Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V ACa 1763/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Ewa Klimowicz –Przygódzka

SSA Joanna Mrozek

SSA Aleksandra Kempczyńska

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2023 roku w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa syndyka m.

przeciwkoS.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 6 lipca 2022 roku , sygn. akt II C 946/18:

I. oddala apelację,

II. zasądza od syndyka m.na rzecz S. kwotę 4050 zł ( cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Joanna Mrozek Ewa Klimowicz-Przygódzka Aleksandra Kempczyńska

Sygn. akt V ACa 1763/22 UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo Syndyka m. skierowane przeciwko S., jako dłużnikowi rzeczowemu, o zapłatę należności wynikających z umów kredytów hipotecznych , zabezpieczonych hipotekami na nieruchomości stanowiących własność pozwanego. Ponadto obciążył powoda obowiązkiem zwrotu na rzecz reprezentującej S.kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 5 400 zł .

Rozstrzygnięcie powyższe wynikało z następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych:

Przedmiotem działalności (...)
z siedzibą w W. było m. in. gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów
i pożyczek swoim członkom oraz przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych. Uprawnionym do reprezentacji (...) było dwóch członków zarządu łącznie lub jeden członek zarządu wraz z pełnomocnikiem. W 2014 r. członkami zarządu byli: M. G. (1), M. G. (2), H. P.. W dniu 21 VIII 2014 r. ujawniono w KRS wykreślenie członka zarządu J. P. (1).

Zgodnie ze Statutem (...) działa wśród członków StowarzyszeniaP.
z siedzibą w W. (§ 2 pkt 2). W myśl § 6 ust. 1 członkami (...)mogły być osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, będące członkami Stowarzyszenia P. z siedzibą w W. oraz działające wśród członków tego Stowarzyszenia organizacje pozarządowe. Członek (...)zobowiązany był wnieść wpisowe i zadeklarowany udział lub udziały, wpłacić wkład członkowski (§ 10 pkt 1 i 2). Zgodnie z § 65 Statutu (...) mogła udzielać kredytów (pożyczek) wyłącznie swoim członkom, uzależniając przyznanie kredytu od zdolności kredytowej członka .

L. została wpisana do KRS
w kwietniu 2014 r.. Przedmiotem działalności spółki było m.in. kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek. Kapitał zakładowy spółki określono na 5000 zł. Do działania w imieniu spółki uprawniony był każdy członek zarządu samodzielnie. Członkiem zarządu do 7 stycznia 2015 r. była B. T., a następnie: S. S., A. M., M. P.. W 2014 r. jako pełnomocnik tej spółki występowali m.in. K. L. i A. R. ..

W dniu 14 III 2014 r. spółka L.nabyła własność niezabudowanej nieruchomości rolnej położonej w miejscowości S., gmina W., powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o powierzchni 1,66 ha, dla której Sąd Rejonowy w Drawsku Pomorskim, Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą za cenę w kwocie 22 500 zł ..

Członkiem (...) od 5 III 2014 r. był A. C. (1) . W tym samym dniu zostało uiszczone wpisowe do Stowarzyszenia P.
w kwocie 75 zł i kredytobiorca został przyjęty w poczet członków Stowarzyszenia P. .W dniu 6 III 2014 r. A. C. (1) złożył wniosek do (...) o przyznanie kredytu w wysokości 985 000 zł na zakup nieruchomości i przedłożył poświadczające nieprawdę dokumenty: zaświadczenie o zarobkach, umowę o pracę na czas nieokreślony, informację z ZUS .

Na podstawie tego wniosku w dniu 28 III 2014 r. została zawarta umowa kredytu . (...)reprezentowali: wiceprezes zarządu M. G. (2) i pełnomocnik J. R. (1). Kredyt miał być przeznaczony na zakup nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości S., działka nr (...). Został udzielony w wysokości 985 000 zł. Na okres 10 lat. W myśl § 2 ust. 1 umowy wypłata kredytu nastąpić miała w złotych polskich jednorazowo na podstawie złożonej w (...) pisemnej dyspozycji kredytobiorcy po podpisaniu umowy, uiszczeniu opłat i prowizji należnych (...) tytułem udzielenia kredytu, ustanowieniu prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu, o których mowa w § 9 oraz wykonania obowiązków określonych w § 9 umowy. Zabezpieczeniem kredytu była m.in. hipoteka ustanowiona na pierwszym miejscu na rzecz (...)do kwoty 1 477 500 zł na kredytowanej nieruchomości. Kredytobiorca zobowiązany był do przedstawienia (...) odpisu z księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego ustanowienie na rzecz (...) hipoteki na miejscu pierwszym zabezpieczającej spłatę kredytu wraz z odsetkami niezwłocznie po jej otrzymaniu, najpóźniej w terminie 30 dni od uprawomocnienia się odpowiednich wpisów (§ 9 ust.1 i 3 umowy). Ponadto, zgodnie z § 4 umowy kredytu, spłata kredytu miała następować w ratach miesięcznych płatnych bez wzywania w terminach i kwotach wskazanych w harmonogramie spłaty kredytu.

W § 12 umowy (...) zastrzegł sobie prawo do wypowiedzenia umowy z 30-dniowym terminem wypowiedzenia i postawienia całego kredytu wraz z odsetkami w stan natychmiastowej wymagalności w przypadku, gdy kredytobiorca utraci zdolność kredytową albo nie dotrzyma warunków umowy, w tym nie zapłaci w terminie rat kredytu za co najmniej dwa okresy płatności po uprzednim wezwaniu do zapłaty zaległych rat w terminie nie krótszym niż 7 dni od otrzymania wezwania pod rygorem wypowiedzenia umowy; nie ustanowi dodatkowego prawnego zabezpieczenia przez kredytobiorcę w terminie określonym przez (...); złoży fałszywe dokumenty lub ich nie przedłoży. W § 15 ust. 1 umowy kredytobiorca zobowiązał się do informowania kredytodawcy o każdej zmienie adresu, w tym adresu korespondencyjnego.

Zgodnie z § 4 ust. 3 Regulaminu stanowiącego integralną część umowy,
z zastrzeżeniem ust. 4 kwota kredytu udzielona członkowi (...) nie mogła przekraczać 70% wartości nieruchomości (prawa), na której miałaby być ustanowiona hipoteka, stanowiąca zabezpieczenie spłaty kredytu. W myśl § 4 ust. 4 Kasa, na wniosek swojego członka mogła udzielić kredytu w wysokości do 100% wartości nieruchomości, na której ma być ustanowiona hipoteka stanowiąca zabezpieczenie spłaty kredytu, pod warunkiem ustanowienia szczególnych zabezpieczeń kredytu.

§ 21 Regulaminu stanowił natomiast, że wypłata kredytu miała następować po zawarciu umowy kredytu, ustanowieniu wymaganych przez (...) zabezpieczeń spłaty kredytu, zapłacie należnych prowizji i opłat, przedłożeniu dokumentów wskazanych w umowie
i złożeniu wymaganych przez (...) oświadczeń.

Na końcu umowy w rubryce „data i podpis kredytobiorcy” widnieje data 28 III 2014 r. oraz podpis o treści (...). Na dole strony widnieje tekst „Egzemplarz otrzymałem umowy 28.03.14 (...) A.”. Na Regulaminie, aktualnym harmonogramie spłat kredytu oraz Tabeli opłat i prowizji, widnieją nieczytelne parafy, a w Tabeli opłat i prowizji oraz
w aktualnym harmonogramie spłat pożyczki dodatkowo na końcu dokumentu znajduje się adnotacja „otrzymałem 28.03.2014” wraz z parafką oraz pieczątka J. R. (1)
i M. G. (3) z nieczytelnymi podpisami .

Do umowy załączono kopię pełnomocnictwa udzielonego przez M. G. (1) – Prezesa Zarządu, J. P. (1) – Wiceprezesa Zarządu, M. G. (2) – Wiceprezesa Zarządu (...) w W. dla J. D. Oddziału (...) w W. z dnia 5 II 2014 r., z którego wynika, że J. R. (1) była upoważniona do działania w imieniu (...) m. in. do podpisywania umów pożyczek
i kredytów zawieranych z członkami (...) w W.. Pełnomocnictwo miało charakter łączny i upoważniało do działania łącznie z członkiem zarządu lub łącznie z innym pełnomocnikiem zarządu, z wyjątkiem umów pożyczek i kredytów, których kwota przekracza 80 000 zł – w takim przypadku upoważnienie dotyczyło wyłącznie działania z innym członkiem zarządu. W treści pełnomocnictwa widnieją podpisy członków zarządu J. P. (1), M. G. (2) i M. G. (1) ..

W dniu 28 III 2014 r. A. C. (1) podpisał dokument zatytułowany „Dyspozycja”, prosząc o przeksięgowanie kredytu na konto techniczne oraz pobranie pozostałych opłat i prowizji zgodnie z umową. W tym samym dniu A. C. (1) przystąpił do umowy ubezpieczenia zawartej między T. .

W dniu 28 III 2014 r. na nazwisko A. C. (1) dokonano wpłaty gotówkowej na rzecz (...) w W. w wysokości 59 352 zł .

W dniu 28 III 2014 r. (...) w W. sporządził Zaświadczenie, w którym wskazał, że w dniu 27 III 2014 r. została zawarta umowa kredytu z A. C. (1) na kwotę 985000 zł. Zaświadczenie zostało podpisane w imieniu (...) przez wiceprezesów zarządu: M. G. (2) i J. P. (2). Z zaświadczenia wynika, że zabezpieczeniem spłaty kredytu miała być hipoteka na pierwszym miejscu na rzecz (...) do kwoty 1477 500 zł na nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości S.. Nieruchomość stanowiła własność L.

W dniu 28 III 2014 r. spółka L. przed notariuszem prowadzącym Kancelarię Notarialną w W. - A. K., K. L. działając jako pełnomocnik spółki L., złożył oświadczenie o ustanowieniu hipoteki na rzecz (...), na w/w nieruchomości do kwoty 1 477 500 zł w celu zabezpieczenia wierzytelności z umowy kredytu z dnia 27 III 2014 r. W treści aktu o ustanowieniu hipoteki powołano się na zaświadczenie wystawione przez (...) bez numeru i bez znaku, z którego wynikało, że (...) udzielił A. C. (1) kredytu w kwocie 985 000 zł.

W dniu 28 III 2014 r. z rachunku kredytobiorcy A. C. (1) w (...) zostały przelane kwoty: 1200 zł i 3940 zł na rachunek T. (tytułem zawartej umowy ubezpieczenia) oraz 985 000 zł na rachunek K. L. tytułem „Płatność do aktu notarialnego Rep. A nr (...)” .

A. C. (1) wypełnił w dniu 28 III 2014 r. deklarację do weksla in blanco oraz podpisał weksel in blanco jako zabezpieczenie spłaty kredytu udzielonego na mocy umowy
z dnia 27 III 2014 r..

W dniu 3 VI 2014 r. spółka L. nabyła własność niezabudowanej nieruchomości rolnej położonej w miejscowości K., gmina B., powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...)
o powierzchni 1,93 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szczecinku VI Wydział Ksiąg Wieczystych, za cenę w kwocie 20 000 zł.

J. Ś. od 11 VI 2014 r. był członkiem (...) . W tym samym dniu uiszczono wpisowe do Stowarzyszenia P. w kwocie 75 zł i kredytobiorca stał się członkiem Stowarzyszenia P. .. W dniu 11 VI 2014 r. J. Ś. złożył wniosek do (...) o przyznanie kredytu w wysokości 980 000 zł na zakup nieruchomości i przedłożył poświadczające nieprawdę dokumenty: zaświadczenie o zarobkach, umowę o pracę na czas nieokreślony, informację
z ZUS.

W dniu 18 VI 2014 r. J. Ś. podpisał umowę kredytu zabezpieczonego hipoteką nr (...) sporządzoną w dniu 17 VI 2014 r. Umowa nie została podpisana przez osoby działające w imieniu i na rzecz (...).

Kredyt przeznaczony został na zakup nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości K., gminie B., składającej się z działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Szczecinku prowadzi księgę wieczystą. Kwota kredytu wynosiła 980 000 zł , umowę zawarto na okres 10 lat.

W myśl § 2 ust. 1 umowy wypłata kredytu nastąpić miała w złotych polskich jednorazowo na podstawie złożonej w (...) pisemnej dyspozycji kredytobiorcy po podpisaniu umowy, uiszczeniu opłat i prowizji należnych (...) tytułem udzielenia kredytu, ustanowieniu prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu, o których mowa w § 9 oraz wykonania obowiązków określonych w § 9 umowy. Zabezpieczeniem kredytu była m.in. hipoteka ustanowiona na pierwszym miejscu na rzecz (...) w W. do kwoty 1 470 000 zł na kredytowanej nieruchomości. Kredytobiorca zobowiązany był do przedstawienia (...) odpisu z księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego ustanowienie na rzecz (...) hipoteki na miejscu pierwszym zabezpieczającej spłatę kredytu wraz z odsetkami niezwłocznie po jej otrzymaniu, najpóźniej w terminie 30 dni od uprawomocnienia się odpowiednich wpisów (§ 9 ust.1 i 3 umowy).

Ponadto, zgodnie z § 4 Umowy kredytu, spłata kredytu miała następować w ratach miesięcznych płatnych bez wzywania w terminach i kwotach wskazanych w harmonogramie spłaty kredytu.

Zgodnie z § 4 ust. 3 Regulaminu stanowiącego integralną część umowy,
z zastrzeżeniem ust. 4 kwota kredytu udzielona członkowi (...) nie może przekraczać 70% wartości nieruchomości (prawa), na której ma być ustanowiona hipoteka, stanowiąca zabezpieczenie spłaty kredytu. W myśl § 4 ust. 4 Kasa, na wniosek członka (...) mogła udzielić kredytu w wysokości do 100% wartości nieruchomości, na której ma być ustanowiona hipoteka stanowiąca zabezpieczenie spłaty kredytu, pod warunkiem ustanowienia szczególnych zabezpieczeń kredytu.

