Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 marca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 marca 2022 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa J. S. (1)

przeciwko J. S. (2), O. S.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 21 listopada 2019 r. sygn. akt I C 600/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Sławomir Jamróg

Sygn. akt I ACa 923/20

UZASADNIENIE

Powód J. S. (1) w pozwie z dnia 28 marca 2017 r. domagał się ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c. nieważności umowy ustanowienia na prawie użytkowania wieczystego działek nr (...) oraz prawie własności budynków stanowiących odrębną nieruchomość i urządzeń stanowiących przedmiot odrębnej własności, objętych księgą wieczystą (...) nieodpłatnego i nieograniczonego w czasie prawa użytkowania całej opisanej wyżej nieruchomości, tj. gruntu wraz z budynkami i urządzeniami przez pozwanego J. S. (2) na rzecz pozwanej O. S. jako dokonanej w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Na wypadek nieuwzględnienia powyższego roszczenia powód J. S. (1) domagał się uznania za bezskuteczną w stosunku do niego umowy ustanowienia na prawie użytkowania wieczystego działek nr (...) oraz prawie własności budynków stanowiących odrębną nieruchomość i urządzeń stanowiących przedmiot odrębnej własności, objętych księgą wieczystą (...) nieodpłatnego i nieograniczonego w czasie prawa użytkowania całej opisanej wyżej nieruchomości, tj. gruntu wraz z budynkami i urządzeniami przez pozwanego J. S. (2) na rzecz pozwanej O. S., jako czyniącej całkowicie niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu do czerpania pożytków wynikającego z faktu, że powód jest użytkownikiem 1/3 użytkowania wieczystego działek nr (...) oraz prawa własności budynków stanowiących odrębną nieruchomość i urządzeń stanowiących przedmiot odrębnej własności, objętych księgą wieczystą (...), położonej przy ul. (...) w K..

Pozwani w odpowiedzi na pozew z dnia 16 października 2017 r. wnieśli o oddalenie powództwa głównego i ewentualnego w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 21 listopada 2019r. sygn.. akt I C 600/17 Sąd Okręgowy powództwa oddalił (pkt I ), zasądzając od powoda na rzecz pozwanych solidarnie kwotę 10.834 zł (pkt II) i nakazując pobranie od powoda na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Krakowie kwoty 59.700 zł tytułem brakującej części opłaty od pozwu.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił następujący stan faktyczny:

Pozwany J. S. (2) reprezentując jako pełnomocnik pozwanego oraz swoją matkę I. S., zawarł w dniu 7 stycznia 2005 r. umowę darowizny w formie aktu notarialnego, zgodnie z którą: J. S. (1) darował pozwanemu i I. S. udziały wynoszące po ½ części w prawie użytkowania wieczystego działki nr (...) o powierzchni 9.412 m2, położonej w K., jedn. ewidencyjna (...), obręb (...) stanowiącej własność Skarbu Państwa, oraz w prawie własności budynków i urządzeń na tej działce się znajdujących, a to: budynku portierni, budynku rozlewni, budynku przygotowania butelek, wiaty, wiaty magazynowej, spławialni jabłek i warsztatu mechanicznego, oraz dróg, placów, studni i ogrodzenia, objętych księgą wieczystą nr (...), polecając jednocześnie, aby przedmiot darowizny wszedł do majątku odrębnego obdarowanego, a ponadto polecając stronie obdarowanej nieodpłatne ustanowienie prawa użytkowania całych przedmiotów tejże darowizny na rzecz I. S. oraz na rzecz powoda J. S. (1). Pozwany złożył oświadczenie o nieodpłatnym ustanowieniu dożywotniego prawa użytkowania całego nabytego przez siebie udziału na rzecz matki I. S. oraz nieodpłatnego dożywotniego prawa użytkowania części nabytego przez siebie udziału, tj. udziału wynoszącego 1/6 części w stosunku do całości – na rzecz powoda J. S. (1).

Ponadto J. S. (2) działając w imieniu I. S. złożył oświadczenie o ustanowieniu nieodpłatnego dożywotniego prawa użytkowania części nabytego przez nią udziału, tj. udziału wynoszącego 1/6 części w stosunku do całości – na rzecz powoda J. S. (1).

W dniu 15 stycznia 2009 r. między spółką (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. a powodem J. S. (1) zawarta została umowa dzierżawy, na mocy której ww. spółka oddała nieruchomość (rozumianą jako grunt wraz z budowlami, w tym budynkami oraz urządzeniami) oznaczoną jako działka (...) obr. (...) o pow. 19a 58m2, położonej w K. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w K., Wydział IV Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą nr (...), J. S. (1) w dzierżawę w zamian za miesięczny czynsz dzierżawy w wysokości 500 zł netto, do którego miał być doliczony podatek VAT w wysokości 22 %. Kwota czynszu miała podlegać corocznej waloryzacji o wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku minionym w porównaniu z rokiem go poprzedzającym, ogłoszony przez Prezesa GUS (§ 3 umowy). Umowa została zawarta na czas oznaczony – do końca życia powoda (§ 4 umowy). Wszystkie koszty utrzymania nieruchomości ponosić miał zgodnie z umową powód. Powód został uprawniony do oddawania nieruchomość do korzystania osobom trzecim na podstawie umów najmu lub podobnych, przy czym umowy takie nie mogły być zawierane na okres dłuższy niż 3 lata oraz miały zawierać zastrzeżenie ich wygaśnięcia na wypadek śmierci powoda. Powód zobowiązał się do użytkowania nieruchomości w sposób odpowiadający jej właściwościom oraz wyłącznie zgodnie z jej dotychczasowym przeznaczeniem, tj. jako kompleks zabudowań o charakterze biurowo-magazynowym i wykorzystywana wyłącznie zgodnie z tym przeznaczeniem, czyli na cele biurowo-magazynowe (§ 2 umowy).

