Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 marca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Ewa Ligoń-Krawczyk

Protokolant: sekretarz sądowy Ewa Kocielnik

po rozpoznaniu w dniu 1 marca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa T. C.

przeciwko M. G.

o ustalenie ewentualnie o zapłatę

I.  oddala powództwo,

II.  zasądza od T. C. na rzecz M. G. kwotę 10.817 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 354/22

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 sierpnia 2022 r. (data prezentaty Sądu, k. 3) T. C., zastępowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł przeciwko M. G. o:

1.  (jako roszczenie główne) stwierdzenie, że umowa dożywocia z dnia 8 grudnia 2017 r. zawarta przed notariuszem G. M., Rep. (...) nr (...)pomiędzy Z. W. (1) a pozwanym M. G. przenosząca własność nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą nr (...) jest nieważna z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego;

2.  (jako roszczenie ewentualne) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 50.000 zł z ustawowymi odsetkami od momentu wniesienia pozwu;

3.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów sądowych, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu strona powodowa wskazała, że w dniu 20 maja 2016 r. Z. W. (1) powołała do spadku powoda, zobowiązując go jednocześnie do zapłaty na rzecz odwołanego tym samym testamentem wcześniejszego spadkobiercy – P. P. kwotą 50.000 zł. Powód wyjaśnił, że powołanie do spadku miało być dowodem wdzięczności za opiekę sprawowaną przez matkę powoda nad spadkobierczynią. Zarówno testament, jak i oświadczenie zostały sporządzone przed notariuszem. Zobowiązanie powoda do zapłaty na rzecz P. P. kwoty 50.000 zł wynikało z kolei z faktu, że spadek obejmował wyłącznie mieszkanie, które zostało wykupione przez spadkodawczynię ze środków przekazanych jej przez P. P.. Powód przekazał Z. W. (1) środki na spłatę P. P. w dniu 7 czerwca 2016 r. Z. W. (1) zmarła w dniu 22 sierpnia 2020 r. W toku czynności urzędowych związanych z uporządkowaniem spraw po zmarłej powód powziął wiedzę o zawarciu przez Z. W. (1) z pozwanym w dniu 8 grudnia 2017 r. umowy dożywocia, na mocy której lokal w W. przy ul. (...) stał się własnością pozwanego. Lokal ten wyczerpuje całość spadku. Zdaniem powoda umowa dożywocia z dnia 8 grudnia 2017 r. została zawarta z naruszeniem zasad współżycia społecznego i jako taka jest nieważna. Zdaniem powoda, o nieważności umowy dożywocia przesądza w ocenie powoda fakt, że zawarcie umowy stanowiło zachowanie nieuczciwe, naruszające jego interes. W realiach przedmiotowej sprawy powód padł ofiarą klasycznego oszustwa ze strony Z. W. (1), która wyłudziła od niego pieniądze na sfinansowanie wykupu mieszkania, obiecując je w ramach dziedziczenia, a następnie przepisała je na pozwanego pozostawiając powoda z nic nie wartym spadkiem. W ocenie powoda, Z. W. (1) była też w pełni świadoma skutków prawnych podejmowanych przez siebie czynności. Na wypadek nie podzielenia przez sąd stanowiska prezentowanego przez stronę powodową, powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kwoty 50.000 zł. Jako podstawę prawną dla ww. żądania wskazał przepisy dotyczące świadczeń nienależnych w sytuacji, gdy odpada podstawa świadczenia. Zaznaczył, że podstawą świadczenia przez powoda kwoty 50.000 zł celem spłacenia P. P. było powołanie go do spadku, w skład którego wchodziło mieszkanie. Wobec przeniesienia własności mieszkania na rzecz pozwanego odpadła podstawa świadczenia. Z. W. (1) wzbogaciła się bezpodstawnie kosztem powoda a następnie bezpłatnie rozporządziła korzyścią na rzecz pozwanego (pozew, k. 3-7).

