Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 kwietnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 kwietnia 2023 r. w L.

sprawy H. C. (1)

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o prawo do renty rolniczej

na skutek apelacji H. C. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 26 maja 2022 r. sygn. akt VIII U 3189/19

oddala apelację.

Krzysztof Szewczak

III AUa 611/22

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 lipca 2021 r., znak: (...), Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, po rozpoznaniu kolejnego wniosku H. C. (1) z dnia 17 czerwca 2021 r., odmówił jej prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy. W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy wskazał, że wnioskodawczyni była uprawniana do renty rolniczej od dnia 1 stycznia 1993 r. do dnia 30 czerwca 2014 r., zaś od dnia 30 czerwca 1993 r. nie podlega ubezpieczeniu rolniczemu. Składając zatem wniosek o świadczenie nie wykazała żadnego okresu stażu ubezpieczonego w okresie 10 lat od dnia złożenia wniosku.

W odwołaniu od powyższej decyzji, zaskarżając ją w całości i zarzucając błędne ustalenie stanu faktycznego w zakresie stanu zdrowia i wpływu na zdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, H. C. (1) domagała się jej zmiany poprzez przyznanie prawa do renty rolniczej. Wskazała przy tym, że w dniu 17 maja 1993 r. lekarz rzeczoznawca KRUS uznał ją za całkowicie niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolność ta trwa nadal.

W odpowiedzi na odwołanie Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wnosił o jego oddalenie i wywodził jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 26 maja 2022 r. Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, że H. C. (1) urodzona w dniu (...) była uprawniona w okresie od dnia 1 stycznia 1993 r. do dnia 30 czerwca 2014 r. do renty rolniczej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Wyrokiem z dnia 29 listopada 2017 r., wydanym w sprawie sygn. akt VIII U 1572/16, Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji z dnia 8 sierpnia 2014 r. odmawiającej ustalenia prawa do renty rolniczej na dalszy okres. Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 18 lipca 2018 r, sygn. akt III AUa 98/18, oddalił apelację wnioskodawczyni od powyższego wyroku Sądu Okręgowego.

Wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu rolniczemu do dnia 30 czerwca 1993 r. H. C. (1) wraz z mężem wydzierżawili gospodarstwo rolne na okres 10 lat. W dniu 17 czerwca 2021 r. ubezpieczona złożyła kolejny wniosek o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy.

Wnioskodawczyni cierpi na astmę oskrzelową o lekkim przebiegu, nadciśnienie tętnicze (...), chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa z dyskopatią (...), (...), zespół bólowy kręgosłupa szyjnego, lędźwiowo – krzyżowego bez cech drażnienia korzeni nerwowych i bez objawów ubytkowych, zmiany miażdżycowe tętnic szyjnych bez zaburzeń hemodynamicznych, dolegliwości bólowe głowy z przebiegu zapalenia zatok przewlekły ból napięciowy, przewlekłe zapalenie błony śluzowej zatok nosowych, niewielkiego stopnia organiczne uszkodzenie (...) przy przeciętnej sprawności intelektualnej, przebyty psychotyczny epizod urojeniowy z remisją trwałą objawów psychotycznych, cukrzycę (...) leczoną doustnie lekami hipoglikemizującymi i insuliną, przewlekłe niewyrównane metabolicznie bez udokumentowanych powikłań przelękłych (dokumentacja medyczna z akt KRUS oraz złożona w toku postępowania – k. 68, 105, a także opinie biegłych lekarzy: kardiologa, alergologa-pulmonologa, otolaryngologa, neurologa, diabetologa i dwóch psychiatrów – k. 69-75, 119-120, 143-145, 155-157, 193-194). Sąd Okręgowy podniósł, że schorzenia kardiologiczne przebiegają bez powikłań narządowych, są dobrze kontrolowane farmakologicznie i nie sprowadzają przeciwwskazań do wykonywania niezbędnych prac w gospodarstwie rolnym. H. C. (1) wymaga systematycznej farmakoterapii i okresowych kontroli lekarskich. Wnioskodawczyni od wielu lat leczy się z powodu astmy oskrzelowej, przyjmuje leki przeciwalergiczne i przeciwastmatyczne. W wywiadzie podaje nietolerancję wysiłku, okresowo kaszel i duszności. W badaniach spirometrycznych nie stwierdzono zaburzeń wentylacji płuc. Biegli w badaniu sądowo-lekarskim stwierdzili nasilony nieżyt nosa, nad płucami szmer pęcherzykowy cichy. Astma oskrzelowa u wnioskodawczyni ma przebieg lekki, bez zaburzeń wentylacji płuc. Nadal wymaga systematycznego leczenia specjalistycznego, regularnego przyjmowania leków przeciwastmatycznych i przeciwalergicznych. Wnioskodawczyni cierpi także na bóle głowy, dolegliwości bólowe kręgosłupa szyjnego i karku, bóle kręgosłupa (...). Bóle w odcinku (...) bez projekcji o typie zespołu korzeniowego, o obrazie przewlekłej lumbalgii wymagają jedyne leczenia okresowego w poradni neurologicznej. Schorzenie neurologiczne nie powiązane z cechami czynnego drażnienia korzeni nerwowych, objawami ubytkowych, upośledzeniem funkcji kręgosłupa. Zgłaszane obecnie dolegliwości bólowe kręgosłupa, w okresach zaostrzeń wymagają leczenia ambulatoryjnego w ramach krótkotrwałej niezdolności do pracy nie czynią całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Zgłaszane bóle głowy spełniają kryteria rozpoznania bólu głowy w przebiegu zapalenia zatok obocznych nosa i napięciowego bólu głowy. Wymagają one systematycznego leczenia, poddają się terapii i nie czynią niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Opiniowana wymaga systematycznego ambulatoryjnego leczenia laryngologicznego, ewentualnie operacyjnego leczenia zatok. Narząd słuchu i równowagi pozostaje sprawny. Brak podstaw do stwierdzenia u opiniowanej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym z przyczyn laryngologicznych.

