Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Ś., dnia 15 stycznia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: Maja Sawicz

Protokolant: Zofia Wąsowska

po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2023 r. w Świdnicy

na rozprawie sprawy z powództwa E. P., J. P.

przeciwko (...) Bank SA z siedzibą we W.

o ustalenie i zapłatę

I.  ustala nieistnienie stosunku prawnego między stronami wynikającego z umowy kredytu hipotecznego nominowanego do (...) nr (...) z dnia 21 listopada 2007 r. z powodu jej nieważności;

II.  zasądza solidarnie od strony pozwanej (...) Bank SA z siedzibą we W. na rzecz powodów: E. P., J. P. kwotę 26 709, 66 zł (dwadzieścia sześć tysięcy siedemset dziewięć złotych sześćdziesiąt sześć groszy) z ustawowym odsetkami za opóźnienie od dnia 19 lipca 2022 roku do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałej części;

IV.  znosi wzajemnie koszty procesu.

Sygn. akt I C 1454/22

UZASADNIENIE

Powodowie E. P. i J. P. wnieśli przeciwko stronie pozwanej (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. zasądzenie od strony pozwanej łącznie na rzecz powodów kwoty 214 092, 55 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 14.12.2007 r. do 02.02.2022 r. wraz z ustawowymi odsetkami za późnienie liczonymi od 19.07.2022 r. do dnia zapłaty. Ponadto wnieśli o ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...) z dnia 21.11.2007 r. wobec stwierdzenia jej nieważności.

W przypadku uznania przez Sąd umowy zawartej przez strony za zgodną z prawem i mogącą dalej obowiązywać w kształcie pozbawionym zapisów abuzywnych - jako ewentualne - powodowie zgłosili żądanie zasądzenia od strony pozwanej na ich rzecz łącznie kwoty 84 721, 37 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od 14.12.2007 r. do 02.02.2022 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwot:

- 39 027, 46 zł dnia 10.01.2018 r. do dnia zapłaty.

- 45 693, 91 zł od dnia 19.07.2022 r. do dnia zapłaty.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego rzecz każdego z nich zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym opłat skarbowych od pełnomocnictw, kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty (zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c.).

Strona pozwana (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. wniosła o oddalenie powództwa w całości. Na wypadek unieważnienia przez sąd umowy kredytu strona pozwana podniosła ewentualny zarzut potrącenia ( k.88) wierzytelności z dochodzonej w niniejszej sprawie należności z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot nienależnego świadczenia w wysokości uruchomionego i wypłaconego kredytu, tj. kwoty 187 382, 89 zł oraz do kwoty 80 179, 20 zł z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału przez powodów.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 21 listopada 2007 r. powodowie E. P. i J. P. zawarli z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. umowę kredytu hipotecznego nominowanego do waluty (...) nr (...) Standardowe oprocentowanie, na kwotę 187 382, 89 zł wg kursu kupna walut dla (...) obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz - w przypadku wypłaty kredytu w transzach, na cel określony w § 1 umowy, tj. na zakup oraz sfinansowanie budowy domu jednorodzinnego położonego w Z. przy ul.(...), dla którego Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). Kredyt został wypłacony w złotych polskich w trzech transzach zgodnie z § 3 ust. 2 niniejszej umowy.

Dowód: - umowa kredytu nr (...) z dnia 21.11.2007 r. - k. 112-114.

Umowa została zawarta na okres 300 miesięcy. Zgodnie z § 3 ust. 2 umowy, kredyt wypłacany jest w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na (...) wg kursu kupna walut dla (...) ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków. Bank został upoważniony do jednostronnego sporządzenia Harmonogramu spłat oraz sporządzenia jego zmian w okresie kredytowania. Jako datę spłaty raty kredytu przyjmuje się datę wpływu środków na rachunek kredytu. Kwota wpłaty raty w złotych przeliczana jest na (...) wg kursu sprzedaży obowiązującego w Banku w dniu wpływu środków do Banku (§ 5 ust.5).

Zgodnie z § 13 ust. 3 do spraw nieuregulowanych umową zastosowanie mają postanowienia Regulaminu udzielania kredytów/pożyczek hipotecznych przez (...) Bank SA, który stanowi integralną część umowy kredytu. Bank zastrzegł, że nie ponosi odpowiedzialności za wady prawne nabytego przedmiotu kredytowania (ust.4). Aktualne kursy kupna i sprzedaży walut obowiązujące w banku są ustalane przez Bank i publikowane w Tabeli kursów kupna i sprzedaży walu ( ust. 5)

Zgodnie z § 9 ust. 3 regulaminu – spłaty rat kredytu/pożyczki dokonane przez Kredytobiorcę/Pożyczkobiorcę bez powiadomienia Banku co do celu przeznaczenia wpłaty przed terminami wymagalności wynikającymi z umowy kredytowej/pożyczki przechowywane będą na nieoprocentowanym rachunku Banku. W przypadku kredytu/pożyczki nominowanych przeliczenie dokonanej ponadplanowej wpłaty na walutę kredytu/pożyczki nastąpi w dniu wpływu środków do Banku wg kursu sprzedaży waluty obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku.

Zgodnie z § 14 regulaminu stosowna Tabela opłat i prowizji oraz regulamin są doręczane Kredytobiorcy/ Pożyczkobiorcy w dniu zawarcia Umowy kredytu/ pożyczki. O zmianach Regulaminu lub Tabeli opłat i prowizji Bank i informuje Kredytobiorcę/ Pożyczkobiorcę na piśmie.

Aneksem z dnia 10 czerwca 2008 r. strony prolongowały termin wypłaty transz kredytu z sześciu na siedem miesięcy oraz ilość rat do 293. W związku z czym zmieniono harmonogram spłat.

Dowód:

- umowa kredytu nr (...) z dnia 21.11.2007r. - k.112-114;

- regulamin udzielania kredytów / pożyczek - k. -115-119;

- dyspozycje kredytobiorców z dnia 21.11.2007 r. (k.120), 07.03.2008 r. (k.121), z 28.05.2008 r. (k.122).

- Aneks z dnia 10.06.2008 r. k.152;

- harmonogram spłat z dnia 10.06.2008 r. k.147-148

Powodowie o uzyskanie kredytu zwrócili się do doradcy finansowego, który wskazał jako najkorzystniejszą wówczas dla powodów ofertę Banku (...) we W., proponując zawarcie tej umowy w walucie franka szwajcarskiego. Wskazywał, iż kredyty zaciągane we frankach są kredytami powszechnymi o dobrych warunkach kredytowania. Powodowie nie byli informowani o mechanizmie przeliczania franka. Doradca finansowy nie informował powodów, że mogą negocjować warunki umowy kredytu, przedstawił kredytobiorcom jedynie gotową umowę, z prośbą o zapoznanie się z jej postanowieniami. Powodowie nie występowali do banku o zmianę warunków umowy. Pozwany Bank w okresie od 14 grudnia 2007r. do 2 lutego 2022 r. pobrał z konta powodów tytułem spłaty kredytu łącznie kwotę 214 092, 56 zł.

Dowód: - przesłuchanie powoda - k. 377,378,

- przesłuchanie powódki - k. 377,

- zaświadczenie (spłaty zarejestrowane) z dnia 17.02.2022 r. - k. 30-32,

- opinia biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i bankowości - k. 292 do 325.

Pismem z dnia 22 grudnia 2017 r. powodowie wnieśli reklamację dotyczącą zawartej umowy umowa kredytu nr (...) z dnia 21 listopada 2007 w zakresie nienależnie pobranych od nich świadczeń w wysokości 39 027,46 zł w okresie od dnia 14 grudnia 2007 r. do dnia 17 października 2017 r. z uwagi na nieważność przedmiotowej umowy w świetle przepisów prawa wnosząc o jej zwrot. Następnie w piśmie dnia 27 kwietnia 2018 r. wnieśli reklamację w zakresie zawartej umowy, a w piśmie z dnia 9 maja 2022 r. wezwali stronę pozwaną do zapłaty dalszej kwoty, łącznie 218 664, 69 zł tytułem świadczeń za okres od 14 grudnia 2007 r. do 15 lutego 2022 r.

