Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Jarząbek

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 1 marca 2023 r. w Warszawie

sprawy D. W., P. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania D. W., P. F.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 24 sierpnia 2021 r. nr (...)

oddala odwołanie.

Sygn. akt VII U 1572/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 24 sierpnia 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. nr (...) stwierdził, że P. F. jako pracownika u płatnika składek D. W. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 7 stycznia 2021 r.

D. W. i P. F. w dniu 27 września 2021 r. złożyli odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 24 sierpnia 2021 r., nr (...), zaskarżając ją w całości. Zaskarżonej decyzji odwołujący się zarzucili naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1.  art. 58 ust. 1 k.c. w zw. z art. 22 § 1 k.p. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na uznaniu umowy o pracę zawartej między powodami za czynność mającą na celu obejście ustawy, mimo, że umowa została zawarta zgodnie z przepisami i praca była rzeczywiście wykonywana;

2.  art. 58 ust. 1 k.c. w zw. z art. 22 § 1 k.p. oraz art. 83 k.c. poprzez jego błędną interpretację polegającą na mylnym utożsamieniu pojęcia „pozorności oświadczenia woli” w formie umowy z „czynnością mającą na celu obejście ustawy”;

3.  art. 8 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 22 § 1 k.p. poprzez jego błędną interpretację polegającą na uznaniu, że osoba, która nawiązuje stosunku pracy celem uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest pracownikiem w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych lub osoba taka nie może w ogóle skutecznie zawrzeć umowy o pracę wbrew przepisom kodeksu pracy, bowiem zachowanie takie stanowi rzekomo czynność mającą na celu obejście ustawy;

4.  art. 6 ust. 1 pkt 11, ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13 ust. 1. ustawy systemowej poprzez ich błędne niezastosowanie polegające na nieprawidłowym przyjęciu, że ww. przepisy nie znajdują zastosowania w przedmiotowej sprawie, mimo, że P. F., jako pracownik podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tego tytułu;

5.  art. 65 oraz 18 Konstytucji poprzez ich błędne niezastosowanie polegające na uznaniu przez organ, że można komuś odmówić skutecznego nawiązania stosunku pracy przez wzgląd na potencjalne wypłacenie świadczenia, zwłaszcza w sytuacji związanej z urodzeniem dziecka.

W konkluzji odwołująca się wniosła o zmianę w całości zaskarżonego rozstrzygnięcia poprzez orzeczenie, że P. F. jako pracownik u płatnika składek D. W. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu od 7 stycznia 2021 r., ewentualnie, z ostrożności procesowej, ubezpieczona wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organu rentowemu. Nadto, odwołująca się wniosła o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania na rzecz strony skarżącej, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (odwołanie z dnia 27 września 2021 r. – k. 3-9 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie od odwołującej na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. W uzasadnieniu swojego stanowiska, organ rentowy wskazał, że strony nie przedstawiły dowodów na faktyczne wykonywanie przez P. F. obowiązków pracowniczych, tj. na świadczenie pracy zgodnie z zakresem obowiązków. W ocenie ZUS przedłożone dokumenty zostały sporządzone wyłącznie na potrzeby prowadzonego postępowania. Zarówno w toku postępowania przed organem, jak i do odwołania została dołączona tylko jedna faktura VAT, na której jako wystawca figuruje P. F.. Natomiast kopie pierwszych stron umów zlecenia z biurem rachunkowym potwierdzają jedynie, że D. W. zawarł określone umowy zlecenia, a nie że P. F. pracowała na jego rzecz. Organ rentowy zwrócił również uwagę, że mimo zawarcia umów zlecenia płatnik do dnia wydania zaskarżonej decyzji nie zatrudnił nikogo na zastępstwo za ubezpieczoną, zatem mimo poszerzenia bazy klientów przez D. W., nie było konieczności zatrudnienia pracownika do współpracy z tymi klientami.