W imieniu (...)-u nikt nie złożył podpisu pod umową. Na końcu umowy w rubryce „data i podpis kredytobiorcy” widnieje data 18 VI 2014 r. oraz podpis o treści (...). Miejsce przeznaczone na daty i złożenie podpisu przez (...) zostało niewypełnione. Na dole strony widnieje tekst „Egz umowy otrzymałem 18.06.2014” a obok niego złożona została parafka.

Na Regulaminie, aktualnym harmonogramie spłat pożyczki oraz Tabeli opłat
i prowizji, widnieją nieczytelne parafy, a na końcu dokumentu w Tabeli opłat i prowizji oraz aktualnym harmonogramie spłat znajduje się adnotacja „otrzymałem 18.06.2014 r.”, obok której zamieszczono parafkę.

Do umowy załączono kopię pełnomocnictwa udzielonego przez M. G. (1) – Prezesa Zarządu, J. P. (1) – Wiceprezesa Zarządu, M. G. (2) – Wiceprezesa Zarządu (...) w W. dla A. D. (1) Departamentu Wsparcia Sprzedaży (...) w W. z dnia 5 II 2014 r., z którego wynika, że A. D. (2) była upoważniona do działania w imieniu (...) m. in. do podpisywania umów pożyczek i kredytów zawieranych z członkami (...) w W.. Pełnomocnictwo miało charakter łączny i upoważniało do działania łącznie z członkiem zarządu lub łącznie z innym pełnomocnikiem zarządu, z wyjątkiem umów pożyczek i kredytów, których kwota przekracza 80 000 zł – w takim przypadku upoważnienie dotyczyło wyłącznie działania z innym członkiem zarządu. W treści pełnomocnictwa widnieją pieczątki z parafkami członków zarządu J. P. (1), M. G. (2) i M. G. (1).

W dniu 18 VI 2014 r. na nazwisko J. Ś. dokonano wpłaty gotówkowej w kasie (...) w W. w wysokości 59 052 zł .

W dniu 18 VI 2014 r. J. Ś. podpisał swoim nazwiskiem dokument zatytułowany „Dyspozycja”, prosząc o przeksięgowanie kredytu na konto techniczne oraz pobranie pozostałych opłat i prowizji zgodnie z umową. W tym samym dniu J. Ś. przystąpił do umowy ubezpieczenia zawartej między T.

W dniu 17 VI 2014 r. (...) w W. sporządził Zaświadczenie, w którym wskazał, że w dniu 17 VI 2014 r. została zawarta umowa kredytu nr (...)
z J. Ś. na kwotę 980 000 zł. Zaświadczenie zostało podpisane w imieniu (...) przez kierownika Działu Windykacji (...)w W. Ł. S.
i D. Biura Zarządu i Organizacji(...)w W. M. G. (4).
Z zaświadczenia wynika, że zabezpieczeniem spłaty kredytu miała być hipoteka na pierwszym miejscu na rzecz (...) do kwoty 1 470 000 zł na nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości K., objętą księgą wieczystą nr (...) Nieruchomość ta stanowiła grunty orne. Nieruchomość stanowiła własność L.

W dniu 18 VI 2014 r. spółka L.. przed notariuszem prowadzącym Kancelarię Notarialną w W. - A. K., A. R. działając jako pełnomocnik spółki L.złożyła oświadczenie o ustanowieniu hipoteki na rzecz (...), na nieruchomości niezbudowanej gruntowej stanowiącej działkę nr (...) o pow. 1,93 ha położonej w miejscowości K., w gminie B., w powiecie (...), dla której Sąd Rejonowy w Szczecinku, V Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą, do kwoty 1 470 000 zł w celu zabezpieczenia wierzytelności z umowy kredytu nr (...) z dnia 17 III 2014 r. W treści aktu
o ustanowieniu hipoteki powołano się na zaświadczenie wystawione przez (...) bez numeru i bez znaku, z treści którego wynika, że (...) udzielił J. Ś. kredytu w kwocie 980 000 zł..

W dniu 18 VI 2014 r. z rachunku kredytobiorcy J. Ś. w (...) zostały przelane kwoty: 1200 zł i 3920 zł na rachunek T. (tytułem zawartej umowy ubezpieczenia) oraz 980 000 zł na rachunek A. R. tytułem „Płatność do aktu notarialnego Rep. A nr (...)” .

J. Ś. wypełnił w dniu 18 VI 2014 r. deklarację do weksla in blanco oraz podpisał weksel in blanco jako zabezpieczenie spłaty kredytu udzielonego na mocy umowy z dnia 17 VI 2014 r. nr (...) .

W dniu 18 VI 2014 r. spółka L.nabyła własność niezabudowanej nieruchomości rolnej położonej w miejscowości K., gmina P., powiat (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o powierzchni 2,21 ha, dla której Sąd Rejonowy w Koszalinie, XV Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibie w S., prowadzi księgę wieczystą (...) za cenę w kwocie 34 500 zł..

W. S. od 2 VII 2014 r. był członkiem (...). W tym samym dniu zostało uiszczone wpisowe do StowarzyszeniaP.w kwocie 75 zł, celem przystąpienia do Stowarzyszenia i kredytobiorca stał się członkiem tego Stowarzyszenia. W dniu 2 VII 2014 r. W. S. złożył wniosek do (...) o przyznanie kredytu w wysokości 980 000 zł na zakup nieruchomości i przedłożył poświadczające nieprawdę dokumenty: zaświadczenie o zarobkach, umowę o pracę na czas nieokreślony, informację z ZUS.

W dniu 15 lipca 2014 r. W. S. podpisał umowę kredytu zabezpieczonego hipoteką nr (...) sporządzoną w dniu 14 VII 2014 r. Umowa nie została pod[pisana przez osoby działające w imieniu i na rzecz (...).

Kredyt przeznaczony został na zakup nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości K., województwie (...), w gminie P., składającej się z działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Sławnie, IV Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) Kwota kredytu wynosiła 980 000 zł . Kredyt został udzielony na okres 10 lat.

W myśl § 2 ust. 1 umowy wypłata kredytu nastąpić miała w złotych polskich jednorazowo na podstawie złożonej w (...) pisemnej dyspozycji kredytobiorcy po podpisaniu umowy, uiszczeniu opłat i prowizji należnych (...) tytułem udzielenia kredytu, ustanowieniu prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu, o których mowa w § 9 oraz wykonania obowiązków określonych w § 9 umowy. W przypadku kilku form prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu, wypłata kredytu następuje po ustanowieniu ostatniego z zabezpieczeń kredytu. Zabezpieczeniem kredytu była m.in. ustanowiona hipoteka na pierwszym miejscu na rzecz (...) w W. do kwoty 1 470 000 zł na kredytowanej nieruchomości. Kredytobiorca zobowiązany był do przedstawienia (...) odpisu z księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego ustanowienie na rzecz (...) hipoteki na miejscu pierwszym zabezpieczającej spłatę kredytu wraz z odsetkami niezwłocznie po jej otrzymaniu, najpóźniej w terminie 30 dni od uprawomocnienia się odpowiednich wpisów (§ 9 ust.1 i 3 umowy).

Ponadto, zgodnie z § 4 umowy kredytu, spłata kredytu miała następować w ratach miesięcznych płatnych bez wzywania w terminach i kwotach wskazanych w harmonogramie spłaty kredytu.

§ 21 Regulaminu stanowił natomiast, wypłata kredytu miała następować po zawarciu umowy kredytu, ustanowieniu wymaganych przez (...) zabezpieczeń spłaty kredytu, zapłacie należnych prowizji i opłat, przedłożeniu dokumentów wskazanych w umowie
i złożeniu wymaganych przez (...) oświadczeń.

W imieniu (...)-u nikt nie złożył podpisu pod umową. Na końcu umowy w rubryce „data i podpis kredytobiorcy” widnieje data „15 VII 2014 r.” oraz parafka i podpis o treści (...). Miejsce przeznaczone na daty i złożenie podpisu przez (...) zostało niewypełnione. Na dole strony widnieje tekst „Egzemplarz umowy otrzymałem 15 VII 2014 r.” a obok niego złożona została parafka.

Na Regulaminie, aktualnym harmonogramie spłat pożyczki oraz Tabeli opłat
i prowizji, widnieją nieczytelne parafy, a na końcu dokumentu w Tabeli opłat i prowizji oraz aktualnym harmonogramie spłat znajdują się adnotacje „otrzymałem 15 VII 2014 r.” obok którym zamieszczono parafkę .

W dniu 15 VII 2014 r. na nazwisko J. S. dokonano wpłaty gotówkowej w kasie (...) w W. w wysokości 59 052 zł .

W dniu 15 VII 2014 r. (...) w W. sporządziła Zaświadczenie, w którym wskazała, że w dniu 15 VII 2014 r. została zawarta umowa kredytu nr (...)
z W. S. na kwotę 980 000 zł. Zaświadczenie zostało podpisane w imieniu (...) przez Wiceprezesa Zarządu (...) w W. M. G. (2)
i D. Biura Zarządu i Organizacji (...) w W. M. G. (4).
Z zaświadczenia wynika, że zabezpieczeniem spłaty kredytu miała być hipoteka na pierwszym miejscu na rzecz (...) do kwoty 1 470 000 zł na nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości K., objętą księgą wieczystą nr (...)Nieruchomość ta stanowiła nieruchomość niezabudowaną grunty orne. Nieruchomość stanowiła własność L.

W dniu 15 VII 2014 r. spółka L.. przed zastępcą notarialnym M. S. (1), zastępcą A. K. notariusza w W., A. R., działając jako pełnomocnik spółki L. złożyła oświadczenie o ustanowieniu hipoteki na rzecz (...), na nieruchomości niezbudowanej stanowiącej działkę nr ewid.(...) o pow. 2,2100 ha położonej w gminie P., dla której Sąd Rejonowy w Koszalinie, XV Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w S. prowadzi księgę wieczystą o nr(...)do kwoty 1 470 000 zł w celu zabezpieczenia wierzytelności z umowy kredytu nr (...) z dnia 15 VII 2014 r. W treści aktu o ustanowieniu hipoteki powołano się na zaświadczenie wystawione przez (...) bez numeru i bez znaku, z treści którego wynika, że (...) udzielił W. S. kredytu w kwocie 980 000 zł .

W dniu 15 VII 2014 r. W. S. podpisał dokument zatytułowany „Dyspozycja”, na podstawie którego dokonano przeksięgowania kredytu nr (...) na konto techniczne oraz pobrania pozostałych opłat i prowizji zgodnie z umową. W tym samym dniu W. S. przystąpił do umowy ubezpieczenia zawartej między T.

W dniu 15 VII 2014 r. z rachunku kredytobiorcy W. S. w (...) zostały przelane kwoty: 1200 zł i 3920 zł na rachunekT.(tytułem zawartej umowy ubezpieczenia) oraz 980 000 zł na rachunek A. R. tytułem „Płatność do aktu notarialnego Rep. A nr (...)” .

W. S. wypełnił w dniu 15 VII 2014 r. deklarację do weksla in blanco oraz podpisał weksel in blanco jako zabezpieczenie spłaty kredytu udzielonego na mocy umowy z dnia 14 VII 2014 r. nr (...) .

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynikało ponadto, że w roku 2014 spółka L. nabyła na terenie Polski kilkadziesiąt nieruchomości gruntowych niezabudowanych, stanowiących grunty orne, łąki trwałe i nieużytki za kwoty od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy złotych. Na przedmiotowych nieruchomościach spółka ustanowiła szereg hipotek umownych na rzecz (...) z tytułu kredytów udzielonych osobom fizycznym do kwot ponad 1 mln złotych każda.

Decyzją z 10 XII 2014 r. KNF zawiesiła z dniem 11 XII 2014 r. działalność (...) w W.. W dniu 12 XII 2014 r. KNF złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości (...).

Postanowieniem z dnia 5 II 2015 r. sygn. akt X GU 53/15 Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy, X Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych ogłosił upadłość (...)w W. z siedzibą
w W.. Sprawowanie zarządu całym majątkiem upadłego postanowił powierzyć zarządcy w osobie L. K.. Postanowieniem z dnia 19 III 2015 r. sygn. akt X GUp 87/15 sąd upadłościowy zmienił sposób prowadzenia postępowania upadłościowego (...) w W., w ten sposób, że postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu zmienił na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego, odwołano zarządcę i jednocześnie powołano syndyka masy upadłości (...) w osobie L. K..

W Monitorze Sądowym i Gospodarczym z 7 VIII 2015 r. ukazało się ogłoszenie
o treści: „Likwidator L.wpisanej do Rejestru Przedsiębiorców prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, wpisanej do Rejestru Przedsiębiorców prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, XII Wydział Gospodarczy KRS, pod numerem KRS: (...)(„Spółka”), zawiadamia, że w dniu 22 lipca 2015 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników Spółki podjęło uchwałę o rozwiązaniu Spółki. Wzywa się wierzycieli Spółki do zgłaszania swoich wierzytelności na adres siedziby Spółki w terminie trzech miesięcy od dnia publikacji niniejszego ogłoszenia.” .

(...) pismami z 16 VII 2014 r., 11 VIII 2014 r., 17 IX 2014 r., 13 X 2014 r., 29 X 2015 r., z 15 XII 2015 r., wezwał kredytobiorcę A. C. (1) do uregulowania zaległych należności w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania. Następnie pismem z dnia 10 II 2016 r. wypowiedział A. C. (1) umowę kredytu . Wypowiedzenie wysłane na adresy kredytobiorcy wróciło z adnotacją - adresat wyprowadził się .

(...) pismami z 22 X 2014 r., 17 XI 2014 r., 29 X 2015 r. i z dnia 15 XII 2015 r., wzywał kredytobiorcę J. Ś. do uregulowania zaległych należności w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania . Następnie pismem z dnia 10 II 2016 r. wypowiedział J. Ś. umowę kredytu . Wypowiedzenie wysłane na adres kredytobiorcy wróciło z adnotacją „Brak pełnego adresu adresat nieznany. Następnie ostateczne wezwanie i wypowiedzenie umowy przesłano na inny ustalony adres kredytobiorcy . Wróciło ono z adnotacją „adresat wyprowadził się” .

