Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2023 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Joanna Składowska

Sędzia Katarzyna Powalska

T. C.

Protokolant : Iwona Bartel

po rozpoznaniu na rozprawie

sprawy z powództwa T. G.
przeciwko I. Ł. i M. Ł.

o stwierdzenie nieważności czynności prawnych

na skutek apelacji pozwanego M. Ł.

od wyroku Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 23 listopada 2022 r., sygnatura akt I C 85/22

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od M. Ł. na rzecz T. G. 1 800 (jeden tysiąc osiemset) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 czerwca 2023 r. do dnia zapłaty.

Sygn. akt I Ca 95/23

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 23 listopada 2022 r., wydanym pod sygn. akt I C 85/22, Sąd Rejonowy w Wieluniu stwierdził nieważność zawartej w dniu 20 września 2002 r. przed notariuszem A. M. z Kancelarii Notarialnej w W. numer repertorium A. - (...) pomiędzy powodem T. G. i pozwanymi I. Ł.
i M. Ł. pozornej umowy sprzedaży nieruchomości położonej w K., gmina W. oznaczonej numerem działki (...) objętej księgą wieczystą numer (...) i ukrytej pod pozorną umową sprzedaży umowy darowizny tej nieruchomości (pkt 1), zasądzając od pozwanego M. Ł. na rzecz powoda T. G. kwotę 6 117,00 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty z tytułu kosztów postępowania (pkt 2) oraz nie obciążając pozwanej I. Ł. kosztami postępowania (pkt 3).

Rozstrzygniecie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Aktem notarialnym z dnia 20 września 2002 r. podpisanym w Kancelarii Notarialnej notariusza A. M. w W. za numerem Repertorium A. 3924/2002 T. G. oraz M. i I. małżonkowie Ł. zawarli umowę sprzedaży nieruchomości położonej w K. oznaczonej numerem działki (...) o powierzchni 2,72 ha, zabudowanej murowanym budynkiem mieszkalnym oraz budynkami gospodarczymi, dla której w Sądzie Rejonowym w Wieluniu V Wydziale Ksiąg Wieczystych prowadzona jest obecnie księgą wieczysta numer (...) określając cenę nieruchomości na kwotę 50 000,00 złotych. W dziale III księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości wpisana była w chwili zawarcia aktu notarialnego dożywotnia służebność osobista na rzecz J. i H. małżonków G., a w dziale IV księgi wieczystej hipoteka na rzecz Banku Spółdzielczego w W. w kwocie 200 000,00 starych złotych. T. G. otrzymał nieruchomość na podstawie umowy darowizny objętej aktem notarialnym z dnia 30 czerwca 1997 r. od rodziców J. i H. małżonków G., na rzecz których ustanowił nieodpłatną dożywotnią służebność osobistą polegającą na korzystaniu z dwóch izb mieszkalnych, współużytkowaniu wspólnych części budynku, wody, energii elektrycznej, c.o. oraz opiece w razie choroby lub niedołęstwa oraz opłacaniu na rzecz H. G. składek ubezpieczeniowych w KRUS do czasu przyznania świadczeń emerytalnych lub rentowych.

Strony zamierzały zawrzeć umowę darowizny nieruchomości, ponieważ powód po otrzymaniu nieruchomości od rodziców ułożył sobie życie poza domem rodzinnym, a pozwani po zawarciu związku małżeńskiego zamieszkali na tej nieruchomości. Pozwani, kierując się informacją, jakoby mieli zapłacić wyższy podatek w wypadku zawarcia umowy darowizny,

postanowili zawrzeć z powodem pozorną umowę sprzedaży. Pozwani nie zapłacili powodowi ceny sprzedaży, a powód nie domagał się pozwanych zapłaty. T. G. i I. Ł. ustalili z rodzicami i siostrą sposób podziału majątku rodzinnego w ten sposób, iż pozwana wraz z mężem otrzyma nieruchomość zabudowaną położoną w K. w zamian za opiekę nad rodzicami, powód otrzyma działkę rolną położoną w K., a siostra powoda i pozwanej miała otrzymać ziemię po bracie matki i uprawiać działki rolne należące do pozwanej i powoda. Rodzeństwo nie przewidywało dokonania rozliczeń finansowych między sobą. Pozwani nie posiadali oszczędności przed ślubem, do 2001 r. studiowali zaocznie

i płacili czesne, okresowo byli bezrobotni. Z przyjęcia weselnego zebrali około 7 000,00 złotych, które przeznaczyli na wymianę okien w domu. W prezencie ślubnym rodzice i babka pozwanego dali kwoty po 1 000,00 złotych. Pozwani nie otrzymali innych darowizn. Po ślubie prowadzili remont budynku mieszkalnego. W 2002 r. zakupili samochód za 16 500,00 złotych. Na przełomie roku 2002/2003 pozwani mieli kontrolę z Urzędu Skarbowego zmierzającą do wykazania, skąd pochodziły pieniądze na zakup nieruchomości i samochodu. Pozwani poprosili wówczas rodzinę o podpisanie dokumentów
o rzekomych darowiznach na kwotę 51 000,00 złotych.