W odpowiedzi na pozew M. G., zastępowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o:

1.  oddalenie powództwa w zakresie roszczenia głównego, tj. stwierdzenia, że umowa dożywocia z dnia 8 grudnia 2017 r. zawarta przed notariuszem G. M., Rep. (...) nr (...), przenosząca własność nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą nr (...) jest nieważna z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego,

2.  oddalenie powództwa w zakresie roszczenia ewentualnego, tj. żądania powoda zasądzenia od pozwanego kwoty 50.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu;

3.  zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że nieruchomość położona w W. przy ul. (...) wyszła z majątku spadkodawcy Z. W. (1) jeszcze za jej życia. Umowa dożywocia została podjęta przez Z. W. (1) świadomie i swobodnie. Z. W. (1) miała rozeznanie jakie skutki chce osiągnąć przez swoje działanie. W związku z zawarciem umowy dożywocia pozwany zapłacił taksę notarialną oraz zobowiązania publicznoprawne. Pozwany podkreślił, iż zawierając umowę dożywocia z Z. W. (1) nie naruszył żadnych zasad współżycia społecznego, a powód nie legitymuje się postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, gdyż postępowanie zainicjowane przez T. C. o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej (sygn. I Ns 542/22) pozostaje w toku. Odnosząc się do roszczenia ewentualnego powoda o zapłatę kwoty 50.000 zł pozwany wskazał, iż w niniejszej sprawie nie doszło do przesunięcia majątkowego, gdyż pozwany nie uzyskał nienależnego świadczenia. W sprawie miała miejsce zarówno ważna czynność prawna, jak i zobowiązanie i podstawa świadczenia istniała w pewnym przedziale czasu, była ważna i nie odpadła. Pozwany zaznaczył, że podstawą świadczenia przez powoda kwoty 50.000 zł była spłata P. P. i powołanie powoda do spadku. Spadkodawca Z. W. (1) testamentem z dnia 20 maja 2016 r. do całości spadku powołała powoda jednak nie wskazała w testamencie, że mieszkanie położone przy ul. (...) w W. po jej śmierci przekazuje powodowi. Po sporządzeniu ww. testamentu miała więc swobodę rozporządzać swoim majątkiem i mieszkanie wyszło z jej majątku za jej życia. Zatem powód jako potencjalny spadkodawca nie może dochodzić jakichkolwiek praw po zmarłym dożywotniku od aktualnego właściciela nieruchomości, tj. od pozwanego. Pozwany zakwestionował też przedłożone przez powoda dokumenty w postaci umowy pożyczki i oświadczenia z dnia 7 czerwca 2016 r. Nadto wykreślenie hipoteki umownej kaucyjnej miało miejsce dopiero pod koniec 2017 r. w oparciu o zezwolenie na wykreślenie hipoteki umownej kaucyjnej z dnia 29 listopada 2017 r., czyli po podpisaniu umowy dożywocia przez Z. W. (1) a hipoteka została wykreślona 5 lutego 2018 r. Tym samym Z. W. (1) spłaciła wierzytelność zabezpieczoną hipoteką umowną kaucyjną dopiero pod koniec 2017 r. a nie jak twierdzi powód z rzekomo pożyczonych od powoda w czerwcu 2018 r. środków pieniężnych. Strona pozwana kwestionowała również sam fakt zawarcia umowy pożyczki, gdyż zdaniem pozwanego (mając na uwadze oświadczenie powoda o stanie majątkowym i ponoszone koszty) nie byłby w stanie zgromadzić środków w takiej wysokości, a także brak jest dokumentu potwierdzającego zapłatę podatku i zgłoszenia umowy pożyczki do Urzędu Skarbowego. Pozwany podniósł też, że pozwany nie był stroną przedstawionych przez powoda stosunków cywilnoprawnych, a więc pozwany nie posiada legitymacji biernej w zakresie zgłoszonych przez powoda roszczeń (odpowiedź na pozew, k. 129-132).

