Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

24 kwietnia 2024 r.

Sąd Rejonowy Poznań - Stare Miasto w P. Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Asesor sądowy Michał Przybył

Protokolant: protokolant sądowy P. D.

po rozpoznaniu 24 kwietnia 2024 r. w P.

na rozprawie

sprawy z powództwa P. G.

przeciwko Skarb Państwa Areszt Śledczy w P.

o zapłatę

I.  Oddala powództwo.

II.  Nie obciąża powoda kosztami sądowymi.

III.  Nie obciąża powoda kosztami procesu.

Asesor sądowy Michał Przybył

UZASADNIENIE

Pozwem z 21.03.2023 r. P. G. wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego w P. kwoty 3 tys. zł i nieobciążanie go kosztami postępowania w sprawie. Ponadto wniósł o przyznanie mu pełnomocnika z urzędu.

W uzasadnieniu powód wskazał, że domaga się odszkodowania/zadośćuczynienia za niewłaściwe i sprzeczne z ustawą traktowanie go w trakcie pobytu w Areszcie Śledczym w P.. Wskazał, że w okresie jego pobytu w tej jednostce penitencjarnej, tj. od ok. 1 listopada 2022 r. do ok. 20 stycznia 2023 r., w celi mieszkalnej, w której został osadzony były pluskwy. Wskazał, że problem ten był zgłaszany oddziałowemu, lecz nikt w tej sprawie nie interweniował. Podał, że insekty te znajdowały się wszędzie, w poduszkach, w materacach, gryzły w nocy i mimo podejmowanych wraz ze współosadzonymi działań, nie udało im się oczyścić celi. Zdaniem powoda, osadzenie w takich warunkach naruszało jego godność.

Postanowieniem z 24 maja 2023 r. tut. Sąd zwolnił powoda od kosztów sądowych w całości i oddalił wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

W odpowiedzi na pozew, pozwany, reprezentowany przez radcę prawnego, wniósł o oddalenie powództwa i o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu odnośnie zarzutu niewłaściwych warunków bytowych w pozwanej jednostce, pozwany podniósł, iż cele w Areszcie Śledczym w P. poddawane są zabiegom dezynfekcyjnym, dezynsekcyjnym oraz deratyzacyjnym przez specjalistyczną firmę, zgodnie z harmonogramem opracowanym na potrzeby jednostki. Opryski dodatkowe zgłoszone przez służbę zdrowia wykonywane są niezwłocznie po otrzymaniu zgłoszenia. Ponadto pozwany zwrócił uwagę na to, iż oprócz oprysków konieczne jest dbanie o czystość w celach, a zgodnie z art. 116 § 1 pkt 2 k.k.w. za czystość w celach odpowiadają sami osadzeni. Ponadto powód nie wskazał, na czym miała polegać jego krzywda.

STAN FAKTYCZNY

P. G. przebywał w Areszcie Śledczym w P. od 28.10.2022 r. do 18.01.2023 r.

P. G. był rozmieszczony w pawilonie A, oddział 2 w celach nr 122 (od 28.10.2022 r. do 20.11.2022 r.) i nr 138 (od 20.11.2022 r. do 23.11.2022 r.), w pawilonie S, oddział 1 w celach nr 112 (od 23.11.2022 r. do 30.11.2022 r. ) i nr 101 (od 30.11.2022 r. do 10.01.2023 r.) oraz w pawilonie A, oddział 2 w celi nr 142 (od 10.01.2023 r. do 18.01.2023 r.).

W okresie pobytu P. G. w Areszcie Śledczym w P., Dyrektor Jednostki nie wydawał decyzji odnośnie rozmieszczenia ww. osadzonego w warunkach o których mowa w art. 110 § 2a - 2c k.k.w. (umieszczenie w celi mieszkalnej w której powierzchnia celi mieszkalnej przypadająca na skazanego wynosi mniej niż 3 m^).

Ostatnie przypadki przeludnienia w Areszcie Śledczym w P. miały miejsce w czerwcu 2013 r.