Wnioskodawczyni przebyła w przeszłości epizod psychotyczny o charakterze urojeniowym, ale zarówno podczas badania sądowo-psychiatrycznego w dniu 17 grudnia 2014 r. przeprowadzanego przez biegłego w sprawie sygn. akt VII U 2087/14 Sądu Okręgowego w Lublinie, jak i w czasie badania, przeprowadzonego w sprawie niniejszej w dniu 17 lutego 2020 r. przez biegłego lekarza psychiatrę nie stwierdzano obecności objawów psychotycznych w postaci urojeń i omamów. W czasie przeprowadzonego w dniu 12 maja 2021 r. badania sądowo-psychologicznego biegła z zakresu psychologii również jednoznacznie stwierdziła, że H. C. (1) „nie ujawniała objawów psychopatologicznych wytwórczych”. Sprawność intelektualna H. C. pozostaje na poziomie normy intelektualnej (tj. poza obszarem upośledzenia umysłowego), zaś wyniki badań, określających nasilenie zmian organicznych w (...) kształtowały się na pograniczu normy i patologii w 2 testach, oraz w obszarze patologii w jednym teście, co wskazywało na występowanie u skarżącej jedynie niewielkiego organicznego uszkodzenia (...). Obecność u opiniowanej łagodnych zaburzeń poznawczych oraz cech organicznych zaburzeń afektywnych (nastroju) w częściowej remisji przy przeciętnej sprawności intelektualnej oraz przy nieobecności psychotycznych symptomów urojeniowych nie sprowadza całkowitej niezdolności H. C. (1) do pracy w gospodarstwie rolnym ze względu na stan psychiczny po 31 grudnia 2015 r. Wnioskodawczyni choruje na cukrzycę (...). od 2007 r. Schorzenie cukrzycy w stopniu zaawansowania, bez udokumentowanych zaawansowanych powikłań przewlekłych, leczona doustnymi lekami hypoglikemizującymi i jedną dawką insuliny długodziałającej przed snem, bez udokumentowanych zaawansowanych powikłań przewlekłych, o łagodnym, stabilnym przebiegu, pomimo niewyrównania metabolicznego, nie powoduje uznania całkowitej niezdolności do pracy w rolnictwie, przy uwzględnieniu przeciwwskazań, którymi są m.in. praca na wysokości, obsługa maszyn w ruchu i ciężka praca fizyczna. Choroba wymaga przestrzegania zaleceń dietetycznych, prowadzenia samokontroli i systematycznego przyjmowania leków.

Stan zdrowia wnioskodawczyni oceniany w całokształcie współistniejących schorzeń nie sprowadza niezdolności całkowitej do pracy w gospodarstwie rolnym.

Stan faktyczny w sprawie niniejszej Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, a także opinii biegłych sądowych lekarzy.

Wszystkie przedłożone do akt opinie biegłych lekarzy zostały uznane w pełni za wiarygodne i stały się podstawą ustaleń faktycznych. Opinie zostały poprzedzona badaniem przedmiotowym i podmiotowym oraz analizą dokumentacji znajdującej się w aktach organu rentowego, jak i dołączonej przez wnioskodawczynię w trakcie postępowania sądowego. Biegli zgodnie i jednoznacznie wskazali, że diagnozowane schorzenia, stopień ich nasilenia, nie uniemożliwiają ubezpieczonej pracy w swoim gospodarstwie rolnym. Stan jej zdrowia jest dobry, a narządy ruchu oraz wydolność ruchowa kręgosłupa, psychofizyczna organizmu nie stanowią istotnych ograniczeń do pracy. Biegli dostrzegli konieczność kontynuowania leczenia, co jednak nie skutkuje całkowitą niezdolnością do pracy w gospodarstwie rolnym

Oceniając opinie biegłych Sąd I instancji miał na uwadze, że zostały wydane przez specjalistów posiadających konieczną i wystarczającą wiedzę w zakresie opiniowanego przedmiotu. Wnioski zostały rzeczowo i logicznie uzasadnione z powołaniem szeroko przytoczonej argumentacji medycznej. Biegli sądowi w sposób szczegółowy przeanalizowali wszystkie okoliczności związane ze stanem zdrowia wnioskodawczyni, a ich ocena jest jednoznaczna i konsekwentna. Zwraca uwagę na obszerność analizy dokumentacji medycznej i stanu zdrowia wnioskodawczyni od 2014 r., co było konieczne dla ewentualnego ustalenia prawa do renty rolniczej. Przedstawione argumenty medyczne przekonują, jeśli zważy się, że znajdują oparcie w dokumentacji medycznej, w tym dokumentacji z procesu leczenia i treści zaświadczeń o stanie zdrowia wnioskodawczyni, a biegli lekarze, jak wynika z przestawionej argumentacji, mieli w polu widzenia wieloletni proces leczenia, w tym leczenia operacyjnego i szczegółowo przeanalizowali wszystkie okoliczności związane ze stanem zdrowia jakie były zgłaszane i dokumentowane w toku procesu i na etapie postępowania administracyjnego, złożoną dokumentacją medyczną. Biegli szeroko poddali analizie proces leczenia specjalistycznego oraz skutki dla wydolności organizmu badanego, podnosząc, iż przebieg schorzeń nie spowodował istotnych powikłań dla zdrowia ubezpieczonej. Oceny stanu zdrowia ubezpieczonej biegli lekarze dokonali pod kątem wpływu stwierdzonych schorzeń na zdolność do pracy. Podnosili, że stan zdrowia H. C. (1), we współistnieniu poszczególnych schorzeń, nie ogranicza całkowicie zdolności do wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Zdaniem Sądu Okręgowego, przekonuje opinia biegłych, bowiem brak jest udokumentowanych istotnych deficytów, zaburzeń w sprawności psychofizycznej organizmu. W tej mierze biegli oparli się na badaniach przeprowadzonych przez lekarzy, a także na wynikach badań zawartych w dokumentacji z procesu leczenia złożonej przez wnioskodawczynię w toku postępowania. Przekonuje także oparta na dokumentacji procesu leczenia ocena biegłych, że schorzenia ubezpieczonej nie są na tyle nasilone by sprowadzały nadal całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. Biegli zwrócili uwagę na poprawę stanu zdrowia polegającej na utrwalonej remisji objawów chorobowych.

Pozostałe dowody zgromadzone w sprawie, w szczególności dokumentacja medyczna, także zasługują na obdarzenie wiarą. Są to dokumenty sporządzone przez poszczególne placówki medyczne odzwierciedlające przebieg procesu leczenia ubezpieczonego, który opisany został również w opiniach. Dokumenty te nie budziły wątpliwości, a ich prawdziwość nie była kwestionowana przez strony.

We wstępie do oceny prawnej powyższego stanu faktycznego Sąd Okręgowy wskazał, że stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 2022 r., poz. 933 ze zm.) renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia następujące warunki:

1/ podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany okres, o którym mowa w ust. 2;

2/ jest trwale lub okresowo całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym;

3/ całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub w okresach, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1 i 2, lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Zgodnie z art. 21 ust. 5 ostatnio powołanej ustawy, za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym. Zgodnie natomiast z art. 21 ust. 6 i ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się odpowiednio za trwałą, jeżeli ubezpieczony nie rokuje odzyskania zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, natomiast za okresową, jeżeli ubezpieczony rokuje odzyskanie zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym.

W sprawie niniejszej spór dotyczył wyłącznie ustalenia, czy stan zdrowia wnioskodawczyni sprowadza całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, a jeżeli tak, to od kiedy z uwagi na koniec okresu ochronnego z dniem 31 grudnia 2015 r. W przypadku badania przesłanek do przyznania renty rolniczej stan zdrowia rolnika należy odnosić do gospodarstwa rolnego rozumianego jako konkretny zespół środków produkcji, a całkowitą niezdolność do pracy do konkretnego gospodarstwa rolnego, które rolnik posiada, w którym mieszka i prowadzi w nim osobiście i na własny rachunek działalność rolniczą. Nie jest to więc pojęcie wyłącznie abstrakcyjne, a ściśle związane ze sposobem prowadzenia przez siebie działalności rolniczej. Jednocześnie, dla przyznania renty konieczne jest ustalenie, że stan zdrowia całkowicie uniemożliwia rolnikowi wykonywanie jakichkolwiek czynności związanych z pracą w gospodarstwie rolnym. Nie jest wystarczające stwierdzenie, że gorszy stan zdrowia jedynie ogranicza zdolność do pracy w gospodarstwie. Utrata zdolności do pracy musi wystąpić w stopniu całkowitym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2016 r., I UK 433/15, LEX nr 2157272 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 lutego 2018 r., III AUa 659/17, LEX nr 2481752).

Na etapie postępowania sądowego ustalenie niezdolności do pracy oraz jej stopnia i daty powstania nie jest możliwe bez odwołania się do wiadomości specjalnych i powołania biegłych w trybie art. 278 § 1 k.p.c. W sprawie niniejszej, której przedmiotem jest prawo do świadczenia rentowego, opinia dostarcza bowiem sądowi wiedzy specjalistycznej koniecznej do dokonania oceny stanu zdrowia osoby ubiegającej się o świadczenie rentowe, w tym rodzaju występujących schorzeń, stopnia ich zaawansowania i nasilenia związanych z nimi dolegliwości, co stanowi element ustaleń faktycznych.

Kierując się powyższym Sąd Okręgowy ustalił, że stan zdrowia wnioskodawczyni nie sprowadza całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Stopień nasilenia stwierdzonych objawów nie stanowi przeszkody do wykonywania osobistej pracy w gospodarstwie. Sąd I instancji podniósł, że w sprawach o prawo do renty nie wystarczy udowodnienie, że występują określone schorzenia, lecz konieczne jest wykazanie, w jakim stopniu wpływają one na utratę zdolności do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami. Niestwierdzenie przez biegłych niezdolności do pracy nie oznacza, że odwołujący jest osobą zdrową. Stałość pozostawania w leczeniu nie stanowi samodzielnej przyczyny uznania niezdolności do pracy, nawet jeśli w pewnych okresach wymaga czasowych zwolnień lekarskich (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2005 r., II UK 288/04, OSNP 2006, nr 5-6, poz. 99). Innymi słowy to, że ubezpieczona jest poddawana leczeniu nie jest równoznaczne z niezdolnością do pracy w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Znaczy to natomiast tyle, że zmiany chorobowe ubezpieczonej nie są nasilone do tego stopnia, aby czyniły ją niezdolną do wykonywania pracy w koniecznym zakresie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego o charakterystyce jak w sprawie. Niezdolności do pracy nie wywołuje sama choroba, ale skutki narządowe i istotne naruszenie sprawności organizmu, co w przypadku wnioskodawczyni nie miało miejsca. Rozstrzygając sprawę niniejszą Sąd Okręgowy miał na uwadze, że wnioskodawczyni ma ustalony stopień niepełnosprawności (orzeczenie – k. 226) . Na gruncie obowiązującego prawa brak jest podstaw do utożsamiania pojęć prawnych „niezdolności do pracy” oraz „niepełnosprawności” (art. 1 i art. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), skoro każde z tych pojęć posiada odmienną definicję legalną, orzekanie w sprawie ustalenia stopnia „niezdolności do pracy” oraz w sprawie ustalenia stopnia „niepełnosprawności” należą do innych organów i stanowić mają konieczną przesłankę prawną dla ustalenia prawa do korzystania z różnego rodzaju świadczeń lub uprawnień. Z uwagi na to, że definicja prawna pojęcia „niepełnosprawności” w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ujęta została szerzej aniżeli definicja prawna pojęcia „niezdolności do pracy” w rozumieniu art. 21 ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W pełni zasadne jest przyjęcie, że stwierdzenie konkretnego stopnia niepełnosprawności nie jest tożsame ze stwierdzeniem niezdolności do pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2020 r., III UK 21/19, LEX nr 3218362; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2020 r., I UK 326/19, LEX nr 3028942 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 lutego 2022 r., III Aa 118/19, LEX nr 333829).

