Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Sławomir Jamróg (spr.)

Sędziowie: SSA Marek Boniecki

SSA Grzegorz Krężołek

Protokolant: Katarzyna Mitan

po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa I. K. i P. K.

przeciwko (...) Bank (...) S.A z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 20 kwietnia 2021 r., sygn. akt I C 28/20

oraz apelacji strony pozwanej

od wyroku uzupełniającego Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 16 września 2021 r., sygn akt I C 28/20

1.zmienia zaskarżony wyrok z dnia 20 kwietnia 2021r. w punkcie I w ten sposób, że temu punktowi nadaje treść: „zasądza od (...) Bank S.A. we W. na rzecz I. K. i P. K. łącznie kwotę 161.288,37 zł ( sto sześćdziesiąt jeden tysięcy dwieście osiemdziesiąt osiem 37/100 złotych) za jednoczesnym zaoferowaniem przez powodów zwrotu na rzecz strony pozwanej kwoty 202.084,42 zł (dwieście dwa tysiące osiemdziesiąt cztery 42/100 złotych), albo zabezpieczenia roszczenia o zwrot tej kwoty, oddalając powództwo o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie;”;

2. oddala apelację od wyroku z dnia 20 kwietnia 2021r w pozostałej części, a apelację od wyroku uzupełniającego w całości.

3. zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów do niepodzielnej ręki kwotę 8.100 zł ( osiem tysięcy sto złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 1484/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2021r. sygn.. akt I C 28/20 Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził od (...) Bank S.A. we W. na rzecz I. K. i P. K. solidarnie kwotę 161.288,37 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 8 lutego 2020r. do dnia zapłaty (pkt I) oraz zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 6417 zł tytułem kosztów procesu (pkt II).

Podstawą takiego orzeczenia było ustalenie, że dnia 20 lipca 2005 roku strony zawały umowę kredytu hipotecznego nr (...). Kredytodawcą był poprzednik prawny strony pozwanej. Kredyt zaciągnięto na remont domu jednorodzinnego w P. nr (...)oraz spłatę kredytu Powodowie zawarli umowę jako konsumenci, na cele związaną z zaspokojeniem swoich potrzeb mieszkaniowych. Powodom przedstawiono ofertę kredytu waloryzowanego we franku szwajcarskim jako najkorzystniejszą, zważywszy na stabilność tej waluty. Powodowie zapoznali się z tekstem umowy i regulaminu oraz wszelkimi zamieszczonymi tam pouczeniami, jednakże nie miał wiedzy o zasadach udzielania kredytów ani funkcjonowaniu rynku bankowego. Nie przedstawiano im w szczególności, żadnej symulacji o możliwych wahaniach kursów, ani nie wyjaśniono sposoby ustalania kursu franka szwajcarskiego na potrzeby spłaty rat. Powód miał jednakże zaufanie do doradcy kredytowego jako specjalisty w tej dziedzinie. Przy podpisywaniu umowy nie było możliwości jej negocjacji, powodom wręczono bowiem egzemplarz umowy do podpisania. zaciągniętego przez powodów w innym banku na potrzeby remontowe.

Jako kwotę kredytu wskazano 202 084,42 złotych, przy czym walutą waloryzacji miał być frank szwajcarski (CHF). Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązująca w banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. dowód: przesłuchanie powodów (protokół rozprawy z 08 kwietnia 2021 roku, k. 268-269). Kredyt wykorzystywany był w złotych, przy jednoczesnym jego przeliczeniu wg kursu kupna dla CHF ustalanego przez bank i obowiązującego w banku w dniu wypłaty środków. Ustalono okres kredytowania przez 360 miesięcy, począwszy od dnia podpisania umowy, tj. od 20 lipca 2005 r., zaś spłata miała następować przez równe raty kapitałowo-odsetkowe. Oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień zawarcia umowy wynosiło 2,96% w stosunku rocznym. Strony ustaliły prowizję przygotowawczą w wysokości 3031,27 zł.

Kredytobiorcy zobowiązali się do spłat kapitału wraz z odsetkami, po okresie wykorzystania kredytu, miesięcznie w 355 równych ratach kapitałowo-odsetkowych. Spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat według kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Narodowym Banku Polskim na dzień datą wpływu środków do banku. Ustalono, że wysokość rat zostanie ustalona po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na CHF zgodnie z postanowieniami przedmiotowej umowy i zostanie określona w „Harmonogramie spłat”. W okresie wykorzystania kredytu kredytobiorca miał spłacać należne odsetki, jednak bank udzielił kredytobiorcom karencji na okres 5 miesięcy od dnia zawarcia umowy w zakresie spłaty kapitału.

Kredytobiorcy oświadczyli, że przed zawarciem umowy doręczono im „Regulamin udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych oraz informacyjny egzemplarz umowy, oraz że zapoznali się z tymi dokumentami i zgadzają się na przestrzeganie ich postanowień.

