Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Mirosław Godlewski

Sędziowie: SSA Jolanta Wolska

SSO del. Joanna Kasicka (spr.)

Protokolant: st.sekr.sądowy Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu w dniu 22 października 2014 r. w Łodzi

sprawy K. O. - C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.

o odsetki od emerytury,

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 22 listopada 2013 r., sygn. akt: V U 1080/13;

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 25/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 04.07.2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. W.. odmówił K. C. (1) prawa do odsetek w związku ze wstrzymaniem wypłaty emerytury od dnia 01.10.2011r.

K. C. (2) w odwołaniu od w/w decyzji wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie jej prawo do wypłaty ustawowych odsetek od nieterminowo wypłaconych świadczeń emerytalnych, liczonych od obowiązującego terminu wypłaty miesięcznej emerytury, do dnia zapłaty. Z przedstawionej kalkulacji ich obliczenia wynika, że wnioskodawczyni domaga się spełniania żądania od dnia wymagalności zapłaty emerytury, poczynając od miesiąca października 2011r.

O. rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Wyrokiem z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie V U 1080/13 Sąd Okręgowy w Kaliszu zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. W.. z dnia 4 lipca 2013 r. znak (...) w ten sposób, iż ustalił, że odwołująca ma prawo do naliczenia i wypłaty odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie świadczeń emerytalnych za okres od dnia 01 października 2011 r. do dnia 22 listopada 2012 r. liczonych od dnia 26 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty i w pozostałym zakresie oddalił odwołanie.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21.03.2013r., wydanym w sprawie III AUa 1811/12, na skutek wniosku odwołującej o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 21.03.2013r., zmieniono wyrok Sądu Okręgowego w Kaliszu z dnia 30.12.2011r. oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, ze przyznano K. C. (2) prawo do wypłaty emerytury za okres od dnia 01.10.2011r. do dnia 21.11.2012r. W punkcie 3 rzeczonego wyroku, zawarty w skardze o wznowienie postępowania wniosek o wypłatę odsetek od świadczeń należnych za okres od dnia 01.10.2011r. do 22.11.2012r. przekazano ZUS-owi do rozpoznania. Wyrok zapadł w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13.11.2012r., którym uznano, że art. 28 ustawy z dnia 16.12.2012r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw, w związku z art. 103 a ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dodany przez art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16.12.2010r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed dniem 01.01.2011r. bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W tak ustalonym, niespornym stanie faktycznym Sąd Okręgowy przytoczył art. 85 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( Dz.U. z roku 2009, Nr 205, poz. 1585, ze zm. ) i wskazał, że decyzja ZUS z dnia 12.l0.2011r., którą zawieszono odwołującej wypłatę emerytury, została wydana zgodnie z obowiązującym w dacie tej przepisami prawa. Tymczasem przywołany wyżej przepis art. 85 ustawy systemowej dotyczy sytuacji, w których organ rentowy przy wydawaniu decyzji, naruszył obowiązujący porządek prawny. Na poparcie tej tezy Sąd Okręgowy przytoczył stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 05.05.2005r., wydanym w sprawie II UK 218/04, w którym Sąd Najwyższy uznał, że zawarte w rzeczonym przepisie określenie" okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności" jest bardziej zbliżone znaczeniowo do używanego w przepisach prawa określenia" przyczyn niezależnych od organu rentowego", a co oznacza, że ZUS nie jest obowiązany do wypłaty odsetek nie tylko wówczas gdy nie ponosi winy w opóźnieniu w wypłacie świadczenia, ale także wtedy, gdy opóźnienie to jest skutkiem innych przyczyn, niezależnych od Zakładu (podobnie SN w wyroku z dnia 18.02.2009r, II UK 191/08).

Sąd Okręgowy podkreślił, że w dacie wydania decyzji z dnia 12.10.2011r., ZUS postępował zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa materialnego, a zatem nie ma podstaw, aby obciążać go odpowiedzialnością odsetkową do czasu, w którym okazało się, że przepisy prawa jakie stosował są niekonstytucyjne.

Sąd Okręgowy przytaczając art. 118 ust. 1 ustawy emerytalnej wskazał, że organ rentowy, od dnia 22.11.2012r. tj., od dnia publikacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13.11.2012r., powinien i mógł stosować nowy porządek prawny, a więc z pominięciem przepisów uznanych za niekonstytucyjne. Oznacza to, zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 5, a przywołanym wyżej, że powinien wypłacić zainteresowanej zaległe świadczenia emerytalne w najbliższym, przypadającym terminie ich płatności i w ciągu 30 dni liczonych od dnia 22.11.2012r. W przypadku odwołującej termin płatności świadczeń emerytalnych został określony na dzień 25 każdego miesiąca. Organ rentowy winien więc zapłacić K. C. (1) zaległą emeryturę za okres od dnia 01.10.2011r. do dnia 21.11.2012r., najpóźniej w dniu 25.12.2012r. Skoro tego nie uczynił, to od dnia następnego popadł w zwłokę w jej wypłacie. Od tej daty zatem winny przypaść zainteresowanej ustawowe odsetki

W konkluzji Sąd Okręgowy przyjął, że w świetle cytowanego wyżej art. 85 ustawy systemowej i § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 01.02.1999r. „w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienia w ustalaniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych” (Dz.U. Nr 12, poz. 104.), odsetki od niewypłaconych wnioskodawczyni świadczeń emerytalnych, następnie wyrównanych, należy przyznać jej od dnia 26.12.2012r., do dnia zapłaty. Sąd Okręgowy nadto wskazał, że błędne, nie przystające do okoliczności faktycznych sprawy niniejszej, uznać należy stanowisko organu rentowego zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, bowiem Sąd Apelacyjny w Łodzi, wbrew oczekiwaniom ZUS, nie mógł stwierdzić o ewentualnej odpowiedzialności organu rentowego za zwłokę w wydaniu decyzji, skoro żądanie takie pojawiło się dopiero w skardze odwołującej o wznowienie postępowania w sprawie.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła odwołująca zaskarżając go w części oddalającej żądanie odsetek za zwłokę od wypłaconej wstrzymanej emerytury.

W uzasadnieniu apelująca podniosła, że odmowa wypłaty odsetek za zwłokę, jest sprzeczna z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym, w przypadku należnych wypłat po obowiązujących terminach i wskazała, że z wyroku TK z dnia 13 listopada 2012 roku jednoznacznie wynika niekonstytucyjność podstawy prawnej wydanych decyzji ZUS o wstrzymaniu wypłaty emerytury, co skutkuje, że decyzje te są nieważne i winny być usunięte z obrotu prawnego. Termin wypłaty emerytury ustalony przez ZUS to 25 dzień każdego miesiąca i w tych terminach emerytura powinna być wypłacana. Wypłacono zaległe świadczenie w dniu 24 lipca 2013 roku. Z tytułu tej jednorazowej wypłaty a nie w obowiązujących terminach będzie zmuszona odprowadzić wyższy 32 % podatek od uzyskanego dochodu w wysokości około 5000 zł. Odsetki o jakie apelująca występuje przeznaczy na wyższy podatek dochodowy. Skarżąca podniosła, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostka organizacyjną posiadającą osobowość prawną, a Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest państwowym funduszem celowym to przy ocenie obiektywnej błędności decyzji organu rentowego nie sposób pominąć wadliwych rozwiązań legislacyjnych podejmowanych przez państwowe organy ustawodawcze. W państwie prawa skutki błędu popełnianego przez te organy nie powinny obciążać skarżącej zabraniem przyznanego świadczenia i zmuszaniem do płacenia wyższych podatków.

W konkluzji apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie prawa do wypłaty ustawowych odsetek od niewypłaconej w terminie emerytury za opóźnienie w wypłacie każdego świadczenia począwszy od terminu jego miesięcznej płatności do dnia zapłaty.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

W istocie wszystkie zarzuty apelacji zmierzają do wytknięcia Sadowi I instancji naruszenia prawa materialnego. Zarzuty te są niezasadne.

Niekwestionowany faktem jest, że decyzja ZUS z dnia 12 października 2011r. wstrzymująca wypłatę emerytury ubezpieczonej, w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego 13 listopada 2012r. (sygn. akt K 2/12) okazała się wadliwa. W istocie więc zawieszenie emerytury ubezpieczonej w oparciu o art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2004 r. Nr 39, póz. 353 ze zm.) nastąpiło bez podstawy prawnej. Słusznie przyjął Sąd Okręgowy, że organ rentowy nie podnosi jednak odpowiedzialności za tego rodzaju sytuację.

Na wstępie wskazać należy, że kwestia odsetek należnych od nieterminowo zrealizowanych świadczeń w zakresie prawa ubezpieczeń społecznych została na potrzeby tego prawa uregulowana wyczerpująco, bez możliwości odwoływania się, poza kwestią wysokości odsetek, do przepisów prawa cywilnego. Niedopuszczalna jest analogia z art. 481 k.c. i 476 k.c. (uchwała SN z dnia 11 września 1991r., II UZP 11/91, OSP 1992/7/147). Nie tyle jest istotny fakt opóźnienia organu rentowego w wypłacie świadczenia, co przyczyny, które je spowodowały. Organ rentowy nie ma obowiązku wypłaty odsetek, jeżeli przyczyna opóźnienia nie jest spowodowana przyczyną leżącą po jego stronie. Zgodnie bowiem z art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli organ rentowy - w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności. Powołany przepis stanowi podstawę materialnoprawną rozstrzygnięcia o odsetkach należnych od organu rentowego również w odniesieniu do rent i emerytur. Zawiera on kompleksową regulację przesłanek nabycia przez ubezpieczonych prawa do odsetek od świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przyznanych z naruszeniem przez organ rentowy obowiązujących terminów (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 24 marca 2011r., I UZP 2/11, M.P.P. 2011/9/493). Tylko odnośnie terminów do ustalania świadczeń art. 85 ust. 1 ustawy systemowej odsyła do przepisów określających zasady ich przyznawania, co w przypadku emerytur i rent oznacza odniesienie się do art. 118 ustawy emerytalnej. Zgodnie natomiast z art.118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust. 2 i 3 oraz art. 120. Jednak w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego (przede wszystkim sądu ubezpieczeń społecznych) za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (art.118 ust.1a)

Jak wynika z przytoczonego brzmienia art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a contrario, odpowiedzialność odsetkowa ZUS powstaje wówczas, gdy opóźnienie jest następstwem, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność. W orzecznictwie utrwalony został pogląd, że zawarte w art. 85 ust. 1 ustawy określenie: "nie ustalił prawa do świadczenia" oznacza zarówno nie wydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania, a zatem w tym ostatnim wypadku chodzi o sytuacje, w których organ rentowy odmawiając przyznania świadczenia naruszył przepisy prawa materialnego określające przesłanki nabycia prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego, przy czym dla powstania obowiązku wypłaty odsetek konieczne jest stwierdzenie naruszenia prawa przez organ rentowy prawomocnym wyrokiem sądu zmieniającym decyzję organu rentowego i przyznającym prawo do tego świadczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 171/98, OSNP 1999 nr 16, poz. 521; z dnia 9 marca 2001 r., II UKN 402/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 501, z dnia 15 września 2011r., II UK 22/11, LEX nr 1109360). Ustawowe określenie „okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności” oznacza, że ZUS jest zobowiązany do uiszczenia odsetek od należności głównej wtedy, gdy można mu przypisać winę w uchybieniu terminowi, a w szczególnych wypadkach także, gdy opóźnienie jest konsekwencją zdarzeń niezawinionych (por. wyrok z dnia 9 marca 2001r., II UKN 402/00, OSNP 2002/20/501, wyrok z dnia 7 października 2004r., II UK 485/03, OSNP 2005/10/147, wyrok z dnia 21 kwietnia 2009r., I UK 345/08, OSNP 2010/23-24/293). Dokonując klasyfikacji okoliczności leżących po stronie ZUS, w świetle art. 85 ustawy systemowej, dzieli się je tradycyjnie na błędy w wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu prawa oraz błędy w ustaleniach faktycznych, będące skutkiem naruszenia przepisów proceduralnych. Przyjmuje się, że organ rentowy co do zasady ponosi odpowiedzialność, w sytuacji błędnego zastosowania prawa materialnego. W przypadku, gdy na podstawie prawidłowo i kompletnie zebranego materiału dowodowego i po ustaleniu niezbędnych okoliczności organ rentowy wydaje decyzję odmawiającą ustalenia prawa, ponieważ błędnie dokonuje interpretacji obowiązujących regulacji w przedmiotowym stanie faktycznym sąd nie uzupełnia ustaleń faktycznych dokonanych przez organ rentowy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem oznacza, że opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ten organ ponosi odpowiedzialność, choćby nie można mu było zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP 2005 nr 19, poz. 308, czy wyrok z dnia 14 września 2007 r., III UK 37/07, OSNP 2008 nr 21 - 22, poz. 326). Sądowa kontrola zastosowanych przez ZUS norm prawa materialnego dokonywana jest przez Sąd według stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania decyzji.

W rozpoznawanej sprawie brak jest podstaw do stwierdzenia, że ZUS ponosi odpowiedzialność za nieterminową wypłatę świadczeń nawet wobec stwierdzenia, że zastosowane przez ZUS normy prawa materialnego nie były prawidłowe. Decyzja z dnia 12 października 2011r., w wyniku której odwołującej w okresie od 1 października 2011r. wstrzymano wypłatę emerytury była wynikiem wejścia w życie art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych, który nakazał stosowanie art.103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych również do emerytur przyznanych przed dniem 1 stycznia 2011r. Skoro ustawodawca wprowadził do sytemu tego rodzaju regulację, która rzutowała na prawo emeryta do pobierania świadczenia, obowiązkiem ZUS było zastosowanie owego przepisu. Zgodnie bowiem z art. 83 ust.1 pkt 4 ustawy systemowej zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Na mocy natomiast art. 134 ust.1 pkt 1 ustawy emerytalnej wypłatę świadczeń wstrzymuje się, jeżeli powstaną okoliczności uzasadniające zawieszenie prawa do świadczeń lub ustanie tego prawa. W dacie więc wydania przez ZUS decyzji o wstrzymaniu wypłaty emerytury rozstrzygnięcie to było trafne i odpowiadało normom prawa materialnego. Regulacja art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych w zw. z art.103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych została uznana za sprzeczną z prawem dopiero w wyniku okoliczności następczych- orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012r. W tej sytuacji nawet wobec stwierdzenia, że wymieniony wyrok Trybunału Konstytucyjnego odnosi skutki retroaktywne, nie można przypisać ZUS odpowiedzialności za to, że wskutek okoliczności późniejszych jego decyzja okazała się niezgodna z prawem. Nawet wobec stwierdzenia, że ZUS w dacie wydania decyzji wstrzymującej wypłatę emerytury winien liczyć się z niekonstytucyjnością przepisów stanowiących podstawę prawną tej decyzji, jego rozstrzygnięcie nie mogło być inne. Po pierwsze dlatego, że w myśl art.6 k.p.a. organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa, co w ogólniejszym ujęciu oznacza obowiązek działania w zgodzie z obowiązującymi przepisami prawa. Po drugie na mocy art. 188 Konstytucji jedynym właściwym organem do badania legalności ustawy w Konstytucją jest Trybunał Konstytucyjny. Wobec powyższego organy administracji publicznej, do których zalicza się również ZUS, przestrzegając zasady praworządności, nie mogą odmawiać stosowania obowiązujących przepisów, nawet wówczas, gdy dostrzegają ich niezgodność z ustawą lub Konstytucją (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 czerwca 2012r., II GSK 802/11, LEX nr 1217119). W konkluzji więc wobec stwierdzenia, że ZUS nie ponosi odpowiedzialności za niezrealizowanie w spornym okresie czasu świadczenia, ubezpieczona nie ma prawa do odsetek. Podnieść należy niejako na marginesie, iż bez znaczenia dla rozstrzygnięcia są podniesione w apelacji argumenty związane z faktem, na jaki cel odwołująca miała zamiar przeznaczyć uzyskaną kwotę z tytułu odsetek.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.