Sąd I instancji nadto podniósł, że orzeczenie lekarza rzeczoznawcy KRUS z dnia 11 czerwca 2019 r., stwierdzające istnienie u wnioskodawczyni całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym od czerwca 2019 r., również nie ma wpływu na rozprzęgnięcia, bowiem H. C. (1) nie podlega ubezpieczeniu rolniczemu od dnia 30 czerwca 1993 r., a okres 18 miesięcy od ustania prawa do renty rolniczej upłynął w dniu 31 grudnia 2015 r.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu znajduje uzasadnienie w treści przepisów art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze oraz § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie powołanych wyżej przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku wniosła ubezpieczona H. C. (1). Zaskarżając wyrok Sądu I instancji w całości, apelantka zarzuciła mu:

1/ naruszenia przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a/ art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez jego błędną interpretację i niezastosowanie skutkujące uznaniem H. C. (1) za osobę zdolną do pracy, podczas gdy prawidłowa ocena jej ogólnego stanu psychofizycznego wskazuje, że jest ona całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym;

b/ art. 5 k.c. poprzez uznanie, że H. C. (1) nie przysługuje renta rolnicza z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, podczas gdy tego typu odmowa narusza zasady współżycia społecznego;

2/ naruszenia przepisów prawa procesowego, a mianowicie:

a/ art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę dowodów, w szczególności opinii biegłych lekarzy polegającą na uznaniu, że schorzenia H. C. (1) nie są na tyle nasilone by sprowadzały nadal całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym oraz, że stan zdrowia badanej ulega poprawie, podczas gdy istniejące schorzenia wnioskodawczyni nasilają się i powodują pogorszenie stanu zdrowia, co nie rokuje odzyskania przez H. C. (1) zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym;

b/ art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za wiarygodne i nie budzące wątpliwości wnioski zawarte w opiniach biegłych z dnia 18 lutego 2021 r. i z dnia 18 października 2021 r., podczas gdy opiniowana nie była przez biegłych bezpośrednio przebadana, a opinie wydano jedynie w oparciu o istniejącą dokumentację medyczną, podczas gdy pominięcie osobistego przebadania opiniowanej mogło prowadzić do wydania opinii niepełnej lub błędnej;

c/ art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z orzeczenia lekarza rzeczoznawcy KRUS z dnia 11 czerwca 2019 r., podczas gdy fakt stwierdzony tym orzeczeniem, wbrew stanowisku Sądu I instancji, miał dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

W konsekwencji tych zarzutów ubezpieczona wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 16 lipca 2021 r., znak: (...) poprzez orzeczenie, że H. C. (1) jest trwale niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym ewentualnie o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu i umorzenie postępowania, a nadto wnosiła o zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych. W przypadku nieuwzględnienia powyższych wniosków, apelantka wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ nie zostały w niej przedstawione zarzuty skutkujące zmianą lub uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne, zarówno poczynione przez Sąd i instancji ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, czyniąc je, stosownie do art. 387 § 2 ¹ k.p.c., podstawą własnego rozstrzygnięcia, wobec czego zbędne jest ponowne ich przedstawianie.

W apelacji ubezpieczonej H. C. (1) przedstawione zostały zarówno zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego. W tym miejscu należy zauważyć, że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne zatem zgłoszenie zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony przez sąd pierwszej instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 60/97 – OSNC 1997, z. 9, poz. 128; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1997 r., II CKN 188/97 – LEX nr 1228728; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999 r., II CKN 525/98 – LEX nr 1213499; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2000 r., II CKN 1061/98 – LEX nr 749997; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2002 r., IV CKN 1547/00 – LEX nr 78324 oraz uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2007 r., II CSK 273/07 – LEX nr 621239).

W pierwszej kolejności należy więc odnieść się do przedstawionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., czego ubezpieczona upatrywała w dokonaniu przez Sąd I instancji błędnej oceny dowodów, w szczególności opinii biegłych lekarzy, polegającej na przyjęciu, że pomimo schorzeń na które ona cierpi oraz orzeczonej przez lekarza rzeczoznawcę KRUS całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, nie spełnia warunków prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy. Niewątpliwie zarzut ten dotyczy dokonanej przez Sąd I instancji oceny dowodów z opinii wydanych w sprawie niniejszej przez biegłych lekarzy, a mianowicie opinii łącznej wydanej przez biegłych lekarzy specjalistów z zakresu: kardiologii – L. J., alergologii-pulmonologii – L. S., otolaryngologii – M. A., neurologii – M. D. i psychiatrii J. D. (k. 69-75) oraz dwóch opinii uzupełniających wydanych przez biegłego lekarza psychiatrę J. D. (k. 119-120 i 155-157), a także opinii wydanych przez biegłego psychologa W. B. (k. 143-145) i przez biegłego lekarza diabetologa M. T. (k. 193-194).

W związku z tym należy zauważyć, że Sąd Okręgowy dopuścił i przeprowadził dowody z opinii biegłych o specjalnościach odpowiednich do schorzeń wcześniej rozpoznanych u wnioskodawczyni H. C. (1), tj. biegłych lekarzy specjalistów z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także biegłego psychologa. Dokonana przez Sąd I instancji ocena dowodów z opinii biegłych lekarzy z zakresu tych specjalności medycznych i biegłego psychologa nie nasuwa żadnych zastrzeżeń, została ona dokonana bez przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów zakreślonych dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c.

W tym miejscu należy zauważyć, że dowód z opinii biegłych, podobnie jak inne dowody przeprowadzane w postępowaniu sądowym, podlega ocenie przy zastosowaniu kryteriów określonych w art. 233 § 1 k.p.c. Dokonując jej sąd w każdym wypadku powinien kontrolować wypowiedzi biegłych pod kątem ich zgodności z zasadami logiki, poziomu wiedzy biegłych, sposobu motywowania ich stanowiska, podstaw teoretycznych opinii oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2000 r., I CKN 1170/98 – OSNC 2001, z. 4, poz. 64 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2000 r., IV CKN 1383/00 – LEX nr 52544). Sąd I instancji poddając ocenie zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym powołane wyżej opinie biegłych lekarzy specjalistów z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także biegłego z zakresu psychologii, przy zastosowaniu przy tym kryteriów określonych w art. 233 § 1 k.p.c., w pełni podzielił opinie wydane przez tych biegłych, zaznaczając przy tym, że zostały one logicznie uzasadnione i są zgodne z zasadami doświadczenia życiowego. Sąd I instancji podkreślił, że wnioski końcowe opinii wydanych przez w/w biegłych lekarzy są całkowicie zgodne. W tej sytuacji oparcie się przez Sąd Okręgowy na powołanych wyżej opiniach biegłych lekarzy specjalistów z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także biegłego z zakresu psychologii było w pełni uzasadnione.

Ocena całkowitej niezdolności ubezpieczonego do pracy w gospodarstwie rolnym w rozumieniu art. 21 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 208), wymaga wiadomości specjalnych, które w przypadku H. C. (1) posiadają biegli lekarze specjaliści z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także biegły psycholog. Trafnie Sąd I instancji przyjął, że opinie, które w sprawie niniejszej wydali biegli z zakresu tych specjalności medycznych dają pełny i wystarczający do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy niniejszej obraz stanu zdrowia H. C. (1) z

punktu widzenia rozpoznanych u niej wcześniej schorzeń. W ocenie Sądu Apelacyjnego, opinie w/w biegłych lekarzy oraz biegłego psychologa, na których oparł się Sąd I instancji, w pełni odpowiadają wymaganiom stawianym przez dyspozycję art. 285 § 1 k.p.c., ponieważ ich treść nie tylko umożliwia ich sądową kontrolę, ale nadto uzasadnienia tych opinii są przystępne i zrozumiałe dla osób niedysponujących wiedzą medyczną, zaś wnioski końcowe każdej z opinii sformułowane zostały stanowczo, jasno i czytelnie. Treść opinii biegłych lekarzy specjalistów z zakresu z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także biegłego z zakresu psychologii świadczy o tym, że ich wydanie zostało poprzedzone rzetelną i wnikliwą analizą zgromadzonej w sprawie dokumentacji medycznej dotyczącej procesu leczenia wnioskodawczyni, mającą istotny wpływ na wnioski końcowe wydanych przez tych biegłych opinii, że ubezpieczona nie stała się ponownie całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym przed upływem 18 miesięcy od ustania prawa do renty rolniczej.

