Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 22/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSA Jolanta Frańczak (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku W. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.
z udziałem zainteresowanego T. K.
o odsetki od zasiłku macierzyńskiego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 31 sierpnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 20 czerwca 2008 r. uzupełnioną decyzjami z dnia 25 czerwca
i 7 listopada 2008 r. oraz decyzją z dnia 30 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń
2
Społecznych Oddział w S. przyznał wnioskodawczyni W. W. prawo do zasiłku
macierzyńskiego za okres od 5 kwietnia 2001 r. do 3 października 2001 r. w łącznej
kwocie 40.438,58 zł oraz odmówił prawa do wypłaty odsetek od zasiłku
macierzyńskiego w kwocie 31.444,00 złotych żądanej przez wnioskodawczynię
oraz w kwocie 38.048,68 zł wyliczonej tytułem odsetek przez organ rentowy. W
uzasadnieniu decyzji organ rentowy podniósł, że duplikaty dokumentów
dotyczących ustalenia prawa do wypłaty zasiłku macierzyńskiego otrzymał w dniu
20 marca 2008 r. i zasiłek ten, po skompletowaniu dokumentów oraz złożeniu
wyjaśnień przez pracodawcę wnioskodawczyni, został wypłacony w dniu 30
kwietnia 2008 r.
Sąd Rejonowy [...] w P. - Sąd Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 2
października 2009 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni wniesione od powyższej
decyzji.
Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawczyni W. W. zawarła z
zainteresowanym T. K. w dniu 15 lipca 2000 r. umowę o pracę na okres próbny, a
następnie od dnia 1 września 2000 r. umowę o pracę na czas nieokreślony i z tego
tytułu podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu
chorobowemu. W okresie od 2 listopada 2000 r. do 7 kwietnia 2001 r.
wnioskodawczyni była niezdolna do pracy z powodu ciąży. W kwietniu 2001 r.
przedłożyła pracodawcy w celu ustalenia wymiaru urlopu macierzyńskiego:
skrócony odpis aktu urodzenia - w dniu 5 kwietnia 2001 r. - syna M. W.,
oświadczenie, iż syn jest jej drugim dzieckiem a także, że mąż nie będzie korzystał
z zasiłku porodowego oraz macierzyńskiego. Pismem z dnia 12 kwietnia 2001 r.
pracodawca udzielił W. W. urlopu macierzyńskiego w okresie od 5 kwietnia do 3
października 2001 r., a w raportach miesięcznych dla osoby ubezpieczonej ZUS
RUMA wskazywał, że przebywa na urlopie macierzyńskim. Dokumentów
związanych z urodzeniem dziecka oraz niezbędnych do ustalenia prawa do zasiłku
macierzyńskiego pracodawca nie przedłożył organowi rentowemu, a
wnioskodawczyni tej okoliczności organowi rentowemu samodzielnie nie zgłaszała.
Z ustaleń Sądu Rejonowego wynikało również, że decyzją z dnia 5 kwietnia 2001 r.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wyłączył wnioskodawczynię z
podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z dniem 1 sierpnia 2000 r.
3
oraz stwierdził, że nie ma prawa do zasiłku chorobowego od dnia 7 grudnia 2000 r.
do nadal. W odwołaniu od powyższej decyzji W. W. domagała się jej uchylenia oraz
wypłaty zasiłku chorobowego i macierzyńskiego. Po rozpoznaniu odwołania, Sąd
Okręgowy w P. - Sąd Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 7 września 2004
r., zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i ustalił, że W. W. podlega
ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i
wypadkowemu od 1 sierpnia 2000 r. do 30 czerwca 2003 r., a apelację organu
rentowego oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 lipca 2006 r. W dniu 5
października 2007 r. Sąd Najwyższy w sprawie II UK 51/07 oddalił skargę
kasacyjną wywiedzioną od wyroku Sądu Apelacyjnego przez organ rentowy. W
styczniu 2008 r. organ rentowy powiadomił pełnomocnika wnioskodawczyni, iż
dokonał na jej rzecz wypłaty zasiłku chorobowego wraz z odsetkami, ale nie
dokonał wypłaty zasiłku macierzyńskiego z uwagi na brak niezbędnych
dokumentów. Sąd pierwszej instancji ustalił, że duplikaty wymaganych dokumentów
zostały przesłane przez pracodawcę do organu rentowego w dniu 20 marca 2008 r.
mimo, iż pracodawca twierdził, że oryginały dokumentów zostały przesłane w 2001
r., ale żadnego dowodu na potwierdzenie tej okoliczności nie przedłożył. W tej
sytuacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. w dniu 30 kwietnia 2008 r.
wypłacił wnioskodawczyni zasiłek macierzyński w kwocie 40.438,58 zł bez odsetek.