W dalszej części uzasadnienia odpowiedzi na odwołanie, organ rentowy wskazał, że z przesłanej karty ciąży wynika, że ubezpieczona ostatnią miesiączkę miała 28 listopada 2020 r., zatem w dniu 7 stycznia 2021 r. mogła mieć świadomość o ciąży. Z analizy zapisów na koncie P. F. wynika, że w okresie od 25 marca 2015 r. do 30 czerwca 2021 r. wykonywała umowę zlecenia na rzecz A. W. – ojca płatnika składek. Ze wskazanego tytułu od 25 marca 2015 r. do 6 stycznia 2021 r. była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz od 7 stycznia 2021 r. do 30 czerwca 2021 r. wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. Organ rentowy zauważył, że za ubezpieczoną nie były wykazywane tak wysokie podstawy wymiaru składek z jakiegokolwiek tytułu do ubezpieczeń. Natomiast z analizy zapisów na koncie płatnika składek wynika, że P. F. jest jedynym pracownikiem kiedykolwiek zgłoszonym do ubezpieczeń na rzecz wskazanego płatnika składek (odpowiedź na odwołanie z dnia 5 listopada 2021 r. – k. 54-55 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. W. od dnia 15 października 2012 r. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą (...) D. W., w ramach której zajmuje się działalnością rachunkowo-księgową i doradztwem podatkowym (wydruk z CEIDG).

P. F. ukończyła studia na kierunku zarządzanie. Przed podjęciem zatrudnienia u płatnika składek, ubezpieczona w okresie od 25 marca 2015 r. do 30 czerwca 2021 r. wykonywała umowę zlecenia jako specjalista ds. zaopatrzenia, sprzedaży w sklepie (...) – ojca D. W.. Zlecone jej czynności wykonywała 40 godzin miesięcznie i otrzymywała wynagrodzenie w wysokości 1.000,00 zł. Z tego tytułu od 25 marca 2015 r. do 6 stycznia 2021 r. była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, natomiast od 7 stycznia 2021 r. do 30 czerwca 2021 r. wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. Ubezpieczona nie pracowała nigdy w księgowości i nie uczestniczyła w żadnych kursach bądź szkoleniach związanych z tą dziedziną (przesłuchanie P. F. – k. 91 a.s.).

P. F. w okresie od 24 sierpnia 2020 r. do 7 września 2020 r. współpracowała z D. W. na podstawie umowy zlecenia. Wówczas prowadziła korespondencję e-mailową, wysyłała deklaracje podatkowe do Urzędu Skarbowego, zajmowała się pracą administracyjną, układała faktury, przeglądała, czy klienci nie zalegają z płatnościami, uzupełniała dane w segregatorach (zeznania P. W. – k. 91 a.s.).

D. W. i P. F. od stycznia 2021 r. są w nieformalnym związku (zeznania D. W. – k. 88 a.s.).

D. W. i P. F. zawarli w dniu 7 stycznia 2021 r. umowę o pracę na czas nieokreślony od 7 stycznia 2021 r., na podstawie której ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku księgowej, specjalisty ds. marketingu i administracji w pełnym wymiarze czasu pracy, za wynagrodzeniem w kwocie 7.500,00 zł brutto miesięcznie. Jako miejsce pracy określono ul. (...) lok (...), (...)-(...) W.. W dniu 7 stycznia 2021 r. odbyła wstępne szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Ubezpieczona posiadała zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do podjęcia pracy na stanowisku księgowej, specjalisty ds. administracji i marketingu (umowa o pracę z dnia 7 stycznia 2021 r., karta szkolenia wstępnego w dziedzinie bhp, orzeczenie lekarskie z dnia 7 stycznia 2021 r. – akta organu rentowego).

Do obowiązków odwołującej się na stanowisku księgowej i specjalistki ds. marketingu i administracji miało należeć wykonywanie takich czynności jak: prowadzenie rozliczeń podatkowych wskazanych klientów biura rachunkowego zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawą o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawą o podatku od towarów i usług, rozporządzeniem w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów. W szczególności: rozliczenie podatkowych ksiąg przychodów i rozchodów klientów biura, rozliczenia ryczałtu ewidencjonowanego klientów, rozliczenie podatku od towarów i usług, wysyłanie za pomocą środków komunikacji elektronicznej deklaracji podatkowych do urzędu skarbowego oraz ZUS, wyliczanie i przekazywanie klientom biura informacji o wysokości zobowiązań podatkowych (PIT, PPL, PPE, VAT) oraz ZUS, inne czynności w zakresie stanowiska pracy według dyspozycji przełożonego. W ramach obsługi administracyjnej ubezpieczona zobowiązana była do wystawienia faktur na rzecz biura rachunkowego, comiesięcznego wysyłania faktur, druczków podatkowych, dokumentów kadrowych oraz ZUS-owskich do klientów biura, elektronicznego informowania klientów biura o koniczności przekazania dokumentów księgowych do rozliczenia, monitorowanie klientów o zaległych fakturach, prowadzenie bieżących prac administracyjno- biurowych, innych czynności według dyspozycji przełożonego. Z kolei w ramach działań marketingowych ubezpieczona zobowiązana była do pozyskiwania klientów na rzecz biura rachunkowego (zakres obowiązków do umowy o pracę z dnia 7 stycznia 2021 r. – akta organu rentowego).