Sąd Okręgowy, wbrew odmiennemu zapatrywaniu wyrażonemu w apelacji, dokonał prawidłowego ustalenia stanu faktycznego na podstawie dowodu z opinii biegłych lekarzy specjalistów z zakresu z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także biegłego z zakresu psychologii. Ocenił wydane przez tych biegłych opinie w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia, z poziomem wiedzy tych biegłych, sposobu motywowania ich stanowiska, podstawami teoretycznymi opinii oraz stopniem stanowczości wyrażonych w nich wniosków i uznał te opinie za w pełni przekonujące. Należy przy tym zauważyć, iż odwołanie się przez sąd do tych kryteriów oceny stanowi wystarczające i należyte uzasadnienie przyczyn uznania opinii wydanych przez w/w biegłych za przekonujące (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2005 r., II CK 572/04 – LEX nr 151656).

Sąd I instancji przy ocenie przeprowadzonych w sprawie dowodów, w tym mających zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy dowodów z opinii w/w biegłych, nie dopuścił się przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów zakreślonych dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Określone w tym przepisie granice swobodnej oceny dowodów może bowiem naruszać tylko dowolna ocena zebranego materiału, brak wszechstronnej oceny wszystkich istotnych dowodów lub ich ocena sprzeczna z zasadami logicznego powiązania wniosków z ustalonym stanem faktycznym lub doświadczeniem życiowym (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 lutego 1999 r., II UKN 459/98 – OSNAPiUS 2000, nr 6, poz. 252; z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99 – OSNAPiUS 2000, nr 19, poz. 732; z dnia 10 listopada 1999 r., I PKN 361/99 – OSNAPiUS 2001, nr 7, poz. 216 oraz z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CKN 1446/00 – LEX nr 55167). Ubezpieczona w apelacji nie wskazała natomiast żadnych powodów, dla których w/w opinie biegłych lekarzy specjalistów z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także biegłego z zakresu psychologii, na których został oparty zaskarżony wyrok, należałoby uznać za niewiarygodne. Apelantka przedstawiła jedynie własną ocenę swojego stanu zdrowia, a nadto wskazała na występujące, jej zdaniem, sprzeczności opinii wydanych przez biegłych lekarzy specjalistów z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także przez biegłego z zakresu psychologii z orzeczeniem lekarza rzeczoznawcy KRUS z dnia 11 czerwca 2019 r. stwierdzającym, że H. C. (1) od czerwca 2019 r. jest całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym.

Należy podkreślić, że w apelacji nie została zakwestionowana ani wiedza fachowa w/w biegłych lekarzy, ani dokładność dokonanej przez nich analizy dokumentacji leczenia wnioskodawczyni. Dokonana przez Sąd Okręgowy ocena dowodów przeprowadzonych w sprawie niniejszej, w tym przede wszystkim dowodów z opinii w/w biegłych lekarzy specjalistów z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także przez biegłego z zakresu psychologii, w pełni odpowiada kryteriom określonym w art. 233 § 1 k.p.c.

Zaprezentowana w treści apelacji odmienna ocena opinii wydanych w sprawie niniejszej przez w/w biegłych lekarzy specjalistów z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także przez biegłego z zakresu psychologii, nie znajduje oparcia w zgromadzonym materiale dowodowym, a tym samym stanowi jedynie gołosłowną polemikę z merytorycznie uzasadnionym stanowiskiem tych biegłych sądowych. Nie może w szczególności podważać opinii biegłych powołane w apelacji orzeczenie Obwodowej Komisji Lekarskiej ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia Nr (...) w R. z dnia 17 maja 1993 r. uznające ubezpieczoną okresowo niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym od stycznia 1993 r. do maja 1995 r. Na podstawie tego orzeczenia organ rentowy przyznał wnioskodawczyni prawo do renty rolniczej na ten właśnie okres. Należy podkreślić, że w ostatnio powołanym orzeczeniu Obwodowej Komisji Lekarskiej nie stwierdzono, że niezdolność ubezpieczonej do pracy w gospodarstwie rolnym jest trwała.

W świetle powołanych wyżej opinii biegłych lekarzy specjalistów z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także biegłego z zakresu psychologii, które Sąd Okręgowy poddał prawidłowej ocenie i w pełni podzielił, wnioskodawczyni H. C. (1) nie jest całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zgodnie z art. 327 ¹ § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy wskazał przyczyny, dla których w pełni podzielił opinie tych biegłych lekarzy specjalistów z zakresu psychiatrii, neurologii, kardiologii, pulmonologii, laryngologii oraz diabetologii, a także biegłego z zakresu psychologii i oparł na nich rozstrzygnięcie zawarte w zaskarżonym wyroku.