(...) pismami z 12 XI 2014 r., 8 XII 2014 r., 29 X 2015 r. i z dnia 15 XII 2015 r., wzywał kredytobiorcę W. S. do uregulowania zaległych należności w terminie 7 dni od dnia doręczenia . Następnie pismem z dnia 10 II 2016 r. wypowiedział W. S. umowę kredytu . Wypowiedzenie wysłane na adres kredytobiorcy wróciło z adnotacją „Brak dokładnego adresu” . Ponowione na inny ustalony adres wróciło z adnotacją adresat nieobecny .

Postanowieniem z dnia 13 II 2017 r. Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy
w Warszawie spółkaL.została wykreślona z rejestru przedsiębiorców KRS. Z dniem 20 IV 2017 r. powyższe postanowienie stało się prawomocne.

Pismem z dnia 5 IV 2018 r. Syndyk masy upadłości (...)złożył S. oświadczenie o wypowiedzeniu wierzytelności hipotecznych wynikających z umowy kredytu nr (...) i wezwał do uregulowania zaległości, które na dzień 5 IV 2018 r. wyniosły - kwotę 1 376 742,88 zł.

Pismem z dnia 4 IV 2018 r. złożono oświadczenie o wypowiedzeniu wierzytelności hipotecznych wynikających z umowy kredytu nr (...) . Syndyk wezwał pozwanego do uregulowania zaległości, które na dzień 26 III 2018 r. wyniosły - kwotę 1 368 335,69 zł.

Pismem z tego samego dnia zostało złożone także oświadczenie o wypowiedzeniu wierzytelności hipotecznych wynikających z umowy kredytu nr (...) . Pozwany został wezwał do uregulowania zaległości, które na dzień 27 III 2018 r. wyniosły 1 358 817,63 zł.

„W (...) umowy zawierane z kredytobiorcami były przygotowywane przez wyznaczone do tego osoby tzw. „słupy” „. Niektóre te osoby były myte i szykowane w hotelu, żeby nie wzbudzać podejrzeń przy składaniu wniosku kredytowego. Dokumenty, które miały przedłożyć celem uzyskania kredytu sporządzane były na zlecenie zarządu (...)-u W.. Pełnomocnicy L.m.in. K. L. pomagali załatwić działki, zdobyć niektóre dokumenty niezbędne do uzyskania kredytu . Umowa nie była podpisywana w tym samym momencie przez kredytobiorcę
i przedstawicieli (...) w W.. Najpierw egzemplarze umowy podpisywał kredytobiorca, który nie dostawał umowy w dniu podpisania. Umowa po podpisaniu przez kredytobiorcę trafiała do centrali (...)-u i tam podpisywali ją pełnomocnik i jeden członek zarządu. Umowa w dwóch egzemplarzach była podpisywana przez osoby z ramienia (...)-u po jej zweryfikowaniu tj. w momencie wypłaty kredytu lub już po jego wypłacie. Umowy przez pełnomocników i członków zarządu (...) były weryfikowane sporadycznie lub wcale. Zasadniczo ich weryfikacji dokonywał dział kredytów. Zaświadczenia kredytowe wydawane były przez centralę (...)-u. Każdy pracownik obsługi klienta mógł udzielić informacji jakie dokumenty są potrzebne do zawarcia umowy kredytu.

A. C. (1) zmarł w dniu 21 XII 2017 r. .

J. Ś. posiada wykształcenie zawodowe, wyuczony zawód blacharz samochodowy. Nigdy nie był zatrudniony w firmie, która widniała na umowie o pracę oraz zaświadczeniu o zarobkach, które przedłożył w (...) ubiegając się o kredyt. W czerwcu 2014 r. jakiś mężczyzna zaproponował J. Ś. pieniądze za pojechanie do W. i zaciągnięcie kredytu. W W. na J. Ś. czekał bus, którym pojechał do hotelu. Kierowca busa przekazał mu dokumenty niezbędne do zawarcia umowy kredytu i poinstruował co ma mówić w banku. Następnie zawieziono go do Oddziału (...), gdzie J. Ś. przekazał dokumenty pracownikowi banku, powiedział to co kazał mówić kierowca busa, składając przy tym fałszywe oświadczenie, że jest z W. i pracuje w firmie, widniejącej na zaświadczeniu o zarobkach. J. Ś. podpisał dokumenty przedstawione mu przez pracownika banku, nie czytając ich. Złożył podpisy pod wnioskiem kredytowym, umowie kredytowej i załącznikach do niej, umowie o pracę, zaświadczeniu o zarobkach i innych okazanych mu dokumentach, bez zapoznania się z ich treścią. Po podpisaniu umowy kierowca busa zawiózł J. Ś. na dworzec kolejowy i kupił mu bilet powrotny do domu. Po kilku dniach mężczyzna, który zaproponował mu kredyt zadzwonił do J. Ś., umówili się na dworcu, gdzie mężczyzna kupił J. Ś. bilet. J. Ś. pojechał do W., skąd odebrał go kierowca busa i zawiózł do notariusza, gdzie kredytobiorca podpisał przedstawione mu dokumenty, po czym odwieziony został busem na dworzec kolejowy i wrócił do domu. Mężczyzna, który zaproponował J. Ś. wzięcie kredytu, uspokajał kredytobiorcę, że wszystko zostanie spłacone i żeby się nie martwił. J. Ś. za zawarcie umowy kredytowej otrzymał 10 000 zł. Nie zamierzał kupić żadnej nieruchomości.

W. S. posiada wykształcenie średnie, wyuczony zawód - technik mechanik. W dacie zawierania umowy kredytu nie był nigdzie zatrudniony, utrzymywał się z prac dorywczych, nie zamierzał kupić żadnej nieruchomości. Od 11 V 2018 r. W. S. przebywał w Schronisku dla Osób Bezdomnych w S.. Prokuratura Rejonowa Szczecin – Prawobrzeże prowadziła sprawę o jego ubezwłasnowolnienie, W. S. zmarł w dniu 12 VII 2020 r. .

Prokurator Prokuratury Okręgowej w Gorzowie Wlkp. w sprawie VI Ds.. 22/13/Sz
w dniu 3 XI 2017 r. wydał postanowienie o przedstawieniu W. S. zarzutu tego, że w okresie od dnia 2 VII 2014 r. do dnia 14 VII 2014 r.
w W., W., S. i innych miejscowościach, działając wspólnie
i w porozumieniu z innymi osobami, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził (...) w W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości w kwocie 980.000 zł w ten sposób, że przedłożył przekazane mu uprzednio przez inne osoby, poświadczające nieprawdę dokumenty o istotnym znaczeniu dla uzyskania kredytu w postaci: umowy o pracę z 8 II 2013 r. z firmą (...) na stanowisku Dyrektora Handlowego z uposażeniem miesięcznym 40.000 zł brutto, raportów miesięcznych ZUS RMUA o wysokości odprowadzonych składek na ubezpieczenie społeczne w okresie od kwietnia do czerwca 2014r. oraz operatu szacunkowego z dnia 2 VII 2014 r. obejmującego znacznie zawyżoną wycenę nieruchomości w postaci działki gruntu o nr (...) o pow. 2,21 ha położonej w miejscowości K., gmina P. należącej do firmy L. wprowadzając w ten sposób w błąd pracowników (...) w W. co do swojej zdolności kredytowej jak i tożsamości osób na rzecz których faktycznie miał zostać udzielony kredyt, w wyniku czego doszło do zawarcia z nim przez (...) w W. w dniu 14 VII 2014 r. umowy kredytu nr (...), zabezpieczonego wskazaną nieruchomością, po czym kwotę udzielonego kredytu we wskazanej uprzednio wysokości, pobrał wraz z innymi osobami, nie mając zamiaru spłaty kredytu i działając tym samym na szkodę (...) w W. tj. o czym z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

W związku z zawieraniem m.in. w 2014r. umów kredytu na kwotę około 1 mln złotych przez (...) z osobami fizycznymi, zabezpieczonymi hipotekami umownymi na nieruchomościach należących do Spółki L., toczą się postępowania karne i zostały w nich postawione zarzuty osobom związanym ze (...) oraz spółką L.m.in. K. L., Ł. S., M. G. (2), J. P. (1), M. G. (1). Zarzuty w postępowaniu karnym zostały także postawione notariuszowi A. K. (sygn. akt. VI Ds. 59/11) .

Decyzją z dnia 2 lutego 2018 r. Starosta (...) orzekł o nabyciu
z dniem 20 IV 2017 r. przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Prezydenta (...) W., nieodpłatnie z mocy prawa mienia pozostałego po wykreślonym
z KRS podmiocie, tj. spółki L.w postaci prawa własności działki gruntu nr(...) o pow. 1,66 ha położonej w obrębie S.. W dniu 28 III 2018 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze po rozpoznaniu odwołania Skarbu Państwa – Prezydenta (...) W. od w/w decyzji, utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Decyzja jest ostateczna.

Decyzją z dnia 30 X 2017 r. Starosta (...) orzekł o nabyciu
z dniem 20 IV 2017 r. przez Skarb Państwa, nieodpłatnie z mocy prawa mienia pozostałego po wykreślonym z KRS podmiocie, tj. spółki L.
z siedzibą w W. w postaci prawa własności nieruchomości niezabudowanej położonej w województwie (...), powiat (...), gmina B., obręb ewidencyjny K., składającej się z działki nr (...) o pow. 1,93 ha, stanowiącej dotychczasową własność L.W dniu 24 X 2017 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze, po rozpoznaniu odwołania Skarbu Państwa – Prezydenta (...) W. od w/w decyzji, utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Decyzja jest ostateczna.

Decyzją z dnia 24 X 2017 r., zmienioną decyzją z 28 XI 2017 r., Starosta (...) orzekł o nabyciu z dniem 20 IV 2017 r. przez Skarb Państwa, nieodpłatnie z mocy prawa mienia pozostałego po wykreślonym z KRS podmiocie, tj. spółki L. stanowiącego nieruchomość, położona
w województwie (...), powiecie (...), gminie P.. W dniu 24 X 2017 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze, po rozpoznaniu odwołania Skarbu Państwa – Prezydenta (...) W. od w/w decyzji, utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Decyzja jest ostateczna .

Jako podstawę powyższych ustaleń faktycznych sąd I instancji wskazał wymienione przez niego w treści uzasadnienia dokumenty , a także zeznania świadków: A. K. , M. G. (5), J. R. (1), M. G. (2), K. L., A. D. (3), J. P. (1), M. D., które uznał za wiarygodne. Powołał się także na art. 229 i 230 k.p.c..

Jednocześnie wyjaśnił, iż pominął na podstawie art. 235² § 1 pkt 2 k.p.c. dalsze wnioski strony pozwanej dotyczące przeprowadzenia dowodów z zeznań pozostałych świadków wskazanych w pismach procesowych, jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy wobec nieważności umów kredytu, których wykonanie hipoteki ustanowione na nieruchomości pozwanego zabezpieczały.

Na podstawie art. 235¹ § 1 pkt 4 k.p.c. pominięty został wniosek strony pozwanej
o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków: J. Ś., A. C. (1)
i W. S. z uwagi na fakt, iż dowody te były niemożliwe do przeprowadzenia . Nie udało się bowiem ustalić adresu zamieszkania J. Ś., natomiast pozostałe zawnioskowane osoby zmarły. Dlatego też Sąd Okręgowy w zakresie złożonych przez W. S. i J. Ś. wyjaśnień oparł się na protokołach przesłuchania tych osób przez Prokuraturę Rejonową w G.

Jeżeli chodzi o ocenę prawną sporu to zdaniem sądu I instancji powództwo podlegało oddaleniu ponieważ umowy kredytu, których wykonanie zabezpieczały hipoteki obciążające nieruchomości pozwanego były umowami nieważnymi .

Ustosunkowując się jednak uprzednio do licznych , innych zarzutów strony pozwanej dotyczących niezasadności powództwa wytoczonego w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy:

1.Uznał, że Syndyk masy upadłości (...) w W. w upadłości likwidacyjnej posiada legitymację procesową czynną w niniejszej sprawie. Postanowieniem Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie z dnia 5 II 2015 r. (sygn. X GU 53/15) ogłoszono upadłość dłużnika (...) w W. , następnie na mocy postanowienia z dnia 19 III 2015 r. (sygn.
X GUp 87/15) zmieniono sposób prowadzenia postępowania upadłościowego z postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego, wyznaczając na syndyka masy upadłości L. K.. Zgodnie z art. 61 ustawy z dnia 28 II 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U z 2020, poz. 1288) z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego stał się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. Ponadto, na mocy art. 75 ust. 1 w/w ustawy, z dniem ogłoszenia upadłości upadły utracił prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim. Poza tym jak stanowi
art. 144 ust. 1 w/w ustawy, po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne, dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Postępowania, o których mowa w ust. 1, syndyk prowadzi na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym (ust. 2).

2. Wyjaśnił, że legitymacja procesowa bierna pozwanego wynika z dyspozycji art. 25e ust. 1 ustawy z dnia 20 VIII 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, zgodnie z którym Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie pozostałe po wykreślonym z Rejestru KRS podmiocie, bez względu na przyczynę wykreślenia, którym nie rozporządził przed wykreśleniem właściwy organ, z chwilą wykreślenia z Rejestru. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotu wykreślonego z Rejestru KRS (ust. 2). Nabycie natomiast przez Skarb Państwa własności nieruchomości albo użytkowania wieczystego stwierdza, w drodze decyzji, starosta właściwy ze względu na miejsce położenia nieruchomości (art. 25e ust. 10 zd. 1).

Wykreślenie spółki L.– pierwotnego właściciela nieruchomości, z Rejestru Przedsiębiorców KRS nastąpiło na mocy postanowienia z dnia 13 II 2017 r., które uprawomocniło się z dniem 20 IV 2017 r., wskutek czego Skarb Państwa nieodpłatnie nabył z mocy prawa, własność nieruchomości, zabezpieczonej hipoteką umowną na rzecz (...) w W., pozostałej po wykreślonym z Krajowego Rejestru Sądowego podmiocie.

Przepis art. 25e ust. 11 ustawy o KRS przewiduje, że w postępowaniach dotyczących mienia i zobowiązań, o których mowa w ust. 2 oraz w innych sprawach dotyczących gospodarowania tym mieniem Skarb Państwa jest reprezentowany przez starostę, wykonującego zadania z zakresu administracji rządowej, właściwego ze względu na ostatnią siedzibę podmiotu. Ostatnia siedziba zlikwidowanej spółki mieściła się w W., stąd organem właściwym do reprezentowania Skarbu Państwa był Prezydent (...) W..