Dowód : notatka służbowa z 29.06.2023 r. k. 39, zeznania P. G. k. 84, zestawienie ewidencji cel k. 90

Areszt Śledczy w P. ma podpisaną umowę z przedsiębiorstwem (...) z s. w P., ul. (...) na wykonanie usługi dezynsekcyjnej, dezynfekcyjnej i deratyzacyjnej oraz monitoringu ustawionych pułapek w pomieszczeniach na terenie całego Aresztu Śledczego w P. oraz podległych Oddziałach Zewnętrznych. Powyższa usługa wykonywana jest raz w kwartale zgodnie z harmonogramem. Ponadto w przypadku pojawienia się insektów oraz otrzymania takiej informacji od służby zdrowia przeprowadza się dodatkową dezynsekcję cel mieszkalnych poprzez fumugację (zmgławienie), mającą zlikwidować insekty.

Opryski dodatkowe zgłoszone przez służbę zdrowia wykonywane są niezwłocznie po otrzymaniu zgłoszenia.

Oprócz oprysków konieczne jest dbanie o czystość w celach, a zgodnie z art. 116 § 1 pkt 2 k.k.w., za czystość w celach odpowiadają sami osadzeni.

Dowód : notatka służbowa z 18.07.2023 r. k. 40

J. M., funkcjonariusz SW, w Areszcie Śledczym w P. pracował w latach 2010-2023 r. Pełnił funkcję w dziale kwatermistrzowskim oraz w służbie transportowej. Zajmował się również warunkami bytowymi w tym dezynfekcją, deratyzacją i dezynsekcją. Zajmował się podpisywaniem umów z podmiotami zewnętrznymi, które wykonywały te czynności. Pracownicy SW nie zajmują się nimi w Areszcie Śledczym w P.. W tamtym czasie tymi czynnościami zajmował się podmiot zewnętrzny.

W okresie jego zatrudnienia były zgłaszane skargi na pluskwy. Skarga składana jest do oddziałowego, który przekazuje ją do oddziału służby zdrowia. Następnie, oddział ten, jeżeli potwierdzi pojawienie się insektów zgodnie ze skargą, wówczas informuje oddział kwatermistrzowski, który z kolei zawiadamia podmiot zewnętrzny do wykonania czynności dezynfekcji, deratyzacji i dezynsekcji. Takie usługi były wykonywane również profilaktycznie. Na cele były dostarczane specjalistyczne lepy na insekty. Czynności te były wykonywany poza zawartą umową z podmiotem zewnętrznym. Miały pokazywać, czy istnieje problem z insektami.

Procedura dezynsekcji celi wyglądała w taki sposób, że osadzeni byli wyprowadzani z celi. Zabierali ze sobą niezbędne artykuły na jedną dobę. Przed dezynsekcją osadzeni wychodzą w odzieży. Nie jest ona oczyszczana. Osadzony na tą jedną noc powinien zabrać tylko najpotrzebniejsze rzeczy. Pozostałe rzeczy zostają w celi. Artykuły żywnościowe osadzony zabierał ze sobą. Następnie wykonywany był oprysk celi. Po 24 godzinach osadzeni wracali do celi.

Dyrektor jednostki w ramach przeciwdziałania zakupił odkurzacze na pawilony mieszkalne. Po wykonanym zabiegu osadzeni mogli otrzymać taki odkurzacz, żeby oczyścić celę.

Środki do dezynsekcji są bezpieczne dla ludzi. Dyrektor jednostki ma obowiązek wykonywać takie czynności.

Dowód : zeznania J. M. k. 82-83

11.04.2024 r. w trakcie oględzin cel nr 101, 112 znajdujących się w pawilonie S, oddział 1 oraz cel nr 142, 138 i 122 znajdujących się w pawilonie A, oddział 2 nie stwierdzono żadnych insektów.

W celi nr 112 znajdował się kącik sanitarny murowany, cela była czysta. Na ścianach znajdowały się odrapania. Pomieszczenie było wywietrzane. Okna otwierały się. Nie był wyczuwalny nieprzyjemny zapach. Osadzenie byli w trakcie sprzątania.

W celi nr 101 znajdował się murowany kącik. Była to cela dla osób palących i wyczuwalny był zapach dymu papierosowego.

Cela nr 138 znajdowała się w remoncie kapitalnym.

Cela nr 142 była celą dla osób palących. Na ścianach znajdowały się odrapania. W pomieszczeniu umieszczonych było 10 osadzonych. Nie był wyczuwalny nieprzyjemny zapach. W pomieszczeniu nie stwierdzono insektów.

