Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2014r. w Katowicach

sprawy z odwołania R. M. (R. M. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej

z dnia 28 maja 2013r. sygn. akt VI U 287/13

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu – Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej do ponownego rozpoznania.

/-/SSA T. Szweda /-/SSA M. Procek /-/SSO del. M. Andrzejewska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt: III AUa 2133/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 maja 2013r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 29 stycznia 2013r. i przyznał R. M. prawo do emerytury od dnia
4 stycznia 2013r.

W pisemnym uzasadnieniu wyroku ustalono, że R. M. został przyjęty do Przedsiębiorstwa (...)
w B. w dniu 3 czerwca1975r. na stanowisko pomocnika kierowcy, montera samochodowego.

Od dnia 1 sierpnia 1975r. odwołujący został przeszeregowany na stanowisko mechanika samochodowego i od tego momentu do jego głównych obowiązków należała naprawa samochodów ciężarowych w kanale. W firmie było około
300 samochodów ciężarowych. Mechanicy pracowali 8 godzin dziennie na II lub III zmiany przez 6 dni w tygodniu.

Na mocy porozumienia między zakładami pracy od dnia 3 stycznia 1985r. odwołujący podjął pracę w (...) Przedsiębiorstwie (...) w B. Placówka w B.. Zatrudniony został w bazie B. w stacji obsługi na stanowisku mechanika samochodowego.

W tym przedsiębiorstwie odwołujący także naprawiał samochody ciężarowe. Pracował 8 godzin dziennie przez 5 dni w tygodniu.

Placówka w B. została przejęta przez Zakłady (...) i od dnia
1 maja 1989r. odwołujący świadczył pracę mechanika samochodowego w tych Zakładach.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd pierwszej instancji stwierdził, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Wskazane zostało, że zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. t.j. z 2009r., Nr 153,
poz. 1227 z późn. zm.) ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, jeżeli w dniu wejścia
w życie ustawy, czyli 1 stycznia 1999r., osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (pkt 2). Emerytura, o której mowa w ust. 1 przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego (ust. 2).

Z kolei po myśli art. 32 wyżej wymienionej ustawy w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura, jeżeli osiągnął wiek emerytalny (60 lat) oraz posiada 25-letni okres zatrudnienia,
a w tym co najmniej 15 lat okresów pracy w warunkach szczególnych.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz., 43 z późn. zm) w § 2 stwierdza,
że okresy pracy uzasadniające prawo do świadczeń na zasadach określonych w tym akcie prawnym są okresami, których praca w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym okresy te stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji.

Sąd pierwszej instancji zauważył tutaj, że o ile przed organem rentowym wnioskodawca zawsze winien przedłożyć stosowne zaświadczenie lub świadectwo pracy, świadczenia pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, aby móc nabyć prawo do emerytury w oparciu o powołane rozporządzenie, to już w postępowaniu zainicjowanym odwołaniem przed Sądem, ubezpieczony może za pomocą dostępnych środków dowodowych wykazać okres pracy w warunkach szkodliwych lub w szczególnym charakterze.

Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołujący od dnia 1 sierpnia 1975r. do dnia
31 grudnia 1984r. w Przedsiębiorstwie (...) w B., od dnia 3 stycznia 1985r. do dnia 30 kwietnia 1989r.
w (...) Przedsiębiorstwie (...) w B. Placówka w B. oraz od dnia 1 maja 1989r. do dnia 30 czerwca 1994r. w Zakładach (...) w B. świadczył pracę na stanowiskach zaliczanych do pracy w warunkach szczególnych stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Wskazane tutaj zostało, że praca mechanika samochodowego wymieniona jest w wykazie A stanowisk pracy w warunkach szczególnych w dziale XIV poz. 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn.zm).

Reasumując, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że R. M. w dniu
(...). ukończył 60 lat, wykazał ponad 25 lat okresów składkowych
i okresów nieskładkowych, w tym przepracował co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych i w związku z tym przyznał, orzekając na podstawie art. 477 ¹⁴
§ 2 k.p.c., odwołującemu prawo do emerytury od dnia 4 stycznia 2013r., tj. od daty złożenia wniosku o emeryturę.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy, zarzucając naruszenie prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
a w szczególności art. 32 w zw. z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. t.j. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) oraz przepisów prawa procesowego poprzez błędną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego.