Płatnik składek w dniu 7 stycznia 2021 r. dokonał zgłoszenia P. F. do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego (bezsporne).

Ubezpieczona od dnia 4 maja 2021 r. stała się niezdolna do pracy z powodu ciąży. Dziecko urodziła 2 września 2021 r. a ojcem dziecka jest D. W.. Podczas nieobecności P. F. w pracy nikt nie został zatrudniony na zastępstwo za ubezpieczoną (zeznania D. W. – k. 88 a.s.).

Pismem z dnia 23 lipca 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. zawiadomił strony o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie prawidłowości zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podstaw wymiaru składek na te ubezpieczenia P. F. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o prace zawartej z płatnikiem składek D. W. (zawiadomienie z dnia 23 lipca 2021 r. – akta organu rentowego).

Po zakończeniu postępowania wyjaśniającego, w dniu 24 sierpnia 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję nr (...), w której stwierdził, że P. F. jako pracownika u płatnika składek D. W. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 7 stycznia 2021 r. (decyzja ZUS z dnia 24 sierpnia 2021 r. – akta organu rentowego).

Od tej decyzji ubezpieczona oraz płatnik składek złożyli odwołanie do tut. Sądu, inicjując tym samym niniejsze postępowanie (odwołanie z dnia 27 września 2021 r., k. 3-9 a.s.).

W toku postępowania Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego lekarza specjalisty ginekologa celem ustalenia, czy odwołująca się P. F. była zdolna do pracy na stanowisku księgowej, specjalisty ds. marketingu i administracji w okresie od dnia 7 stycznia 2021 r. do dnia porodu, kiedy dowiedziała się o ciąży i czy zasadnie korzystała ze zwolnień lekarskich w okresie ciąży (postanowienie z dnia 26 maja 2022 r. – k. 95 a.s.).

W opinii z dnia 24 sierpnia 2022 r. biegły sądowy z zakresu ginekologii i położnictwa M. K. wskazał, że odwołująca się była zdolna do pracy na stanowisku księgowej, specjalisty ds. marketingu i administracji w okresie od 7 stycznia 2021 roku do dnia 3 maja 2021 r. – od dnia porodu 4 maja 2021 r. do dnia porodu, tj. 4 września 2021 r. orzekano o czasowej niezdolności do pracy z powodu innych stanów związanych głównie z ciążą i cukrzycą powstałą w ciąży. Biegły wskazał, że w jego opinii nie budzi wątpliwości fakt, że odwołująca się w dniu zawarcia umowy o pracę tj. 7 stycznia 2021 r. była zdolna do pracy na wskazanym stanowisku. Początkowy okres ciąży również nie stanowił przeciwskazania do wykonywania tej pracy. Dopiero pojawienie się powikłań ciąży od dnia 4 maja 2021 r. spowodowało czasową niezdolność do pracy. Biegły podniósł, że zgodnie z dokumentacją medyczną ciąża u odwołującej się została rozpoznana w dniu pierwszej wizyty lekarskiej, tj. 8 stycznia 2021 r. i w tym momencie należy przyjąć, że odwołująca dowiedziała się o ciąży. Biegły wskazał, że analiza dokumentacji medycznej z opieki nad P. F., zawarte w niej informacje zdrowotne i wyniki badań lekarskich i dodatkowych laboratoryjnych oraz ultrasonograficznych pozwalają na stwierdzenie, że odwołująca się zasadnie korzystała ze zwolnień lekarskich w dniach 4 maja 2021 r. do dnia 4 września 2021 r., a częstotliwość zgłaszania się na wizyty lekarskie wskazuje na dbanie o stan zdrowia w ciąży przez P. F. i stosowanie się do zaleceń lekarskich. Patologia ciąży nie była związana z charakterem wykonywanej pracy (opinia biegłego sądowego w zakresie ginekologii i położnictwa z dnia 24 sierpnia 2022 r. – k. 114-116 a.s.). Do opinii żadna ze stron nie zgłosiła zastrzeżeń (pismo procesowego organu rentowego z dnia 24 października 2022 r. – k. 128 a.s., pismo procesowego powodów z dnia 7 listopada 2022 r. – k. 130-132 a.s.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów zawartych w aktach sprawy oraz aktach rentowych. Sąd nie dał wiary twierdzeniom D. W. i P. F. w zakresie, w którym wskazywali, że ubezpieczona wykonywała czynności w ramach stosunku pracy, albowiem nie wskazuje na to materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy, o czym szerzej będzie mowa w rozważaniach prawnych. Sąd uznał, że dokumenty przedstawione przez odwołujących się, tj. potwierdzenia przelewu wynagrodzenia, czy listy obecności zostały sporządzone wyłącznie na potrzeby prowadzonego postępowania.

Za wiarygodną Sąd uznał opinię biegłego ginekologa, który wskazał, że ubezpieczona była zdolna do wykonywania pracy na stanowisku księgowej, specjalisty ds. marketingu i administracji w dniu zawarcia umowy o pracę.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie P. F. i D. W., jako niezasadne, podlegało oddaleniu.

Sporne w rozpatrywanej sprawie było to, czy P. F. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek D. W. od dnia 7 stycznia 2021 r. Aby tę kwestię rozstrzygnąć należało dokonać szczegółowej wykładni przepisów ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 1009), zwanej dalej ustawą systemową. Artykuł 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. W myśl art. 13 pkt 1 ustawy następuje to od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. O tym jednak, czy dany stosunek prawny łączący dwa podmioty może być uznany za stosunek pracy, rozstrzygają przepisy prawa pracy.

Stosownie do treści definicji zawartej w art. 2 k.p. pracownikiem jest osoba zatrudniona między innymi na podstawie umowy o pracę. Użyty w powyższym przepisie zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między pracownikiem a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy. Istotą tegoż stosunku jest – w świetle art. 22 § 1 k.p. – uzewnętrznienie woli umawiających się stron, z których jedna deklaruje chęć wykonywania pracy określonego rodzaju w warunkach podporządkowania pracodawcy, natomiast druga – stworzenia stanowiska pracy i zapewnienia świadczenia pracy za wynagrodzeniem. Przy tym celem i zamiarem stron umowy o pracę winna być każdorazowo faktyczna realizacja treści stosunku pracy. Oba te elementy wyznaczają: ze strony pracodawcy – realna potrzeba ekonomiczna i umiejętności pracownika, zaś ze strony pracownika – ekwiwalentność wynagrodzenia uzyskanego za pracę.

Przesłankę nawiązania stosunku ubezpieczenia oraz wynikające z tego stosunku prawo do świadczeń stanowi jednak nie samo zawarcie umowy o pracę, lecz faktyczne zatrudnienie. Jak wynika bowiem z utrwalonego orzecznictwa, wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy, a nie samo zawarcie umowy uprawnia do świadczeń przewidzianych przepisami (m.in. do świadczeń chorobowych, świadczeń emerytalno-rentowych). Z tego wynika, że dokument w postaci umowy nie jest niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go, jako strony, faktycznie złożyły niewadliwe oświadczenie woli o treści zapisanej w tym dokumencie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2010r., I UK 43/10).

Na podstawie art. 86 ust. 2 ustawy systemowej Zakład Ubezpieczeń Społecznych w ramach przeprowadzanych kontroli może między innymi ustalać zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego oraz oceniać prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania jest obowiązany. Może więc badać fakt zawarcia umowy o pracę oraz jej ważność, celem stwierdzenia objęcia pracownika ubezpieczeniami społecznymi ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2005r., III UK 200/04, LEX nr 155677) i na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących zgłaszania do ubezpieczeń społecznych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdzając w zaskarżonej decyzji, że P. F. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu, powołał się na cel zatrudnienia i dążenie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Wskazał przy tym, że umowa o pracę łącząca strony jest nieważna na podstawie at. 58 § 2 k.c. ze wzglądu na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego i na podstawie art. 83 k.c. wskazał na jej pozorność. Sąd rozważając, czy doszło do nieważności umowy o pracę, analizował stan faktyczny sprawy w odniesieniu do przesłanek, jakie wskazał organ rentowy, ale także przy uwzględnieniu treści art. 58 § 1 k.c. Powołanym przez organ rentowy przepisie art. 83 § 1 k.c. stanowi, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Czynność prawna może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przez które rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie ocenne, a nie prawne. Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe (por. np. Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 2, 2002, s. 240 i n.; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 327).