Sąd pierwszej instancji ustalił też, że J. S. (1) nie był zainteresowany wykonywaniem prawa użytkowania ustanowionego na udziale w prawie użytkowania wieczystego działek objętych księgą wieczystą (...). Chciał użytkować całą nieruchomość. Zawarta w dniu 7 stycznia 2005 roku umowa darowizny nie satysfakcjonowała J. S. (1), dlatego też nie podjął on żadnych czynności aby ujawnić ustanowione prawo w księdze wieczystej.

J. S. (2) oraz J. S. (1) zawarli natomiast w dniu 15 czerwca 2009 r. umowę dzierżawy, na mocy której pozwany oddał nieruchomość oznaczoną jako działka (...) obr. (...), o pow. 74a 54 m2, położoną w K. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy (...) w K., IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...),stanowiącą własność Skarbu Państwa i oddaną pozwanemu w użytkowanie wieczyste do dnia 5 grudnia 2089r., zabudowaną wymienionymi w w § 1 ust. 1 umowy budowlami, budynkami i urządzeniami stanowiącymi odrębne od gruntu przedmioty własności pozwanego, w dzierżawę powodowi w zamian za czynsz dzierżawy w wysokości 10.000 zł netto miesięcznie. Kwota czynszu miała podlegać corocznej waloryzacji o wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku minionym w porównaniu z rokiem go poprzedzającym, ogłoszony przez Prezesa GUS (§ 5 umowy). Umowa została zawarta na czas oznaczony – do końca życia powoda (§ 7 umowy). J. S. (1) wywodząc swoje prawa do przedmiotowej nieruchomości powoływał się na umowę dzierżawy zawartą 15 czerwca 2009 r.

W dniu 15 stycznia 2009 r. między powodem J. S. (1) a pozwanym J. S. (2) zawarta została umowa dzierżawy

Powód zobowiązał się własnym staraniem doprowadzić: do wykreślenia z księgi wieczystej nr (...) wszelkich dokonanych do dnia zawarcia umowy w dziale III i IV tej księgi wpisów, z wyłączeniem wpisu służebności mieszkania w budynku przy ul. (...) na rzecz I. S. oraz do wykreślenia z rejestru przedsiębiorców KRS prowadzonego przez Sąd Rejonowy (...)w K., Wydział XI Gospodarczy KRS wpisów wszelkich form uczestnictwa pozwanego w spółce działającej pod firmą (...) sp. z o.o. z siedzibą w K., w tym faktu pełnienia funkcji członka zarządu tej spółki oraz posiadania jej udziałów (§ 3 umowy). Powód zobowiązał się, że nie później niż po upływie 2 miesięcy po zawarciu umowy, nieodpłatnie udostępni pozwanemu na terenie nieruchomości dwa kontenery typu XL (szczelne, zadaszone, oświetlone) oraz cztery stanowiska parkingowe oraz zapewni pozwanemu nieograniczony do nich dostęp na czas trwania umowy. Wszystkie koszty utrzymania nieruchomości ponosić miał zgodnie z umową powód. Powód został uprawniony do oddawania nieruchomość do korzystania osobom trzecim na podstawie umów najmu lub podobnych, przy czym umowy takie nie mogły być zawierane na okres dłuższy niż 3 lata oraz miały zawierać zastrzeżenie ich wygaśnięcia na wypadek śmierci powoda. Powód zobowiązał się do użytkowania nieruchomości w sposób odpowiadający jej właściwościom oraz wyłącznie zgodnie z jej dotychczasowym przeznaczeniem (§ 2 umowy).

W dniu 29 kwietnia 2016 r. pozwany J. S. (2) złożył wniosek o wykreślenie z działu III księgi wieczystej (...) prawa osobistego dzierżawy ujawnionego na rzecz J. S. (1). Jako podstawę wpisu wykreślenia wnioskodawca wskazał oświadczenie o wyrażeniu zgody na wykreślenie dzierżawy złożone w aktach księgi wieczystej przy wniosku o sygn. (...). Postanowieniem z dnia 6 marca 2017 r., w sprawie do sygn. akt Dz. (...), Sąd Rejonowy (...)wK. Wydział Ksiąg Wieczystych oddalił wniosek J. S. (2).

J. S. (2) pozwem z dnia 18 marca 2016 r. wniósł o nakazanie J. S. (1), aby wydał oddaną w użytkowanie wieczyste nieruchomość oznaczoną jako działki ewidencyjne nr (...) obr. 14, jednostka ewidencyjna (...), położoną w K. przy ul. (...) wraz z budowlami, budynkami i urządzeniami stanowiącymi odrębne od gruntu przedmioty własności.

Wyrokiem z dnia 3 sierpnia 2017 r., do sygn. akt (...), Sąd Rejonowy (...) w K. z dnia 3 sierpnia 2017 r. nakazał J. S. (1), aby opróżnił z rzeczy i wydał w stanie wolnym J. S. (2) pomieszczenie garażowe mieszczące się na poziomie „0” w budynku magazynowym posadowionym na działkach ewidencyjnych nr (...) obr. (...) (...), położonych przy ul. (...) w K., oddanych w użytkowanie wieczyste J. S. (2) i umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.

W dniu 29 marca 2016 r. Pozwany J. S. (2) w formie aktu notarialnego ustanowił na prawie użytkowania wieczystego ww. działki nr (...) oraz prawie własności budynków i urządzeń na tej działce się znajdujących za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 8.000 zł, powiększonej o podatek od towarów i usług w stawce 23 % (łącznie 9.840 zł), nieograniczone w czasie prawo użytkowania ww. nieruchomości na rzecz swojej żony, pozwanej O. S..