Stawiając powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Organ rentowy wskazał w uzasadnieniu apelacji, że ubezpieczony na dzień
1 stycznia 1999r. nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach
lub szczególnym charakterze albowiem nie można podzielić stanowiska Sądu pierwszej instancji, że praca odwołującego w okresie od 3 stycznia 1985r.
do 30 czerwca 1994r. była pracą w szczególnych warunkach. W wykazie A stanowisk pracy w warunkach szczególnych w dziale XIV poz. 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz. U. Nr 8 poz., 43 z późn. zm) wymienione są prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych. Natomiast
z zeznań świadka E. M. wynika, że w okresie 1985-1994 „na bazie
nie było kanałów naprawczych”.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie.

W rozpoznawanej sprawie ubezpieczony R. M. domaga się przyznania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w oparciu
o przepisy art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. t.j. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.).

W sprawie bezsporne było, że ubezpieczony: na dzień 1 stycznia 1999r. osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 27 lat, 6 miesięcy i 13 dni
(art. 184 ust. 1 pkt 2 ustawy w zw. z art. 27 ust. 1 pkt 2 ustawy), w dniu(...) osiągnął wiek przewidziany w art. 32 ust. 4 ustawy w zw. z § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 z późn. zm.) i nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego.

Spór zaś dotyczył przesłanki w postaci okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach przy pracach wymienionych w Wykazie A stanowiącym załącznik
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz., 43 z późn. zm.).

Art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. t.j. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) stanowi, iż ubezpieczonym zatrudnionym w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym, niż określony
w art. 27 pkt 1 ustawy. Ust. 4 cytowanego przepisu stanowi, że wiek emerytalny,
o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepisy dotychczasowe to rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 z późn. zm.). Przepis § 4 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów stanowi, iż pracownik, który wykonywał prace
w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące przesłanki:

1) osiągnął wiek 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, tj. 25 lat pracy, w tym co najmniej 15 lat pracy wymienionej w Wykazie A.

Zgodnie zaś z normą § 2 ust. 1 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983r., okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Zatem, warunkiem koniecznym jest wykazanie przez ubezpieczonego,
że w okresie co najmniej 15 lat wykonywał pracę - stale i pełnym wymiarze czasu pracy - na stanowisku pracy wymienionym w wykazie A, przy czym w związku
z treścią art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. t.j. z 2009r., Nr 153,
poz. 1227 z późn. zm.) okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach musi przypadać przed dniem 1 stycznia 1999r.

Wskazać tutaj jednak trzeba, że stosownie do art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. t.j. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.), przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał
po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie
wskazywano, że prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku
pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej, niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. t.j. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.), a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego
to odstępstwo (vide: między innymi wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 lutego 2007r., sygn. akt I UK 258/06, OSNP 2008 Nr 5-6, poz. 81; z dnia 13 listopada 2008r., sygn. akt II UK 88/08, LEX nr 1001292; z dnia 5 maja 2009r., sygn. akt I UK 4/09, LEX nr 509022 i z dnia 8 czerwca 2011r., sygn. akt I UK 393/10, LEX
nr 950426). Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Koniecznym jest by praca w szczególnych warunkach
była wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez
8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy)
w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy, wymienionych w wykazie, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. (vide: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2007r., sygn. akt III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007r., sygn. akt III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008r., sygn. akt I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009r., sygn. akt I PK 194/08, LEX nr 528152). Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś
z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów.

Zdaniem tutejszego Sądu Apelacyjnego, na gruncie niniejszej sprawy Sąd Okręgowy nie wyjaśnił na czym dokładnie polegała praca ubezpieczonego
na stanowisku mechanika samochodowego.

Zgodnie z Wykazem A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.
Nr 8 poz., 43 z późn. zm.) Dział XIV poz. 16 do prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, zaliczone są jedynie prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych.

Stwierdzić tutaj należy, że oczywistym jest, iż nie każdy rodzaj prac naprawczych przy pojazdach mechanicznych, czy szynowych wymaga ich wykonywania w kanale remontowym. Tymczasem poz. 16 działu XIV wykazu A jako prace w szczególnych warunkach wymienia tylko prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych,
a nie wszystkie prace przy naprawie pojazdów mechanicznych, czy szynowych. Spośród prac naprawczych powołany wykaz wymienia jeszcze w Dziale XIV pod
poz. 14 prace przy naprawie pomp wtryskowych, wtryskiwaczy i gaźników do silników spalinowych, a także pod poz. 17 prace spawalnicze i lakiernicze. Zatem, ustawodawca uznał za prace wykonywane w szczególnych warunkach tylko niektóre z prac wykonywanych zwykle w toku naprawy pojazdów mechanicznych,
czy szynowych. Wyklucza to możliwość zaliczenia do okresów pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej normy czasu pracy, które
w świetle przytoczonych regulacji nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika w takim stopniu, aby zostać wskazane jako wykonywane w szczególnych warunkach, zwłaszcza, że nie chodzi o czynności krótkotrwałe, uboczne, wykonywane incydentalnie, a o czynności naprawcze, które z zasady nie wymagają ich wykonywania w kanale remontowym.