Pismem procesowym złożonym na rozprawie w dniu 1 marca 2024 r. powód wniósł o zawieszenie postępowania z uwagi na toczące się postępowanie przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa w sprawie o sygn. XVI Ns 542/22 o stwierdzenie nabycia spadku po Z. W. (1) (pismo procesowe powoda, k. 162-163; protokół rozprawy z 1 marca 2024 r., k. 165).

Na rozprawie w dniu 1 marca 2024 r. Sąd oddalił wniosek powoda o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu zakończenia postepowania toczącego się przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie pod sygn. XVI Ns 542/22 o stwierdzenie nabycia spadku (protokół rozprawy, k. 166).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. W. (1) zamieszkiwała przy ul. (...) w W..

W dniu 20 maja 2016 r. Z. W. (1), mająca wówczas (...) lat, stawiła się przed M. S. notariuszem prowadzącym Kancelarię Notarialną przy ul. (...) lok. (...) w W. i oświadczyła, że odwołuje swój testament z dnia 31 stycznia 2008 r., objęty aktem notarialnym sporządzonym przez M. J. notariusza w W., za numerem repertorium (...)oraz oświadczyła, że do całego spadku powołuje T. C.. Nadto oświadczyła, że nakłada na spadkobiercę obowiązek pochowania jej na katolickim cmentarzu i sprawienia jej własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym (polecenie) (testament, akt notarialny Rep. (...) Nr (...) z 20 maja 2016 r., k. 16-18).

W tym samym dniu, tj. 20 maja 2016 r. Z. W. (1) i T. C. zawarli porozumienie zgodnie z którym Z. W. (1) i T. C. oświadczyli, że zawierają porozumienie mocą którego T. C. zobowiązuje się do zapłaty na rzecz P. P., po śmierci Z. W. (1) kwoty 50.000 zł (porozumienie z 20 maja 2016 r., akt notarialny Rep. (...) nr (...), k. 22-23).

W dniu 2 czerwca 2016 r. Z. W. (2) sporządziła oświadczenie zatytułowane „umowa pożyczki”, którym oświadczyła, że pożyczka kwotę 50.000 zł od T. C. w celu spłaty zobowiązania pożyczki od P. P.. Dokument został podpisany przez Z. W. (1) i T. C. (oświadczenie – umowa pożyczki z 2 czerwca 2016 r., k. 24).

W dniu 7 czerwca 2016 r. sporządzono dokument, w którym Z. W. (1) złożyła oświadczenie, że w związku ze zmianą testamentu na rzecz T. C., oddaje Panu P. P. pieniądze które wcześniej od niego pożyczyła w wysokości 50.000 zł. Jednocześnie P. P. pokwitował odbiór kwoty 50.000 zł zrzekając się równocześnie wszystkich roszczeń do lokalu W. przy ul. (...) (oświadczenie z 7 czerwca 2016 r., k. 25).

W dniu 8 grudnia 2017 r. Z. W. (1) oraz M. G. zawarli umowę o dożywocie. W § 1 tiret dwunasty ww. umowy znajdowało się oświadczenie Z. W. (1), w którym oświadczyła, że nieruchomość lokalowa wolna jest od jakichkolwiek innych obciążeń i praw na rzecz osób trzecich, od ograniczeń w rozporządzaniu nią oraz nie została wydana żadna decyzja administracyjna, karno-skarbowa, ani orzeczenie sądowe mające wpływ na nabycie tej nieruchomości, że nie toczy się żadne postanowienie sądowe, administracyjne czy egzekucyjne, jak też nie jest ona stroną żadnego toczącego się postępowania, którego przedmiotem byłaby opisana nieruchomość lokalowa, że nie istnieją żadne inne, choćby nieprawomocne orzeczenia sądowe, ani nie zostały zgłoszone prywatne roszczenia osób trzecich, dotyczące tej nieruchomości.

W § 2 ww. aktu, Z. W. (1) oświadczyła, że przenosi własność lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W. na rzecz M. G. a nabywający oświadczył, że własność powołanej nieruchomości lokalowej oraz praw z nią związanych nabywa, będąc wdowcem i w zamian zobowiązuje się zapewnić zbywającej Z. W. (1) dożywotnie utrzymanie to jest przyjąć zbywczynię jako domownika, dostarczyć jej wyżywienia, ubrania, światła i opału, zapewnić jej odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić jej własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym, a nadto ustanawia na rzecz Z. W. (1) należącą do treści dożywocia bezpłatną dożywotnią służebność osobistą mieszkania w całym przedmiotowym lokalu mieszkalnym z wyłączeniem innych osób, a uprawniona Z. W. (1) na powyższe wyraża zgodę.

Z kolei w § 3 ww. aktu zaznaczono, że przedmiot umowy wydany został stronie nabywającej w dniu dzisiejszym, przed podpisaniem niniejszego aktu z zastrzeżeniem wykonywania przez uprawnioną służebności osobistej mieszkania. Strony ustaliły nadto, że:

a)  od chwili zawarcia umowy niniejszej wszelkie opłaty czynszowe, eksploatacyjne oraz opłaty za media ponosić będzie nabywający;

b)  opłatę za użytkowanie wieczyste gruntu oraz podatek od nieruchomości należne od przedmiotu umowy ponosić będzie nabywający.

M. G. oświadczył, że zobowiązuje się do końca trwania umowy dożywocia:

a)  nie meldować w przedmiotowym lokalu żadnych osób na pobyt stały lub czasowy;

b)  nie zbywać przedmiotu umowy;

c)  nie obciążać przedmiotu umowy żadnymi ograniczonymi prawami rzeczowymi w tym w szczególności innymi służebnościami i hipotekami (umowa o dożywocie, akt notarialny Rep. (...) nr (...) z 8 grudnia 2017 r., k.9-15).

W związku z zawarciem przedmiotowej umowy dożywocia w księdze wieczystej (...) prowadzonej dla stanowiącego odrębną własność lokalu mieszkalnego nr (...) o powierzchni użytkowej 38,40 m ² w budynku przy ul. (...) w W. dokonano wpisu w dziale II własności na rzecz M. G. oraz w dziale III dożywocia z art. 908 k.c. o treści ustalonej w § 2 aktu to jest nabywca zobowiązuje się przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać jej wyżywienia, ubrania, światła i opału, zapewnić jej odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić jej własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym, a nadto należącą do treści dożywocia bezpłatna dożywotnią służebność osobistą mieszkania w całym przedmiotowym lokalu mieszkalnym z wyłączeniem innych osób – na rzecz Z. W. (1) (§ 6 umowy o dożywocie, akt notarialny Rep. (...)nr (...) z 8 grudnia 2017 r., k. 13-14; wydruk księgi wieczystej (...) z 14 czerwca 2023 r., k. 135-137).

M. G. nie żądał pieniędzy od Z. W. (1) za zawarcie umowy o dożywocie. Pomagał Z. W. (1), okazjonalnie robił zakupy i woził do lekarza, bywał u niej nawet parę razy w tygodniu. Nie mieszkał z nią w mieszkaniu przy ul. (...) w W. (zeznania pozwanego M. G., protokół rozprawy z 1 marca 2024 r., k. 166, nagranie 00:10:18-00:20:55).

W 2018 r. Z. W. (1) skierowała przeciwko M. G. pozew w którym domagała się jako roszczenia głównego rozwiązania umowy dożywocia ewentualnie zamiany uprawnień objętych umową dożywocia zawartą w dniu 8 grudnia 2017 r. na dożywotnią rentę w kwocie (...) zł miesięcznie oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty (...) zł tytułem odszkodowania za nienależyte wykonanie zobowiązania dożywotniego wynikającego z zawartej umowy dożywocia ewentualnie rozwiązania umowy dożywocia.