Z uwagi na argumenty organu rentowego sformułowane w zaskarżonej decyzji, ale uwzględniając również okoliczność, że Sąd tymi zarzutami nie jest związany, zostało przeprowadzone postępowanie dowodowe ustalające rzeczywistą wolę stron w odniesieniu do istotnych elementów stosunku pracy, a także została dokonana ocena prawna, czy umowa o pracę z dnia 7 stycznia 2021 r. nie była nieważna z uwagi na pozorność, obejście prawa bądź sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.

W wyniku dokonanych ustaleń i przeprowadzonej oceny Sąd doszedł do wniosku, że pomimo zachowania formalnego wymogu w postaci m.in. sporządzenia umowy o pracę i dokonania zgłoszenia do ubezpieczeń - w rzeczywistości nie doszło do faktycznego nawiązania stosunku pracy pomiędzy P. F. a D. W.. Umowa o pracę została oceniona przez Sąd jako pozorna.

Jak wynika z utrwalonego orzecznictwa rozróżnia się dwie podstawowe postacie pozorności:

1) pozorność czystą, zwaną też bezwzględną lub absolutną, kiedy to strony, dokonując czynności prawnej, nie mają zamiaru wywołania żadnych skutków prawnych. W ich sferze prawnej nic się nie zmienia, a jedynym celem ich zachowania jest stworzenie u innych przeświadczenia, że czynność prawna, w takiej postaci jak ujawniona, została w rzeczywistości dokonana. Jak to wyjaśnia SN w wyroku z dnia 23 czerwca 1986r. (I CR 45/86, LEX nr 8766): „Czynność prawna pozorna, wyrażająca oświadczenie woli pozorne, nie ukrywająca innej czynności prawnej, nie wywołuje między stronami skutków prawnych, gdyż jest nieważna w świetle art. 83 § 1 k.c. Pozorność jest zatem wadą oświadczenia woli polegającą na niezgodności między aktem woli a jej przejawem na zewnątrz, przy czym strony zgodne są co do tego, aby wspomniane oświadczenie nie wywołało skutków prawnych. Oświadczenie woli stron nie może wtedy wywoływać skutków prawnych odpowiadających jego treści, ponieważ same strony tego nie chcą " (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2007r., I CSK 70/07, LEX nr 287785; tak również wyrok SN z dnia 26 lipca 2012r., I UK 27/12, LEX nr 1218584);

2) pozorność kwalifikowaną, względną, zwana też relatywną, kiedy strony zawierają czynność prawną pozorną tzw. symulowaną dla ukrycia innej, rzeczywiście przez te strony zamierzonej i dokonanej (czynność ukryta tzw. dysymulowana). Rzeczywistym zamiarem stron jest wywołanie innych skutków prawnych niż wynikałoby to z treści ujawnionych oświadczeń. Jest to najczęściej występujący w praktyce przypadek pozorności. Strony posługują się czynnością prawną ujawnioną dla ukrycia swoich rzeczywistych zamiarów. „Strony udają więc, że dokonują jakiejś czynności prawnej, a pozorność ma miejsce wtedy, gdy pod pozorowaną czynnością prawną nic się nie kryje, jak i wtedy, gdy czynność pozorna ma na celu ukrycie innej rzeczywistej i zamierzonej czynności prawnej" (wyrok SN z dnia 12 lipca 2002r., V CKN 1547/00, LEX nr 56054). Rozwiązaniem z punktu widzenia ważności złożonych oświadczeń w wyżej wymienionej sytuacji zajmuje się art. 83 § 1 k.c. zdanie drugie.