Mając na uwadze tak dokonane ustalenia Sąd Rejonowy uznał odwołanie za
nieuzasadnione, ponieważ dokumenty dotyczące ustalenia prawa do zasiłku
macierzyńskiego wpłynęły do organu rentowego w dniu 20 marca 2008 r. Sąd
pierwszej instancji nie zaakceptował stanowiska wnioskodawczyni, iż wydanie
decyzji wyłączającej ją z ubezpieczenia społecznego czyniło bezprzedmiotowym
złożenie dokumentów dotyczących wypłaty zasiłku macierzyńskiego, albowiem
złożenie takiego wniosku obligowałoby organ rentowy do wydania decyzji i dawało
ewentualnie podstawy do zgłoszenia żądania w przedmiocie odsetek, gdyby zwłoka
w wypłacie świadczenia spowodowana była okolicznościami, za które ponosi
odpowiedzialność organ rentowy, o czym stanowi art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.). Skoro wnioskodawczyni nie wykazała, aby
wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego i dokumenty niezbędne do ustalenia
4
uprawnień w tym przedmiocie zostały złożone przed dniem 20 marca 2008 r., to
tym samym Sąd pierwszej instancji przyjął, że wypłata zasiłku w dniu 30 kwietnia
2008 r. nastąpiła z zachowaniem ustawowego terminu.
Wyrok Sądu Rejonowego apelacją zaskarżyła w całości wnioskodawczyni W.
W. zarzucając naruszenie art. 64 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.) w związku z art. 85 ust. 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w związku z § 2
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w sprawie
szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie
świadczeń z ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 12, poz. 104) przez przyjęcie, że
świadczenie zostało wypłacone w terminie oraz naruszenie art. 6 k.c. w związku z
art. 3 k.p.c. W uzasadnieniu wywodów apelacji wnioskodawczyni podniosła, iż
organ rentowy w związku z toczącym się postępowaniem o podleganie
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym wiedział, że odnosi się ono w
konsekwencji również do zasiłku macierzyńskiego.
Po rozpoznaniu apelacji Sąd Okręgowy w P. - Sąd Ubezpieczeń
Społecznych wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2010 r. zmienił zaskarżony wyrok oraz
poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyznał W. W. prawo do odsetek od
zasiłku macierzyńskiego za okres :
a) od 15 czerwca 2001 r. do 30 kwietnia 2008 r. w łącznej kwocie 5.742,88 zł,
b) od 1 lipca 2001 r. do 30 kwietnia 2008 r. w łącznej kwocie 6.756,70 zł,
c) od 31 lipca 2001 r. do 30 kwietnia 2008 r. w łącznej kwocie 6.374,37 zł,
d) od 31 sierpnia 2001 r. do 30 kwietnia 2008 r. w łącznej kwocie 6.411,37 zł,
e) od 1 października 2001 r. do 30 kwietnia 2008 r. w łącznej kwocie 6.235,87
zł,
f) od 31 października 2001 r. do 30 kwietnia 2008 r. w łącznej kwocie 5.870,33
zł,
g) od 3 listopada 2001 r. do 30 kwietnia 2008 r. w łącznej kwocie 585,39 zł -
łącznie kwotę 37.976,91 zł.