Jeżeli chodzi o powołane również w apelacji orzeczenie lekarza rzeczoznawcy KRUS z dnia 11 czerwca 2019 r., jak prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy, pozostaje ono bez wpływu na ocenę spełnienia przez wnioskodawczynię wszystkich warunków prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, bliżej określonych w art. 21 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, które muszą być spełnione łącznie. Jednym z tych warunków jest powstanie całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tego okresu. W sprawie niniejszej bezsporne było, że H. C. (1) nie podlega rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu od dnia 30 czerwca 1993 r. Z kolei prawo ubezpieczonej do renty rolniczej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym ustało z dniem 1 lipca 2014 r. Stosownie do art. 61 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2022 r., poz. 504 ze zm.) w związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 208) prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy. W tym miejscu należy podkreślić, że w ponownym postępowaniu o prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym nie można skutecznie powoływać się na spełnienie warunku nabycia prawa do renty polegającego na ponownym powstaniu całkowitej niezdolności do pracy w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty, jeżeli uprzednio prawomocnym wyrokiem odmówiono przyznania świadczenia wobec niespełnienia tego warunku. Prawomocne orzeczenie w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy wiąże co do braku niezdolności do pracy za czas do wydania prawomocnego wyroku, gdy sąd dokonał takiej oceny (art. 366 k.p.c. w związku z art. 365 § 1 k.p.c. i art. 21 ust. pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz odpowiednio wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 462/00, OSNP 2003, nr 7, poz. 184; z dnia 6 stycznia 2009 r., I UK 209/08, OSNP 2010, nr 13-14, poz. 173 i z dnia 8 stycznia 2014 r., II UK 232/13, LEX nr 1424853). W poprzednim postępowaniu organ rentowy decyzją z dnia 8 sierpnia 2014 r. odmówił H. C. (1) od dnia 1 lipca 2014 r. prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym ze względu na brak całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Odwołanie H. C. (1) od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 29 listopada 2017 r. wydanym w sprawie sygn. akt VIII U 1572/16. Apelacja wnioskodawczyni od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 18 lipca 2018 r., sygn. akt III AUa 94/18. Oznacza to, że w okresie od dnia 1 lipca 2014 r. (ustanie prawa do renty rolniczej) do dnia 18 lipca 2018 r. (data prawomocności wyroku oddalającego odwołanie) apelantka nie była całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym.

To wszystko prowadzi do wniosku, że stwierdzona w orzeczeniu lekarza rzeczoznawcy KRUS z dnia 11 czerwca 2019 r. całkowita niezdolność do pracy H. C. (1) od czerwca 2019 r. nie powstała w okresie jej podlegania rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (ubezpieczenie to ustało z dniem 30 czerwca 1993 r.), ani nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tego ubezpieczenia oraz nie powstała w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty rolniczej (prawo do tej renty ustało z dniem 1 lipca 2014 r.). Trafnie więc Sąd I instancji przyjął, że powołane wyżej orzeczenie lekarza rzeczoznawcy KRUS z dnia 11 czerwca 2019 r. pozostaje bez wpływu na rozstrzygniecie sprawy niniejszej. Stwierdzona w orzeczeniu lekarza rzeczoznawcy KRUS z dnia 11 czerwca 2019 r. powstała więc znacznie po upływie 18 miesięcy (prawie 5 lat) po ustaniu prawa do renty rolniczej.

Wynik prawidłowo przeprowadzonego przez Sąd I instancji postępowania dowodowego jednoznacznie wskazuje na to, że H. C. (1) nie jest całkowicie niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym. To sprawia, że przedstawiony w apelacji zarzut obrazy art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 208), nie mógł być uznany za trafny.

Całkowicie chybiony jest również zarzut naruszenia art. 5 k.c. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 5 k.c. nie ma zastosowania, zaś materialnoprawną podstawą świadczeń emerytalno-rentowych mogą być wyłącznie przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 maja 1999 r., II UKN 669/98, OSNP 2000, nr 15, poz. 597 oraz z dnia 12 stycznia 2000 r., II UKN 293/99, OSNP 2001, nr 9, poz. 597, a także postanowienie Sądu najwyższego z dnia 23 czerwca 2021, I USK 176/21, LEX nr 3352437). Szczególna sytuacja zdrowotna czy życiowa wnioskodawczyni nie może być zatem uwzględniona w sprawie niniejszej w sposób skutkujący zmianą zaskarżonego orzeczenia poprzez przyznania prawa do dochodzonego świadczenia.

Zaskarżony wyrok odpowiada więc prawu, a apelacja ubezpieczonej H. C. (1) jako bezzasadna podlegała oddaleniu, czemu Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., dał wyraz w sentencji wyroku.