R. M. w okresie 15 września 1973r. do dnia 31 grudnia 1984r.
był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w B., w tym na stanowisku mechanika samochodowego
od dnia 1 sierpnia 1975r. Od dnia 3 stycznia 1985r. do dnia 30 kwietnia 1989r.
był zatrudniony w (...) Przedsiębiorstwie (...) w B. Placówka w B.. Następnie
od dnia 1 maja 1989r. do dnia 30 czerwca 1994r. pracował w Zakładach (...)
w B..

Przeprowadzone przez Sąd pierwszej instancji postępowanie dowodowe,
a następnie poczynione ustalenia faktyczne na okoliczność charakteru wykonywanej przez ubezpieczonego pracy na stanowisku mechanika samochodowego we wskazanych powyżej zakładach pracy są zdecydowanie niewystarczające. Przesłuchania świadków oraz odwołującego na powyższe okoliczności są bardzo mało precyzyjne. Odnośnie pracy wykonywanej przez ubezpieczonego
w (...) Przedsiębiorstwie (...) w B. Placówka w B. oraz w Zakładach (...) w B., Sąd pierwszej instancji ustalił jedynie, że R. M. pracował jako mechanik samochodowy i naprawiał samochody ciężarowe, brak jest odniesienia do wymaganego w Wykazie A stanowiącym załącznik
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz., 43 z późn. zm.) Dział XIV poz. 16 wykonywania pracy w kanałach remontowych.

Ponadto nie zostało, w trakcie postępowania dowodowego, w istocie wyjaśnione, i to w zakresie całego zatrudnienia ubezpieczonego, jakie dokładnie czynności wykonywał on pracując na stanowisku mechanika samochodowego,
czy wykonywanie tych czynności przez ubezpieczonego wymagało stałej pracy
w kanale remontowym, czy też praca odbywała się również poza kanałami remontowymi, a jeżeli tak, to jakie konkretne czynności były wykonywane poza kanałami remontowymi. Wskazać tutaj przy tym należy, że okoliczność, iż mechanik w czasie obowiązujących go 8 godzin pracy, wychodzi z kanału na przerwę
po konieczne do naprawy narzędzie lub w celu zdemontowania części naprawianego pojazdu poza kanałem po to, aby tę część ponownie zamontować w pojeździe
w kanale, nie jest niezgodna z normą przepisu § 2 ust. 1 powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów. Celem ustawodawcy było bowiem przyznanie szczególnych przywilejów pracownikom, których główne i jedyne zadanie koncentrowało się na wykonywaniu prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia
oraz o znacznym stopniu uciążliwości. Specyfika pracy w dużych jednostkach naprawczych taboru transportowo-spedycyjnego, w halach naprawczych sprawiała, że praca mechanika odbywała się w kanałach ale czynności pomocnicze
do wykonania zadań w kanale musiał wykonać sam mechanik, stąd mógł spędzać poza kanałem konieczną ilość czasu, nie wpływającą jednak na pojęcie pracy
w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze czasu pracy.

Wobec powyższego, konieczne jest precyzyjne ustalenie - w drodze ponownego przeprowadzenia postępowania dowodowego jaki charakter miała praca wykonywana przez ubezpieczonego w Przedsiębiorstwie (...) w B., w (...) Przedsiębiorstwie (...) w B. Placówka w B. i w Zakładach (...) w B..

Zatem, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd pierwszej instancji
ponownie przeprowadzi dowód z zeznań słuchanych świadków (lub innych bądź dodatkowo zawnioskowanych przez ubezpieczonego) oraz dowód z przesłuchania ubezpieczonego w charakterze strony celem ustalenia charakteru pracy na zajmowanym stanowisku mechanika samochodowego. Sąd Okręgowy ustali czy realizowanym przez ubezpieczonego obowiązkom pracowniczym należy przypisać charakter pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, świadczonej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, o jakiej mowa w Wykazie A stanowiącym załącznik
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz., 43 z późn.zm.) Dział XIV, poz. 16 (lub też ewentualnie innej pracy zaliczanej do prac w szczególnych warunkach).

Mając powyższe na uwadze, skoro wydanie wyroku co do istoty sprawy wymagałoby przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, Sąd drugiej instancji, na mocy art. 386 § 4 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

/-/SSA Tadeusz Szweda /-/SSA Marek Procek /-/SSO(del.) Małgorzata Andrzejewska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR