał jakie starania podejmował w kierunku przyswajania wiedzy. Tym samym w ocenie Sądu nie sposób dojść do przekonania, iż posiadał status osoby faktycznie uczącej się a jedynie zapisanej do określonej szkoły. Brak też podstaw do uznania, iż doznawał jakichkolwiek obiektywnych przeszkód w możliwości pobierania nauki. Ta okoliczność także nie została wykazana.

Jeszcze raz podnieść należy, iż prawo do renty rodzinnej jest związane z posiadaniem statusu ucznia/studenta w ujęciu formalnym -odpowiedni wpis, i materialnym- podejmowanie starań. Wnioskodawca żadnych starań celem faktycznego kontynuowania nauki na kolejno obieranych przez siebie kierunkach kształcenia nie wykazał. Samo zapisanie się do szkoły policealnej nie wystarcza do uzyskania prawa do renty rodzinnej, jeżeli ubezpieczony nie realizuje obowiązków ucznia. Pojęcie „nauki w szkole” nie powinno być rozumiane dowolnie. Nie można mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nie podejmuje żadnych starań w kierunku przyswajania wiedzy, a status osoby uczącej się uzyskuje tylko przez „zapisanie się” do określonej szkoły. /I UK 85/13 - wyrok SN - Izba Pracy z dnia 03-09-2013/ Słusznie zatem jego prawo do renty w spornym okresie od 01.09.2019 -30.11.2020 r. zostało zakwestionowane. W spornym okresie wnioskodawca nie posiadał bowiem uprawnienia do pobierania renty rodzinnej.

Zgodnie z dyspozycją art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Definicję nienależnie pobranych świadczeń zawiera ust. 2 tego przepisu, stanowiąc, iż są to:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z treścią ust. 4 art. 138 ustawy emerytalnej, nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Z art. 139 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej wynika, że ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, następujące należności kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu:

a) zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego za okres przed dniem wejścia w życie ustawy,

b) ubezpieczeń społecznych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,

c) zaopatrzenia określonego w odrębnych przepisach.

Wskazać należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono ugruntowany obecnie pogląd, że nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to świadczenie wypłacane mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia na skutek okoliczności leżących po stronie ubezpieczonego. Tym samym nie można przyjąć, aby doszło do nienależnego pobrania świadczenia, jeżeli jego wypłata (mimo zaistnienia wskazanych okoliczności) nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. Mogą to być zarówno przyczyny leżące po stronie organu rentowego (błąd) lub niezależne od tego organu. W prawie ubezpieczeń społecznych „świadczenie nienależnie pobrane”, to zatem nie tylko „świadczenie nienależne” (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej) ale także „nienależnie pobrane” a więc pobrane przez osobę, której przypisać można określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy. Dotyczy to zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie przedstawionych nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w wypadkach innego świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego. /III AUa 416/19 - wyrok SA Lublin z dnia 23-01-2020/

Sąd Najwyższy podkreślił, że na podstawie art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Pouczenie musi być należyte, czyli wyczerpujące i wyraźnie wskazujące okoliczności w jakich dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia, dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby, do której było skierowane. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 1998 roku w sprawie o sygn. akt II URN 46/95, OSNP 1996/12/174, lex numer 23750 i z dnia 17 lutego 2005 roku w sprawie o sygn. akt II UK 440/03, OSNP 2005/18/291, lex numer 155203). Warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę (w całości lub w części). Pouczenie o takich okolicznościach nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z różnorodnych okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W tym sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008 roku w sprawie o sygn. akt I UK 394/07, lex numer 494135).

Jeśli organ rentowy zaniechał pouczenia osoby pobierającej świadczenie o okolicznościach powodujących ustanie prawa do świadczenia, to nienależne świadczenie traci przymiot świadczenia nienależnie pobranego i tym samym powoduje zwolnienie osoby bezpodstawnie pobierającej świadczenia z obowiązku ich zwrotu. Obowiązek taki, na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, istnieje bowiem tylko w stosunku do osób, które nienależnie pobrały świadczenia, a nie wobec osób, które pobrały nienależne świadczenia. /III AUa 525/19 - wyrok SA Lublin z dnia 30-10-2019/

Sąd Okręgowy po analizie akt rentowych odwołującego , stwierdził, że organ rentowy m.in. na odwrocie decyzji z dnia 22.03.2019r. o podjęciu wypłaty części renty rodzinnej, w treści pouczenia poinformował ubezpieczonego, iż jest zobowiązany do powiadomienia ZUS o podanych w pouczeniu okolicznościach powodujących: ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty w całości albo w części. W szczególności w pkt. VIII pouczenia wskazano iż osoba pobierająca rentę rodzinną zobowiązana jest powiadomić o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły (na uczelnię), a jeżeli uczy się nadal – zobowiązana jest do nadesłania zaświadczenia z ww. Szkoły – uczelni z podaniem terminu programowego jej ukończenia. Tym samym bezspornie wnioskodawca winien mieć świadomość w jakich okolicznościach świadczenie to mu się nie należy. Żądanie zwrotu od niego nienależnie pobranych świadczeń za okres od 01.09.2019 -30.11.2020 r. objęty zaskarżoną decyzją jest więc w pełni uprawnione.

Natomiast, Sąd nie podziela stanowiska organu co do żądania odsetek w kwocie 2253,84 zł naliczanych do dnia wydania decyzji, uznając, że organ rentowy może żądać odsetek od nienależnie pobranego świadczenia, jednakże dopiero za okres po doręczeniu wnioskodawcy zaskarżonej decyzji. W wyroku z dnia 21 marca 2013 r., sygn. akt III AUa 1311/12 Sąd Apelacyjny w Krakowie wskazał, że zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Odesłanie do "prawa cywilnego" dotyczy wyłącznie zasad zapłaty i wysokości odsetek, a nie zasad zwrotu nienależnego świadczenia. Nie ma zatem żadnych podstaw do stosowania przepisów prawa cywilnego (o bezpodstawnym wzbogaceniu lub czynie niedozwolonym) do oceny wymagalności, czy przedawnienia samego nienależnie pobranego świadczenia. Zasady określające zwrot takiego świadczenia ze względu na upływ czasu (dawność, w tym znaczeniu potocznie przedawnienie) wskazane są w art. 138 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (zasadniczo za okres nie dłuższy niż 3 lata od "żądania zwrotu", czyli wydania decyzji w tym przedmiocie). "Żądanie zwrotu" nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu według prawa cywilnego - art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Z tą też chwilą rozpoczyna się bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek (art. 120 § 1 k.c.). Tożsamy pogląd został wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010 r., I UK 210/09 (Lex nr 585713).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy doszedł do przekonana, że w przedmiotowej sprawie ewentualne żądanie zwrotu odsetek od nienależnie wypłaconych świadczeń jest uprawnione dopiero od chwili doręczenia zaskarżonej decyzji zobowiązującej wnioskodawcę do zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej, nie zaś za okres uwzględniony w decyzji tj. od chwili wypłaty świadczeń nienależnych.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie (...) § 2 k.p.c. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego tylko w ten sposób, że zwolnił M. K. z obowiązku zapłaty odsetek w kwocie 2253,84 zł naliczanych do dnia wydania decyzji. W pozostałym zaś zakresie, na podstawie (...) § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy odwołanie wnioskodawcy jako bezzasadne oddalił.