3. Nie podzielił stanowiska pozwanego co do pierwotnego ( bez obciążeń) nabycia przez niego nieruchomości należących uprzednio do L.

Podniósł, że nabycie mienia na podstawie art. 25e ustawy o KRS przez Skarb Państwa następuje nieodpłatnie z mocy prawa na zasadzie sukcesji uniwersalnej. Mienie to staje się własnością Skarbu Państwa, który ponosi odpowiedzialność za zobowiązania wykreślonego z KRS podmiotu. Odpowiedzialność ta jest jednak ograniczona do majątku nabytego na podstawie art. 25e ust. 1 ustawy o KRS .

Skarb Państwa jako nabywca mienia wchodzi niejako w sytuację prawną swojego poprzednika i gdyby rzeczywiście ustawodawca dążył do wprowadzenia zasady nabycia majątku bez obciążeń, zostałoby to wyraźnie zastrzeżone w treści przepisu, analogicznie jak ma to miejsce chociażby w treści art. 1000 k.p.c. . Z uwagi na skutki, jakie łączą się z nabyciem pierwotnym, brak jest podstaw by domniemywać, że racjonalny ustawodawca poprzez brak wyraźnego zastrzeżenia takiego skutku w treści przepisu, dopuściłby do sytuacji pozostawienia swobodnej ocenie, czy nabycie ma charakter wolny od jakichkolwiek obciążeń, czy też nie.

4.Uznał, iż nie doszło do zawarcia umów kredytowych pomiędzy (...) a W. S. i J. Ś., a ponadto, że wszystkie trzy umowy kredytu są umowami nieważnymi.

Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 5 XI 2009 r. o (...)(Dz.U.2020, poz. 1643 tj.), zasady udzielania pożyczek oraz ich spłaty określa statut kasy.

Ze Statutu (...)-u wynika, że (...)była uprawniona do udzielania kredytów (pożyczek) wyłącznie swoim członkom, którymi mogły być m.in. osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, które były jednocześnie członkami Stowarzyszenia P. z siedzibą w W.. Sąd Okręgowy uznał, iż powód wykazał, że A. C. (1), J. Ś. i W. S. przyjęci zostali w poczet członków (...)-u W., co wynika wprost z deklaracji członkowskich i uchwały Zarządu (...) w W.. Wymienione osoby były także członkami Stowarzyszenia P.z siedzibą w W..

Zgodnie z treścią art. 29 ust. 1 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych umowa pożyczki lub kredytu, niezależnie od wartości pożyczki lub kredytu, powinna być sporządzona w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Stosownie natomiast do treści art. 36 ust. 2 cytowanej ustawy, do umów kredytowych zawieranych przez (...) stosuje się odpowiednio przepisy art. 69, 70, 74-78 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2187 ze zm.).

Z treści art. 69 ust. 1 pr. bank. Wynika, że umowa kredytu powinna zostać zawarta na piśmie, jednakże nie został określony żaden rygor niezachowania formy pisemnej. Oznacza to zgodnie z art. 74 § 1 k.c., zastrzeżenie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej bez rygoru nieważności, co ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód z zeznań świadków lub
z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

Minimalne wymagania dla zawarcia umowy w formie pisemnej wyznaczone zostały przez art. 78 § 1 k.c., zgodnie z którym do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany. Własnoręczny podpis osoby składającej oświadczenie woli jest elementem konstytutywnym dokumentu służącego zachowaniu formy pisemnej. Składając podpis na dokumencie obejmującym oświadczenie woli, podpisujący daje wyraz temu, że dokument zawiera ostateczną, a nie jedynie projektowaną treść danego oświadczenia, oraz że jest ono zupełne i pochodzi od osoby podpisanej. Funkcją podpisu, poza identyfikacją osoby składającej oświadczenie woli, jest wyrażenie zamiaru wywołania skutku prawnego przez złożenie oświadczenia woli oraz potwierdzenie złożenia tego oświadczenia . Z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 XII 2009 r. wynika, że dyspozycją art. 78 § 1 k.c. objęta jest sytuacja, w której dokument zawiera oświadczenia woli stron umowy i który strony umowy w tym samym miejscu i czasie podpisują. Dochodzi wówczas do zawarcia umowy, niezależnie od tego, ile egzemplarzy tego dokumentu istnieje. Dyspozycją tego przepisu objęta jest również sytuacja, w której każda ze stron umowy osobno podpisuje inny egzemplarz dokumentu zawierającego oświadczenia woli tych stron, oraz sytuacja, w której każdy dokument zawiera oświadczenie woli tylko jednej strony i tylko przez nią jest podpisany. W tych sytuacjach do zawarcia umowy potrzebna jest wymiana tych dokumentów. Jeżeli strony podpisują jeden egzemplarz umowy w różnym miejscu i czasie, do zawarcia umowy dochodzi wówczas, gdy oświadczenie woli strony dotarło do wiadomości drugiej (art. 78 w zw. z art. 61 k.c.). Wymiana dokumentów nie jest wówczas potrzebna (zwłaszcza, że istnieje tylko jeden dokument). Konieczne jest jednak, by oświadczenie woli każdej strony doszło do wiadomości drugiej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Samo przypuszczenie, że druga strona złożyła podpis pod uzgodnionym wcześniej dokumentem, a nawet podpisanie go przez drugą stronę, nie jest – w świetle przytoczonych przepisów – wystarczające do uznania, że umowa została zawarta bądź zmieniona. Konieczne jest, by ten fakt doszedł do wiadomości tej strony, która dokument podpisała wcześniej .

Odnosząc powyższe rozważania do okoliczności niniejszej sprawy sąd I instancji miał na uwadze, że przedłożone do akt kopie umów kredytowych nr(...) oraz nr (...) zostały podpisane jedynie przez jedną stronę czynność prawnej – kredytobiorcę J. Ś. oraz J. S.. W imieniu (...)-u nikt nie złożył podpisu pod treścią tych umów. Skoro umowy te nie zostały podpisane prawidłowo przez obie strony czynności prawnej, to należy uznać je za niezawarte.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy uznał , że wszystkie 3 umowy kredytowe są nieważne.

Z art. 70 ust. 1 Prawa bankowego wynika, że bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.
Bank przystępuje do badania zdolności kredytowej dopiero po złożeniu przez ten podmiot wniosku o kredyt, który następnie jest podstawą wszczęcia przez bank procedury zawarcia umowy kredytowej. W niniejszej zaś sprawie brak było dokumentacji , która wskazywałaby, że osoby działające w imieniu i na rzecz (...) podjęły jakiekolwiek czynności mające na celu ocenę zdolności kredytowej A. C. (2), J. Ś. i W. S.. Dokumentacja przedstawiona przez kredytobiorców w postaci zaświadczeń o zarobkach była spreparowana wyłącznie w celu spełnienia wymogów niezbędnych do udzielenia kredytów. Sąd Okręgowy powołał się na okoliczności znane mu z urzędu, dotyczące tego, że podobnie spreparowana dokumentacja przedkładana była także do innych umów kredytowych, zawieranych w podobnych do niniejszej sprawy okolicznościach w 2014 r. Według treści tych zaświadczeń, kredytobiorcy rzekomo wykonywali pracę w siedzibie różnych spółek w całej Polsce, natomiast ich miejsce zamieszkania zwykle było zupełnie inne, oddalone najczęściej o nawet kilkaset kilometrów od siedziby spółki, w której – według zaświadczenia – świadczono pracę.

Również A. C. (1), J. Ś. i W. S. nigdy nie byli zatrudnieni w spółkach, w których – według dokumentów przedłożonych w (...) przy ubieganiu się o kredyt – świadczyli pracę.

W. S. nigdy nie był zatrudniony w spółce(...)
w C., co wynika z jego wyjaśnień złożonych w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez Prokuraturę Rejonową w G.. oraz z treści zarzutów stawianych mu przez Prokuraturę . Podobnie z wyjaśnień J. Ś. złożonych w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez Prokuraturę Rejonową w G.wynika, że zaciągnął kredyt za namową nieznanego mu mężczyzny, który w zamian zaproponował mu pewną sumę pieniędzy, a dokumenty niezbędne do ich zaciągnięcia przygotowane zostały przez inne osoby. Jednocześnie informacja o jego miejscu zamieszkania i zatrudnienia przekazana w Oddziale (...) była nieprawdziwa.

Zgodnie z treścią art. 69 ust. 2 pkt 3 prawa bankowego w umowie kredytu powinien być określony cel, na który kredyt został udzielony. Samodzielne dokonanie przez kredytobiorcę zmiany przeznaczenia kredytu może uzasadniać zastosowanie wobec niego przez bank określonych ujemnych skutków prawnych np. w postaci wypowiedzenia umowy kredytu i zażądania jego zwrotu przed ustalonym w umowie terminem spłaty.
W doktrynie prezentowany jest pogląd, według którego wymieniony w prawie bankowym obowiązek ustalenia w umowie celu przeznaczenia kredytu nie należy do przedmiotowo istotnych składników tej umowy. Zgodnie z innym poglądem o „celowości” kredytu decyduje już moment zawarcia umowy kredytowej. Istotny jest więc zamiar klienta banku, jak
i okoliczności zewnętrzne towarzyszące temu zamiarowi. Tym samym o spełnieniu warunku celowości można już mówić w przypadku zaciągnięcia kredytu, a nie dopiero późniejszego korzystania ze składników majątkowych nabytych z tytułu tego kredytu. Jednak nie
w każdym przypadku określenie „należność zostanie przeniesiona na rachunek kredytowy dłużnika właściwy dla kredytu obrotowego” będzie stanowić dowód zawarcia umowy kredytu w rozumieniu art. 69 prawa bankowego.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy sąd I instancji wskazał na brak dowodów, które świadczyłyby o tym, że kredytobiorcy A. C. (1), J. Ś.
i W. S. faktycznie podjęli próby spożytkowania kwot zaciągniętych przez nich kredytów na cel związany z realizacją umowy tj. na zakup nieruchomości. Każdy z kredytobiorców w dniu podpisania umowy kredytu, dokonał przeksięgowania kwoty na rachunek osoby trzeciej – pełnomocnika spółki L.-K. L. i A. R.. Przelewy kwot kredytów zostały dokonane na rachunki tych osób fizycznych, które ani pod względem faktycznym, ani prawnym nie były związane z kredytobiorcami , nadto co do których brak jest informacji, by byli właścicielami nieruchomości, czy przedsiębiorcami budowlanym, którzy mieli wybudować dom dla kredytobiorców. Gdyby nawet przyjąć, że A. C. (1), J. Ś. i W. S. chcieli zakupić od spółki L.nieruchomości, które zabezpieczały zawarte przez nich umowy kredytowe, to należy mieć na uwadze, że przelewy zostały dokonane nie na rachunek spółki, lecz na rzecz osób fizycznych. Kwoty kredytów w pełnych wysokościach zostały wypłacone na rachunek osób trzecich już w dniu zawarcia rzekomych umów kredytu (w dniu podpisu umów przez kredytobiorców) i jednocześnie w dniu ustanowienia hipotek na tych nieruchomościach. Tymczasem, zgodnie z umowami (§ 2 ust. 4 i 5) oraz Regulaminem udzielania pożyczek i kredytów zabezpieczonych hipoteką (§ 21 ust 1), wypłata kredytu miała następować dopiero po ustanowieniu wymaganego zabezpieczenia, co w przypadku hipoteki wiąże się z koniecznością ujawnienie tego prawa w księdze wieczystej. Podpisanie umowy kredytu, złożenie oświadczenia o ustanowieniu hipoteki umownej oraz dokonanie przelewu kwoty nastąpiło niemalże w jednym czasie, w czasie tym jednak spółka L. nie była ujawniona jeszcze w księdze wieczystej, jako właściciel. Oznacza to, że wypłata środków pieniężnych z tytułu zawarcia przedmiotowych umów kredytu została dokonana jeszcze przed ujawnieniem hipoteki w księgach wieczystych. Ponadto nieruchomości stanowiące przedmiot kredytowania, nie były przeznaczone na szeroko rozumiany cel mieszkaniowy, lecz stanowiły „grunty orne”. W chwili ogłoszenia upadłości (...) to nadal L. była wpisana w dziale II ksiąg wieczystych prowadzonych dla tych nieruchomości. Nigdy zatem nie doszło do wykorzystania kwot udzielonych na podstawie spornych umów kredytu , rozumianego jako oddanie kredytobiorcy środków pieniężnych na określony w umowach cel.

Wątpliwości sądu I instancji budził również fakt, że do wypowiedzenia A. C. (1), J. Ś. i W. S. umów kredytowych doszło dopiero w piśmie z 10 II 2016 r., a zatem po niemal dwóch latach od zawarcia przez nich umowy.

Mając wszystkie powyższe okoliczności na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że nie ziściły się przesłanki wynikające z treści art. 69 prawa bankowego, a zatem umowy kredytowe zawarte przez A. C. (1), J. Ś. i W. S. są nieważne.