Dnia 20 kwietnia 2011 r. strony zawały aneks do przedmiotowej umowy. Ustalono, że oprocentowanie kredytu jest zmienne, ale nie wyższe niż czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP obowiązującej w dniu, za który jest naliczane oprocentowanie. Oprocentowanie równa się sumie stopy bazowej oraz stałej marży banku wynoszącej 2,80% w stosunku rocznym. Zmiana oprocentowania następuje co 6 miesięcy licząc od 10 maja 2011 r., przy czym bank powiadamia kredytobiorców o zmianie oprocentowania przesyłając aktualny „Harmonogram spłat”, a taka zmiana oprocentowania nie stanowi zmiany umowy i nie stanowi aneksu.

Zgodnie z aneksem, rady kredytu wraz z odsetkami są płatne w PLN w kwocie stanowiącej równowartość należności banku w CHF według kursu sprzedaży CHF obowiązującego w banku w dniu wpływu środków na rachunek wskazany przez bank. Ponadto strony postanowiły uchylić dotychczasowy „Harmonogram spłat” i wprowadzić nowy harmonogram na zasadach określonych w aneksie i zawierający informacje o: okresie kredytowania, wysokości oprocentowania, terminach płatności i wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w CHF. Aktualne kursy kupna i sprzedaży walut obowiązujące w banku są ustalane przez bank i publikowane w Tabeli kursów kupna i sprzedaży walut dostępnej na stronie internetowej banku, siedzibie banku oraz miejscach wykonywania czynności bankowych przez bank.

Zaciągnięty kredyt został przez stronę pozwaną uruchomiony w trzech transzach. W pierwszej transzy z 25 lipca 2005 roku wypłacono łącznie 142 084,42 PLN, co przeliczono jako 55 285,77 CHF, przy uwzględnieniu kursu kupna wynoszącego wówczas 2,57 CHF/PLN. W drugiej transzy z 12 października 2005 r. wypłacono 40 000 PLN, co przeliczono jako 16 440,61 CHF, przy uwzględnieniu kursu kupna wynoszącego wówczas 2,43 CHF/PLN. W trzeciej transzy z 23 grudnia 2005 r. wypłacono 20 000 PLN, co przeliczono jako 8 316,01 CHF, przy uwzględnieniu kursu kupna wynoszącego wówczas 2,405 CHF/PLN.

W okresie od dnia 1 stycznia 2009 r. do dnia 28 listopada 2019 r. powodowie dokonali łącznie wpłaty 161 288,37 PLN na rzecz strony pozwanej.

Powodowie pismem z 29 stycznia 2020 roku wezwali stronę pozwaną do zwrotu świadczenia nienależnego, wskazując, że wszelkie ewentualne wpłaty, z uwagi na stan niepewności, będą dokonywane z zastrzeżeniem zwrotu jako świadczenia nienależnego.

Przy tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 385 ¹ i 385 ² k.c. oraz art. 3, 4 i 6 Dyrektywy Rady 93/13/ EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L Nr 95, str. 29), a ponadto do art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umowy o kredyt – t.j. Dz.U. z 2002 r., nr 72, poz. 665 ze zm.) i wskazał, że sama treść wzorca umowy, który był potencjalnie udostępniany klientom, nie może być uznana za jednoznaczną. Świadczenie główne wynikającym z niniejszej umowie nie jest jasno wyrażone albowiem jest nie tylko określone przez wskazanie kwoty kredytu w złotych ale także poprzez wskazania sposobu waloryzacji wysokości świadczeń każdej ze stron umowy. Sąd Okręgowy zwrócił ponadto uwagę, że warunek dotyczący indeksacji waluty, w której kredyt został zaciągnięty, musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do okoliczności konkretnej sprawy tak, aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. W tym zaś wypadku nikt z pracowników banku nie wyjaśnił dokładnie mechanizmów rządzących sposobami przeliczania wskazanych wyżej kwot. Kontrakt napisano językiem specjalistycznym i na ogół niezrozumiałym, a postanowienia, które kreują mechanizm indeksacyjny, nie stanowią całości, ale rozrzucone zostały w całej umowie. Nie można doszukać się informacji o tym, że istnieje ryzyko, iż wyrażenie salda w walucie obcej prowadzić może do znacznych wahań wysokości samego zadłużenia wyrażonego w złotówkach. Powodowie nie mieli realnych szans na podjęcie rozważnej i przemyślanej decyzji. Takie ukształtowanie stosunku przez bank sprzeciwiało się dobrym obyczajom albowiem wprowadzało do umowy klauzule, godzące w równowagę kontraktową stron takiego stosunku. Doszło też do rażącego naruszenia interesów konsumenta poprzez stworzenie nieusprawiedliwionej dysproporcji – na niekorzyść konsumenta – praw i obowiązków stron, wynikających z umowy. Klauzule umieszczone w § 2 ust. 1 i 2, § 3 ust. 2 umowy oraz § 2 aneksu do umowy, odwołujące się do kursów walut publikowanych w tabeli kursowej banku miały charakter klauzul niedozwolonych. Klauzule indeksacyjne, przewidujące przeliczenie zarówno transz wypłacanego kredytu jak i ostatecznej wysokości zobowiązania (czyli środków podlegających zwrotowi) według kursów określonych w Tabeli Kursów, kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Określenie wysokości zobowiązania pozwanych z tytułu spłaty rat kredytu w każdym wypadku następowało według przelicznika zmiennego w czasie, ustalonego jednostronnie przez bank. Bankowi została przyznana kompetencja do jednostronnego, niepodlegającego żadnej kontroli konsumenta, dowolnego ustalania wysokości wskazanego przelicznika. Kredytodawca mógł w dowolny sposób określać ostateczną wartość kursu doliczając swoją marżę, która miała na celu przede wszystkim zabezpieczenie własnych interesów. Kredytobiorca był zatem uzależniony od decyzji swojego kontrahenta, gdyż kwota rat kredytu decydująca o globalnej wysokości jego świadczenia była poza jego wpływem. Skutkiem powyższych rozważań musi być uznanie zawartych w niniejszej umowie klauzul indeksacyjnych za niewiążące, zgodnie z art. 385 (1) k.c.