Dowód: - wezwanie do zapłaty z dnia 22.12.2017 r. k.

- reklamacja z dnia 27.04.2008 r. r. - k. 39-40;

- reklamacja z dnia 27.04.2008 r. r. - k. 41-43.

Pismem z dnia 9 stycznia 2008 r. Bank udzielił odpowiedzi na reklamacje powodów i wskazał, iż postanowienia umowy nie kształtują praw i obowiązków wnioskodawców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając przy tym jej interesy świetle powyższego nie ulega kwestii, że konstrukcja umowy kredytu indeksowanego zgodna jest z art. 69 prawa bankowego. Podobne stanowisko pozwany Bank zajął w piśmie z dnia 18 lipca 2022 r.

Dowód: pisma strony pozwanej z dnia 09.01.2018 r. - k. 37-38 i 18.07.2022 r. k.44.

Sąd ustalił fakty na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowanych), zeznań powodów. Powyższych ustaleń Sąd dokonał również w oparciu o dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów (...). Zdaniem Sądu opinia biegłego jest wyczerpująca i zrozumiała. Sąd dopuścił także dowód z przesłuchania strony powodowej oraz pominął dowód z zeznań strony pozwanej, o co strony zgodnie wnosiły. Sąd pominął dowód z zeznań świadków wnioskowanego przez stronę pozwaną: K. M., R. S. i D. S. jako nieprzydatne ponieważ, świadkowie zawierając umowy w sposób standardowy – tak samo traktowali poszczególnych klientów. Tezy zaś na które zostali powołani są w istocie nie kwestionowane przez powodów i zostały zastąpione ich przesłuchaniem.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

W obecnym stanie prawnym interes prawny należy rozumieć szeroko, tzn. nie tylko w sposób wynikający z treści określonych przepisów prawa przedmiotowego, lecz także w sposób uwzględniający ogólną sytuację prawną powodów. Ta podstawowa materialnoprawna przesłanka przepisu art. 189 k.p.c. powinna być obecnie interpretowana z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia ochrony prawnej w konstytucyjnie określonym zakresie (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Wykładnia art. 189 k.p.c., a zwłaszcza użytego w nim pojęcia "interes prawny", musi więc uwzględniać te postanowienia. Udzielenie ochrony przez sąd następuje zawsze ze względu na istniejącą potrzebę uzyskania poprawy w sytuacji prawnej, m.in. przez uzyskanie stanu klarowności i stabilności tej sytuacji. W nowszym piśmiennictwie trafnie podkreślono, że interesu prawnego w żądaniu omawianego ustalenia nie można zakwestionować, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych, jak i przyszłych (możliwych), ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw (sytuacji prawnej) podmiotu występującego z żądaniem ustalenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r. II CK 395/05, LEX nr 192028).

Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie powodowie posiadają interes prawny w ustaleniu nieistnienia (nieważności) umowy. Umowa kredytu została zawarta na wieloletni okres i nie została dotychczas wykonana, zawiera postanowienia niejasne, niejednoznaczne, a mające wpływ na wysokość świadczenia powoda na rzecz kredytodawcy. Jak zostało już ustalone, umowa zawierała klauzule niedozwolone, w wyniku zastosowania których powstał u kredytobiorów stan niepewności co do tego, czy wada umowy nie spowodowała konieczności spłacenia przez nią kwoty wyższej, niż byłaby zobowiązana, gdyby umowa była ważna. Kredytobiorcy posiadają zatem interes prawny w ustaleniu w sposób jednoznaczny i definitywny na przyszłość czy umowa wiąże strony i czy jest nadal zobowiązana do płacenia rat kredytu.

Zgodnie z art. 69 art. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. z 2020, poz. 1896 t.j. ze zm.), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy (ust. 2).

Umowa kredytu łącząca strony została zawarta w takiej postaci, że kredyt został udzielony w walucie polskiej, zaś odwołanie się do waluty franka szwajcarskiego stanowiło jedynie tzw. klauzulę waloryzacyjną.