Nieważność w/w umów zdaniem tego sądu wynikała także z przepisów kodeksu cywilnego tj. z art. 58 § 1 i 2 k.c.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego przepis art. 58 § 1 k.c. odwołuje się do pojęcia ustawy i nie ogranicza go wyłącznie do ustaw o charakterze prywatnoprawnym ( wyrok SN z 16 II 2011 r., sygn. akt: I CSK 305/10). W szczególności art. 58 k.c. znajdzie zastosowanie, gdy przedmiotem zobowiązań podejmowanych w czynnościach prawnych będą zachowania zakazane normami prawa karnego ( wyrok z 10 II 2010 r., sygn. akt: V CSK 267/09). Za bezwzględnie nieważną należy uznać czynność prawną podjętą w celu przestępczym. Analogicznie traktować należy czynności prawne mające na celu obejście ustawy, tj. takie, które wprawdzie nie są objęte zakazem prawnym, ale zostają przedsięwzięte dla osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo. Z punktu widzenia formalnego umowa taka ma cechy niesprzeciwiające się ustawie, gdyż jej treść nie zawiera elementów wprost zabronionych przez prawo. Natomiast faktycznie (w znaczeniu materialnym) czynność taka służy realizacji celu zabronionego przez ustawę ( wyrok SN z 25 II 2004r., sygn. akt: II CK 34/03, wyrok . SA w Lublinie z 31 I 2006 r., sygn. akt: III AUa 1879/05; wyro SN z 23 II 2006 r., sygn. akt: II CSK 101/05). W doktrynie wskazuje się ponadto, że o sprzeczności z ustawą celu czynności prawnej w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. można mówić, gdy jest on znany obydwu stronom (tak Z. Radwański w: System Prawa Prywatnego. Tom 2. Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2002, s. 72, 73). Podkreśla się, że nieważność może być skutkiem sprzecznego z prawem konkretnego, zindywidualizowanego celu stosunku prawnego, objętego świadomością stron czynności przy czym sprzeczny z prawem cel czynności zasadniczo powinien wynikać z jej treści, natomiast osiąganie celu leżącego poza treścią czynności prawnej może decydować o jej nieważności w przypadku, gdy istnieje związek pomiędzy celem, a treścią czynności (M. Safjan, Kodeks cywilny. Komentarz t. 1, pod red.
K. Pietrzykowskiego, Warszawa 1999, s. 191; P. Machnikowski w: Kodeks cywilny. Komentarz. pod red. E. Gniewka, P. Machnikowskiego, wyd. 9, art. 58, Nb 7).

Z okoliczności towarzyszących zawarciu spornych umów, w tym przede wszystkim z ustaleń poczynionych w ramach toczących się postępowań karnych w związku z masowym zawieraniem umów kredytowych i ustanawiania jako ich zabezpieczeń hipotek umownych zdaniem sąd I instancji wynika, że są to umowy z mocy art. 58 k.c. nieważne. Masowa skala procederu związanego z udzielanymi kredytami odbywała się w niemal identyczny sposób, co skutkuje tym, że strony zawierające te umowy były świadome tego niedozwolonego celu. Również działający za (...), działali sprzecznie z prawem, z pełną wiedzą, że kredytobiorca nie ma zdolności kredytowej, ani woli czy zamiaru wykonywania zobowiązań umowy, a zadysponowane środki pieniężne nie są przeznaczone dla niego. Umowy objęte niniejszym pozwem były jednymi z wielu umów w ramach działalności, w którą zaangażowani byli członkowie władz (...), a także inne osoby, w tym organizujące dokumenty oraz poszukujące osób, które w zamian za pewną kwotę posłużą się przedłożonymi im dokumentami poświadczającymi nieprawdę i podpiszą umowę kredytu. Z materiału dowodowego z prowadzonych spraw karnych, wynika, że osoby ze strony (...) współpracowały ze sobą, polecając potencjalnym kredytobiorcom, w tym A. C. (1), J. Ś. i W. S., przedkładanie określonych, poświadczających nieprawdę dokumentów dotyczących ich zatrudniania, a także zawyżając wartość nieruchomości celem ustanowienia hipoteki, mając świadomość nadużywania udzielonych im uprawnień i niedopełnienia ciążących na nich obowiązków. Stosowne zarzuty w powyższym zakresie, w tym także co do przedmiotowej umowy, zostały postawione członkom grupy ocenionej przez Prokuraturę jako zorganizowana grupa przestępcza, tj. m.in. K. B., D. V., A. K., Ł. S., N. K., J. R. (2), M. G. (2), Z. T. i M. G. (1) współpracującym
z P. P., J. P. (1), T. H., A. R. czy innym osobom ustanawiającym w imieniu L. hipoteki zabezpieczające umowy kredytu, w tym objęte niniejszym pozwem.

Nieważność tych umów wynika z faktu, że nie miały one służyć, ani typowemu celowi tego rodzaju umowy (brak rzeczywistego zamiaru zwrotu kwoty pieniężnej przez kredytobiorcę), ani wyszczególnionemu w samej ich treści celowi (pozyskanie środków na nabycie nieruchomości – brak zamiaru zakupu nieruchomości). Umowy miały służyć celowi polegającemu na uzyskaniu formalnej podstawy do wypłaty z kasy (...) środków osobie działającej w zorganizowanej strukturze, na bliżej nieznany cel. Osoba występująca jako kredytobiorca nie miała zamiaru zaciągnięcia zobowiązania kredytowego, podpisywała dokumenty, użyczając swego nazwiska w celu osiągnięcia z tego tytułu wynagrodzenia. Osoba występująca jako kredytobiorca nie miała zamiaru wykonania zobowiązania kredytowego. Całość procedury zawarcia umów kredytów, w tym dostarczenie dokumentów odzwierciedlających nieprawdziwy stan zarobków oraz nieprawdziwą wartość nieruchomości stanowiących przedmiot zabezpieczenia, zaniechanie rzeczywistej oceny zdolności kredytowej kredytobiorców- nakierowana była na stworzenie pozorów legalności działania,
w celu wykazania przed organami nadzoru finansowego prawidłowości działania Kasy,
w zakresie akcji kredytowej.

A. C. (1), J. Ś. i W. S. dopuścili się popełnienia przestępstwa. Posługiwali się bowiem dokumentami, które były sfałszowane. Działający zaś w imieniu (...) również dopuszczali się czynności przestępczych, co najmniej naruszających zasady współżycia społecznego już chociażby z samego faktu wiedzy o popełnieniu przestępstwa przez kontrahenta. Po obu stronach umowy miała zatem miejsce zgoda co do sprzecznego z prawem celu czynności i braku zamiaru jej wykonania, w tym także zamiaru wywołania określonego skutku przestępczego .

Nieważność umów kredytu powoduje natomiast nieważność wszelkich ustanowionych na ich podstawie zabezpieczeń, w tym ustanowionych hipotek, na które powoływał się powód w pozwie, wywodząc odpowiedzialność pozwanego jako dłużnika rzeczowego. Hipoteka ma bowiem charakter akcesoryjny względem wierzytelności, którą zabezpiecza, co wynika m.in. z art. 65 ust. 1 o księgach wieczystych i hipotece. Hipoteka powstaje w zasadzie tylko wtedy, gdy istnieje wierzytelność, która ma być zabezpieczona (por. E. Niezbecka, w: E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Prawne, s. 258; A. Szpunar, Akcesoryjność, s. 17; B. Swaczyna, w: Hipoteka po nowelizacji, s. 650). W sytuacji, w której zabezpieczany stosunek prawny okaże się bezwzględnie nieważny, nieważne będzie powstanie hipoteki ( Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz, red. dr hab. Konrad Osajda, rok 2019, wyd. 3).

Niezależnie od powyższego zdaniem sądu I instancji czynności prawne polegające na ustanowieniu hipotek zabezpieczających sporne umowy kredytu pozbawione były wbrew treści art. 156 k.c. kazualnego charakteru. Elementem ważności tych rozporządzających czynności powinno być określenie przyczyny, dla jakiej obciążenie nieruchomości zostało dokonane. Natomiast z okoliczności sprawy nie wynika, by istniała jakakolwiek przyczyna, zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego, która uzasadniałby to, dlaczego krótko istniejąca spółka – L. posiadająca niewielki kapitał zakładowy w wysokości 5.000 zł, ustanowiła hipoteki celem zabezpieczenia umów kredytu do kwoty w wysokości aż 1 477 500 zł. Z przedłożonych do akt sprawy dowodów nie wynika, by pomiędzy w/w spółką a kredytodawcami istniały jakieś faktyczne relacje, które uzasadniałyby takie działanie. Nie jest wymagane, by w akcie notarialnym zawierającym oświadczenie właściciela o ustanowieniu hipoteki została konkretnie wyrażona przyczyna złożenia oświadczenia, jednakże w takim przypadku causa powinna wynikać z innych faktów przytoczonych w toku niniejszego postępowania. Z okoliczności sprawy nie wynika natomiast, by spółkaL.zwalniała się z zobowiązania ciążącego na niej jako podmiocie dokonującym przysporzenia na rzecz kredytobiorców, np. z zapłaty długu, nie wykazano, by spółka miała dokonać swoistego przysporzenia bez uzyskania ekwiwalentu w formie np. darowizny na rzecz kredytobiorcy, nie wynika również, by spółka miała na celu zabezpieczenie swoich interesów, czy wierzytelności wynikających z innego ważnie wiążącego spółkę i kredytobiorcę stosunku prawnego. Domniemywać można jedynie, że w zamyśle pełnomocników spółki, celem obciążenia nieruchomości mogłoby być nabycie prawa lub jakiejś korzyści majątkowej poprzez umowę sprzedaży nieruchomości przez spółkę na rzecz kredytobiorcy. Jednakże z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, że taka umowa została zawarta czy też, że w ogóle miała zostać zawarta.

Reasumując sąd I instancji przyjął, że ustanowienie hipotek na nieruchomościach należących do spółki L.nie było uzasadnione ważną przyczyną. Niewykazanie dostatecznie przyczyny, dla jakiej udzielono zabezpieczenia kredytu poprzez ustanowienie hipoteki umownej na nieruchomości, już tylko na tej podstawie powoduje jej nieważność. Ponadto, co do zasady hipoteka ustanawiana jest jako zabezpieczenie dopiero po nabyciu danej nieruchomości przez samego kredytobiorcę. Niezrozumiałe było tym samym, dlaczego hipoteki zostały ustanowione na nieruchomościach stanowiącej własność spółki, a nie kredytobiorców. Poza tym kwoty kredytów nie zostały docelowo przelane na konto kredytobiorców, czy spółki L. ale na rachunek bankowy pełnomocników spółki, podczas gdy właścicielem nieruchomości była spółka, a nie jej pełnomocnik. W szczególności z okoliczności sprawy nie wynika aby ustanowienie hipoteki było aktem szczodrobliwości (causa donandi), by tym oświadczeniem spółka zwalniała się z własnego konkretnego zobowiązania ( causa solvendi), by drogą tego oświadczenia nabywała czy uzyskiwała korzyść materialną ( causa obligandi) czy wreszcie, by zabezpieczała też swoje interesy czy wierzytelności wynikające z innego ważnego stosunku prawnego ( causa cavendi). Ocena ta znajduje dodatkowe potwierdzenie także w tym co nastąpiło po podpisaniu oświadczeń. Sposób wykorzystania środków z kredytów pozostaje
w istocie nieznany, cel opisany w dokumentach umów – mieszkaniowy (zakup nieruchomości), w ogóle nie był realizowany. Spółka L. pozostawała właścicielem nieruchomości, aż do chwili swojego wykreślenia, które nastąpiło po dość krótkim czasie funkcjonowania na rynku, zaś A. C. (1), J. Ś. i W. S., występujący jako kredytobiorcy, nie realizowali opisywanych w dokumentach umów zobowiązań, co skutkowało wypowiedzeniem umów. Nie ma także mowy o żadnych dalszych relacjach, które w świetle art. 355 k.c., w normalnym i uczciwym obrocie prawnym powinny mieć miejsce między zainteresowanymi składającymi uprzednio określone oświadczenia woli.

Sąd Okręgowy uznał ponadto, że czynności prawne w postaci zawarcia umów kredytowych oraz ustanowienia hipotek dokonane przez spółkę L.w świetle art. 58 k.c., godzą w generalną klauzulę wyrażoną w art. 5 k.c. – zasady współżycia społecznego. Chodzi o uczciwość obrotu prawnego, zawieranie umów zgodnie z ich celem i w zamiarze realizacji zobowiązań umownych. Nabycie przez Skarb Państwa nieruchomości nastąpiło w trybie art. 25e ust. 1 ustawy o KRS. Pozwany nie był uczestnikiem żadnych czynności związanych ze spornymi trzema umowami kredytu. Nie nabył także nieruchomości w drodze zwykłej dwustronnej czynności cywilnoprawnej. Nie można tym samym jego sytuacji zrównywać z sytuacją uczestników zdarzeń z 2014 r. Okoliczności tych wydarzeń budzą poważne wątpliwości co do przejrzystości działań, ich celów, należytej staranności oraz natury opisywanych stosunków.

Wyrok powyższy został zaskarżony przez stronę powodową apelacją, w całości. Apelujący podniósł zarzuty dotyczące:

- naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez błędną i dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, „polegającą na przyjęciu, iż okoliczność wykonania (i) umowy kredytu zabezpieczonego hipoteką nr (...) datowanej na dzień 17 VI 2014 r. oraz (ii) umowy kredytu zabezpieczonego hipoteką nr (...) datowanej na dzień 14 VII 2014 r.; polegającą na przyjęciu, iż okoliczność wykonania umowy kredytu, okoliczność złożenia przez kredytobiorców J. Ś. i W. S. oświadczeń, iż egzemplarz umowy otrzymali, jak również okoliczność wystawienia przez (...) zaświadczeń o zawarciu ww. umów kredytu, nie są dowodami na to, że przedstawiciele Kasy złożyli jakiekolwiek oświadczenie woli objęte umową kredytową, podczas gdy” :

i. dokonanie prawidłowej oceny treści oświadczenia złożonego przez kredytobiorców w/w powinno prowadzić do przyjęcia, iż otrzymali oni swój egzemplarz umowy, podpisany przez osoby upoważnione do działania w imieniu (...), a tym samym, iż doszło do zawarcia ważnej i skutecznej umowy kredytu,

ii. fakt podpisania umowy kredytu przez reprezentantów (...) potwierdzają dokumenty przedłożone przez powoda w toku niniejszego postępowania, w tym m. in. dokumenty potwierdzające fakt wykonania umowy przez (...),

(...). brak jest jakichkolwiek dowodów, w szczególności zeznań kredytobiorców potwierdzających okoliczność, iż ww. umowy kredytu zawarte przez (...) z J. Ś. i W. S. nie zostały podpisane przez reprezentantów (...),

- naruszenia art. 69 ustawy Prawo bankowe i art. 78 § 1 k.c., poprzez przyjęcie, iż w niniejszej sprawie nie doszło do skutecznego zawarcia umowy kredytu zabezpieczonego hipoteką nr (...) datowanej na dzień 17 VI 2014 r. oraz umowy kredytu zabezpieczonego hipoteką nr (...) datowanej na dzień 14 VII 2014 r.;

- naruszenia art. 69 w zw. z art 70 Prawo bankowe w zw. z art. 58 k.c. poprzez uznanie, że przesłanki wynikające z treści w/w przepisów nie ziściły się, a zatem umowy kredytowe objęte pozwem są nieważne, podczas gdy:

i. brak sprawdzenia zdolności kredytowej, jak i negatywna ocena zdolności kredytowej nie powoduje nieważności umów kredytu;

ii. wykorzystanie środków pieniężnych pochodzących z kredytu niezgodnie z przeznaczeniem określonym w umowie kredytu nie oznacza nieważności umowy kredytowej, ale stanowi podstawę jej wypowiedzenia,

iii. z treści przedmiotowych umów kredytu, nie wynikał obowiązek weryfikacji przez (...) na co przeznaczone zostały środki uzyskane z kredytów, w szczególności zaś (...) nie miał obowiązku uzyskania od kredytobiorców umów zobowiązujących do zakupu nieruchomości, a co za tym idzie okoliczność przelania przez kredytobiorców środków finansowych na rachunki bankowego innych podmiotów nie powoduje w żadnym wypadku nieważności umów kredytu;

iv. ustanowienie zabezpieczenia spłaty kredytu służy jedynie należytemu zabezpieczeniu interesów Kasy, która zgodnie z treścią § 48 ust. 2 Regulaminu udzielania pożyczek i kredytów zabezpieczonych hipoteką (...) posiada uprawnienie do wypowiedzenia umów kredytu, a co za tym idzie fakt wypłaty środków pochodzących z kredytu przed dokonaniem prawomocnego wpisu hipoteki na nieruchomości nie ma żadnego wpływu na ważność umów kredytu;

v. dla ważności umów kredytu bez znaczenia pozostaje kiedy i w jakich okolicznościach doszło do jej wypowiedzenia, jak również, że w przypadku innych umów kredytów, zawieranych przez (...) mogło dochodzić do spreparowania dokumentacji w celu „wyłudzenia” środków z kredytu;

- naruszenia art. 58 § 1 k.c., polegające na błędnym uznaniu, iż osoby reprezentujące (...) działały z pełną wiedzą, że A. C. (1), J. Ś., W. S. (dalej i wcześniej: „Kredytobiorcy”) nie mają zdolności kredytowej, woli czy zamiaru wykonywania zobowiązań, wynikających z umów kredytu, a zadysponowane środki pieniężne nie są przeznaczone dla kredytobiorców jak również, iż skoro doszło do podjęcia przez kredytobiorców określonych działań, polegających na przedłożeniu poświadczających nieprawdę dokumentów o istotnym znaczeniu dla uzyskania kredytu, fałszujących rzeczywisty obraz zdolności kredytowej i zmierzających do uzyskania środków pochodzących z kredytu dla innych osób, przy jednoczesnym braku zamiaru ich spłaty, to czynności prawne w postaci zawarcia umów kredytu są w całości nieważne jako sprzeczne z prawem na podstawie art. 58 § 1 k.c., podczas gdy:

i. nieważność czynności prawnej nie jest prostą konsekwencją popełnienia przestępstwa pozostającego w związku z dokonaniem czynności prawnej;

ii. pojęcie czynności prawnej sprzecznej z prawem odnosi się do treści tej czynności, a nie do okoliczności jej zawarcia, z którymi prawo karne wiąże sankcję prawnokarną; w przypadku umów, które można określić jako uszczuplające na gruncie prawa, ich przestępczość polega na okolicznościach towarzyszących ich zawarciu;

iii. nie można jednoznacznie stwierdzić aby osoby reprezentujące (...) działały z pełną wiedzą, że kredytobiorcy nie mają zdolności kredytowej, ani woli czy zamiaru wykonywania zobowiązań umów kredytu, albowiem w stosunku ani do kredytobiorców, ani do osób działających w imieniu (...) sąd karny prawomocnie nie stwierdził, że w przypadku umów kredytu doszło do ich „wyłudzenia”; w szczególności „masowe” zawieranie umów kredytu i ustanawianie jako ich zabezpieczeń umownych w ramach działającej w Kasie grupy przestępczej, jak również fakt ogłoszenia przez (...) upadłości i przyczyn tej upadłości, nie stanowi dowodu, że osoby reprezentujące (...) miały świadomość i wiedzę na temat wskazanych wyżej okoliczności odnoszących się do kredytobiorców;

iv. uznanie za nieważne umów kredytu zawartych na skutek działań przestępnych sprawców oszustwa (co nie zostało w niniejszej sprawie stwierdzone prawomocnym wyrokiem karnym) - skutkujące de facto pozbawieniem pokrzywdzonego możliwości dochodzenia od dłużnika osobistego roszczeń wynikających z umowy - całkowicie niwelowałoby cel przepisu art. 286 § 1 k.k.

v. dodatkowo na gruncie prawa cywilnego uznanie za zasadny podnoszony przez pozwanego zarzut nieważności umowy kredytu z uwagi na czyn przestępny, w sposób oczywisty skutkowałoby naruszeniem zasad współżycia społecznego, albowiem doprowadziłoby to do podwójnego pokrzywdzenia wierzyciela, mimo że dla Skarbu Państwa - będącego sukcesorem majątku wykreślonej z KRS spółki L.nabycie składników majątkowych (nieruchomości), miało charakter nieodpłatny i ex lege; wykreślenie podmiotu prawnego z KRS, na którego majątku skutecznie ustanowiono zabezpieczenie spłaty zadłużenia, nie powinno uniemożliwiać zaspokojenie się z tego majątku, z korzyścią dla Skarbu Państwa; odmienne uznanie, tak jak uczynił to Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku, in casu skutkuje uprzywilejowaniem osób, które swoimi czynami zabronionymi doprowadziły do pokrzywdzenia nie tylko bezpośrednich wierzycieli (...) (w tym zwłaszcza nadgwarantów), ale pośrednio wszystkich obywateli, którzy ponieśli skutki wyższych kosztów funkcjonowania Bankowego Funduszu Gwarancyjnego;

- naruszenia art. 58 k.c. w zw. z art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w zw. z art. 245 § 1 i 2 k.c. oraz art. 60 i 65 k.c. poprzez uznanie, że czynności prawne w postaci ustanowienia hipotek są nieważne z uwagi na brak prawidłowej kauzy ustanowienia hipoteki po stronie spółki L. oraz brak prawidłowego określenia celu ustanowienia hipoteki zgodnie z wymaganiami art. 65 u.k.w. i h. , mimo że:

i. oświadczenia o ustanowieniu hipoteki zostały złożone każdorazowo przez osoby do tego uprawione i nie są objęte wadą oświadczenia woli;

ii. wolą właściciela nieruchomości (czyli spółki L. było ustanowienie hipoteki na zabezpieczenie umów kredytu;

iii. oświadczenie o ustanowieniu hipoteki stanowi odrębną samodzielną rzeczowo czynność prawną, a co za tym idzie, o ile ustanowienie hipoteki odpowiada wymaganiom ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie istnieje potrzeba odrębnego badania przyczyny ustanowienia hipoteki w celu ustalenia jej ważności , gdyż celem hipoteki opartej na szczególnej podstawie prawnej przysporzenia causa cavendi jest wyłącznie ustanowienie zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych wynikających z określonego stosunku prawnego; ergo, de lege lata (wbrew stanowisku Sądu) prawnie irrelewantne jest istnienie innej niż causa cavendi przyczyny ustanowienia hipoteki po stronie ustanawiającej to ograniczone prawo rzeczowe;

iv. oświadczenia o ustanowieniu hipoteki spełniają wymogi ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w szczególności wymogi jej art. 65 u.k.w. i h. i zawierają prawidłowo określony cel wskazując określony stosunek prawny w postaci umów kredytu, strony tych umów, wszystkie essentialia negotii wierzytelności podlegające zabezpieczeniu oraz nieruchomości będące przedmiotem zabezpieczenia;

v. nieistotne dla oceny ważności ustanowienia hipoteki są okoliczności związane z wykonaniem umów kredytu, w szczególności czy kredyt został wykorzystany zgodnie z jego celem, czy został spłacony , w jakiej dacie został wypłacony kredyt, sposób wykorzystania kredytu, istnienie jakiegokolwiek stosunku prawnego pomiędzy kredytobiorcami, a spółką L. oraz (...)

Mając powyższe na uwadze apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz:

a) kwoty 61.400 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14 IV 2018 r. do dnia zapłaty, z zastrzeżeniem pozwanemu prawa do powoływania się w toku egzekucji zasądzonego od niego świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości położnej w miejscowości S., składającej się z działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Drawsku Pomorskim, V Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o numerze (...)

b) kwoty 57.400 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 IV 2018 r. do dnia zapłaty, z zastrzeżeniem pozwanemu prawa do powoływania się w toku egzekucji zasądzonego od niego świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości położnej w miejscowości K., składającej się z działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Szczecinku, V Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o numerze (...)

c) kwoty 69.600 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 IV 2018 r. do dnia zapłaty, z zastrzeżeniem pozwanemu prawa do powoływania się w toku egzekucji zasądzonego od niego świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości położnej w miejscowości K., składającej się z działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Sławnie, IV Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o numerze (...)

oraz o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu za I i II instancję , względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja strony powodowej nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że umowy kredytu , których wykonanie zabezpieczały hipoteki ustanowione na nieruchomościach nabytych z mocy prawa przez pozwanego , są nieważne, aczkolwiek nie z wszystkich wymienionych w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia względów.

1.Nie można bowiem zgodzić się z sądem I instancji, iż zakwestionowane umowy kredytu nie spełniają przesłanek z art. 69 ustawy Prawo bankowe, a tym samym są umowami nieważnymi. Rację ma apelujący, że o nieważności mowy kredytu nie może przesądzić brak oceny przez (...) zdolności kredytowej kredytobiorców . Udzielenie przez Kasę kredytu osobie niemającej zdolności kredytowej nie wywołuje żadnych konsekwencji w aspekcie prywatnoprawnym umowy kredytowej, w szczególności nie ma wpływu na jej ważność. Również wykorzystanie środków pieniężnych z umowy kredytu niezgodnie z celem w niej określonym nie skutkuje nieważnością umowy. Wiąże się z nieprawidłowym wykonaniem umowy przez kredytobiorcę, co może stanowić podstawę jej wypowiedzenia ( wyrok SN z 7 III 2014 r. IV CSK 440/13; R. Sikorski (red.), Prawo Bankowe. Komentarz, wyd. 1, Warszawa 2015; H. Gronkiewicz-Waltz (red.), Prawo bankowe. Komentarz. Wyd. 1. Warszawa 2013). Podobnie dla oceny ważności umowy z punktu widzenia w/w przepisu prawa bankowego nie miała znaczenia kwestia dotycząca wypłaty środków pochodzących z kredytu przed dokonaniem wpisu hipoteki do księgi wieczystej czyli przed uzyskaniem przez Kasę określonego w umowie zabezpieczenia. Takie zachowanie kredytodawcy było niezgodne z postanowieniami umowy, tym niemniej działał on na własne ryzyko, w żaden sposób nie uszczuplając praw drugiej strony stosunku prawnego. Również okolicznością irrelewantną z punktu widzenia zgodności umowy z przepisami prawa bankowego było to kiedy i na jakiej podstawie doszło do jej wypowiedzenia.

2. Wskazane powyżej okoliczności w powiązaniu z pozostałymi okolicznościami wynikającymi z materiału dowodowego sprawy, w szczególności z dokumentów sporządzonych w ramach prowadzonego przez Prokuraturę Okręgową w G. postępowania karnego przygotowawczego VI Ds. 22/2013, słusznie tym niemniej doprowadziły Sąd Okręgowy do wniosku , że umowy kredytu , których wykonanie zabezpieczały hipoteki ustanowione na nieruchomościach stanowiących obecnie własność pozwanego, wpisane były w przestępczy mechanizm służący do wyprowadzenia środków pieniężnych z (...). , a zatem jako podjęte w celu niezgodnym z prawem były z mocy art. 58 § 1 k.c. czynnościami prawnymi nieważnymi.

Przestępczy proceder, którego istnienia nie zaprzeczał apelujący, zgodnie z ustaleniami Prokuratury Okręgowej w G.polegał na tym, że w zamian za stosunkowo niewielkie korzyści majątkowe podstawione osoby, legitymujące się fałszywymi dokumentami mającymi wskazywać na ich zdolność kredytową zawierały ze (...) umowy kredytu na kwoty około 1 mln zł . Umowy powyższe zabezpieczane były hipoteką umowną ustanawianą na nieruchomości o wartości zdecydowanie niższej od wysokości kredytu, wycenionej jednak na podstawie stwierdzającego nieprawdę operatu szacunkowego na odpowiednio zawyżoną kwotę. Udzielone w ramach kredytu środki pieniężne nigdy nie były wypłacane kredytobiorcy, ani przez niego spłacane. W proceder ten zaangażowanych było wiele osób, których zadaniem było wyszukiwanie na terenie całej Polski tzw. „słupów”, przygotowywanie fałszywych dokumentów. W działalność tą zaangażowani byli także członkowie zarządu (...) oraz część pracowników tej instytucji. Jej celem było wyprowadzenie środków pieniężnych z(...) Mechanizm funkcjonowania zorganizowanej grupy przestępczej działającej także w strukturach (...) został dokładnie opisany w postanowieniach o postawieniu M. G. (2) , J. P. (1), M. G. (1) zarzutów popełnienia przestępstwa z art. 258 § 1 k.k. oraz 296 § 1,2 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. ( k 1029 , 1547, 2229). Dodać należy, iż wymienione osoby piastowały funkcje członków zarządu w momencie podpisywania przez kredytobiorców umów objętych podstawą faktyczną powództwa wniesionego w niniejszej sprawie.

Apelujący działania takiego mechanizmu przestępczego w (...) nie kwestionował. Twierdził jednak, że nie zostało wykazane jakoby w zakresie trzech konkretnych umów kredytu, z którymi wiązały się dochodzone w niniejszej sprawie roszczenia, po stronie (...) istniała negatywna motywacja i ukryte cele związane z ich zawarciem. Podnosił, że to zachowanie kredytobiorców doprowadziło do wprowadzenia pracowników (...) w błąd zarówno co do ich zdolności kredytowej jak i tożsamości osób , którym faktycznie miały zostać udzielone kredyty. Innymi słowy twierdził, że sąd I instancji nie ustalił po stronie (...) przestępczego celu zawarcia umów i to celu zbieżnego z celem kredytobiorców.