Sąd Okręgowy podzielił argumentację zawartą w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 roku, w sprawie C-260/18 i w konsekwencji uznał, że brak jest w tym przypadku podstaw prawnych do zastąpienia abuzywnej klauzuli indeksacyjnej innym zapisem, zarówno o charakterze dyspozytywnym lub mającym zastosowanie, jeżeli strony wyrażą na to zgodę, jak i przepisem wynikającym z zasady słuszności lub ustalonych zwyczajów. Z konieczności zatem usunięcie kwestionowanych klauzul musi prowadzić do stwierdzenia, że sporna umowa staje się nieważna.

Podstawą roszczeń w przypadku stwierdzenia nieważności umowy jest art. 405 art. 410 k.c. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że powodowie spłacili dotychczas łącznie 161 288,37 PLN.

Powołaną kwotę zasądził Sąd na rzecz powodów z ustawowymi odsetkami za opóźnienie zgodnie z żądaniem powodów od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu mając na względzie, iż z chwilą doręczenia odpis pozwu doszło do skutecznego wezwania strony pozwanej do jej zapłaty (art. 455 w związku z art. 481 §1 i 2 k.c.)

Sąd Okręgowy stwierdził ponadto, że uzasadnione było żądanie powodów ustalenie nieważności spornej umowy. W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c. gdyż realizacja co prawda dalej idącego żądania zapłaty należności wynikłej z nieważności umowy nie prowadzi do zniweczenia wszystkich jej skutków i usunięcia stanu niepewności prawnej wynikłej ze stwierdzenia nieważności umowy. Wyrok uwzględniający jedynie zgłoszone przez powodów żądanie zapłaty nienależnie uiszczonych świadczeń na poczet umowy nie może m.in. stanowić podstawy do wykreślenia hipoteki obciążającej nieruchomość powodów.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu powołano art. 98 § 1 i 11 k.p.c.

Wyrokiem z dnia 16 września 2021r. Sąd Okręgowy w Krakowie uzupełnił wyrok z dnia 20 kwietnia 2021r w ten sposób, że dodał dodatkowy punkt o treści: ustala, że umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) z dnia 20 lipca 2005 zawarta między stronami jest nieważna. Uzasadniając wyrok uzupełniający Sąd pierwszej instancji wskazał, że powództwo w tym zakresie uwzględnił z przyczyn szczegółowo wywiedzionych już w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 kwietnia 2021 r., w którym zawarto szczegółowe powody powołanego rozstrzygnięcia, jak również tamże Sąd odniósł się do zarzutów podniesionych przez stronę pozwaną, wobec czego ponowne ich przytaczanie jest zbędne.