5
Sąd Okręgowy ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji przyjął za
własne a nadto uzupełnił postępowanie dowodowe, dopuszczając dowód z zeznań
świadków: […]. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji na podstawie
zebranego w sprawie materiału dowodowego prawidłowo przyjął, iż dokumenty
stanowiące podstawę wypłaty zasiłku macierzyńskiego zostały złożone w organie
rentowym w dniu 20 marca 2008 r. Niemniej jednak Sąd Okręgowy wskazał, że
sam wniosek o przyznanie prawa do zasiłku macierzyńskiego wnioskodawczyni
zawarła w odwołaniu z dnia 10 maja 2001 r. od decyzji, którą organ rentowy
wyłączył ją z podlegania ubezpieczeniom społecznym. Wnioskodawczyni
zaskarżyła decyzję w całości, wniosła o jej uchylenie i wypłatę świadczeń: zasiłku
chorobowego i macierzyńskiego. Sąd Okręgowy podkreślił, że żaden przepis prawa
nie określa w jakiej formie należy złożyć wniosek o przyznanie zasiłku
macierzyńskiego, a również w piśmie z dnia 12 maja 2001 r. skierowanym do
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie Departamentu Świadczeń
Krótkoterminowych, będącym skargą na w/w decyzję organu rentowego z dnia 5
kwietnia 2001 r., wnioskodawczyni zawarła w treści skargi, iż dotyczy ona wypłaty
zasiłku chorobowego i macierzyńskiego. W tym stanie rzeczy, zdaniem Sądu
Okręgowego, organ rentowy powinien zgodnie z treścią art. 9 k.p.a. należycie i
wyczerpująco poinformować wnioskodawczynię o okolicznościach prawnych i
faktycznych, które mogą mieć wpływ na ustalenie jej praw i obowiązków, będących
przedmiotem postępowania administracyjnego. Ponadto miała prawo sądzić, iż
organ rentowy prowadzi postępowanie również o prawo do zasiłku
macierzyńskiego, ponieważ w uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ
rentowy podał, że „ w następstwie udanego porodu wymieniona domaga się zasiłku
chorobowego za cały okres niezdolności do pracy oraz zasiłku macierzyńskiego”.
Powyższe okoliczności jednoznacznie wskazują, że organ rentowy miał wiedzę o
tym, iż wnioskodawczyni domaga się wypłaty zasiłku macierzyńskiego. Sąd
Okręgowy powołując się na orzecznictwo Sądów Administracyjnych w tym, wyrok
WSA w Warszawie z dnia 16 lutego 2006 r., sygn. VI SA/WA 1744/05, wyrok NSA
w Łodzi z dnia 26 listopada 1999 r., I SA/Łd 1592/97 uznał, że treść odwołania
wnioskodawczyni od decyzji z dnia 5 kwietnia 2001 r. w przedmiocie wyłączenia z
podlegania ubezpieczeniom społecznym powinna zostać poddana przez organ
6
rentowy czynnościom wyjaśniającym, tym bardziej, że zwolnienia lekarskie
oznaczone były kodem „B” – niezdolności do pracy w czasie ciąży. Wówczas
organ rentowy zobowiązałby wnioskodawczynię do nadesłania niezbędnej
dokumentacji, celem wydania decyzji w zakresie prawa do zasiłku
macierzyńskiego. Powyższe okoliczności stanowią o błędzie organu rentowego i w
myśl art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w związku z
§ 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w
sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub
wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 12, poz. 104) oraz art.
64 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr
77, poz. 512 ze zm.) skutkowały zmianą zaskarżonego wyroku i przyznaniem
wnioskodawczyni odsetek od wypłaconego zasiłku macierzyńskiego.
W skardze kasacyjnej wniesionej od wyroku Sądu Okręgowego w P. organ
rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zaskarżył wyrok w całości.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzucie:
1) naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niezastosowanie
art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz.
1585 ze zm.) polegające na niewłaściwym pojęciu instytucji odsetek jako
instytucji wyłącznie prawa materialnego - a nie jak orzekł Sąd drugiej
instancji prawa procesowego -, a także w sposób niezgodny z prawem
szukania podstaw prawnych w sprawach o odsetki z tytułu zwłoki w
wypłacie zasiłku macierzyńskiego, poza treścią przytoczonego powyżej
przepisu, w przepisach prawa procesowego oraz błędną wykładnię i
zastosowanie przepisu § 2 ust.1 w związku z § 2 ust. 6 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w sprawie
szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub
wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 12, poz. 104)
polegające na błędnym i niezgodnym z tym przepisem ustaleniu końcowej
daty prawa do odsetek,
7
2) naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik
postępowania, przez błędną wykładnię i zastosowanie art. 180 § 1 k.p.a. w
sprawie o odsetki z tytułu zwłoki w zapłacie zasiłku macierzyńskiego w
sytuacji, gdy to zagadnienie w sposób wyczerpujący zostało unormowane
w przepisach ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz błędną wykładnię i zastosowanie art. 180 §
1 k.p.a. polegające na błędnym zastosowaniu przepisów Kodeksu
postępowania administracyjnego i ocenę zdarzenia przez pryzmat tych
przepisów do fazy postępowania między wydaniem decyzji kończącej
postępowanie a wyrokiem sądu, do której mają wyłącznie zastosowanie :
przepis art. 83 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz przepisy księgi pierwszej, tytuł VII, Dział III
Kodeksu postępowania cywilnego.