Stanowisko to uznać należy za błędne. Z zarzutów postawionych przez Prokuraturę Okręgową w G. wiceprezesowi zarządu (...) wynika wprost, że brał on udział w udzieleniu kredytu J. Ś. na podstawie poświadczających nieprawdę dokumentów mając świadomość, że J. Ś. nie ma zdolności kredytowej, a przedłożone przez niego dokumenty poświadczają nieprawdę, w wyniku czego doszło do zawarcia umowy kredytu , a uzyskaną sumę kredytu przekazano innym osobom ( pkt 365 zarzutów k 1121/1122). Sam powód twierdził, iż zarzuty postawione M. G. (2) dotyczyły także umowy kredytu udzielonego W. S. ( k 2926). Podobnie w zarzutach przedstawionych prezesowi zarządu (...) znalazł się zarzut dotyczący m.in. tego, że polecił on udzielić kredytu J. Ś. na podstawie poświadczających nieprawdę dokumentów , mając świadomość, że J. Ś. nie ma zdolności kredytowej , a dokumenty uzasadniające wniosek kredytowy poświadczają nieprawdę ( k 2229). Wskazać należy także na zarzuty postawione P. P. ( który według zeznań J. P. (3) złożonych w niniejszej sprawie przyprowadzał tzw” słupy” i decydował o przeznaczeniu środków , pod które były podpięte umowy kredytu k 4664 i 4665), według których brał on udział w przewłaszczeniu mienia (...)-u powierzonego na mocy umowy zawartej z A. C. (3), współdziałając z wiceprezesem zarządu (...) w W. J. P. (1), wiceprezesem M. G. (2) oraz prezesem M. G. (1) „mając świadomość, że osoby te zobowiązane są do zajmowania się sprawami majątkowymi (...) w W. i kierowania jej bieżącą działalnością, a działając w (...) w W. osobiście lub za pośrednictwem osób upoważnionych …, nadużywając udzielonych im uprawnień i niedopełniając ciążących na nich obowiązków , poprzez przyjmowanie jako wiarygodnych poświadczających nieprawdę i nierzetelnych dokumentów przedłożonych podczas procedury zawierania umów pożyczek i kredytów , mających istotne znaczenie dla ich uzyskania, w wyniku czego doszło do zawarcia umowy kredytu na nazwisko C. A.…”.( k 1526).

To, że wszystkie trzy kredyty zostały udzielone w ramach przestępczego procederu, kierowanego zresztą przez członków zarządu (...), a zatem z pełną ich świadomością świadczą także pozostałe ustalenia poczynione w postępowaniu prokuratorskim, które skutkowały postawieniem zarzutów związanych z tymi umowami innym osobom, tj: K. B. ( zarzuty związane z umową kredytu udzieloną J. Ś. - k 754v); Ł. S. ( pracownikowi banku) dotyczące także doprowadzenia do zawarcia umowy kredytu z J. Ś. ( k 988); N. K. ( związane także z umową podpisaną przez J. Ś. ( k 1008); Z. T. , związane z umową podpisaną przez J. Ś. i W. S. ( k 1661 i 1671 v);J. R. (2) dotyczące także umowy kredytu zawartej z J. Ś. ( k 1785).

Sąd cywilny rozpoznający niniejszą sprawę nie był związany wymienionymi postanowieniami prokuratorskimi , tym niemniej jednak jako dokumenty urzędowe korzystały one z domniemania zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Poza tym znajdowały potwierdzenie w innych dowodach zgromadzonych w sprawie : zeznaniach W. S., J. Ś., A. R. złożonych w postępowaniu karnym, w zeznaniach K. L. , J. P. (3) złożonych w sprawie niniejszej, w dowodach z dokumentów w postaci aktów notarialnych nabycie przez spółkę L. nieruchomości , na których ustanowione zostały hipoteki zabezpieczające kredyty udzielone A. C. (4), W. S. i J. Ś., z których wynikało, że były to nieruchomości o wartości nieporównywalnie niższej niż kwoty udzielonych kredytów ((...)) , w dowodach z dokumentów zawierających dyspozycję rzekomych kredytobiorców pochodzącą z dnia podpisania umowy, przekazania uzyskanych ze (...) środków na rzecz osób fizycznych, działających jako pełnomocnicy spółki L. ( k 2987, 2999, 3041). Ponadto należało mieć na uwadze wymienione już na wstępie okoliczności takie jak fakt wypłacenia kredytu jeszcze przed ustanowieniem jego prawnych zabezpieczeń czy brak wypowiedzenia umowy kredytu pomimo wielomiesięcznego zalegania z jego spłatą. Wypowiedzenia takiego dokonał dopiero w dniu 10 II 2016 r. syndyk masy upadłości (...) ( k 124,134,153). Szczególnie znamienne były zeznania wiceprezesa (...), z których wynikało, że w 2011 r. Prezes (...) poinformował ją oraz drugiego wiceprezesa Kasy M. G. (2), że nie będzie się podpisywał pod protokołami rozpoznawania wniosków kredytowych , ponieważ w razie problemów z prokuraturą będzie mógł ich bronić ( k 2110).

Reasumując Sąd Apelacyjny nie ma wątpliwości, że umowy kredytu, których stroną byli A. C. (3), W. S. i J. Ś. są typowym przykładem niezgodnych z prawem praktyk stosowanych w (...), opisanych w postanowieniach prokuratury, że przy ich zawieraniu zarówno po stronie kredytobiorcy jak i kredytodawcy istniała świadomość co do braku zdolności kredytowej tego pierwszego, woli zaciągnięcia przez niego zobowiązania kredytowego i jego spłaty, braku otrzymania przez kredytobiorcę kwoty kredytu , posługiwania się przez niego nieprawdziwymi dokumentami oraz dodatkowo po stronie członków zarządu (...) świadomość fikcyjności udzielonego zabezpieczenia rzeczowego kredytu. Innymi słowy celem zawarcia umowy nie było udzielenie kredytu w/w osobom podstawionym o czym każda ze stron wiedziała i starała się ze stworzonej przez siebie fikcji odnieść korzyści majątkowe kosztem (...). Zachowanie przestępcze miało zatem miejsce po obu stronach umowy kredytu i bez znaczenia jest, iż nie zostało ono jak do tej pory stwierdzone prawomocnym wyrokiem karnym skazującym. Sąd cywilny w ramach niniejszego postępowania zgodnie z zasadą bezpośredniości mógł poczynić w tym zakresie własne ustalenia.

Jak słusznie podnosił apelujący , popełnienie przestępstwa w związku z dokonaniem czynności prawnej, stypizowanego w art. 286 § 1 k.k. przez „kredytobiorców” , nie przesądza jeszcze o nieważności czynności prawnej. Nie można bowiem uznać, aby nieważność czynności prawnej stanowiła prostą konsekwencję popełnienia przestępstwa pozostającego z nią w związku, a penalizacja określonych zachowań automatycznie skutkowała nieważnością umowy Wobec poczynionych powyżej ustaleń nie można jednak zgodzić się ze stroną powodową, że sprzeczność z prawem w realiach rozpoznawanej sprawy dotyczyła jedynie zachowania kredytobiorców oraz okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, w tym przedłożenia przez kredytobiorców fałszywych dokumentów wykazujących ich zdolność kredytową czy wartość nieruchomości, na których zamierzali zabezpieczyć hipoteką roszczenie o zwrot kredytu. Po obu stronach umowy była zgoda co do jej sprzecznego z prawem celu polegającego na doprowadzeniu (...) do niekorzystnego rozporządzenia jej mieniem, a nie udzielenia kredytu pod zakup nieruchomości. Wbrew także stanowisku powoda, nie ma podstaw do ograniczenia sankcji nieważności czynności prawnej tylko do sprzeczności z ustawą jej treści. W świetle stanowiska przyjmowanego w doktrynie i akceptowanego przez sąd orzekający w sprawie niniejszej, za czynności sprzeczne z ustawą uznaje się czynności o celu sprzecznym z ustawą (por. M. Safjan, Kodeks cywilny. Komentarz t. 1, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 1999, s. 191 oraz P. Machnichowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz pod red. E. Gniewka, P. Machnikowskiego, wyd. 9, art. 58, Nb 7). Objęty świadomością stron zamiar wywołania skutku przestępczego definiuje sprzeczny z ustawą cel umów kredytu zawartych przez (...) z A. C. (4), J. Ś. i W. S... Nieważność z mocy art. 58 § 1 k.c. czynności prawnej podjętej w celu przestępczym potwierdził Sąd Najwyższy w wydanych przez siebie wyrokach z 28 X 2005 r. II CK 174/05, z 30 III 2012 r. III CSK 204/11 , z 19 I 2011 r. V CSK 189/10. Nie można bowiem udzielić ochrony cywilnoprawnej czynności która podjęta została w celu popełnienia przestępstwa. Prowadziłoby to nie tylko do niespójności systemu prawnego, lecz byłoby sprzeczne z jego podstawowymi założeniami aksjologicznymi.

3.Niezależnie od nieważności spornych umów kredytu z uwagi na ich cel sprzeczny z prawem, uznać należy, iż umowy te są nieważne również z uwagi na wadę oświadczenia woli w postaci pozorności. W przypadku każdej z tych umów miały miejsce działania realizujące ukryte porozumienia stron, z których wynikało, iż ich oświadczenia nie miały wywołać skutków, jakie prawo łączy z oświadczeniami stron umowy kredytu. Zaistniała z góry powzięta i świadoma sprzeczność między oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie woli stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana ( wyrok SN z 18 III 2004 r., III CK 456/02). Strony spornych umów miały świadomość, iż nie chodzi o udzielenie kredytu ani A. C. (4) ani J. Ś. ani W. S.. Wymienione osoby otrzymaniem kredytu w ogóle nie był zainteresowane, oczekiwały jedynie wynagrodzenia za złożenie podpisów na dokumentacji kredytowej. Celem wszystkich osób biorących udział w tych czynnościach, w tym uprawnionych do reprezentacji (...), było jedynie stworzenie pozoru zawarcia umowy kredytu poprzez zgromadzenie odpowiedniej dokumentacji, mającej uzasadnić wyprowadzenie środków pieniężnych z (...).

Pozorność może zachodzić zarówno wtedy, gdy pod pozorowaną czynnością nie kryje się inna czynność, jak i wtedy, gdy pod pozornym oświadczeniem ukrywa się inna czynność prawna ( wyrok SN z 8 IX 2011 r., III CSK 349/10). W celu ustalania tej pozorności należy uwzględnić okoliczności towarzyszące czynności prawnej oraz ich kontekst. W przypadku umowy, gdy strony świadomie chcą zataić swoją rzeczywistą wolę, dla ustalenia, że czynność ta była pozorna może być celowe odwołanie się do czynności stron dokonanych później. Mogą one bowiem świadczyć o pozorności wcześniej zawartej umowy lub też w inny sposób tłumaczyć wyrażoną wcześniej wolę stron ( wyrok SN z 21 IV 2010 r., V CSK 369/09 , z 11 V 2016 r., I CSK 326/15). W okolicznościach sprawy niniejszej, typowych zresztą dla wszystkich umów zawartych w ramach wyżej opisanego procederu przestępczego , należało mieć na uwadze, że w przypadku wszystkich trzech umów, przelew środków z (...) nastąpił przed ustanowieniem hipoteki i był dokonany tylko po to, aby kredytobiorca dokonał dalszego przelewu na konto wskazanej mu osoby – pełnomocnika spółkiL. Także brak wypowiedzenia umowy kredytu, pomimo wielomiesięcznego zalegania kredytobiorcy ze spłatą, wskazuje na to, że po stronie (...) nie było zamiaru wykonywania umowy zgodnie z jej treścią. Strony spornych umów nie chciały i nie przewidywały wywołania skutków prawnych umowy kredytu, jednak dążyły do wywołania pozoru rzeczywistego dokonania czynności prawnej w takiej postaci, na jaką wskazują uzewnętrznione oświadczenia woli. Umowy te były więc nieważne nie tylko w świetle art. 58 k.c., ale także art. 83 § 1 k.c..

W swojej apelacji strona powodowa powoływała się na okoliczność wykonywania spornych umów, wskazywała na dokonanie wypłaty środków z umowy kredytu , na rozporządzenie kwotą kredytu przez kredytobiorców - co przeczyłoby ich pozorności.

Stanowisko apelującego uznać należy jednak za błędne. Z materiału dowodowego sprawy wynikało bowiem, że wypłata środków ze (...) na rzecz kredytobiorców jak i rzekome rozdysponowanie przez nich tymi środkami następowały jeszcze przed podpisaniem umów przez przedstawicieli banku, a zatem przed ich zawarciem, a tym samym czynności powyższe nie mogły stanowić wykonania umowy.

Jak zeznała pracownica (...) M. G. (5) - pieniądze z umowy kredytu były przekazywane zanim umowę podpisał zarząd (...) ( k 4432). Podobnie M. G. (2) przyznał, że jego podpisy na umowach w bardzo znaczącej części były składane po uruchomieniu środków ( k 4657). Tak samo wynikało z zeznań innego pracownika (...) A. D. (3) - pieniądze były wypłacane po złożeniu podpisu przez kredytobiorcę nawet jeśli nie było tam podpisów pełnomocników (...)-u ( k 4661).

Przede wszystkim jednak należy mieć na uwadze, że nigdy zamiarem kredytodawcy nie było udostępnienie środków kredytu kredytobiorcy czyli osobie podstawionej i de facto nie były one jej udostępniane. Tzw. „słup” podpisywał od razu szereg dokumentów , nie zapoznając się nawet z ich treścią, wśród których była także dyspozycja przelewu środków kredytu na inną osobę biorące udział w przestępczym procederze . O przeznaczeniu wyprowadzonych z (...)środków decydowały władze (...) lub jak twierdziła J. P. (3), współdziałający z M. G. (1) P. P.. Nie było również objęte zamiarem rzekomego kredytobiorcy uzyskanie kwoty kredytu, dysponowanie nią ani dokonywanie jakiejkolwiek spłaty kredytu.

Reasumując jeszcze raz stwierdzić należy, iż umowy kredytowe podpisane przez A. C. (1), W. S. i J. Ś. i wszelkie inne związane z nimi czynności stanowiły jedynie „przykrywką” mającą stworzyć pozory legalności dla wyprowadzenia środków finansowych z (...) , mającą wywołać wrażenie u zewnętrznego obserwatora, że istnieje prawna przyczyna uszczuplenia majątku(...) W rzeczywistości nigdy zamiarem żadnej ze stron tych umów nie było wywołanie przewidzianych nimi i prawem skutków, ich zrealizowanie. Umowy te dotknięte są zatem wadą oświadczenia woli w postaci pozorności a tym samym z mocy prawa bezwzględnie nieważne.

4. . Sąd Okręgowy prawidłowo również przyjął, że w przypadku umów kredytu z udziałem J. Ś., i W. S., nie została dochowana zastrzeżona pod rygorem nieważności forma pisemna tych czynności prawnych.

Podniesiony w tym zakresie przez powoda zarzut apelacyjny dotyczący poczynienia przez sąd I instancji błędnych ustaleń faktycznych jakoby osoby uprawnione do reprezentowania kredytodawcy „ nie złożyły jakiegokolwiek oświadczenia woli objętego umowami kredytu podpisanymi przez W. S. i J. Ś. nie zasługiwał na uwzględnienie. Po pierwsze został on nieprawidłowo powiązany z naruszeniem art. 233§ 1 k.p.c., gdyż należy mieć na uwadze, że przepis powyższy reguluje jedynie kwestię oceny wiarygodności i mocy dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów, a nie poczynionych ustaleń faktycznych, czy wyprowadzonych z materiału dowodowego wniosków. Zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, czy też pominięcie przez sąd przy wyrokowaniu określonej okoliczności faktycznej, nawet jeżeli strona uważa ją za okoliczność istotną dla rozstrzygnięcia sprawy - nie stanowi o naruszeniu powyższego przepisu. Aby zarzucić naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. skarżący powinien wskazać, jaki konkretnie dowód mający istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy sąd uznał za wiarygodny i mający moc dowodową albo za niewiarygodny i niemający mocy dowodowej i w czym przy tej ocenie przejawia się naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 I 2002 r., I CKN 132/01). Takiej argumentacji apelacja powoda nie zawiera, de facto kwestionowany w niej jest ustalony przez sąd I instancji stan faktyczny sprawy, któremu apelujący przeciwstawia własne ustalenia.

Odnosząc się jednak merytorycznie do wskazywanego uchybienia Sądu Okręgowego, które miałoby polegać na błędnym ustaleniu, że przedstawiciele (...) nie złożyli jakiegokolwiek oświadczenia woli objętego umową kredytową podpisaną przez W. S. i J. Ś. podnieść należy, iż kwestią istotną dla rozstrzygnięcia sprawy nie było złożenie przez przedstawicieli kredytodawcy „ jakiegokolwiek oświadczenia woli” , tylko oświadczenia woli w formie pisemnej. Zgodnie bowiem ze wskazywanym przez sąd I instancji art. 29 ustawy z 5 XI 2009 o (...)( Dz.U. 2022.924) w brzmieniu obowiązującym także na datę zawarcia spornych umów, umowa kredytu, niezależnie od wartości kredytu, powinna zostać sporządzona w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Rozwiązanie to powtórzone zostało w § 17 ust 1 Regulaminu udzielania pożyczek i kredytów zabezpieczonych hipoteką (...) w W. ( k 71v).

Oświadczenie woli zawarcia w/w umów o kredyt powinno było zatem ze strony przedstawicieli (...) zostać złożone w formie pisemnej. Do akt sprawy zostały przedłożone fotokopia i kserokopia umów datowanych na 17 VI 2014 r. i 14 VII 2014 r. , pod którymi widnieje jedynie podpis „kredytobiorcy”. Wbrew twierdzeniom apelacji powód nie wykazał, że był drugi egzemplarz każdej z tych umów, na którym podpisy złożyły osoby uprawnione do reprezentowania kredytodawcy. W szczególności brak przedstawienia tak podpisanych umów nie mógł wynikać z faktu, iż tenże drugi egzemplarz umowy otrzymał kredytobiorca. W istocie zarówno W. S. jak i J. Ś. na końcu podpisanej przez siebie umowy podpisali się również pod oświadczeniem „ Egzemplarz umowy otrzymałem” ( k 54, 70) ale były to oświadczenia nieprawdziwe, co wynika z pozostałego materiału dowodowego sprawy tj. z zeznań świadków M. G. (5) , J. R. (1), M. G. (2), A. D. (3) złożonych w niniejszej sprawie jak i postępowaniu karnym przygotowawczym, a także z zeznań przesłuchanych w charakterze podejrzanych J. Ś. i W. S.. Kredytobiorcy wraz z podpisaniem umowy nie otrzymywali egzemplarza umowy podpisanego przez drugą stronę ponieważ jak wynika z zeznań przywołanych osób praktyka była taka, że podpisy w imieniu (...) na umowach kredytu były składane dopiero po podpisaniu tych umów przez kredytobiorcę i miało to miejsce nawet kilka dni później a nawet dłużej ( zeznania M. G. k 4636 v). Z zeznań pracowników banku – M. G. (5) i J. R. (1) wynikało, że po podpisaniu umowy przez kredytobiorcę umowa wysyłana była do centrali i tam podpisywana przez pełnomocników, klient nie otrzymywał umowy w dniu jej podpisania. Klienci w dniu podpisania umowy mogli otrzymać xero umowy ( k 4432, 4433). Powyższe znajdowało potwierdzenie w zeznaniach działającej jako pełnomocnik spółki L.Anny Rokita, która od uczestniczącego w wyłudzaniu środków ze (...) wiedziała , że tzw. „ słupy” nie otrzymywały ze (...) żadnych umów , te dokumenty zostawały w (...)-u ( k 2016). Brak otrzymania egzemplarza umowy wynikał także z zeznań przesłuchanych w toku postępowania prokuratorskiego J. Ś. i W. S.. W zeznaniach pierwszego z nich nie ma bowiem żadnej informacji aby uzyskał on z (...) jakiekolwiek dokumenty czy to w dniu podpisania umowy, czy później. Twierdził, że podpisywał wszystko co mu podsuwano nie czytając ( k 4776). Z kolei W. S. zaprzeczał aby miał cokolwiek wspólnego ze (...), aby podpisywał jakiekolwiek dokumenty ( k 4780).

O podpisaniu w/w umów przez przedstawicieli (...) nie świadczyły także zaświadczenia wystawione na potrzebę ustanowienia hipoteki na nieruchomości, stanowiącej zabezpieczenie udzielonego kredytu. Jak wynikało z zeznań A. D. (3) i M. G. (2) złożonych w sprawie karnej , zaświadczenia na potrzeby dokonania wpisu do księgi wieczystej były wystawiane przed udzieleniem kredytu ( k 4640v, 4637), czyli przed zawarciem umowy, co znajduje potwierdzenie chociażby w zaświadczenie o udzieleniu kredytu J. Ś., które zostało wystawione 17 VI 2014 r. i stwierdzało, że w tym dniu została umowa zawarta, pomimo, że kredytobiorca podpisał się pod umową dzień później ( k 86 i 54), jak i w zaświadczenie dotyczącym umowy z A. C. (3), stwierdzającym zawarcie umowy w dniu poprzedzającym złożenie przez niego podpisu pod umową ( k 85 i 38).

Również z faktu wypłaty kwoty kredytu nie można było wyciągać wniosków , iż doszło do złożenia pisemnych oświadczeń o zawarciu tychże dwóch spornych umów przez przedstawicieli (...). Twierdzenia apelującego , że gdyby nie doszło do zawarcia umów , wynikające z nich środki nie zostałyby wypłacone , było sprzeczne z materiałem dowodowym sprawy. Jak już ustalone zostało bowiem powyżej pieniądze z umowy kredytu były przekazywane rzekomemu kredytobiorcy zanim umowę podpisał zarząd (...).

Reasumując w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego brak było podstaw do przyjęcia, iż w dniu złożenia podpisów pod umowami przez kredytobiorców W. S. i J. Ś. doszło do wymiany egzemplarzy umów kredytu, że w/w otrzymali egzemplarz umowy podpisany przez przedstawicieli (...). Brak było również dowodu na to, że w późniejszym terminie tego rodzaju egzemplarz umowy został im przedstawiony chociażby drogą pocztową. Z materiału dowodowego sprawy wynikało, że osoby powyższe były tzw. słupami, których udział w procederze wyłudzenia środków pieniężnych z (...)kończył się w dniu podpisania umowy, po powrocie do rodzinnego miasta i otrzymaniu wynagrodzenia za posłużenie się nimi, ich danymi.

W konsekwencji należy przyjąć, iż nie doszło do zawarcia w formie pisemnej wymaganej prawem pod rygorem nieważności umów kredytu pomiędzy W. S. i (...) oraz pomiędzy J. Ś. a (...). W szczególności nie został zachowany tryb zawarcia umowy określony w art. 78 k.c.. Brak zachowania formy pisemnej przy zawieraniu tych umów musiał skutkować ich nieważnością. Jakakolwiek inna forma złożenia oświadczenia woli zawarcia umowy przez kredytodawcę ( jego przedstawicieli) , w tym w sposób dorozumiany , nie mogła wykreować ważnego stosunku prawnego.

5.Stwierdzenie bezwzględnej nieważności umów kredytu czy to z uwagi na sprzeczność jej przestępczego celu z przepisami prawa, pozorność czy brak zachowania formy ad solemnitatem implikowało nieważność ustanowienia hipotek, które wykonanie tych umów zabezpieczały, z uwagi na akcesoryjny charakter tego ograniczonego prawa rzeczowego względem zabezpieczanej wierzytelności. Za sądem I instancji powtórzyć należy, że zasada akcesoryjności hipoteki nie została wprawdzie wprost wyrażona w przepisach prawa, tym niemniej za jej przejaw uznaje się art.. 65 ust 1 ustawy z 6 VII 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece . Z przepisu tego wynika, że hipoteka może być ustanowiona wyłącznie w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności. Stąd został wyprowadzony wniosek, iż hipoteka powstaje w zasadzie tylko wtedy, gdy istnieje wierzytelność, która ma być zabezpieczona (por. I. Heropolitańska, [w:] I. Heropolitańska, A. Tułodziecka, K. Hryćków-Mycka, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz, wyd. 4, art. 65, Nb 13 i cytowana tam literatura, wyrok SN z 6 VII 2012 r. V CSK 394/12). Jak trafnie wyjaśnił to Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 17 I 2020 r. wydanym w sprawie I ACa 449/19 „akcesoryjność hipoteki oznacza, że wyraża ona związek jaki występuje między zabezpieczeniem i wierzytelnością. Zależność ta ma charakter jednokierunkowy. To wierzytelność jako prawo główne rozstrzyga o losie prawa zależnego - hipoteki. Wpływa ona na powstanie, zakres, treść, na wykonywanie i realizację hipoteki.”.

W sytuacji, w której stosunek prawny będący źródłem zabezpieczonej wierzytelności okaże się bezwzględnie nieważny, nieważne będzie powstanie hipoteki (tak też S. Kostecki [w:] Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz pod red. K. Osajdy, wyd. 4, art. 65, teza 8).

W niniejszej sprawie oznacza to, iż wobec nieważności umów kredytu, nie powstały hipoteki na nieruchomościach stanowiących aktualnie własność pozwanego Skarbu Państwa, które wierzytelności (...), wynikające z tych umów miałyby zabezpieczać. W konsekwencji zatem pozwany, jako aktualny właściciel tych nieruchomości, nie jest dłużnikiem rzeczowym powoda, a tym samym skierowane przeciwko niemu powództwo wynikające z obowiązku realizacji hipotek nie zasługiwało na uwzględnienie.

Za zbędne w tej sytuacji uznać należało dalsze rozważania sądu I instancji dotyczące nieważności oświadczeń o ustanowienie hipotek z uwagi na brak prawidłowej causa czynności prawnej, podobnie jak zarzuty apelacyjne dotyczące tej kwestii. Na marginesie zatem tylko Sąd Apelacyjny zaznacza, iż wbrew stanowisku Sądu Okręgowego wprowadzenie w odniesieniu do czynności prawnej ustanowienia hipoteki jako odrębnej przesłanki ważności przyczyny przysporzenia, było bezzasadne ( wyrok SN z 3 X 2007 r. IV CSK 193/07, z 27 III 2013 r. V CSK 191/12).

6.Bezskutecznie zdaniem Sądu Apelacyjne apelujący podnosi, że uznanie zarzutu pozwanego nieważności umowy skutkuje naruszeniem zasad współżycia społecznego albowiem doprowadzi do podwójnego pokrzywdzenia wierzyciela , w szczególności, że nabycie nieruchomości objętej oświadczeniem o ustanowieniu hipoteki przez Skarb Państwa nastąpiło nieodpłatnie.

Stwierdzenie nieważności umowy czy to na skutek sprzeczności jej celu z przepisami ustawy czy na skutek pozorności tej czynności prawnej lub niedochowania formy ad solemnitatem , nie następuje na zarzut strony, nie zależy od uznania sądu. Jest to nieważność o charakterze bezwzględnym, którą sąd obowiązany jest uwzględnić z urzędu na każdym etapie postępowania sądowego. Nie można z uwagi nawet na ewentualne pokrzywdzenie jednej ze stron tej umowy przyjąć, iż jest ona ważna, chociaż nigdy nie doprowadziła do powstania określonych w niej skutków prawnych. Niezależnie od powyższego podnieść należy, że powód ma możliwość rekompensaty doznanego przez (...)pokrzywdzenia poprzez dochodzenie roszczeń odszkodowawczych wynikających z deliktu od członków zorganizowanej grupy przestępczej, którzy doprowadzili do uszczuplenia masy upadłości o określoną pozwem kwotę, jak i od osób którymi grupa ta się posłużyła czyli tzw. „słupów” .

7.Wobec przegrania przez stronę powodową postępowania apelacyjnego , na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. zobowiązana jest ona zwrócić na rzecz S.koszty zastępstwa procesowego.

SSA Aleksandra Kempczyńska SSA Ewa Klimowicz-Przygódzka SSA Joanna Mrozek

V ACa 1763/22

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