Apelacje od obu tych wyroków wniosła pozwana zaskarżając orzeczenia w całości, zarzucając wyrokowi z dnia z dnia 20 kwietnia 2021r. naruszenie :

1. przepisów prawa procesowego, a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, a w konsekwencji przyjęcie, iż:

- postanowienia Umowy przewidujące przeliczenie transz wypłacanego kredytu rażąco naruszają interesy powoda, w sytuacji, gdy z zeznań powoda wynika, że po uruchomieniu całości kredytu i otrzymaniu harmonogramu spłat powód nie zgłaszał żadnych reklamacji i uznawał warunki za dobre,

- postanowienia Umowy w zakresie indeksacji rażąco naruszają interesy powoda, choć w zebranym w sprawie materiale dowodowym brak jakiegokolwiek dowodu potwierdzającego taką okoliczność, w szczególności nie wskazują na to zeznania powodów, którzy nie wskazali jakiego rodzaju interesy zostały naruszone i w jaki sposób,

- określenie wysokości zobowiązania z tytułu spłaty rat następowało według przelicznika ustalonego jednostronnie przez Bank, w sytuacji, gdy zgodnie z 5 ust. 5 Umowy (obowiązującym do 10.05.20n r., tj. do daty wejścia w życie aneksu do Umowy) raty były przeliczane po kursie sprzedaży Narodowego Banku Polskiego,

2. przepisów prawa materialnego, a to:

- art. 385 ¹ §1 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że postanowienia . indeksacji kredytu walutą CHF, tj. § 2 ust. 1i 2, § 3 ust. 2 Umowy oraz § 2 aneksu do umowy są postanowieniami kształtującymi prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z obyczajami rażąco naruszając przy tym jego interesy,

- art. 65 ust. 1i 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 pr. bankowego w zw. z § 2 ust.1i 2, § 3 ust. 2 Umowy oraz § 2 aneksu do Umowy przez dokonanie błędnej wykładni postanowień Umowy w indeksacji i uznanie, że ryzyko kursowe związane z tymi postanowieniami określa przedmiot umowy kredytu indeksowanego,

- art. 385 § 2 k.c. poprzez jego pominięcie i przyjęcie, że Umowa pozbawiona post: abuzywnych jest nieważna, w sytuacji, gdy przepis przewiduje, że strony związane są umową w pozostałym zakresie,

- art. 58 § 1 k.c. poprzez jego zastosowanie, choć nie zachodzą ku temu przesłanki,

- art. 65 ust. 1 i 2 k.c. w zw. z § 5 ust. 5 Umowy poprzez brak dokonania prawidłowej wykładni umowy, a w konsekwencji pominięcie zgodnej woli stron w zakresie indeksacji kredytu CHF i stosowania do tej indeksacji kursu sprzedaży NBP,

- art. 405 k.c. w związku z art. 410 § 1i 2 k.c. poprzez przyjęcie, iż świadczenia powoda to świadczenia nienależne,

- art. 496 k.c. w zw. z art. 497. k.c. poprzez niezastosowanie wskazanych przepisów, p zgłoszenia przez pozwaną zarzutu zatrzymania dochodzonej przez powoda kwoty 161.288 zł.

Wyrokowi z dnia 16 września 2021r. dodatkowo zarzucono naruszenie art. 189 k.p.c.

Strona pozwana wniosła o zmianę obu wyroków przez oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powodowie wnieśli o oddalenie obu apelacji i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Rozpoznając obie apelacje Sąd Apelacyjny uznał za własne ustalenia Sądu Okręgowego i zważył co następuje:

Rozstrzygnięcia tej sprawy nie da się oderwać od aktualnej wykładni art. 385 ¹ i 385 ² k.c. oraz art. 3, 4 i 6 Dyrektywy Rady 93/13/ EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L Nr 95, str. 29) odnoszącej się do kredytów konsumenckich udzielanych w złotych indeksowanych /waloryzowanych/ do waluty obcej.

To, że powód uznawał warunki umowy za dobre i nie składał reklamacji tylko potwierdza, że nie zdawał on sobie sprawy ze skutków ryzyka kursowego związanego z indeksacją wynikającą z §2 umowy. ustalenia wskazują, że powodom nie przedstawiono żadnej symulacji o możliwym wahaniu kursu i w tym zakresie nie mieli ono możliwości negocjowania umowy. Trzeba zaś podkreślić, że nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie konsumentowi przy zawarciu umowy informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że stosunek wymiany między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie w miarę stabilny przez cały okres obowiązywania tej umowy. Symulacje liczbowe, mogą stanowić użyteczną informację, jeżeli są oparte na wystarczających i prawidłowych danych oraz jeśli zawierają obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. Tylko więc symulacje, które pozwalają zwrócić uwagę konsumenta na rzeczywiste ryzyko potencjalnie istotnych negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych spełnia wymogi dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Symulacje liczbowe powinny przyczyniać się bowiem do zrozumienia przez konsumenta rzeczywistego znaczenia długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut, a tym samym ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu denominowanego w walucie obcej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości U.E. z dnia 10 czerwca 2021r. VB i in vs. BNP Paribas Personal Finance SA, Procureur de la République,C-776/19). Strona pozwana nie wykazała, że przedstawiła powodom odpowiednie informacje przed zawarciem umowy , która mogły dawać powodom podstawy do uświadomienia sobie skutków znacznego osłabienia waluty polskiej względem CHF, tj takiego jak wystąpił w rzeczywistości w tym przypadku.