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c., za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z przytoczonego sformułowania wynika zatem, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:

1) postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom,

2) ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami,

3) ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta,

4) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, brak jednej z nich skutkuje, że sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.

Podstawową kwestią było rozstrzygnięcie, czy konsumenci (powodowie) mieli wpływ na treść zakwestionowanej klauzuli, a zatem czy była ona z nimi uzgadniana indywidualnie. Nieuzgodnione indywidualnie są bowiem te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Z art. 385 ¹ § 3 k.c. wynika domniemanie, że jeżeli przedsiębiorca posługuje się wzorcem umowy, z którego przejmuje postanowienia, te postanowienia nie zostają indywidualnie z konsumentem. Co istotne, zgodnie z § 4 tego artykułu ciężar dowodu obalenia domniemania w niniejszej sprawie spoczywa na przedsiębiorcy posługującym się konkretnym wzorcem. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.), a więc w praktyce na przedsiębiorcy, który dąży do wyłączenia postanowienia spod kontroli przewidzianej w art. 385 ¹ k.c.

Zdaniem Sądu, oczywistym w świetle poczynionych ustaleń faktycznych pozostawało, że postanowienia umowy kredytowej stanowiły wzorzec umowy i nie były ustalane indywidualnie z powodami. Fakt, że powodowie mogli zapoznać się z treścią umowy, a decyzję o jej zawarciu podjęli samodzielnie, kierując się swoimi własnymi interesami wyrażającymi się chęcią pozyskania kredytu nie uzasadnia tezy o indywidualnym uzgodnieniu jej postanowień. Faktem jest, że kredytobiorca nie występował do banku z propozycją zmiany treści przedstawionego wzorca umownego, więc nie jest możliwe stwierdzenie, że został pozbawiony możliwości negocjowania treści umowy, jednak nie ulega wątpliwości, że bank nie sprostał obowiązkowi wykazania, że postanowienia zostały uzgodnione indywidualnie. Przeciwnie, powodowie wystąpili z wnioskiem kredytowym, a bank przedstawił wcześniej przygotowany wzór (wzorzec) umowy, pozostawiając kredytobiorcy jedynie decyzję, czy zawrze z bankiem umowę w przedstawionym kształcie. Kredytobiorca nie miał możliwości zweryfikowania/skorygowania kryteriów przyjętych przez bank do ustalenia m.in. wysokości świadczenia. Wobec tego, Sąd przyjął, że klauzule umowne nie były uzgadniane indywidualnie z powodami.

Dla oceny abuzywności należy przejść dalej do zbadania, czy kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jej interesy.

„Dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać także działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale mogą tu wejść w grę także inne aspekty: zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp. Naruszenie interesów konsumenta wynikające z niedozwolonego postanowienia musi być rażące, a więc szczególnie doniosłe. Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron (wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC-ZD 2017/A/9).

Sąd podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 22 stycznia 2016r., że mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną. Wszak w istocie tak niejasne i niepoddające się weryfikacji określenie sposobu ustalania kursów wymiany walut stanowi dodatkowe, ukryte wynagrodzenie banku, które może mieć niebagatelne znaczenie dla kontrahenta, a którego wysokość jest dowolnie określana przez bank. W szczególności, że o poziomie podlegającego wypłacie kredytu, jak też zwłaszcza o poziomie zadłużenia ratalnego (i to już spłaconego) konsument dowiaduje się post factum, po podjęciu odpowiedniej sumy z jego rachunku, służącego obsłudze zaciągniętego kredytu hipotecznego (tak wyrok Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2016r., I CSK 1049/14, OSNC 2016/11/134).

Zdaniem Sądu, rację mają powodowie, że odesłanie zawarte w umowie kredytu do Tabeli Kursów dawało bankowi możliwość "ustalania w sposób dowolny" wysokości stosowanego przez siebie kursu waluty, co stanowi naruszenie dobrych obyczajów.

Następnie należało rozważyć, czy kwestionowane przez powodów postanowienie indeksacyjne dotyczyły głównych świadczeń stron.