Wskazując na powyższe zarzuty w ramach przytoczonych podstaw skargi
kasacyjnej organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w P. celem ponownego rozpoznania i
pozostawienie temu Sądowi orzeczenia o obowiązku zwrotu spełnionego
świadczenia oraz o kosztach procesu za obie instancje według norm przepisanych,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie apelacji. Nadto
na podstawie art. 398 § 1 k.p.c. w związku z art. 415 k.p.c. organ rentowy wniósł o
orzeczenie przez Sąd Najwyższy o zwrocie na rzecz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w S. przez W. W. zasądzonego i spełnionego świadczenia
określonego w wyroku Sądu Okręgowego w P. VII Wydział Ubezpieczeń
Społecznych, z dnia 31 sierpnia 2010 r. w kwocie 37.976,91 zł wraz z ustawowymi
odsetkami liczonymi od dnia 27 września 2010 r. do dnia zapłaty. Wnioskując o
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania organ rentowy podał, iż skarga
kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, albowiem Sąd drugiej instancji przy
ferowaniu wyroku naruszył w sposób oczywisty prawo materialne przez
niezastosowanie przy orzeczeniu o odsetkach z tytułu zwłoki w wypłacie zasiłku
macierzyńskiego art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Organ
rentowy wskazał, że do wypłaty zasiłku macierzyńskiego musi dysponować
dowodami w postaci: zaświadczenia pracodawcy o udzieleniu urlopu
8
macierzyńskiego, zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przewidywaną datę
porodu przed porodem, skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka po porodzie,
wnioskiem o wypłatę zasiłku macierzyńskiego złożonym na odpowiednim druku.
Stąd przepisy prawa ubezpieczeniowego wymagają w każdym przypadku inicjatywy
ze strony osoby uprawnionej, a wyjątki od tej zasady nakazujące podejmowanie
czynności z urzędu są ściśle wymienione w przepisach. W ocenie organu
rentowego Sąd drugiej instancji pominął, że odsetki są instytucją prawa
materialnego, która w prawie ubezpieczeń społecznych uregulowana jest w art. 85
ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a z uwagi na zawarte w tym
przepisie odwołanie do prawa cywilnego, jak również z uwagi na tożsamość tych
instytucji, wykładnia odsetek określonych w przepisach kodeksu cywilnego ma
również zastosowanie do odsetek określonych w przepisach ubezpieczeniowych.
W związku z powyższym w niniejszej sprawie obowiązek zapłaty odsetek wynika z
ustawy, a to z treści art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w
myśl, którego w sposób bezsprzeczny uznać wypada, że warunkiem powstania
roszczenia o odsetki z tytułu zwłoki jest uprzedni bezskuteczny upływ terminu 30
dni, liczony od daty złożenia niezbędnych dokumentów do ustalenia tego prawa.
Skoro z ustaleń poczynionych przez sądy obu instancji wynika, że dokumenty
niezbędne do ustalenia prawa do zasiłku macierzyńskiego zostały złożone 20
marca 2008 r., to od tej daty biegnie 30 dniowy termin zakreślony art. 85 ust. 1
ustawy systemowej i organ rentowy nie pozostał w zwłoce w zapłacie tegoż zasiłku.
Organ rentowy zarzucił również, że Sąd drugiej instancji błędnie wyliczył same
odsetki, albowiem zgodnie z treścią § 2 ust. 6 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad
wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z
ubezpieczeń społecznych za dzień wypłaty świadczenia uważa się moment
zlecenia przelewu przez bank lub urząd pocztowy, a w rozpoznawanej sprawie
organ rentowy zlecił przelew kwoty zasiłku macierzyńskiego w dniu 30 kwietnia
2008 r. i za ten dzień odsetki nie przysługują. Jednocześnie organ rentowy
uwypuklił, że sprawa zasiłku macierzyńskiego nie była objęta zakresem decyzji z
dnia 5 kwietnia 2001 r., a po wniesieniu odwołania nie stosuje się do zaskarżonej
decyzji przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, ale przepisy Kodeksu
9
postępowania cywilnego, co wynika z treści art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, a przypadki, gdy po wydaniu decyzji ubezpieczony zgłasza nowe
wnioski reguluje art. 47710
§ 2 k.p.c. Powyższe daje pełne podstawy ku temu, aby
przyjąć, że przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego są obowiązujące w
postępowaniu przed organami rentowymi na podstawie art. 123 ustawy
systemowej, w tym art. 180 § 1 k.p.a., tylko do momentu wydania decyzji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Nie jest trafny zarzut
naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
205, poz. 1585 ze zm.), który stanowi, iż „jeżeli Zakład - w terminach
przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania
świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do
wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił
prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do
wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych
określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy
opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem
okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności”.
Treść cytowanego powyżej przepisu jednoznacznie wskazuje, że przesłanką
powstania obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek jest opóźnienie tego
organu w ustaleniu prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia
społecznego lub wypłaty tego świadczenia. Trafnie przy tym podnosi organ
rentowy, iż w stosunkach opartych na prawie ubezpieczeń społecznych odsetki od
opóźnionego świadczenia uregulowane są na potrzeby tego prawa wyczerpująco,
bez możliwości odwoływania się – poza określeniem wysokości odsetek - do
przepisów prawa cywilnego i dlatego celowe jest odwoływanie się do orzecznictwa
Sądu Najwyższego wydanego na gruncie cytowanego powyżej art. 85 ust. 1 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7
października 2004 r., II UK 485/03, OSNP 2005 nr 10, poz. 147; z dnia 18 lutego
2009 r., II UK 191/08, LEX nr 736735; Komentarz do ustawy o systemie
10
ubezpieczeń społecznych pod redakcją B. Gudowskiej i J. Strusińskiej –
Żukowskiej, Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2011, str. 857).
W orzecznictwie utrwalony został pogląd, że zawarte w art. 85 ust. 1 ustawy
określenie: "nie ustalił prawa do świadczenia" oznacza zarówno nie wydanie w
terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej
przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 171/98, OSNP 1999 nr 16,
poz. 521; z dnia 9 marca 2001 r., II UKN 402/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 501),
a zatem w tym ostatnim wypadku chodzi o sytuacje, w których organ rentowy
odmawiając przyznania świadczenia naruszył przepisy prawa materialnego
określające przesłanki nabycia prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia
społecznego, przy czym dla powstania obowiązku wypłaty odsetek konieczne jest
stwierdzenie naruszenia prawa przez organ rentowy prawomocnym wyrokiem sądu
zmieniającym decyzję organu rentowego i przyznającym prawo do tego
świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK
159/04, OSNP 2005 nr 19, poz. 308; z dnia 7 kwietnia 2010 r., I UK 345/09, LEX nr
607445).
W rozpoznawanej sprawie poza sporem pozostaje, że w następstwie decyzji
organu rentowego z dnia 5 kwietnia 2001 r. w której stwierdzono, iż
wnioskodawczyni nie podlega od dnia 1 sierpnia 2000 r. ubezpieczeniom
społecznym z tytułu umowy o pracę zawartej z zainteresowanym T. K., odmówiono
jej jednocześnie prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa – zasiłku chorobowego -, do którego nabyła prawo w
związku z niezdolnością do pracy w ciąży. Decyzja ta została następnie zmieniona
wyrokiem Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia
7 września 2004 r. poprzez stwierdzenie, że wnioskodawczyni W. W. podlega
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od dnia 1 sierpnia 2000 r. do 30
czerwca 2003 r. Wyrok uprawomocnił się 5 lipca 2006 r., kiedy Sąd Apelacyjny
oddalił apelację organu rentowego. Oddalona została także wyrokiem Sądu
Najwyższego z dnia 5 października 2007 r., II UK 51/07, wniesiona przez organ
rentowy skarga kasacyjna i dopiero wówczas organ rentowy, mając na uwadze
powyższe orzeczenia i uregulowanie zawarte w art. 85 ust. 1 ustawy systemowej,
11
wypłacił wnioskodawczyni w dniu 25 stycznia 2008 r. zasiłek chorobowy wraz z
odsetkami za opóźnienie w wypłacie świadczenia.
Tym samym organ rentowy wydając decyzję z dnia 5 kwietnia 2001 r.
niezgodnie z prawem odmówił wnioskodawczyni prawa do świadczeń pieniężnych z
ubezpieczenia chorobowego przewidzianych w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 5 ze zm.), a podkreślenia wymaga, iż
prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługiwało wnioskodawczyni bezpośrednio
po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego jako swoista kontynuacja
świadczenia z ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa. Skoro organ
rentowy stwierdził, że wnioskodawczyni nie podlega ubezpieczeniom społecznym i
nie przysługuje jej prawo do zasiłku chorobowego od dnia 7 grudnia 2000 r. do
nadal, to od dnia 5 kwietnia 2001 r. była ona uznawana za osobę nie podlegającą
ubezpieczeniu społecznemu (w tym chorobowemu) z tytułu zawartej z
zainteresowanym T. K. umowy o pracę, a co za tym idzie nie spełniała przesłanek
określonych w art. 4 ust.1, art. 6 ust. 1 i art. 29 ust. 1 cytowanej powyżej ustawy o
świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa i nie mogła skutecznie
domagać się ani zasiłku chorobowego, który objęty był decyzją z dnia 5 kwietnia
2001 r., ani zasiłku macierzyńskiego, do którego nabyła prawo w związku z
urodzeniem w dniu wydania przedmiotowej decyzji syna M. i którego domagała się
w treści wywiedzionego odwołania od tejże decyzji.
Powyższe okoliczności wskazują, że brak podstaw, aby uznać, iż opóźnienie
w ustaleniu i wypłacie zasiłku macierzyńskiego nastąpiło z przyczyn niezależnych
od Zakładu, ponieważ dowody wymienione w § 1 ust. 1 pkt 1 i § 12 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia
dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 65, poz. 742) przedłożone
zostały organowi rentowemu w dniu 20 marca 2008 r. Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04 (OSNP 2005 nr 19, poz. 308) przyjął,
że wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej
wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z
prawem, zwłaszcza, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia,
12
oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności,
za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu
zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa. W uzasadnieniu tego
wyroku Sąd Najwyższy podniósł, że wówczas, gdy organ rentowy w chwili wydania
zaskarżonej decyzji, miał wszystkie potrzebne dane pozwalające na wydanie
decyzji zgodnej z prawem, a po stronie ubezpieczonego nie występował obowiązek
wykazania żadnych innych okoliczności uzasadniających jego wniosek, to dla
obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia, nie mogą mieć
znaczenia okoliczności dotyczące przebiegu postępowania sądowego, zwłaszcza,
gdy w tym postępowaniu nie ustalono żadnych przesłanek wypłaty świadczenia,
których wykazanie ciążyło na ubezpieczonym, a które nie były znane (nie mogły
być znane) organowi rentowemu. Podobnie orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
14 września 2007 r., III UK 37/07 (OSNP 2008 nr 21- 22, poz. 326). W
uzasadnieniu do wyroku z dnia 5 października 2007 r., II UK 51/07, którym
oddalona została skarga kasacyjna organu rentowego, Sąd Najwyższy wskazał, że
wnioskodawczyni oraz zainteresowany nie pozorowali zawarcia umowy o pracę i
byli zgodni do tego, aby ich oświadczenia woli wywołały odpowiadający im skutek tj.
min. objęcie ubezpieczeniem społecznym. Dążenie tego skutku organ rentowy
niesłusznie ocenił jako zamiar obejścia prawa, prowadzący do nieważności umowy
i w konsekwencji wypłacił wnioskodawczyni należny zasiłek chorobowy wraz z
odsetkami.
Kierując się rozważaniami dokonanymi powyżej należy uznać, że
przedłożenie organowi rentowemu dowodów dotyczących wypłaty zasiłku
macierzyńskiego, o których mowa w §12 rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących
podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa 20 marca 2008 r. było konsekwencją wydania przez organ
rentowy wadliwej decyzji pozbawiającej wnioskodawczynię tytułu prawnego do
ubiegania się o powyższe świadczenie, a warunkiem koniecznym do wypłaty
zasiłku macierzyńskiego jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu lub
przebywanie na urlopie wychowawczym (art. 29 ust. 1 ustawy o świadczeniach
pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa). Takie dowody wnioskodawczyni
13
przedłożyła swemu pracodawcy, który nie kwestionował ważności łączącej strony
umowy o pracę i udzielił jej urlopu macierzyńskiego w związku z urodzeniem
drugiego dziecka, a w odwołaniu od decyzji z dnia 5 kwietnia 2001 r., na co zwraca
uwagę Sąd drugiej instancji, wnioskodawczyni podniosła, że domaga się zasiłku
chorobowego i macierzyńskiego. Konkludując, wyłączenie z obowiązku zapłaty
odsetek przez organ rentowy, następuje wtedy, gdy opóźnienie w ustaleniu i
wypłacie prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego jest
skutkiem innych przyczyn, niezależnych od Zakładu, a takich przyczyn w
rozpoznawanej sprawie, doszukać się nie da.
Oczywistym jest, że od momentu wniesienia odwołania do sądu stosownie
do treści art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych postępowanie
toczy się na zasadach i w trybie określonym w przepisach Kodeksu postępowania
cywilnego ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1999 r. , II UKN
468/98, OSNAPiUS 1999 nr 12 – wkładka; wyrok z dnia 9 lutego 2010 r., I UK
151/09, LEX nr 585708). Dlatego też organ rentowy stwierdzając w decyzji z dnia 5
kwietnia 2001 r., że brak jest przesłanek uzasadniających wypłatę świadczeń
przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa,
poprzez zakwestionowanie tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, nie był
zobligowany do podejmowania czynności wyjaśniających, które wskazuje Sąd
drugiej instancji. Uchybienie to nie wpływa jednak na poprawność zaskarżonego
wyroku wobec prawidłowego zastosowania prawa materialnego, a to art. 85 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Organ rentowy może
zakwestionować w postępowaniu sądowym brak przesłanek koniecznych do
ustalenia prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, ale wówczas, jak
uznał Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu do wyroku z dnia 11 września 2007
r. P 11/07 (OTK-A 2007 Nr 8, poz. 97), ponosi odpowiedzialność za opóźnienie w
wypłacie świadczeń, gdy możliwe było wydanie decyzji zgodnej z prawem.
Umożliwienie organowi rentowemu odkładania w czasie przyznania świadczenia
dokonuje się ze szkodą świadczeniobiorcy i z naruszeniem jego interesu. Należy
przy tym zwrócić uwagę, że w praktyce organ rentowy jest stroną silniejszą w
stosunku do ubezpieczonego. Dysponuje bowiem wyspecjalizowaną obsługą
14
prawną i ma możliwość właściwego stosowania prawa materialnego oraz
przewidywania orzeczeń wydawanych prze sądy.
Nie jest również zasadny zarzut naruszenia § 2 ust. 6 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych
zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 12, poz. 104), który stanowi, że jeżeli
świadczenie jest wypłacane osobie uprawnionej za pośrednictwem poczty lub na
rachunek bankowy, za dzień wypłaty świadczenia uważa się dzień przekazania
należności na pocztę lub do banku. Strona skarżąca powyższy zarzut formułuje w
oderwaniu od stanu faktycznego niniejszej sprawy, ponieważ organ rentowy
dokonywał samodzielnie wyliczeń należnych wnioskodawczyni odsetek za zwłokę
w wypłacie zasiłku macierzyńskiego, które są ustalone w wyroku w kwocie niższej,
niż wskazał jako wyliczone przez siebie zaskarżoną decyzją, a ponadto sama
sentencja wyroku nie oznacza, że odsetki zostały przyznane w sposób sprzeczny z
zasadami określonymi w § 2 cytowanego powyżej rozporządzenia. Wystarczy w tej
kwestii odwołać się do zapisu znajdującego się w § 2 ust. 1 tegoż rozporządzenia w
myśl, którego odsetki wypłaca się za okres od dnia następującego po upływie
terminu na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wypłaty, przewidzianego w
przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń – do dnia
wypłaty świadczeń, z uwzględnieniem ust. 2-5. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 5
kwietnia 1991 roku, III CZP 21/91 (OSNC 1991 nr 10-12 poz. 121) przyjął, iż
odsetki należą się za czas opóźnienia, tj. poczynając od dnia wymagalności długu,
a kończąc na dniu jego zapłaty. Na ten zamknięty okres składają się poszczególne
dni opóźnienia, a należność z tytułu odsetek narasta sukcesywnie, podwyższa się
bowiem z każdym dniem o stosowną kwotę pieniężną. W prawie ubezpieczeń
społecznych dniem zapłaty jest dzień określony w § 2 ust. 6 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych
zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z
ubezpieczeń społecznych tj. dzień przekazania należności na pocztę lub do banku,
co w realiach niniejszej sprawy nastąpiło 30 kwietnia 2008 r., a dzień ten został
również prawidłowo wskazany w zaskarżonej decyzji wraz z jej uzupełnieniami
przez organ rentowy i powtórzony przez Sąd Okręgowy zaskarżonym wyrokiem.
15
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak w
sentencji.
/tp/