Nie ma też znaczenia jak faktycznie bank ustalał kurs przeliczenia waluty przy spłacie. Powyższa ocena jest bowiem dokonywana na chwilę zawarcia umowy, stąd czy do ewentualnej korzyści banku rzeczywiście doszło czy nie, nie ma decydującego znaczenia dla oceny abuzywności (por. uchwała Sądu najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17 OSNC 2019/1/2 oraz w wyrok TSUE z 20 września 2017 r., C-186/16, R. P. Andriciuc i in. przeciwko Banca Romaneasca SA).

Także aneks nie może być uznany za wyraz akceptacji powoda dla zawartych w umowie kredytowej niedozwolonych postanowień umownych (zob. wyroki TS UE z dnia 21 lutego 2013 r., C-472/11, Banif Plus Bank Zrt przeciwko C. Csipaiowi, V. Csipai, pkt 31 i 35, a także wyr. z 4 czerwca 2009 r. w sprawie C-243/08, Pannon GSM Zrt przeciwko Erzsébet Sustikné Győrfi, pkt 33, oraz wyrok z dnia 30 maja 2013 r. w sprawie C-488/11, Dirk Frederik Asbeek Brusse, Katarina de Man Garabito przeciwko Jahani BV, pkt 40, jak również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79). Wręcz przeciwnie aneks ten powielał nierównowagę stron albowiem ustalono tamże, że raty kredytu wraz z odsetkami są płatne w PLN w kwocie stanowiącej równowartość należności banku w CHF według kursu sprzedaży CHF obowiązującego w banku w dniu wpływu środków na rachunek wskazany przez bank. Ponadto strony postanowiły uchylić dotychczasowy „Harmonogram spłat”.

Niewątpliwie więc bank znów narzucił powodom niekorzystne warunki umowy, które dawały bankowi podstawy do jednostronnego określania przeliczenia waluty dla potrzeb spłat.

Należy podkreślić, że treść §2 ust. 1 określała waloryzację wartości kredytu według kursu kupna walut obowiązującego w banku w dniu uruchomienia kredytu . Odpowiednio w §3 ust. 2 określono wypłatę środków według kursu ustalanego przez Bank w dniu uruchomienia kredytu. Kurs więc dla określenia głównego przedmiotu umowy był określany tylko przez jedną ze stron (tj przedsiębiorcę) bez powołania przy umowie obiektywnych zasad weryfikacji co powoduje nierówność sytuacji stron a więc oznacza sprzeczność z dobrymi obyczajami. Dodatkowo przy wypłacie przeliczenie dotyczyło kursy kupna a przy spłacie kursu sprzedaży co również wskazuje na nierówne zasady. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017). W tym zaś przypadku postanowienia odwołujące się do kursu obowiązującego u strony pozwanej nie daje konsumentowi żadnej możliwości obiektywnej weryfikacji sposobu ustalania kursu walut co powoduje nieprzewidywalność jego sytuacji. Nie ma on żadnych praw w procesie określania przelicznika waluty, a prawa te ma wyłącznie kontrahent będący przedsiębiorcą. Powoduje to nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Prawo zaś banku do ustalania kursu waluty nie doznawało przy określeniu przedmiotu umowy żadnych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. W orzecznictwie uznawano już takie rozwiązanie za prowadzące do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019r. IV CSK 309/18 LEX nr 2732285). W orzecznictwie wskazywano też, iż tego typu uregulowanie umożliwia uzyskiwanie przez instytucję kredytową dodatkowego dochodu bez świadczenia w zamian za „spread” żadnej rzeczywistej usługi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r. , I CSK 803/16 oraz wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13, Kásler przeciwko Jelzálogbank, pkt 5–58). Okoliczność, że §5 ust. 5 odwoływał się przy spłacie rat do przeliczenia kwot wpłat kredytobiorców według kursy sprzedaży NBP łagodzi nieco stopień naruszenia interesu konsumentów, choć i tak odwołanie się do kursu sprzedaży prowadzi do dysproporcji sytuacji ekonomicznej stron, skoro wartość kredytu była przeliczana według kursu kupna. Aneks zaś do umowy zmieniał wskazane w §5 ust. 5 zasady ustalania kursu dla potrzeb spłaty. Przede wszystkim jednak treść §5 ust. 5 umowy nie niweczy skutków ryzyka kursowego, którego skutki nie były wyjaśnione powodom przed zawarciem umowy.

Zarzut więc naruszenia art. 233§1 k.p.c. nie jest więc zasadny.

Konsekwencją stwierdzenia abuzywności klauzuli umownej spełniającej wymagania art. 385 ¹ § 1 k.c. jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2018 r. II CSK 632/17 LEX nr 2567917).