Możliwość uznania postanowień umownych za niedozwolone (abuzywne, nieuczciwe) wymaga bowiem zakwalifikowania ich albo jako postanowień, które nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określanych główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Oceniając czy sporne postanowienia umowne określają główne świadczenia stron, należy mieć na uwadze, że rozumienie tego pojęcia pozostaje sporne w doktrynie. Zgodnie z jednym z prezentowanych poglądów, przez główne świadczenia stron należy rozumieć postanowienia o charakterze konstytutywnym dla danego typu czynności prawnych, a więc w przypadku umów nazwanych – dotyczące essentialianegotii umowy, postanowień przedmiotowo istotnych. Jako elementy konstrukcyjne umowy muszą być one przedmiotem uzgodnień stron, gdyż w przeciwnym razie nie doszłoby do zawarcia umowy. Zgodnie z drugim z poglądów – termin ten należy rozumieć niezależnie od pojęcia przedmiotowo istotnych postanowień umowy. Dotyczyć miałby klauzuli regulujących świadczenia typowe dla danego stosunku prawnego, a niekoniecznie tych, które z punktu widzenia nauki o czynnościach prawnych trzeba by określać jako przedmiotowo istotne (por. M. Bednarek, [w:] System Prawa Prywatnego, Tom 5 Prawo zobowiązań – część ogólna, 2013).

Przeważający pogląd w polskiej doktrynie i orzecznictwie kojarzy pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron właśnie ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialianegotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności (tak na przykład Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 czerwca 2004 roku, sygn. akt I CK 635/03).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono sprzeczne poglądy, co do tego, czy klauzula indeksacyjna zawarta w umowie kredytowej powinna być uznana za określającą główne świadczenie stron. Zdaniem Sądu, nie można uznać, że klauzule te kształtują jedynie dodatkowy, umowny mechanizm indeksacyjny głównych świadczeń – przeciwnie, na aprobatę zasługuje alternatywny do powyższego pogląd wyrażony w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r. (III CSK 159/17) i dnia 9 maja 2019 r. (I CSK 242/18). Klauzula indeksacyjna zawarta w umowie stanowiła element określający wysokość świadczeń kredytobiorców. Jeśli zważyć, że stosownie do art. 69 ust. 1 Prawa bankowego przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu, wówczas nie powinno budzić wątpliwości, że obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu stanowi główne świadczenie kredytobiorców. Skoro tak, trudno podzielić stanowisko, że klauzulaindeksacyjna nie odnosiła się bezpośrednio do elementów przedmiotowo istotnych umowy kredytu bankowego, a zatem do oddania i zwrotu sumy kredytowej, skoro kształtowała wysokość tej sumy i miała wpływ na kształt zobowiązania powodów

Stąd należy przyjąć, że analizowane w niniejszym postępowaniu klauzule indeksacyjne zawarte w umowie kredytu określają główne świadczenia stron. Aby dokonać dalszej oceny abuzywności tych klauzul, konieczne było również ustalenie, czy zostały wyrażone w sposób jednoznaczny.

Zdaniem Sądu, oczywistym jest, że klauzula przewalutowania nie kształtowała uprawnień i obowiązków stron w sposób jasny i klarowny. Powodowie nie byli w stanie na ich podstawie oszacować kwoty, którą będą musieli świadczyć w przyszłości. Wprawdzie, umowa wskazuje, że do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytu stosuje się kursy według tabeli kursowej banku, to w żadnym postanowieniu umowy jednak nie sprecyzowano, w jaki sposób ustalana jest wysokość raty i co ma wpływ na kurs waluty przyjmowanej przez bank. Wartość ta była zależna wyłącznie od woli banku.

Strona pozwana nie określiła w umowie wysokości kredytu we frankach szwajcarskich tj. sposobu przeliczenia kwoty wyrażonej w złotych polskich na franki szwajcarskie, nie zawiera przy tym żadnego zapisu kursu po jakim dojdzie do przeliczenia kwoty kredytu, a wskazane przez powódkę jako abuzywne postanowienia umowy nie zawierają nawet górnego limitu w ustaleniu kursu/marży. Wynika zatem z powyższego, że tylko bank wiedział jakie kryteria przyjmuje do ustalania kursów, a powód mógł się o nim dowiedzieć dopiero po zwróceniu się do banku o przedstawienie tej wysokości. Nie znając powyższych kryteriów, współczynnika który stosował bank, nie mógł sam nawet ustalić w jakiej wysokości jest ich zobowiązanie względem banku, ani czy bank dokonuje prawidłowych wyliczeń i zasadnie dochodzi zapłaty raty w takiej, a nie innej wysokości. Powyższe skutkowało tym, że to na powodów (konsumentów) przerzucono konsekwencje wzrostu kursu waluty franka szwajcarskiego.

Odnośnie natomiast obowiązku informacyjnego banku, w ocenie Sądu nie jest wystarczające podpisanie oświadczenia, że ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca. Powodowie z uwagi na niejasne postanowienia umowne, nie mieli możliwości ustalenia jak zmiana kursu będzie przekładała się na zmianę wysokości rat. Nie został we właściwy, wystarczający sposób poinformowany, jakie elementy składają się na wysokość raty kredytu. Co do zasady wiedzieli, że będą ponosić ryzyko zmiany kursu waluty, jednak przy tak skonstruowanej umowie, ciężar wzrostu kursu obciążał tylko kredytobiorców.

Konkludując, zagwarantowane przez bank prawo do samodzielnego ustalania kursu zakupu i sprzedaży waluty kredytu na podstawie bliżej nieokreślonych przesłanek, których w żaden obiektywny sposób nie można zweryfikować, w szczególności nie może tego uczynić kredytobiorca, który jest konsumentem, przesądza o tym, że klauzule indeksacyjne nie zostały wyrażone w sposób jednoznaczny. Wobec powyższego, w ocenie Sądu postanowienia zawarte w Regulaminie kredytu hipotecznego, stanowiącego integralną część umowy stanowią niedozwolone klauzule umowne.

W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, ZsuzsannaDunai przeciwko (...) Bank (...)., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43). Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu waloryzowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134). Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) – por. wyrok SN z 11.12.2019r., sygn. V CSK 382/18, L..

W świetle powyższych rozważań, Sąd uznał, że pozostałe (poza niedozwolonymi klauzulami umownymi) postanowienia umowy kredytu nie dadzą się pogodzić z celem kredytu złotowego i jego konstrukcją i doszło do nieważności umowy kredytowej łączącej strony w całości.

Wobec powyższego Sąd ustalił nieistnienie stosunku prawnego między stronami wynikającego z umowy kredytu numer (...) z dnia 21 listopada 2007 roku zawartej pomiędzy powodami a Bankiem (...) S.A. z siedzibą we W. (pkt I wyroku) – w oparciu o art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. i art. 58 §1 k.c. – z uwagi na bezskuteczność abuzywnych klauzul waloryzacyjnych zawartych w umowie oraz braku możliwości wypełnienia luk w umowie powstałych po ich eliminacji.

Obok żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego między stronami powodowie dochodzili również zwrotu kwoty 214 092, 55 zł. Do roszczenia powodów o zasądzenie zwrotu kwot uiszczonych w trakcie spłacania rat kredytu jako świadczenia nienależnego, mają zastosowanie przepisy mają zastosowanie przepisy art. 405 kc, 118 k.c. i 120 k.c. W ocenie Sądu, powodowie zasadnie podnoszą, że skoro zastosowanie przez bank w umowie kredytu klauzul indeksacyjnych doprowadziło do uznania umowy kredytu za nieważną, to bank jest zobowiązany do zwrócenia kredytobiorcy równowartości wszystkich środków tytułem spłaty rat kredytu. Przysługuje im zatem prawo do żądania zwrotu w oparciu o art. 405 w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c.

Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 kc) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. III CZP 11/20, L.).

Sąd w tym składzie stoi na stanowisku, że jeśli w wyniku zawarcia umowy każda ze stron spełniła świadczenie na rzecz drugiej strony, to w przypadku nieważności umowy, bądź też w przypadku przyjęcia jej upadku wobec braku możliwości jej utrzymania po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych, każda z nich ma własne roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia – bank o zwrot kwoty przekazanego kredytu, a kredytobiorca o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz banku w wykonaniu umowy kredytowej.