Wniosek o ujawnienie prawa użytkowania ustanowionego umową zawartą pomiędzy J. S. (2) a O. S. został złożony 29 marca 2016 r. o godzinie 12:45. Wpis tego prawa do księgi wieczystej został natomiast dokonany w dniu 10 lutego 2017 r. o godzinie 13:45.52.

Powód J. S. (1) wniósł w dniu 4 stycznia 2017 r. o ujawnienie na swoją rzecz prawa nieodpłatnego, dożywotniego użytkowania udziału wynoszącego łącznie 2/6 części w prawie użytkowania wieczystego oraz prawie własności budynków i urządzeń w księgach wieczystych (...) na podstawie umowy darowizny z dnia 7 stycznia 2015 r. Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2017 r., do sygn. akt KW. (...) Sąd Rejonowy (...) w K. Wydział Ksiąg Wieczystych oddalił wniosek J. S. (1) w części dotyczącej wpisu użytkowania na udziale wynoszącym 1/6 w prawie użytkowania wieczystego w ww. księgach wieczystych. Postanowieniem z dnia 29 listopada 2017 r. Sąd Rejonowy (...) w K., IV Wydział Ksiąg Wieczystych, sygn. akt (...) i DzKw/ (...) uchylił zaskarżone wpisy i wniosek J. S. (1) oddalił. Postanowienie to zostało następnie zmienione postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie, II Wydział Cywilny-Odwoławczy z dnia 28 września 2018 r., sygn. akt (...) poprzez utrzymanie w mocy zaskarżonych wpisów.

Powód J. S. (1) w dniu 9 stycznia 2017 r. w formie aktu notarialnego złożył oświadczenie o odwołaniu darowizn, dokonanych przez niego na rzecz pozwanego J. S. (2) umowami darowizny z dnia 15 stycznia 2009 r., jednocześnie wzywając pozwanego do zwrotu przedmiotów darowizn i wyznaczając mu termin do dokonania zwrotu najdalej do dnia 9 lutego 2017 r.

Pismem z dnia 10 lutego 2017 r. powód wezwał pozwanego J. S. (2) do zapłaty kwoty 135.696 zł poprzez przelanie jej na wskazany przez powoda rachunek bankowy, ze względu na upłynięcie w dniu 9 lutego 2017 r. terminu zwrotu darowizny ww. kwoty pieniężnej na podstawie aktu notarialnego z dnia 9 stycznia 2017 r. Pismo powyższe doręczono

Kolejnym pismem z dnia 10 lutego 2017 r. powód wezwał pozwanego do spotkania z powodem w Kancelarii (...), plac (...), (...)-(...) K., o godz. 14:00 w dniu 16 lutego 2017 r., celem dokonania zwrotnego przeniesienia udziałów w wymienionych w piśmie nieruchomościach, w związku ze złożonym przez powoda oświadczeniem o odwołaniu darowizn z dnia 9 stycznia 2017r.

Przy tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, ze powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy wskazał, że umowa z dnia 29 marca 2016 r. nie mogła godzić w interesy powoda, albowiem w tej jego prawo do użytkowania nieruchomości objętych księgą wieczystą (...) jeszcze nie istniało. Sąd pierwszej instancji odwołał się do art. 265 § 3 k.c. i wskazał, że do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa. Zgodnie zaś z art. 27 zd. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1998 r. o gospodarce nieruchomościami, oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste i przeniesienie tego prawa w drodze umowy wymaga wpisu w księdze wieczystej. Jakkolwiek zgodnie z treścią umowy darowizny z dnia 7 stycznia 2005 r. J. S. (2) działający w imieniu I. S. oraz w imieniu własnym ustanowił na rzecz J. S. (1) nieodpłatne dożywotnie prawo użytkowania na łącznie 1/3 części udziału w użytkowaniu wieczystym nieruchomości objętych księgą wieczystą (...)/, to jednak samo oświadczenie woli podmiotu ustanawiającego takie ograniczone prawo rzeczowe w prawem przewidzianej formie aktu notarialnego było niewystarczające. Jego skuteczność wymagała bowiem konstytutywnego ujawnienia prawa użytkowania w księdze wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości. J. S. (1) wystąpił o wpisanie na jego rzecz nieodpłatnego dożywotniego prawa użytkowania udziału wynoszącego łącznie 2/6 części prawa użytkowania wieczystego dopiero wnioskiem z dnia 4 stycznia 2017 r., a więc blisko rok po wystąpieniu z analogicznym wnioskiem przez pozwaną O. S.. Zgodnie z art. 249 § 1 k.c. jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej. O pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu (art. 12 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu (art. 29 u.k.w.h.). Jako więc, że prawo rzeczowe pozwanej O. S. zostało ujawnione z mocą wsteczną na moment złożenia wniosku, tj. 29 marca 2016 r. ma ono pierwszeństwo przed prawem ujawnionym na rzecz J. S. (1) z mocą wsteczną na dzień 4 stycznia 2017 roku. Zakładając hipotetycznie, iż J. S. (1) przysługiwałoby skuteczne prawo rzeczowe użytkowania na udziale prawa użytkowania wieczystego przedmiotowej nieruchomości, to z uwagi na późniejsze dokonanie wpisu w księdze wieczystej, nie mogłoby ono zostać wykonywane z uszczerbkiem dla prawa pozwanej O. S.. Zdaniem Sądu umowa zawarta przez pozwanych nie mogłaby ponadto zostać uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, czy też prowadzącą do udaremnienia urzeczywistnienia praw powoda.

Przede wszystkim jednak Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że po zawarciu umowy darowizny w 2005 roku powód J. S. (1) w żaden sposób nie zamanifestował zamiaru czy też woli korzystania z ustanowionego na jego rzecz prawa użytkowania (właściwie ekspektatywy takiego prawa). Zwłoka z wystąpieniem przez powoda z wnioskiem do sądu wieczystoksięgowego sięgająca blisko 12 lat była niezrozumiała. Trudno więc zarzucać pozwanym naruszenia zasad współżycia społecznego, czy też podejmowania działań nakierowanych na uniemożliwienie zadośćuczynienia roszczeń powoda do przedmiotowej nieruchomości. Przy tak długim braku aktywności ze strony podmiotu posiadającego ekspektatywę ustanowienia na jego rzecz ograniczonego prawa rzeczowego, pozwani mieli prawo zakładać, że nie jest on zainteresowany wystąpieniem z wnioskiem o wpis do księgi wieczystej ustanowionego na jego rzecz prawa użytkowania udziału części prawa użytkowania wieczystego nieruchomości. Na datę zawierania przez pozwanych umowy ustanawiającej prawo użytkowania, treść księgi wieczystej nieruchomości nie zawierała jakiejkolwiek wzmianki o złożonym wniosku a ponadto umową z dnia 15 czerwca 2009 r. J. S. (2) wydzierżawił J. S. (1) oddaną mu w użytkowanie wieczyste nieruchomość objętą księgą wieczystą o nr (...). Gdyby powód J. S. (1) miał zamiar uczynić skutecznym ustanowienie użytkowania dokonane w umowie z dnia 2005 r. poprzez wystąpienie z jego wnioskiem o wpis do księgi wieczystej, za całkowicie niezrozumiałe należałoby uznać zawarcie umowy dzierżawy całej nieruchomości. Całokształt okoliczności zawierania umów i stosunków pomiędzy stronami umowy wskazuje, iż powód J. S. (1) w sposób konkludentny zawierając umowę dzierżawy zrzekł się prawa użytkowania (a właściwie jego ekspektatywy). Zgodnie z art. 246 § 1 k.c. ograniczone prawo rzeczowe wygasa w przypadku zrzeczenia się tego prawa przez uprawnionego, a oświadczenie takie nie wymaga jakiejkolwiek szczególnej formy. Strony umowy (a więc również powód J. S. (1)) wyraźnie stwierdziły w treści umowy dzierżawy, iż znany jest im stan prawny nieruchomości – odwołały się do treści księgi wieczystej o nr (...), nie wskazując jednocześnie aby poza prawami w niej ujawnionymi istniały jeszcze jakiekolwiek inne prawa ciążące na nieruchomości lub mogące ją obciążyć. Ponadto stosownie do §3 tej umowy J. S. (1) został zobowiązany do wykreślenia z działów III i IV tej księgi wieczystej wpisów wszelkich praw i roszczeń, poza służebnością mieszkania na rzecz I. S.. Skoro strony umówiły się zatem co do wykreślenia wszelkich praw i roszczeń z księgi wieczystej przedmiotowej nieruchomości to logicznym pozostaje, iż tym bardziej nie przewidywały ujawnienia w dziale III księgi wieczystej jakiegokolwiek nowego prawa, w tym prawa użytkowania. Jeżeli powód J. S. (1) nie zastrzegł i nie domagał się w chwili zawarcia umowy dzierżawy ujawnienia ustanowionego na jego rzecz prawa użytkowania, to w ten sposób nastąpiło jego dorozumiane zrzeczenie. Uzyskał bowiem mocą umowy dzierżawy szerszy zakres uprawnień do przedmiotowej nieruchomości.

Konkluzji tej nie zmienia fakt ujawnienia prawa użytkowania przysługującego powodowi w księdze wieczystej nr (...), co nastąpiło z mocą wsteczną z datą złożenia wniosku o wpis w dniu 4 stycznia 2017 r. na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 28 września 2018 r., sygn. akt (...), albowiem domniemanie istnienia prawa wynikające z wpisu może być w niniejszym procesie podważone.

Z uwagi na powyższe okoliczności Sąd Okręgowy oddalił powództwo i na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. orzekł o kosztach procesu.

Apelację od tego wyroku wniósł powód , zaskarżając orzeczenie w całości, zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego a to:

art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. nr 19 ze zm., dalej u.k.w.ih. poprzez jego niezastosowanie i uznanie , że skuteczność dożywotniego prawa użytkowania udziału w nieruchomości składającej się z działek (...) obj. KW nr (...) wymagała ujawnienia tego prawa w ww księdze wieczystej;

- art. 237 k.c. i art. 27 zd. 2 Ustawy o gospodarce nieruchomościami w zw. z art. 265 § 3 k.c. - poprzez błędną wykładnię i uznanie, że nieodpłatne dożywotnie prawo użytkowania udziału w nieruchomości składającej się z działek (...) objętych księgą wieczystą (...) powstałoby dopiero z chwilą wpisu do księgi wieczystej, a samo oświadczenie woli podmiotu ustanawiającego takie ograniczone prawo rzeczowe w prawem przewidzianej formie aktu notarialnego było w myśl wyżej powołanych przepisów niewystarczające,

- art. 246 Kodeksu cywilnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że prawo użytkowania Powoda wygasło, gdyż Powód w sposób konkludentny zawierając umowę dzierżawy w 2009 roku zrzekł się prawa użytkowania (a właściwie jego ekspektatywy)

- art. 65 K.c. - przez jego niezastosowanie i dokonanie błędnej wykładni oświadczeń woli stron złożonych w dniu 15 stycznia 2009 roku w przedmiocie § 3 Umowy dzierżawy polegającej na przyjęciu, że Powód został zobowiązany do wykreślenia z działów III i IV tej księgi wieczystej dla ww nieruchomości wpisów wszelkich praw i roszczeń, pomimo iż z treści § 3 Umowy wynika, że Powód został zobowiązany do wykreślenia z działów III i IV tej księgi wieczystej dla ww nieruchomości wpisów wszelkich dokonanych do dnia zawarcia nin. Umowy praw i roszczeń, a w konsekwencji błędną ocenę stanu faktycznego sprawy i uznanie, że strony nie przewidywały ujawnienia w dziale III księgi wieczystej jakiegokolwiek nowego prawa jeszcze nie ujawnionego, a mającego przysługiwać Powodowi

- art. 249 § 1 k.c. w zw. z art. 12 u.k.w.ih. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że prawo Pozwanej powstało przed prawem Powoda, gdyż zostało wcześniej wpisane do księgi wieczystej, podczas gdy nieodpłatne dożywotnie prawo użytkowania powstaje niezależnie od wpisu do księgi wieczystej

- art. 5 k.c. - poprzez jego nie zastosowanie i pominięcie w ustalonym w sprawie stanie faktycznym, podczas gdy działanie Pozwanych polegające na zawarciu umowy ustanowienia na prawie użytkowania wieczystego działek (...) oraz prawie własności budynków stanowiących odrębną nieruchomość i urządzeń stanowiących przedmiot odrębnej własności objętych księgą wieczystą (...) nieodpłatnego i nieograniczonego w czasie prawa użytkowania całej opisanej wyżej nieruchomości przez Pozwanego na rzecz Pozwanej, stanowi czynienie ze swego prawa użytku, który jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa oraz z zasadami współżycia społecznego, a przez to nie powinno być przez Sąd uważane za wykonywanie prawa oraz nie powinno korzystać z ochronnym, tym samym uniemożliwienie Powodowi korzystania z przysługującego mu prawa

- art. 59 k.c. - poprzez nie zastosowanie i nie uznanie umowy pomiędzy Pozwanymi za nieskuteczną wobec Powoda;

2. naruszenie przepisów prawa procesowego, które miały wpływ na wynik sprawy a to:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na błędnym ustaleniu, że skuteczność nieodpłatnego dożywotniego prawa użytkowania udziału w nieruchomości składającej się z działek (...) objętych księgą wieczystą (...) wymagała ujawnienia tego prawa w ww księdze wieczystej, że ww prawo powstałoby dopiero z chwilą wpisu do księgi wieczystej, a samo oświadczenie woli podmiotu ustanawiającego takie ograniczone prawo rzeczowe w prawem przewidzianej formie aktu notarialnego było w myśl wyżej powołanych przepisów niewystarczające, że ww prawo wygasło gdyż Powód w sposób konkludentny zawierając umowę dzierżawy w 2009 roku zrzekł się prawa użytkowania (a właściwie jego ekspektatywy), że prawo Pozwanej powstało przed prawem Powoda, gdyż zostało wcześniej wpisane do księgi wieczystej, podczas gdy nieodpłatne dożywotnie prawo użytkowania powstaje niezależnie od wpisu do księgi wieczystej,

art. 231 k.p.c. poprzez błędne uznanie, że z ustalonego faktu zawarcia umowy dzierżawy w dniu 15 stycznia 2009 roku wyprowadzić fakt, że prawo użytkowania Powoda wygasło gdyż w sposób konkludentny zawierając ww umowę zrzekł się on prawa użytkowania (a właściwie jego ekspektatywy). co w konsekwencji doprowadziło do ustalenia, iż ww prawo wygasło, podczas gdy prawo to zostało wpisane przez Sąd wieczystoksięgowy na mocy postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 28 września 2018 roku ze skutkiem prawnym od 10 stycznia 2005 roku

- art. 231 k.p.c. poprzez błędne uznanie, że z zapisu § 3 Umowy dzierżawy z dnia 15 stycznia 2009 roku można wyprowadzić fakt, że strony nie przewidywały ujawnienia w dziale III księgi wieczystej jakiegokolwiek nowego prawa jeszcze nie ujawnionego, a mającego przysługiwać Powodowi

-art. 327 ¹ § 2 KPC poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem odpowiednich przepisów prawa;

art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez jego nie zastosowanie pomimo tego, że strony postępowania pozostają w najbliższym stosunku pokrewieństwa, a sytuacja Powoda uległa istotnemu pogorszeniu od 2017 roku.

Powód wniósł o zmianę wyroku w całości i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kosztów postępowania za obie instancje w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. W uzupełnieniu apelacji pozwani powołali okoliczność wydania prawomocnego wyroku uzgadniającego treść m.in. księgi wieczystej nr (...) poprzez wykreślenie ujawnionego na rzecz J. S. (2) prawa użytkowania na udziela w 1/6 części we współużytkowaniu wieczystym i własności budynku.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny uznał za własne ustalenia Sądu Okręgowego, dodatkowo ustalając, że Sąd Rejonowy (...)w K. wyrokiem z dnia 24 czerwca 2020r. sygn. akt (...) uzgodnił treść ksiąg wieczystych nr (...) poprzez wykreślenie w ich dziale III ujawnionego tamże na rzecz J. S. (1) nieodpłatnego prawa dożywotniego użytkowania na udziale 1/6 części w prawie użytkowania wieczystego oraz we własności budynków i urządzeń na po podstawie umowy darowizny z dnia 7 stycznia 2005r. rep. (...). Apelacja od tego wyroku została oddalona wyrokiem z dnia 12 października 2021r. sygn.. akt (...). Z uzasadnienia orzeczenia drugiej instancji wynika wyprowadzona z całokształtu okoliczności ocena, że zawierając umowę dzierżawy J. S. (2) w sposób konkludentny zrzekł się prawa użytkowania.

Powyższe wzmacnia argumentację Sądu Okręgowego i osłabia zarzuty powoda powołujące się na treść art. 231 k.p.c. oraz postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 28 września 2018 roku. Niezależnie od tego Sąd drugiej instancji nie podziela zarzutów kwestionujących dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę dowodów i uznaje ustalenia za własne.

Powoływany przez powoda fakt wydania w dniu 28 września 2018r. przez Sąd Okręgowy w K. pod sygn. akt (...) postanowienia o utrzymaniu w mocy wpisu prawa użytkowania na udziałach w wysokości po 1/6 części w prawie użytkowania wieczystego i własności budynków stanowiących przedmiot odrębnej własności w księgach wieczystych (...) miał wprawdzie znaczenie dla oceny oświadczeń dokonanych przez powoda w dniu 10 stycznia 2005r. ( oświadczenie o ustanowieniu użytkowania), jednak z uwagi na treść art. 29 u.k.w.ih. data ta nie miała znaczenia dla skutków wpisu. Decydowała bowiem daty złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej (...). Z treści księgi wieczystej wynikało, że wniosek o wpis prawa użytkowania na rzecz J. S. (1) został złożony dnia 31 sierpnia2017r. (k. 193/2 (k.193/2), a z treści uzasadnienia postanowienia z dnia 29 listopada 2017r. , że nastąpiło to 4 stycznia 2017r. (k194), co jednak nie uchylało wynikającego z art. 11 u.k.w.ih. pierwszeństwa prawa użytkowania ujawnionego na rzecz O. S. , wpisanego ze skutkami z art. 249§1 k.c. na wniosek z dnia 29 marca 2016r. (k193/2).

Powód nie wykazał by ustanowienie prawa użytkowania na rzecz pozwanej stanowiło czynność sprzeczną z ustawą lub z zasadami współżycia społecznego. Niezależnie od tego na chwilę orzekania prawo powoda zostało wykreślone. Wyrok wydany w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie powoduje wprawdzie skutków erga omnes, jednak powód jest związany wyrokiem nakazującym wykreślenie prawa użytkowania ujawnionego na jego rzecz. Jakkolwiek Sąd Apelacyjnym w tej sprawie nie jest związany zarówno ustaleniami faktycznymi poczynionymi w innej sprawie, jak i poglądami prawnymi wyrażonymi w uzasadnieniu zapadłego w niej wyroku, to jednak jest związany wynikającym z sentencji prawomocnego wyroku z dnia 12 października2021r. wykreśleniem z księgi wieczystej ujawnionego na rzecz powoda użytkowania (art. 365§1 k.p.c.). Wyrok ten obala wynikające z art. 3 ust. 1 u.k.w.i.h. domniemanie, że wskazane prawo użytkowania powodowi przysługuje i to niezależnie od ustaleń dokonanych w niniejszym postepowaniu. Oczywiście zgodnie z art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. J. S. (2) i J. S. (1) byli stronami tego procesu. Treść uzasadnienia pełni funkcję pomocniczą, pozwalając zidentyfikować roszczenie, a tym samym określić granice powagi rzeczy osądzonej ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007r., II CSK 452/06, OSNC – ZD 2008, nr A, poz.20, oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 414/09, LEX nr 578135 i z dnia 29 października 2020 r. V CSK 269/20 LEX nr 3077131).

Jak zaś wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 12 października 2021r. sygn. akt (...) treść podstawy faktycznej powództwa obejmowała zarówno postanowienia umowy z dnia 5 września 2001r. jak i treść umów dzierżawy z dnia 15 stycznia 2009r. Rozstrzygnięciem w sprawie (...) była więc objęta także kwestia konkludentnego zrzeczenia się przez J. S. (1) ekspektatywy do nabycia prawa użytkowania 1/6 części na prawie użytkowania wieczystego gruntu i własności budynku obj. KW (...). Pomocność materialna tego wyroku, wyraża się zaś w nakazie przyjmowania, że w danej sytuacji stan prawny przedstawia się tak, jak to wynika z rozstrzygnięcia z zawartego w wyroku z dnia 12 października 2021r. sygn. akt (...)

Okoliczności ustalone w obecnym postępowaniu nie pozwalają na odmienną ocenę tej kwestii, skoro zebrany i logicznie oceniony przez Sąd Okręgowy materiał dowodowy również wskazywał, że doszło do zrzeczenia się ekspektatywy do uzyskania prawa użytkowania. Powyższe w istocie uchyla interes prawny powoda do ustalenia nieważności czy bezskuteczności czynności związanej z ustanowieniem użytkowania ustanowionego na rzecz O. S.. Podstawy bowiem tego interesu powód upatrywał w kolizji prawa O. S. w możliwości wykonywania prawa powoda ( k.4-5). W sytuacji, gdy powodowi prawo użytkowania nie przysługuje o żadnej kolizji nie może być mowy.

Sąd Apelacyjny nie podziela zarzutu naruszenia art. 233§1 k.p.c. zwracając uwagę, że nie jest wystarczające powoływanie się przez powoda jedynie na treść § 3 umowy dzierżawy z dnia 15 stycznia 2009r. Słusznie bowiem Sąd pierwszej instancji oceniał całokształt zachowania powoda, który po zawarciu umowy darowizny nie przejawiał ani woli wykonywania użytkowania na prawie (udziale w 1/6 części we współużytkowaniu wieczystym) ani też nie przejawiał do 2017r. woli ujawnienia tego prawa w księgach wieczystych. Nawet jeżeli § 3 Umowy dzierżawy nie mógł dotyczyć wykreślenia praw jeszcze tam nieujawnionych, to powód nie wskazuje logicznych argumentów dla jakich nie wnosił o wpis prawa użytkowania udziału w prawie lecz zawarł umowę dzierżawy nieruchomości. Jeżeli powód uznawał skuteczność ustanowienia prawa użytkowania na swą rzecz w 2005r. to niezrozumiałe jest zaniechanie czynności dotyczących ujawnienia użytkowania. Niezrozumiałe jest ponadto zawarcie umowy dzierżawy w sytuacji, gdy był on już w posiadaniu nieruchomości przed powstaniem stosunku dzierżawy (k103) a ponadto samo wykonywanie prawa użytkowania obciążającego udział dawało powodowi możliwość korzystania z rzeczy w takim zakresie w jakim mógł korzystać współużytkownik wieczysty. Jeżeli jednak powód chciał sobie zagwarantować wyłączne prawo do korzystania z całej nieruchomości i w umowie dzierżawy godził się na zapłatę czynszu stanowiącego ekwiwalent za możliwość korzystania z całej rzeczy i to bez jakiegokolwiek odwoływania się do praw wynikających z oświadczenia pozwanego zawartego w umowie darowizny z 2005r., to nie naruszała zasad logiki i doświadczenia życiowego ocena, że zrezygnował on w ten sposób z uprawnienia ustanowionego przez pozwanego, tym bardziej, że powód kwestionował w ogóle, by pozwany działał przy zawieraniu umowy w 2005r. zgodnie z jego wolą i dążył do uchylenia skutków umowy darowizny.

Ułamkowy udział we współużytkowaniu wieczystym gruntu i własności budynku jest prawem. Zgodnie z art. 265§1 k.c. prawo /odpowiednio udział/ może być przedmiotem użytkowania (por. także Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013 r. V CSK 549/11 OSNC 2013/7-8/97 i z dnia 29 maja 2015 r., V CSK 416/14, LEX 1711732). Wykonując użytkowanie powód mógłby na podstawie art. 265§2 k.c. korzystać z nieruchomości ale tylko w granicach określonych w art. 206 k.c., co nie wykluczałoby także posiadania pozwanego. Powód wykonując też prawo użytkowania ograniczony byłby do uprawnień do pobierania pożytków w granicach obciążenia 1/6 części a więc w granicach określonych w art. 207 k.c. Treść zaś paragrafu 2 ust. 1 umowy dzierżawy wskazuje, że dążył on do wyłącznego pobierania pożytków z całej nieruchomości. W kontekście okoliczności, że w już w 2005r miał świadomość oświadczeń dokonanych przez pozwanego działającego w charakterze pełnomocnika powoda i został pouczony przez notariusza o potrzebie konstytutywnego wpisu, jak też w kontekście faktu, że od tego czasu powód przez wiele lat nie podejmował żadnych czynności zmierzających do ujawnienia prawa użytkowania w księdze wieczystej, logiczna i zgodna z zasadami doświadczenia życiowego była ocena, że powód zrzekł się ekspektatywy do uzyskania prawa użytkowania obciążającego mniejszościowe udziały. Zawarcie umowy dzierżawy dawało mu prawo korzystania z całej nieruchomości. Ponadto jako dodatkowy argument Sąd Apelacyjny wskazuje, że powód wówczas nie kwestionował uprawnień pozwanego do wydzierżawienia nieruchomości i nie ujawniał żadnych okoliczności w tym zakresie w treści umowy dzierżawy. W sytuacji zaś gdyby powód uznawał, że chce nadal wykonywać swe prawo użytkowania obciążające udział, to wówczas musiałby zakwestionować prawo pozwanego do swobodnego dysponowania całą nieruchomością tym bardziej, że jak wynika z zarzutów apelacji kwestionował on w ogóle potrzebę i znaczenie ujawnienia własnego prawa w księdze wieczystej. Rozporządzenie dzierżawą to czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu. Powód zaś uznając jak twierdzi swe prawa z tytułu użytkowania powinien więc przy zawieraniu umowy dzierżawy co najmniej nawiązać do swoich praw wynikających z prawa użytkowania. To on bowiem mógłby wykonywać uprawnienia wynikające z udziału w 1/6 części.

Sąd Apelacyjny nie podziela również zarzutu apelacji powołującego naruszenie art. 237 k.c. i art. 27 zd. 2 u.g.n. w zw. z art. 265 § 3 k.c. Zgodnie z art. 265§3 k.c. do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa. Niewątpliwie zaś do przeniesienia prawa użytkowania wieczystego ma zastosowanie art. 27 u.g.n., zgodnie z którym, przeniesienie tego prawa w drodze umowy wymaga wpisu w księdze wieczystej. Skoro zaś okoliczności wskazują, że do zrzeczenia się ekspektatywy doszło przed dokonaniem wpisu, to prawo użytkowania na rzecz powoda nie mogło powstać. Taka też zresztą była podstawa wyroku uzgadniającego treść księgi wieczystej. Na marginesie więc można tylko zwrócić uwagę, że przy przyjęciu zasadności stanowiska powoda o skutecznym ustanowieniu prawa użytkowania należałoby uznać, że prawo do wygasło, skoro powód korzystał z nieruchomości jak dzierżawca i nie wykonywał aktów wskazujących na wykonywanie praw wynikających z użytkowania udziału we współużytkowaniu wieczystym.