Usunięcie z umowy postanowienia niedozwolonego nie oznacza oczywiście automatyzmu unieważnienia (stwierdzenia nieważności) całej umowy. Stwierdzenie nieuczciwego charakteru postanowienia umownego oznacza, że pozostała część umowa nadal będzie obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2015r., II CSK 768/14, OSNC 2015, Nr 11, poz. 132) .

Wbrew jednak zarzutom apelacji paragraf 5 umowy nie miał zastosowania do §2 i 3 umowy. Brak jest podstaw do przyjęcia, że wolą stron było przeliczenie kwoty 202084,42zł do kursy sprzedaży NBP w sytuacji gdy, po pierwsze w §5 odwoływano się do kursu z dnia poprzedzającego wpływ środków do Banku a więc taki mechanizm przeliczenia dotyczył jedynie spłat, a po drugie w § 2 ust. 2 i §3 ust. 2 umowy jednoznacznie odwoływano się do kursu samodzielnie ustalanego przez bank. W sytuacji zaś istotnego spadku wartości złotego względem CHF wartość zobowiązania kredytowego ulegać musiała gwałtownemu zwiększeniu którego beneficjentem był bank. Niekorzystne zaś skutki wynikające z tak ukształtowanej przez stronę pozwana umowy ponoszą kredytobiorcy. Oczywiste więc jest, że umowa narusza interes konsumentów.

W chwili zawarcia umowy nie istniał w porządku prawnym przepis art. 358§2 k.c. i nie mógł stanowić podstawy do wypełnienia luki wynikającej z braku ewentualnego mechanizmu indeksacji, tym bardziej, że przepis ten dotyczył sytuacji, w których przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. W tym zaś przypadku była ona wyrażona w walucie polskiej. Nie wiadomo więc jaki mechanizm indeksacji /waloryzacji/ do CHF należałoby zastosować do określenie wartości zobowiązania powodów. Tut. Sąd w wyroku z dnia 22 czerwca 2020 r. I ACa 1684/17 wprawdzie wskazywał , że podstawą do wypełnienia luki w umowie poprzez normę prawną co do sposobu przeliczania waluty mógł stanowić przepis art. 24 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. 1997.140.938 ze zm.). Pogląd ten jednak wyrażono w odniesieniu do kredytu walutowego, w sytuacji gdy przyjęto, że umowa pozwalała na spłatę kredytu w złotych a zgodnie z art. art. 32 z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim znaki pieniężne emitowane przez NBP posiadały w chwili zawarcia umowy "moc umarzania zobowiązań pieniężnych”. Luka więc dotyczyła jedzenie kwestii sposobu spełnienia świadczenia i wartości umorzenia a nie określenia wysokości zobowiązania poprzez waloryzację wysokości kredytu do CHF.

W aktualnym orzecznictwie przyjmuje się, że obowiązek zwrotu kwoty kredytu korygowanej klauzulami przeliczeniowymi do waluty obcej stanowi świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019r., I CSK 242/18, LEX nr 2690299, z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18 LEX nr 3207798, z dnia 27 lipca 2021 r. V CSKP 49/21 LEX nr 3207798 i z dnia 28 września 2021 r. I CSKP 74/21 LEX nr 3283262). Niejednoznaczność określenia takiego świadczenia nie wyklucza uznania braku związania takim postanowieniem. W sytuacji zaś wyeliminowania w oparciu o art. 385 ^{( 1)}§1k.c. skutku związania powoda wskazanymi postanowieniami abuzywnymi brak jest określenie mechanizmu określenia wysokości zobowiązania powodów. Trudno zaś przyjąć by wolą stron było zawarcie kredytu bez takiego mechanizmu. Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2022 r. I CSK 3200/22 niepubl.). Przepis art. 65§1 k.c. nie został więc naruszony.

Ponadto skutek ryzyka zmian kursów chronią w istocie jedynie interes banku. Przy stosunkowo słabej walucie krajowej bank nie jest narażony na odwrotne, analogiczne, istotne dla strony pozwanej, ruchy kursowe wynikające ze znacznego osłabienia CHF względem złotego. Na ryzyko kursowe zostali więc narażeni powodowie poprzez wprowadzenie do umowy postanowień, które nie były uzgadniane indywidualnie, a które poprzez mechanizm przeliczania na CHF rażąco naruszały ich interes. Taki zresztą wzrost obciążenia kredytobiorcy rzeczywiście nastąpił, co jest tylko potwierdzeniem, że do znacznej nierównowagi wynikających z umowy praw i obowiązków stron na niekorzyść konsumentów doszło. Nie jest to jednak decydujące dla uznania abuzywności ocenianej na chwilę zawarcia umowy. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem sytuacji ekonomicznej konsumenta oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017). Zgodnie z art. 3 ust. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, uznaje się za nieuczciwe te warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta (por. także wyrok Trybunału Sprawiedliwości U.E. z dnia 10 czerwca 2021 r. C-609/19 BNP Paribas Personal Finance SA przeciwko VE). Taka nierównowaga i niekorzystne ukształtowanie sytuacji ekonomicznej powodów nastąpiła.

Sąd Apelacyjny nie kwestionuje jednak, sama konstrukcja kredytu złotówkowego indeksowanego do waluty obcej nie narusza prawa skoro potwierdzeniem dopuszczalności takich umów była treść art. 69 ust. 2 pkt 2 Prawa bankowego (według t.j. Dz.U. 2002 Nr 72, poz. 665) a ponadto także przepis art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984) tj tzw. ustawy anty spreadowej, która narzucała zmiany we wcześniej zawartych umowach kredytowych indeksowanych do waluty obcej. Taka umowa więc nie mogła być uznana sama w sobie za sprzeczną z prawem na podstawie art. 58§1 k.c.(por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2021r. I CSKP 55/21 niepubl.). Brak jednak dopuszczalności podziału klauzuli indeksacyjnej /waloryzacyjnej/ oznacza brak możliwości jasnego określenia wartości zobowiązania powodów w czasie obowiązywania umowy. Nie da się więc ani w oparciu o umowę ani też o przepisy prawa obiektywnie określić szczegółowych zasad ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota kredytu. Nie ma więc możliwości określenia wartości zobowiązania powodów. Po odrzuceniu klauzul sposób ukształtowania stosunku kredytowego narusza więc art. 353 ¹ k.c.

Abuzywne klauzule są od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy, chyba że następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywróci ich skuteczność z mocą wsteczną. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.) są więc od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (por. Wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 r. V CSKP 49/21 LEX nr 3207798 i z dnia 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21niepubl.).Powodowie zostali pouczeni przez Sąd Apelacyjny, że przedmiotowe postanowienia umowne nie wiążą ich, jak i pouczeni, że przedmiotowe postanowienia umowne odnoszą się do istotnych elementów umowy. Nie potwierdzili on abuzywnych postanowień, stąd w konsekwencji umowa kredytu nie może wiązać, a konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. zob. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, Nr 9, poz. 56). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

Do czasu podjęcia przez konsumenta świadomej definitywnej decyzji jego kontrahent (przedsiębiorca) pozostaje w niepewności, bez możliwości samodzielnego decydowania o skuteczności postanowienia. Oznacza to , że dopiero kiedy powodowie pouczeni przez Sąd odmówili udzielenia następczo świadomej i wolnej zgody na postanowienia dotknięte bezskutecznością, stało się wymagalne ich roszczenie o zapłatę. W tym przypadku termin spełnienia świadczenia wynika z właściwości zobowiązania o zwrot , powstającego z chwilą trwałej bezskuteczności umowy (art. 455 k.c.). To zaś w tym przypadku nastąpiło dopiero w dniu 6 lutego 2023 r. Strona pozwana nie mogła więc potrącić z długiem dochodzonym w pozwie własnej wierzytelności przed powstaniem wymagalności długu przeciwnika. Zastrzeżenie terminu na korzyść dłużnika oznacza, że dłużnik może spełnić dług przed terminem a więc może zaspokoić go także poprzez potrącenie jednak nie może tego uczynić wierzytelnością jeszcze niewymagalną.

Inaczej natomiast należy ocenić zarzut zatrzymania, który nie traci aktualności. Może on też być podniesiony z ostrożności. Zakres umocowania udzielonego radcy prawnej A. F. dotyczył nawet złożenia oświadczenia o potrąceniu stąd a maiori ad minus tym bardziej była ona uprawniona do złożenia oświadczenia o zatrzymaniu. W przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika procesowego założenie celowego działania mocodawcy w kierunku wygrania procesu pozwala przyjąć, że zakresem umocowania strona objęła także złożenie w jej imieniu określonego oświadczenia woli, jeśli jest to niezbędne w ramach obrony jej praw w procesie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2017 r. V CSK 305/16 niepubl.). Zgodnie z art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c., jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Regulacja ta ma zastosowanie także do przypadków nieważności umów wzajemnych. Sąd Apelacyjny w tym składzie, przyjmuje, że umowa kredytu jest umową o jakiej mowa w 487 § 2 KC. Odpowiednikiem świadczenia banku w postaci oddania do dyspozycji kredytobiorcy kwoty środków pieniężnych, a następnie umożliwienia wykorzystania tej kwoty w sposób określony umową jest świadczenie kredytobiorcy w postaci zapłaty odsetek (oprocentowania) i prowizji (tak: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2017 r., II CSK 281/16 i z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 422/10, niepubl.).

Niezależnie od tego doktryna nie wyklucza zastosowania analogii do innych sytuacji w których istnieje konieczność zwrotu świadczenia będącego odpowiednikiem świadczenia drugiej strony (por. Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany Opublikowano: LEX/el. 2023. Sąd Apelacyjny zauważa, że nie ma generalnego zakazu zastrzeżenia warunku przy jednostronnych czynnościach prawnych, ale przeważa stanowisko, że jednostronne oświadczenie woli, wywierające z chwilą złożenia innej osobie wpływ na jej stosunki majątkowe, z reguły nie powinno być dokonywane z zastrzeżeniem warunku, jeżeli interesy tej osoby wymagają, aby zakres skuteczności takich oświadczeń był od razu oznaczony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2021 r. I CSKP 48/21 niepubl.). Nie jest jednak uzależnieniem oświadczenia od warunku w rozumieniu art. 89 k.c.) złożenie ewentualnego oświadczenia materialnoprawnego tylko na wypadek gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność, którą kwestionuje została uznana przez sąd za uzasadnioną (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2011 r. II CSK 70/11 niepubl.). Stronie powodowej przysługuje więc prawo zatrzymania. Skorzystanie z prawa zatrzymania sprawia, że dochodzone przez powoda roszczenie jest niewymagalne, a uwzględnienie powództwa powinno zostać powiązane z zamieszczeniem w wyroku zastrzeżenia o jednoczesnym zwrocie przez powoda świadczenia wzajemnego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r. IV CKN 651/00 OSNC 2002/12/155 i z dnia 31 maja 2022 r. II CSKP 34/22 niepubl.).

Skorzystanie z prawa zatrzymania ma charakter konstytutywny i ze względu na brak regulacji szczególnej nie wywołuje skutku ex tunc, a jedynie skutki na przyszłość. W tym jednak wypadku zarzut ten podniesiono wcześniej (k.265/2), a oświadczenie to doszło do powodów, skoro w ich obecności pełnomocnik odniósł się na rozprawie w dniu 8 kwietnia 2021r. do tego oświadczenia (00:02:18-00:03:26).

Sąd Apelacyjny ma oczywiście świadomość wątpliwości, które stanowiły podstawy przekazania w dniu 17 marca 2023r. powiększonemu składowi Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawnego w sprawie II CSKP 1486/22 jednak przyjmuje, że art. 496 k.c. nie ogranicza prawa zatrzymania do sytuacji świadczeń różnorodzajowych, a ponadto przepisy dyrektywy UE nr 93/13 nie określają skutków nieważności umów zawierających abuzywne postanowienia. Jakkolwiek zasady skuteczności i proporcjonalności Dyrektywy mogą sprzeciwiać się dochodzeniu roszczeń ubocznych przez bank to już te zasady nie mogą sprzeciwiać się zwrotowi kapitału otrzymanego przez konsumenta, a zarzut zatrzymania, który może podnieść każda ze stron nieważnej umowy nie ma charakteru przywileju, lecz realizuje zasadę równości.

Okoliczność, że powodowie posiadają roszczenie o zapłatę nie uchyla interesu w ustaleniu nieważności umowy o jakim mowa w art. 189 k.p.c. Skuteczne powołanie się na interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. wymaga wykazania przez powoda, że wyrok wydany w tego rodzaju sprawie wywoła takie konsekwencje prawne w stosunkach między stronami, w wyniku których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie, nie będzie budziła wątpliwości, co spowoduje w konsekwencji, iż zostanie usunięta niepewność co do istnienia określonych praw i obowiązków stron oraz ryzyko ich naruszenia w przyszłości (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2022 r. I CSK 3808/22 i z dnia 24 listopada 2022 r. I CSK 3425/22 niepubl.). W tym przypadku samo jednak wydanie wyroku zasądzającego roszczenie na rzecz powodów nie usunie niepewności w aspekcie możliwego roszczenia banku o zwrot kwoty przekazanej na rzecz powodów w wykonaniu umowy. Istnieje więc interes prawny w ustaleniu skoro uwzględnienie powództwa stworzy stabilną podstawę do dalszych rozliczeń między stronami sporu.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny zmienił na podstawie art. 386§1 k.p.c. zaskarżony wyrok z dnia 20 kwietnia 2021r. w punkcie I poprzez określenie, że wierzytelność przysługuje powodom łącznie i poprzez oddalenie powództwa w części dotyczącej odsetek ustawowych za opóźnienie a dalej idącą apelację oddalił na podstawie art. 385 k.p.c. Orzeczenie wydano w składzie trzyosobowym wobec zarządzenia Prezesa tut. Sądu z dnia 1 grudnia 2023r.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98§1i 3 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. przy zastosowaniu §2 pkt 6 i §10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015r. poz. 1800 ze zm.).