Zgodnie bowiem z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze,
a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się
w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 k.c.). Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna
po spełnieniu świadczenia.

Roszczenie pieniężne powodów co do wysokości nie budziło wątpliwości Sądu, gdyż wynika wprost z zaświadczenia Banku z dnia 17 lutego 2022 r. (k.30-32). W okresie od 14 grudnia 2007r. do 2 lutego 2022 r. pozwany Bank pobrał z konta powodów tytułem spłaty kredytu łącznie kwotę 214 092, 56 zł.

Strona pozwana na wypadek unieważnienia umowy kredytu zgłosiła zarzut potrącenia z wierzytelności powodów dochodzonej w niniejszej sprawie
wierzytelności z dochodzonej w niniejszej sprawie należności z wzajemną wierzytelnością strony pozwanej o zwrot nienależnego świadczenia w wysokości uruchomionego i wypłaconego kredytu, tj. kwoty 187 382, 89 zł oraz do kwoty 80 179, 20 zł z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału przez powodów

Zgodnie z 203 ¹ §2 k.p.c. pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. W niniejszej sprawie pozwany zgłosił zarzut potrącenia przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy. Złożenie w toku procesu przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu wzajemnej wierzytelności łączy się z podniesieniem procesowego zarzutu potrącenia, tj. z powołaniem się na umorzenie w całości lub w części dochodzonej od niego wierzytelności w następstwie złożonego oświadczenia o potrąceniu.

Także podniesienie procesowego zarzutu potrącenia w odpowiedzi na pozew jest jednoznaczne ze złożeniem oświadczenia o potrąceniu (por. wyr. SN
z 4 lutego 2004 r., I CK 181/03, L.) W orzecznictwie uznaje się za dopuszczalne dokonanie potrącenia jedynie ewentualnie, tj. tylko na wypadek, gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność, która jest kwestionowana, została uznana przez sąd za uzasadnioną (zob. np. wyr. SN z 22 listopada 1968 r., I CR 538/68, OSNCP 1969, Nr 11, poz. 204; z 9 listopada 2011 r., II CSK 70/11, L.; uchw. SN z 25 lipca 2019 r., III CZP 18/19, L.).

Odnosząc powyższe stanowisko do ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego, należy uznać za dopuszczalne złożenie przez pozwanego ewentualnego zarzutu potrącenia na wypadek uwzględnienia żądania powoda.

W zakresie umocowania pełnomocnika pozwanego mieści się m.in. składanie materialnoprawnych oświadczeń o potrąceniu. Zgodnie z art. 60 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. W związku z tym oświadczenie o potrąceniu może być również złożone w sposób dorozumiany (por. M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 6, 2018, s. 1629; T. Wiśniewski, w: Gudowski, Komentarz k.c. 2018, III, cz. I, s. 1283; post. SN z 9 marca 1972 r., III PZP 2/72, Legalis; wyr. SN z 12 listopada 1973 r., II CR 606/73, Legalis).

Jak stanowi art. 498 §2 k.c. wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Jednocześnie oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 zdanie drugie k.c.) Ponieważ kwota wypłaconego powodom kapitału kredytu zgłoszona do potrącenia była bezsporna, toteż Sąd uwzględnił w tej części zarzut potrącenia podniesiony przez stronę pozwaną do kwoty 187 382, 89 zł. Natomiast Sąd uznał za niezasadny zarzut potrącenia w zakresie wynagrodzenia za korzystanie przez powodów za korzystanie z kredytu w kwocie 80 179, 20 zł, ponieważ nie znajduje podstawy w art. 224 k.c. Przepis ten uzależnia obowiązek wypłaty wynagrodzenia właścicielowi za cały okres korzystania z rzeczy od samoistnego posiadania w złej wierze. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Obowiązek ten uaktualnia się w momencie, gdy posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, np. wydanie przez sąd wyroku stwierdzającego nieważność umowy, a w konsekwencji wystąpienie przez właściciela z roszczeniem o zwrot rzeczy. Przenosząc ww. regulacje na grunt umowy kredytowej należy przyjąć, że kredytobiorca posiadając daną kwotę na mocy ważnej umowy jest jej posiadaczem w dobrej wierze. W następstwie uznania umowy za nieważną będzie on obowiązany do zapłaty wynagrodzenia dopiero od momentu zażądania zwrotu kwoty nienależnie wypłaconej przez bank. W tym przypadku formę wynagrodzenia banku stanowią odsetki ustawowe, których ma on prawo żądać za okres opóźnienia w zapłacie. Przepis art. 224 k.c. nie tworzy podstawy prawnej domagania się przez bank od kredytobiorcy wynagrodzenia za korzystanie z kapitału za cały okres, gdy korzystał on z danych środków, będąc w przeświadczeniu, że działał w dobrej wierze, tj. uważał, że umowa kredytowa jest ważna, przy czym bank nie zażądał zwrotu środków i nie uznał, że umowa jest nieważna (por. por. Wioletta Dudziec -Rzeszowska, Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału - glosa - I ACa 635/19, MOP 2020, Nr 18, str. 990).

Należy również podkreślić, że celem art. 6 dyrektywy 93/13 jest to, aby konsument nie został związany nieuczciwymi warunkami umownymi stosowanymi przez przedsiębiorcę, w tym wypadku przez bank. Ochrona ta ma służyć realizacji celu odstraszającego zawartego w art. 7 dyrektywy 93/13. Polegać ma ona na tym, by przedsiębiorca w umowach zawieranych z konsumentem nie wprowadzał nieuczciwych warunków. Obowiązek zapłaty przez konsumenta na rzecz banku wynagrodzenia za korzystanie z kapitału osłabiałby odstraszający skutek wynikający z art. 6 i 7 dyrektywy 93/13. Takie praktyki powodowałyby, że cele dyrektywy 93/13 zostałyby pozbawione skuteczności (por. wyrok (...) z 14 czerwca 2012 r. w sprawie B. E. de (...) SA przeciwko J. C., C-618/10, pkt 88. Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że bank nie ma obowiązku płacić wynagrodzenia za korzystanie z pieniędzy konsumenta, który odstąpił od umowy i zażąda zwrotu spełnionego świadczenia na gruncie dyrektywy o transakcjach na odległość (por. wyrok z 4 czerwca 2010 r., L., C-301/18). Tym mniej prawdopodobna jest zatem jego aprobata dla tego rodzaju żądania zgłaszanego przez przedsiębiorcę w związku z upadkiem transakcji z powodu zastosowania przez tego przedsiębiorcę klauzuli abuzywnej. Byłoby to stanowisko wprost sprzeczne z dyrektywą 93/13, gdyż zarówno dyrektywa, jak również jej interpretacja w acqis communautaire są silnie naznaczone myślą o pierwotnej naganności strony posługującej się i to w działalności profesjonalnej, stale klauzulami abuzywnymi (por. E. Łętowska, Kwalifikacje prawne..., Iustitia Nr 3 (41)/2020, str. 127).

Brak jest zatem podstaw do przyjęcia, że konsekwencją nieważności całej umowy jest obowiązek zapłaty przez powodów na rzecz pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału kredytu.

Konsekwencją uwzględnienia zarzutu potrącenia było oddalenie powództwa ponad kwotę uwzględnionego zarzutu potrącenia, tj. ponad kwotę kapitału kredytu. (pkt II wyroku).

Jednocześnie Sąd na podstawie art. 481 kc w zw. z art. 455 kc zasadził od strony pozwanej na rzecz powodów odsetki ustawowe za opóźnienie od daty złożonej przez powodów ostatniej reklamacji.

O kosztach procesu sąd orzekł zgodnie z art. 100 k.p.c., wzajemnie je znosząc, mając na uwadze, że żądanie powodów były zasadne i Sąd dokonał potrącenia wzajemnej wierzytelności pomiędzy stronami i w takiej konfiguracji procesowej usprawiedliwione jest wzajemne zniesienie kosztów procesu pomiędzy stronami – co znalazło wyraz w punkcie IV sentencji wyroku.