Wyrokiem z dnia 11 marca 2020 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygn. XXIV C 1215/18 oddalił powództwo o rozwiązanie umowy dożywocia, umorzył postępowanie w zakresie roszczenia powódki o zamianę uprawnień objętych treścią § 2 Umowy o dożywocie zawartej w dniu 8 grudnia 2017 r. w postaci dożywotniego utrzymania, przyjęcia Z. W. (1) jako domownika, dostarczenia jej wyżywienia, ubrania, światła i opału, zapewnienia jej odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie, na rentę ponad kwotę (...)zł miesięcznie oraz ponad kwotę (...) zł roszczenia z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania umownego przez powoda oraz zamienił uprawnienia objęte treścią § 2 Umowy o dożywocie zawartej w dniu 8 grudnia 2017 r na rentę dożywotnią w kwocie (...) złotych miesięcznie płatną przez pozwanego M. G. na rzecz powódki Z. W. (1) do 5-go dnia każdego miesiąca z góry, począwszy od dnia 8 lutego 2019 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w przypadku uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat (protokół rozprawy z dnia 1 marca 2024 r., k. 167, nagranie 00:22:16).

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 maja 2019 r. w sprawie o sygn. XXIV C 1215/18 zabezpieczono powództwo poprzez ustanowienie renty z tytułu dożywocia w wysokości (...) zł (protokół rozprawy z dnia 1 marca 2024 r., k. 167, nagranie 00:22:16).

Z kolei Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 13 października 2020 r. sygn. akt III ACa 322/20 SA uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie co do pkt 1 i 3 oraz zawiesił postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. (protokół rozprawy z 1 marca 2024 r., k. 167-168, nagranie 00:22:16).

Z. W. (1) zmarła 22 sierpnia 2020 r. w W. (odpis skrócony aktu zgonu, k. 26).

T. C. zainicjował przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, które zostało zarejestrowane pod sygn. akt XVI Ns 542/22 (bezsporne).

Obecnie M. G. wynajmuje mieszkanie przy ul. (...) w W. osobie trzeciej (zeznania pozwanego M. G., protokół rozprawy z 1 marca 2024 r., k. 167, nagranie 00:18:10).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów. Sąd w całości dał wiarę dokumentom stanowiącym podstawę ustaleń stanu faktycznego. W szczególności Sąd nie miał podstaw do kwestionowania przedłożonych przez stronę powodową dowodów w postaci umowy pożyczki zawartej między powodem a Z. W. (1) na kwotę 50.000 zł i oświadczenia o oddaniu pieniędzy sporządzone w dniu 7 czerwca 2016 r. (oświadczenie – umowa pożyczki z 2 czerwca 2016 r., k. 24; oświadczenie z 7 czerwca 2016 r., k. 25). Dokumenty te zostały czytelnie podpisane przez odpowiednio: powoda i Z. W. (1) oraz Z. W. (1) i P. P.. Stronie pozwanej nie udało się skutecznie zakwestionować autentyczności podpisów zawartych na wymienionych dokumentach, a więc nie udało się skutecznie zakwestionować umowy pożyczki zawartej między powodem i Z. W. (1). Zarzuty pozwanego, że powód nie przedstawił dowodu na przekazanie tych środków w formie potwierdzenia przelewu oraz poświadczenia uiszczenia zapłatę podatku i zgłoszenia umowy pożyczki do Urzędu Skarbowego, nie przesądzają, iż pieniądze te w formie gotówki nie zostały przekazane przez powoda Z. W. (1), która następnie tego samego dnia przekazała otrzymane środki P. P.. Sąd nie znalazł więc podstaw do podważenia wiarygodności przedstawionej umowy pożyczki i oświadczenia z dnia 7 czerwca 2016 r.

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd oparł się również częściowo na dowodzie z przesłuchania pozwanego M. G. (protokół rozprawy, k. 166-168), w zakresie wskazanym w ustalonym stanie faktycznym. Jakkolwiek w ocenie Sądu pozwany rzetelnie przedstawił informacje na temat samego zawarcia umowy dożywocia i postępowania sądowego wszczętego przez Z. W. (1) wobec niego o rozwiązanie umowy dożywocia ewentualnie o zapłatę renty to w przypadku pozostałych okoliczności, w tym relacji łączących powoda z Z. W. (1) czy rzekomych kradzieży pieniędzy i koców, pozwany opierał się jedynie na relacji Z. W. (1), a twierdzenia te nie znajdują potwierdzenia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym.

Na rozprawie w dniu 1 marca 2024 r. Sąd pominął dowód z zeznań świadka P. P. z uwagi na jego ponowne niestawiennictwo na termin rozprawy i wyznaczonego ostatecznego terminu na jego przesłuchanie, a także pominął dowód z przesłuchania powoda T. C. z uwagi na jego niestawiennictwo w dniu rozpraw wyznaczonej na 1 marca 2024 r. pomimo pouczenia go o obowiązkowym stawiennictwie na wyznaczonym terminie rozprawy pod rygorem pominięcia dowodu z jego zeznań (wezwanie na rozprawę, k. 142-143; epo, k. 152; protokół rozprawy, k. 166).

Sąd na rozprawie w dniu 1 marca 2024 r. oddalił również wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu z akt sprawy o rozwiązanie umowy dożywocia ewentualnie o zmianę umowy dożywocia, albo dopuszczenia dowodu z orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym o zmianę umowy dożywocia, jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy i zmierzające jedynie do przedłużenia postępowania w sprawie, bowiem jak ustalono w toku rozprawy w dniu 1 marca 2024 orku, sprawa ta jest zawieszona z uwagi na śmierć Z. W. (2), a jej przedmiot nie miał związku z powództwem dotyczącym niniejszego postępowania. (protokół rozprawy z 1 marca 2024 r., k. 166, nagranie 00:28:51).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo główne i ewentualne jako niezasadne podlegały oddaleniu.

Strona powodowa domagała się w niniejszej sprawie stwierdzenia, że umowa dożywocia z dnia 8 grudnia 2017 r. zawarta przed notariuszem G. M., Rep.(...)nr (...) pomiędzy Z. W. (1) a pozwanym M. G. przenosząca własność nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) jest nieważna z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (roszczenie główne). Ewentualnie, w razie nieuwzględnienia ww. roszczenia, powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 50.000 zł (jako świadczenia nienależnego w sytuacji, gdy odpada podstawa świadczenia) z ustawowymi odsetkami od momentu wniesienia pozwu (roszczenie ewentualne).

W okolicznościach sprawy bezsporne jest, że Z. W. (1) w dniu 20 maja 2016 r. oświadczyła, że do całego spadku powołuje T. C.. Nadto oświadczyła, że nakłada na spadkobiercę obowiązek pochowania jej na katolickim cmentarzu i sprawienia jej własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym (polecenie) (testament, akt notarialny Rep. (...) Nr (...) z 20 maja 2016 r., k. 16-18). Bezsporne jest również, że w dniu 8 grudnia 2017 r. Z. W. (1) oraz M. G. zawarli umowę o dożywocie, w której Z. W. (1) oświadczyła, że przenosi własność lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., stanowiącego jej własność, na rzecz M. G. a nabywający oświadczył, że własność powołanej nieruchomości lokalowej oraz praw z nią związanych nabywa i w zamian zobowiązuje się zapewnić Z. W. (1) dożywotnie utrzymanie to jest przyjąć zbawczynię jako domownika, dostarczyć jej wyżywienia, ubrania, światła i opału, zapewnić jej odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić jej własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym, a nadto ustanawia na rzecz Z. W. (1) należącą do treści dożywocia bezpłatną dożywotnią służebność osobistą mieszkania w całym przedmiotowym lokalu mieszkalnym z wyłączeniem innych osób, a uprawniona Z. W. (1) na powyższe wyraziła zgodę (umowa o dożywocie, akt notarialny Rep. (...) nr (...) z 8 grudnia 2017 r., k. 9-15).