W aspekcie skutecznego wykreślenia prawa użytkowania ujawnionego na rzecz powoda tracą również na znaczeniu zarzuty mające wskazywać na nieważność użytkowania ustanowionego na rzecz pozwanej. Powód bowiem nie posiada żadnych roszczeń, które kolidowałyby z obciążeniem użytkowania wieczystego użytkowaniem ustanowionym na rzecz pozwanej.

Niezależnie jednak od kwestii braku istnienia w chwili obecnej interesu prawnego powoda do zakwestionowania prawa pozwanej, Sąd Apelacyjny nie podziela też stanowiska powoda o nieważności ustanowienia użytkowania na rzecz O. S. ustanowionego na prawie użytkowania wieczystego. Podnosząc zarzut sprzeczności z zasadami współżycia społecznego należy wskazać jakie zasady współżycia społecznego zostały złamanie wykazać je. Powód tego obowiązku nie zrealizował (art. 6 k.c. i 232 k.p.c.). Skonfliktowanie stron samo w sobie nie oznacza celowego działania przez pozwanych na szkodę powoda. Przekonanie powoda, że celowo doszło do obciążenia prawa na rzecz pozwanej tylko po to by uniemożliwić powodowi realizowanie obciążenia ustanowionego w 2005r. nie ma oparcia w dowodach. Prawidłowe ustalenia Sądu Okręgowego wskazują bowiem, że pozwani działali w przekonaniu, że powód nie miał zamiaru ujawnienia i wykonywania użytkowania. Trudno przyjąć by pozwani zmierzali celowo do zarzucanego zniweczenia umowy z 2005r. To raczej odwrotnie sam powód dążył do zniweczenia skutków tej umowy. Trzeba też dostrzec, że z przesłuchania stron wynika, że J. S. (1) nawet groził pozwanemu bronią by zmusić J. S. (2) do zwrotnego przeniesienia własności. Powód nie chciał więc realizować skutków ustanowienia praw wynikających z działania pozwanego jako pełnomocnika powoda. Ponadto poprzez grożenie pozwanemu bronią, powód sam naruszał zasady współżycia społecznego i nie może się w relacjach z pozwanym skutecznie na te zasady powoływać.

Niezależnie od prawidłowości rozważań Sądu Okręgowego co do braku podstaw do zastosowania art. 59 k.c. jak i art. 58§2 k.c. trzeba podkreślić, że wykazanie, że doszło do wygaśnięcia ekspektatywy do uzyskania użytkowania oznacza, że powodowi nie przysługuje ani roszczenie procesowe do ujawnienia prawa użytkowania ani też żadne roszczenie materialne wypływające z uprawnień użytkownika. Po wydaniu wyroku uzgadniającego treść księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym apelacja powoda jest więc oczywiście bezzasadna.

Dla powyższej oceny nie ma wpływu bezsporna okoliczność, że na chwilę orzekania Sądu drugiej instancji działka (...) nie jest już objęta księgą wieczystą (...). Obecnie prowadzona jest dla niej nowa księga wieczysta (...), w której ujawniono na rzecz pozwanego prawo użytkowania wieczystego, własności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość i do której przeniesiono także z urzędu wpis użytkowania całej przedmiotowej nieruchomości na rzecz O. W..

Niezasadnie ponadto powód kwestionuje rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Zgodnie z art. 102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis ten oraz odpowiednio stosowany art. 113 ust. 4 u.k.s.c. daje możliwość orzekania o ponoszeniu kosztów procesu na zasadzie słuszności, która jest odstępstwem od określonej w art. 98 § 1 k.p.c. zasady odpowiedzialności za wynik postępowania.

W judykaturze wskazuje się, że możliwość obciążenia strony przegrywającej jedynie częścią kosztów albo nieobciążenia jej w ogóle tymi kosztami, uzależniona jest, stosownie do art. 102 k.p.c., od ujawnienia w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych, wskazujących że ponoszenie kosztów pozostawało w sprzeczności z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego. Należą do nich okoliczności związane z przebiegiem sprawy - charakter zgłoszonego roszczenia, jego znaczenie dla strony, subiektywne przekonanie o zasadności roszczenia, przedawnienie roszczenia oraz leżące poza procesem - sytuacja majątkowa i życiowa strony. Ocena, czy takie wypadki wystąpiły w konkretnej sprawie należy do sądu, który powinien dokonać jej w oparciu o całokształt okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powołane przez skarżącego okoliczności związane z trudną sytuacją finansowa i życiową same w sobie nie były wystarczające do odstąpienia od zasady odpowiedzialności za wynik sprawy. Biorąc zaś pod uwagę, że sam powód zaniechał w przeszłości działań zmierzających do zabezpieczenia praw wynikających oświadczeń dokonanych przez pozwanego jak i uwzględniając sposób rozwiązywania przez J. S. (1) konfliktów majątkowych z pozwanym, trudno przyjąć by zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów procesu jawiło się jako rażąco niesprawiedliwe. Sąd Okręgowy nie naruszył więc w tym zakresie przysługującej mu swobody orzeczniczej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 121/12, LEX nr 1341724 i powołane tam orzecznictwo).

Z tych przyczyn Sąd drugiej instancji apelację oddalił na podstawie art. 385 k.c. w zw. z art. 15 zzs ¹ ust. 1 pkt 4 ustawy dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 1842, z późn. zm.), w zw. z art. 6 ust.1 i 2 ustawy z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2021.1090).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98§1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c., przy uwzględnieniu dodatkowo, że powód znając motywy zaskarżonego wyroku nadal podtrzymywał powództwo i to nawet po uprawomocnieniu się wyroku wydanego w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

SSA Sławomir Jamróg