W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie zachodziła czysta pozorność umowy o pracę. Wprawdzie strony odwołując się od decyzji organu rentowego przeczyły temu, aby umowę zawarły dla pozoru, to jednak nie stoi na przeszkodzie, by taki fakt ustalić. Można to zrobić nie tylko w sytuacji, kiedy strony wyraźnie przyznają, że złożyły oświadczenia pozorne, co w zasadzie się nie zdarza, ale i wówczas, gdy strony temu przeczą, tak jak w przedmiotowej sprawie. Pozorność umowy o pracę można w takim przypadku stwierdzić w oparciu o całokształt okoliczności sprawy. W rozważanym przypadku okoliczności, które taką pozorność potwierdzają, jest wiele.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że w toku postępowania nie udowodniono, aby między stronami zaistniał stosunek pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p. Przepis ten definiuje stosunek pracy jako dwustronne zobowiązanie: pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawcy – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Z treści powyższego przepisu wynika, że stosunek pracy charakteryzuje się pewnymi szczególnymi cechami: konieczność osobistego wykonywania pracy, podporządkowanie pracodawcy, wykonywanie pracy na jego rzecz i ryzyko oraz odpłatność pracy. Istotą stosunku pracy jest zatem, aby praca odbywała się pod kierownictwem pracodawcy i by pracownik stosował się do jego poleceń związanych zwłaszcza z organizacją i przebiegiem pracy. Świadcząc umowę o pracę pracownik jest podporządkowany pracodawcy co do czasu, miejsca i sposobu jej wykonywania. Stosunek pracy jest stosunkiem zobowiązaniowym uzewnętrzniającym wolę umawiających się stron. Po stronie pracownika musi zatem istnieć chęć świadczenia pracy oraz możliwość jej świadczenia, a po stronie pracodawcy potrzeba zatrudnienia i korzystania z tej pracy za wynagrodzeniem Istnienie faktycznego stosunku pracy jest warunkiem powstania pracowniczego ubezpieczenia społecznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 14 października 2014r., sygn. akt III AUa 25/14, Legalis).

W odniesieniu do relacji między stronami, powyższe przesłanki nie zostały spełnione. W ocenie Sądu nie zostało udowodnione, aby w okresie od 7 stycznia 2021 r. P. F. pozostawała w stosunku pracy. Do jej obowiązków miało należeć m.in. prowadzenie rozliczeń podatkowych wskazanych klientów biura rachunkowego, w szczególności rozliczania podatkowych ksiąg przychodów i rozchodów klientów, rozliczania ryczałtu ewidencjonowanego, rozliczanie podatku od towarów i usług, wysyłanie za pomocą środków komunikacji elektronicznej deklaracji podatkowych do urzędu skarbowego oraz ZUS, wyliczanie i przekazywanie klientom biura zobowiązań podatkowych (PIT, PPL, PPE, VAT) oraz ZUS, „inne czynności w zakresie stanowiska pracy według dyspozycji przełożonego”. Wskazać należy, że strony nie przedstawiły dowodów na faktyczne wykonywanie przez P. F. obowiązków pracowniczych. Zarówno w toku postępowania przed organem rentowym, jak i do odwołania została dołączona tylko jedna faktura VAT, na której jako wystawca figuruje ubezpieczona. Natomiast kopie pierwszych stron umów zlecenia z biurem rachunkowym potwierdzają jedynie, że D. W. zawarł określone umowy zlecenia, a nie że P. F. pracowała na jego rzecz. Nadto, w toku postępowania przed organem rentowym D. W. wskazywał, że P. F. regularnie utrzymywała kontakt e-mail z klientami, jednak nie podał danych klientów, których organ rentowy mógłby wezwać do złożenia wyjaśnień w sprawie. Także w toku postępowania sądowego, odwołujący się nie wskazali świadków, którzy mogliby potwierdzić fakt świadczenia pracy przez ubezpieczoną na rzecz płatnika składek.

W dalszej kolejności wskazać należy, że ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku księgowej i specjalisty ds. marketingu i administracji, jednakże nigdy wcześniej nie pracowała w księgowości oraz nie zrobiła żadnych kursów ani szkoleń z tego zakresu. Odwołująca się twierdziła, że na studiach zdobyła doświadczenie, bo miała zajęcia z rachunkowości, jednak należy mieć na uwadze, że studia ukończyła 10 lat temu na kierunku zarządzenie. Poza tym nie można uznać, by samo zaliczenie zajęć z rachunkowości mogło dać komukolwiek doświadczenie z tej dziedziny. Odwołująca się twierdziła także, iż interesowała się księgowością, a wiedzę nabyła we własnym zakresie, np. przez Internet. Nie potrafiła jednak wskazać nazw stron internetowych, na których znalazła odpowiednie dane. Nie sposób zatem przyjąć, że ubezpieczona miała odpowiednie kwalifikacje do wykonywania pracy na powierzonym stanowisku, zwłaszcza przy uwzględnieniu okoliczności, że przepisy prawa dotyczące księgowości są wyjątkowo obszerne i często zmieniane. Osoby zajmujące się księgowością przez wiele lat praktyki zawodowej bardzo często korzystają ze szkoleń i kursów m.in. ze względu na notorycznie nowelizowane przepisy z tej dziedziny, a także ze względu na stopień skomplikowania przepisów i zmienność interpretacji przepisów. Nie zasługują na wiarę depozycje ubezpieczonej, że do wykonywania pracy wystarczały jej wiadomości uzyskane 10 lat wcześniej na zajęciach z księgowości, nabyte na studiach na kierunku zarządzanie, uzupełnione przez nią samodzielnie przy użyciu materiałów z Internetu.

Zauważyć również należy, że za ubezpieczoną nigdy wcześniej nie były wykazywane tak wysokie podstawy wymiaru składek z jakiegokolwiek tytułu do ubezpieczeń. Ubocznie należy wskazać, że nawet gdyby przyjąć, że ubezpieczona realizowała czynności na rzecz płatnika składek, to trzeba mieć na względzie, że ubezpieczona sama przyznała, że wszystkie jej obowiązki w zasadzie nie różniły się od obowiązków, które wykonywała na podstawie umowy zlecenia. Wskazać należy, że strony nie przedstawiły dowodów na wykonywanie tych czynności przez 8 godzin dziennie przez 5 dni w tygodniu, co mogłoby odpowiadać pełnemu wymiarowi czasu pracy, na jaki strony umówiły się przy zawieraniu umowy o pracę. Także brak jakichkolwiek dowodów wskazujących, że D. W. wydawał ubezpieczonej polecenia służbowe, nadzorował jej pracę, kontrolował efekty jej pracy, czy monitorował jej czas pracy. W ocenie Sądu brak jest więc okoliczności potwierdzających, by wypełniona została przesłanka kierownictwa pracodawcy. Zdaniem Sądu, za uznaniem zawartej przez strony umowy o pracę za pozorną przemawia dodatkowo fakt, że D. W. i P. F. od stycznia 2021 r. pozostają w nieformalnym związku, mają wspólne dziecko, a po przejściu ubezpieczonej na zwolnienie lekarskie płatnik nie zatrudnił nikogo na miejsce ubezpieczonej.

Odnośnie zdolności do pracy ubezpieczonej, Sąd zważył, że biegły z zakresu ginekologii wprawdzie wskazał, że odwołująca w okresie od 7 stycznia 2021 r. do 3 maja 2021 r. była zdolna do pracy na stanowisku księgowej, specjalisty ds. marketingu i administracji, natomiast od 4 maja 2021 r. do dnia porodu (tj. 4 września 2021 r.) była niezdolna do pracy z powodu innych stanów związanych głównie z ciążą i cukrzycą ciążową. W tym zakresie biegły stwierdził, że wyłącznie przez okres 4 miesięcy (od 7 stycznia 2021 r. do 3 maja 2021 r.) pozostawała zdolna do pracy, a przez pozostały okres do dnia porodu była niezdolna do pracy. Biegły potwierdził przy tym zasadność korzystania przez odwołującą ze zwolnień lekarskich w okresie od 4 maja 2021 r. do 4 września 2021 r. Jednak Sąd popiera w tym zakresie stanowisko organu rentowego, który ze względu na brak zatrudnienia osoby na zastępstwo na miejsce odwołującej, wskazał na niecelowość takiego zatrudnienia i wykazanie tym samym braku zapotrzebowania ze strony płatnika do zawarcia umowy o pracę z ubezpieczoną. W ocenie Sądu całokształt omówionych okoliczności, dają asumpt do tego, by podzielić stanowisko Zakładu, wykluczającego P. F. z ubezpieczeń społecznych. Podsumowując, przedstawione okoliczności dają podstawy do stwierdzenia, iż w rozumieniu art. 83 k.c. w zw. z art. 22 k.p. umowa o pracę została zawarta dla pozoru.

Wobec powyższego Sąd nie znalazł podstaw faktycznych oraz prawnych, aby objąć obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi P. F. z tytułu zatrudnienia u płatnika składek D. W.. W związku z tym odwołanie podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.