Wskazać należy, że umowa dożywocia wymaga zobowiązania się właściciela nieruchomości do przeniesienia jej własności na nabywcę, który w zamian za to zobowiązuje się zapewnić zbywcy lub osobie mu bliskiej dożywotnie utrzymanie (art. 908 § 1 i 3 k.c.). Jest to zatem umowa wzajemna, dwustronnie zobowiązująca, a przy tym odpłatna, co oznacza, że świadczenie jednej strony umowy znajduje swój odpowiednik w świadczeniu drugiej strony. W przypadku umowy o dożywocie zbywca nieruchomości (dożywotnik) uzyskuje określone świadczenie służące w zasadzie zaspokojeniu jego potrzeb w taki sposób, aby nie musiał on przyczyniać się do zdobywania środków na zaspokojenie niezbędnych wymagań życiowych.

W toku postępowania ustalono, że wobec M. G. toczyło się przed Sądem Okręgowym w Warszawie (sygn. akt XXIV C 1215/18) postępowanie sądowe zainicjowane przez Z. W. (1) o rozwiązanie umowy dożywocia, ewentualnie o zamianę dożywocia na rentę oraz zapłatę, w którym to postępowaniu ustanowiono na rzecz Z. W. (1), stosownie do treści art. 913 k.c., rentę w wysokości(...) zł miesięcznie (protokół rozprawy z 1 marca 2024 r., k. 167, nagranie 00:22:16). Stosunek prawny wynikający z umowy o dożywocie zawartej między M. G. a Z. W. (1) został więc poddany pod analizie i ocenie przez Sąd Okręgowy w Warszawie w toku postępowania o sygn. akt XXIV C 1215/18. Od orzeczenia tego wniesiono apelacje i w związku ze śmiercią Z. W. (1) sprawa została zwieszona.

W sprawie niniejszej Strona powodowa żądała ustalenia nieważności umowy dożywocia powołując się na okoliczność, że umowa ta została zawarta z naruszeniem zasad współżycia społecznego i jako taka jest nieważna.

O ile jednak przepis art. 5 k.c. powinien być wzięty pod uwagę przy rozstrzyganiu każdej sprawy cywilnej, niezależnie od tego, co jest źródłem prawa podmiotowego będącego podstawą zgłoszonego roszczenia, jak również niezależnie od tego, jaki podmiot roszczenie to zgłosił, to nie może stać się samodzielną podstawą powództwa, na co wielokrotnie w swych orzeczeniach wskazywał Sąd Najwyższy (wyroki Sądu Najwyższego z 16 marca 2012 r., IV CSK 322/11, niepubl., z 16 stycznia 2014 r., IV CSK 196/13, OSNC-ZD 2015, nr B, poz. 23, z 16 stycznia 2015 r., III CSK 96/14, OSNC-ZD 2016, nr A, poz. 20).

Stosownie do treści art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Warunkiem uzyskania ochrony prawnej na podstawie art. 189 k.p.c. jest wykazanie interesu prawnego. Interes ten nie polega na ogólnym zwalczaniu naruszeń porządku prawnego skierowanych do abstrakcyjnej grupy podmiotów – ale naruszeniu oddziaływującemu na sferę praw (majątkowych powoda), przy czym zagrożenie prawa musi mieć charakter obiektywny (por. wyroki Sądu Najwyższego w sprawach o sygnaturach akt: IV CSK 306/12 z dnia 8 lutego 2013 r., Legalis nr 719234, II CK 395/05 z dnia 2 lutego 2006 r., Legalis nr 173845 oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawach I ACa 2033/15 z dnia 13 stycznia 2017 r., Legalis nr 1575755 czy I ACa 141/14 z dnia 9 lipca 2014 r., Portal orzeczeń http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl).

Powód poza przesłankami o których mowa w art. 5 kc nie wskazał żaden innej postawy żądania pozwu.

Niezależnie od powyższego jak ustalono zmarła wywiodła powództwo o rozwiązanie przedmiotowej umowy dożywocia ewentualnie o zmianę tej umowy, sprawa ta została rozstrzygnięta w pierwszej instancji, ale postępowanie apelacyjne z uwagi na jej śmierć zostało zawieszone. Jeśli powód wykaże swoje następstwo prawne po zmarłej to jako strona będzie miał możliwość udziału w dalszym toku postępowania.

Odnosząc się do żądania ewentualnego należy wskazać, że za całkowicie bezpodstawne należy również uznać roszczenie strony powodowej o zapłatę od pozwanego na rzecz powoda kwoty 50.000 zł, którą powód przekazał Z. W. (1) celem spłacenia P. P.. Jak wskazał sam powód w treści pozwu, to Z. W. (1) wzbogaciła się kosztem powoda, zaś pozwany nie był nawet stroną łączącej powoda i Z. W. (1) umowy pożyczki . Strona powodowa nie wykazała więc, aby to pozwany bezpodstawnie się wzbogacił kwotą 50.000 zł, ani by w ogóle uczestniczył w spełnieniu jakiegokolwiek świadczenia w sytuacji, gdy stronami umowy pożyczki czy oświadczenia z dnia 7 czerwca 2016 r. byli jedynie powód, Z. W. (1) i P. P..

Jednocześnie strona powodowa nie wykazała, by pieniądze w kwocie 50.000 zł zostały przez Z. W. (1) „wyłudzone” od powoda, ani by środki te zostały przeznaczone na wykup mieszkania przy ul. (...) w W., albowiem z przedłożonych przez stronę powodową dokumentów wynika, że pieniądze w wysokości 50.000 zł zostały przekazane na rzecz Z. W. (1) przez powoda w dniu 7 czerwca 2016 r. w ramach zawartej umowy pożyczki, która miała na celu spłatę zobowiązania pożyczki od P. P., a nie wykup mieszkania przy ul. (...) w W. (oświadczenie – umowa pożyczki z 2 czerwca 2016 r., k. 24; oświadczenie z 7 czerwca 2016 r., k. 25). Strona powodowa nie wykazała również, by pozwany był świadomy skutków zawarcia umowy dożywocia dla powoda, tym bardziej w sytuacji, gdy powód z pozwanym nie znali się w dacie zawarcia umowy dożywocia, na co wskazuje treść uzasadnienia pozwu (k. 6).

Zasadą jest, że każde przejście wartości majątkowej z jednej osoby na drugą musi być prawnie uzasadnione. W związku z tym stosownie do art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby nie było to możliwe, do zwrotu jej wartości.

Przepis ten – w myśl art. 410 § 1 k.c. – stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (§ 2).

Biorąc pod uwagę ustalone okoliczności w sprawie jak również brzmienie przywołanych wyżej przepisów brak było podstaw do uwzględnienia żądania ewentualnego o zapłatę.

Sąd oddalił wniosek strony powodowej o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu zakończenia postepowania toczącego się przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie pod sygn. XVI Ns 542/22 o stwierdzenie nabycia spadku (pismo procesowe powoda, k. 162-163; protokół rozprawy, k. 166) uznając, że rozstrzygnięcie niniejszej sprawy nie zależy od wyniku toczącego się postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej Z. W. (1) oraz rozstrzygnięcie w tym zakresie nie ma przesądzającego znaczenia dla niniejszej sprawy, gdyż nawet w sytuacji ustalenia, że spadkobiercą po zmarłej Z. W. (1) jest T. C., to zgłoszone w niniejszej sprawie roszczenia T. C. podlegały oddaleniu z uwagi na ich oczywistą bezzasadność.

Mając powyższe okoliczności na względzie żądanie powoda o stwierdzenie nieważności umowy o dożywocie ewentualnie o zapłatę kwoty 50.000 zł podlegały oddaleniu w całości, jako bezpodstawne.

Powód, jako przegrywający sprawę, obowiązany jest zwrócić pozwanemu koszty postępowania niezbędne do celowej obrony, stosownie do zasady z art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. Do kosztów procesu poniesionych przez pozwanego należy zaliczyć wynagrodzenie pełnomocnika procesowego pozwanego w stawce 10.800 zł, ustalonej na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800) wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Z tych względów Sąd w pkt 2 wyroku zasądził od T. C. na rzecz M. G. kwotę 10.817 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sędzia Ewa Ligoń-Krawczyk