W celi 122 okna otwierały się. Nie był wyczuwalny nieprzyjemny zapach. W pomieszczeniu nie stwierdzono insektów.

Wszystkie cele spełniały warunki minimalnej powierzchni na ilość osób osadzonych.

Dowód : protokół oględzin k. 105-106

OCENA DOWODÓW

Dokonując ustaleń stanu faktycznego Sąd miał na uwadze, że każda ze stron w procesie cywilnym ma obowiązek wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzi skutki prawne (art. 232 k.p.c., art. 3 k.p.c.) oraz wypowiedzenia się co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących okoliczności faktycznych (art. 210 § 2 k.p.c.), a nadto kierował się obowiązującą w procesie cywilnym zasadą wyrażoną w art. 230 k.p.c., iż gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, Sąd - mając na uwadze wyniki całej rozprawy - może te fakty uznać za przyznane, przy czym zgodnie z art. 229 k.p.c. fakty przyznane nie wymagają dowodu.

Częściowo ustalenia Sąd poczynił bez dowodu w oparciu o art. 229 k.p.c., zgodnie z którym nie wymagają również dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości. Zaprezentowany powyżej stan faktyczny można było jedynie częściowo uznać za niesporny. W takim zakresie możliwe było jego ustalenie na podstawie twierdzeń stron. Dodatkowo Sąd dokonał ustaleń w oparciu o wyżej powołane dowody.

Sąd dał wiarę dokumentom, z których dowód został przeprowadzony, ich wartości dowodowej nie kwestionowała bowiem żadna ze stron, a Sąd nie znalazł żadnych podstaw, by czynić to z urzędu. Dokumenty prywatne, stosownie do art. 245 k.p.c., stanowiły dowód tego, że osoby, które je podpisały, złożyły oświadczenia w nich zawarte. Dodatkowo treść dokumentów znajdowała potwierdzenie w zeznaniach świadka, nie była też kwestionowana przez powoda.

Sąd dał wiarę zeznaniom przesłuchanego w sprawie świadka J. M.. Jego zeznania były spójne i korespondowały z dokumentami przedłożonymi przez pozwanego, a ich wiarygodności nie zakwestionował powód. Zeznania sprawiały wrażenie szczerych i spontanicznych.

Zeznaniom powoda Sąd dał wiarę jedynie w takim zakresie w jakim wynikało w nich osadzenie w Areszcie Śledczym w P.. W pozostałym zakresie, tj. w zakresie w jakim powód wskazywał, iż w okresie jego osadzenia w jednostce penitencjarnej w celach mieszkalnych, w których przebywał znajdowały się insekty, zeznania powoda były w ocenie Sądu niewiarygodne. Sąd zauważył, iż niewątpliwie jako strona postępowania miał on interes w tym, aby fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy przedstawiać w korzystnym dla siebie świetle. W tym zakresie bowiem zeznania powoda były sprzeczne poczynionymi w sprawie ustaleniami. Przede wszystkim jego twierdzenia podważała okoliczność regularnych dezynfekcji, deratyzacji i dezynsekcji cel mieszkalnych. Pozwany na wykonanie tych czynności w jednostce ma podpisaną umowę z firmą zewnętrzną, która zajmuje się przeprowadzaniem tego rodzaju usług. Na potwierdzenie tego faktu przedstawił notatkę służbą i wskazał dane tej firmy zewnętrznej, a ponadto okoliczność tą potwierdziły zeznania świadka J. M.. Powód nie zaprzeczył wykonywania tych czynności w jednostce i nie podważył skutecznie tej okoliczności. Ponadto Sąd, podczas osobiście przeprowadzonych oględzin cel mieszkalnych, które powód zajmował w trakcie osadzenia w Areszcie Śledczym w P., nie stwierdził żadnych insektów, nieprzyjemnych zapachów czy innego rodzaju urągających godności warunków pobytu dla osób w nich osadzonych. W ocenie Sądu, wszystko to nie pozwalało tym samym uznać tego zakresu zeznań powoda za wiarygodne. Same zeznania powoda nie mogły natomiast, wobec tych pozostałych dowodów przeciwnych, stanowić podstaw uznania za zasadne jego powództwa.

STAN PRAWNY

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie powód domagał się zasądzenia zadośćuczynienia w kwocie 3000 zł za krzywdę wynikającą z niezapewnienia mu odpowiednich warunków bytowych podczas osadzenia w Areszcie Śledczym w P., na skutek których miało dojść do naruszenia dóbr osobistych powoda w postaci godności oraz prawa do humanitarnego traktowania. Powód podnosił, iż podczas osadzenia w Areszcie Śledczym w P., w celach, oprócz oddziału do rehabilitacji, występowały pluskwy, przez które został dotkliwie pokąszony.

Wskazać zatem należy, że zgodnie z art. 448 § 1 k.c., w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę albo zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Pozostaje to w zgodzie z art. 24 § 1 k.c., zgodnie z którym ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego albo zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie, a działania naruszające te dobra mogą rodzić odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c. (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 2010 r., II CSK 486/09). Zapewnienie przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z wymagań demokratycznego państwa prawnego, co wprost wynika z art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. Nr 38 z 1977 r., poz. 167 i 169) oraz z art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka stanowiących, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Te zasady powiela Konstytucja Rzeczpospolitej. Ponadto łączy się z tym wynikający z art. 8 ust. 1 Konwencji nakaz poszanowania życia prywatnego obywateli i ich prawa do intymności, co w odniesieniu do osób osadzonych w zakładach karnych oznacza obowiązek zapewnienia takich warunków bytowych i sanitarnych, w których godność ludzka i prawo do intymności nie doznają istotnego uszczerbku.

Niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona stanowi obowiązek władz publicznych wszędzie tam, gdzie Państwo działa w ramach imperium, realizując swoje zadania represyjne, których wykonanie nie może prowadzić do większego ograniczenia praw człowieka niż to wynika z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka represji. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06, zgodnie z art. 30 Konstytucji RP przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Podkreślić jeszcze należy, że osoba pozbawiona wolności przez sam fakt uwięzienia nie traci podstawowych praw gwarantowanych przez Konstytucję i akty prawa międzynarodowego. Poszanowanie i ochrona jej godności jest obowiązkiem władzy publicznej, wypełniającej zadania represyjne Państwa. Wykonywanie tych zadań nie może w żadnym razie ograniczać godności osób odbywających karę pozbawienia wolności i prawa do traktowania w sposób humanitarny, gdyż prawa te mają charakter absolutny. Realizacja pozbawienia wolności wiąże się z ustaleniem poziomu, na którym warunki uwięzienia są „odpowiednie” i nie naruszają przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Wyjściowe założenie dla określenia wymaganego poziomu jest takie, by traktowanie człowieka pozbawionego wolności nie było poniżające i niehumanitarne, a ograniczenia i dolegliwości, które musi on znosić, nie przekraczały koniecznego rozmiaru wynikającego z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka oraz nie przewyższały ciężaru nieuniknionego cierpienia, nieodłącznie związanego z samym faktem uwięzienia (uchwała Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r., III CZP 25/11). Skazani winni mieć więc zapewnione minimum warunków odbywania kary pozbawienia wolności jakie wynikają z obowiązujących przepisów.

Taka sytuacja miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, co w rezultacie skutkować musiało oddaleniem żądania powoda.

Sąd podkreśla, iż ustawodawca zagwarantował skazanym w art. 102 pkt 1 k.k.w. między innymi prawo do warunków bytowych i odpowiednich warunków higieny.

W ocenie Sądu, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, iż w niniejszej sprawie brak jest podstaw do przyjęcia, że oddziaływania pozwanej jednostki penitencjarnej w stosunku do powoda miały charakter działania bezprawnego, jak również, aby doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda. Zdaniem Sądu, nie zasługuje na uwzględnienie zarzut strony powodowej dotyczący tego, aby w trakcie jego osadzenia w Areszcie Śledczym w P., w celach mieszkalnych, w których wówczas przebywał, były insekty w postaci pluskiew. W ocenie Sądu, powód w żaden sposób nie wykazał, aby okoliczność ta miała miejsce. Podnoszone przez powoda okoliczności wynikają wyłącznie z jego twierdzeń. Tymczasem, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w postaci dokumentów, oględzin i zeznań świadka, zeznaniom powoda wyraźnie przeczą i je skutecznie podważają. Powód nie zaoferował żadnego dowodu, w oparciu o który możliwym byłoby potwierdzenie jego stanowiska. Nie wskazał danych współwięźniów, z którymi miał wówczas przebywać w celach, gdzie występował problem z insektami, tak aby możliwe było ewentualnych ich przesłuchanie wskazaną okoliczność. Nie wskazał, aby na sytuację w celi składał do oddziałowego skargę. Podnosił jedynie, że była ona składana, ale nie uszczegóławiał przez kogo, kiedy, czy ustnie czy na piśmie. W ocenie Sądu, powód nie wykazał także, aby w ogóle został pogryziony przez owady w celi w której przebywał, a zwłaszcza, aby było to pogryzienie właśnie przez pluskwy, a przede wszystkim, iż pogryzienie to było wynikiem bezprawnych działań pozwanej.

Jak wynika natomiast z dowodów zaoferowanych przez stronę pozwaną, pozwany na wszystkie zgłoszenia co do insektów reagował. Pozwany miał zawartą umowę z podmiotem profesjonalnym, której przedmiotem było zapewnienie jednostce penitencjarnej ochrony przed m.in. owadami. Z zeznań świadka oraz przedłożonych przez pozwanego dokumentów wynikało, że wykonanie usługi dezynsekcyjnej, dezynfekcyjnej i deratyzacyjnej odbywało się raz w kwartale zgodnie z harmonogramem. Ponadto prowadzony był monitoring ustawionych pułapek w pomieszczeniach na terenie całego Aresztu Śledczego w P. oraz podległych Oddziałach Zewnętrznych. W przypadku pojawienia się insektów oraz otrzymania takiej informacji od służby zdrowia przeprowadzana była także dodatkowa dezynsekcję cel mieszkalnych poprzez fumugację (zmgławienie), mającą zlikwidować insekty. Z dowodów tych wynika zatem, że choć co prawda w jednostce faktycznie występowały pluskwy, jednakże każdorazowo przy zgłoszeniu tego służbom, wdrażana była odpowiednia procedura mająca na celu wyeliminowanie insektów. Brak jest natomiast dowodu by powód zgłaszał występowanie pluskiew w celi. O ile więc problem ten faktycznie występował w Areszcie Śledczym, to także nie sposób przyjąć, iż pozwany, wbrew ciążącym na nim obowiązkom, uchylał się od likwidacji, rozwiazywania zgłaszanej lub dostrzeżonej niedogodności i świadomie naraził powoda na pogryzienia, których to zresztą powód też nie wykazał, aby je w ogóle doznał.

W ocenie Sądu, powód nie wykazał tym samym bezprawnego zachowania pozwanej jednostki penitencjarnej. Podkreślić natomiast trzeba, że ciężar dowodu wykazania tego, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda poprzez konkretne zachowania pozwanego spoczywał na powodzie ( art. 6 k.c.). Temu obowiązkowi powód nie sprostał.

Wobec nie wykazania, że pozwany zachował się bezprawnie powództwo należało więc oddalić, o czym orzeczono w pkt I wyroku.

O kosztach Sąd orzekł w pkt II i III wyroku na podstawie art. 102 k.p.c. i art. 100 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1144 t.j.).

Sposób skorzystania z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem sądu orzekającego i od oceny tego sądu należy przesądzenie, że taki szczególnie uzasadniony wypadek nastąpił w rozpoznawanej sprawie oraz usprawiedliwia odstąpienie od obowiązku ponoszenia kosztów procesu. Zakwalifikowanie przypadku jako szczególnie uzasadnionego wymaga rozważenia całokształtu okoliczności faktycznych sprawy. Ingerencja w to uprawnienie, w ramach rozpoznawania środka zaskarżenia od rozstrzygnięcia o kosztach procesu, następuje jedynie w sytuacji stwierdzenia, że dokonana ocena jest dowolna, oczywiście pozbawiona uzasadnionych podstaw (postanowienie Sądu Najwyższego z 15 czerwca 2011 r., sygn. akt V CZ 23/11, L.). Zastosowanie art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego (sytuacji życiowej). Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 stycznia 1974 r., II CZ 223/73, L.).

W ocenie Sądu, zasadnym było nie obciążanie powoda kosztami sądowymi i kosztami procesu z uwagi na okoliczności i charakter sprawy oraz sytuację finansową i materialną powoda.

Asesor sądowy Michał Przybył