Między pozwanymi toczy się w Sądzie Okręgowym w Sieradzu sprawa o rozwód (bezsporne).

W ocenie Sądu pierwszej instancji, w świetle poczynionych ustaleń, zasadne jest przyjęcie, że strony w dniu 20 września 2002 r. zawarły pozorną umowę sprzedaży nieruchomości, która jest nieważna z mocy art. 83 § 1 k.c.

Jednocześnie Sąd zauważył, że zgodnie z przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale
z 9 grudnia 2011 r. III CZP 79/11 (publ. Legalis numer 392319) poglądem, nieważna jest umowa darowizny nieruchomości ukryta pod pozorną umową sprzedaży tej nieruchomości.

Przytaczając argumenty zawarte w uzasadnieniu wskazanej uchwały Sąd przyjął, że stan faktyczny w niniejszej sprawie odpowiada stanowi w nim omówionemu, a strony zawarły pozorną, nieważną umowę sprzedaży nieruchomości dla ukrycia umowy darowizny, która ze względu na to, iż oświadczenie woli o nieodpłatnym przeniesieniu własności nie zostało wyrażone z zachowaniem formy aktu notarialnego jest nieważna.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd orzekł jak w punkcie 1. sentencji.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. oraz art. 101 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany M. Ł., zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 83 § 1 k.c., art. 56 k.c., art. 535 k.c., art. 888 § 1 k.c., art. 5 k.c., polegające na błędnej ich wykładni i tym samym stwierdzeniu, że umowa sprzedaży nieruchomości położonej w m. Kadłub, gm. W. nr działki 62, nr (...) zawarta w dniu 20 września 2002 r. przed notariuszem A. M. z Kancelarii Notarialnej w W. Rep A. 3924/2002 pomiędzy powodem T. G. a pozwanymi i jego żoną I. Ł. jest nieważna z uwagi na jej pozorność i ukrytej pod nią umowy darowizny;

2.  naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233 k.p.c., poprzez dowolną, a nie swobodą oraz jednostronną ocenę materiału dowodowego poprzez bezzasadne danie wiary zeznaniom wyłącznie powoda T. G. oraz pozwanej I. Ł., a także świadkom H. G. i P. K., przy braku wyjaśnienia odmowy waloru wiarygodności świadkom R. D.
i S. Ł., a także zeznaniom pozwanego M. Ł., w szczególności w sytuacji, gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego
w sposób jednoznaczny wynika, że postępowanie w przedmiotowe sprawie stanowi rezultat zawiązanej pomiędzy członkami rodziny G. porozumienia – planu, w wyniku realizacji którego ma dojść do pozbawienia mnie majątku stanowiącego wspólność majątkową małżeńską, braku jakiejkolwiek analizy powyższego w aspekcie przedmiotu tego postępowania w aspekcie motywacji działań I. Ł. oraz jej brata i matki, przy kompletnym braku odniesienia się do treści zeznań pozwanego oraz pozostałych świadków.

W oparciu o wskazane zarzuty skarżący wniósł o:

1.  zmianę wyroku i oddalenie w całości powództwa;

2.  zasądzenie od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm prawem przepisanych za obie instancje;

ewentualnie o:

3.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Powód i pozwana domagali się oddalenia apelacji na koszt skarżącego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Wbrew zarzutom skarżącego, Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, w takim zakresie, na jaki zezwalały przeprowadzone dowody, po dokonaniu ich oceny zgodnie z kryteriami wskazanymi w art. 233 k.p.c. Zgodnie zaś z wymogami art. 327 ¹ k.p.c., wskazał, na jakich dowodach się oparł, a jakim dowodom odmówił wiarygodności i z jakich przyczyn. Ustalenia te Sąd Okręgowy uznaje za własne.

Skuteczne postawienie zarzutu dokonania błędnych ustaleń, będących konsekwencją niewłaściwej oceny materiału dowodowego wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Wyrażenie przez stronę odmiennego poglądu, co do oceny poszczególnych dowodów jest jej prawem, jednakże możliwość przedstawienia innej wersji stanu faktycznego, nie świadczy jeszcze o nadużyciu swobodnej oceny dowodów. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł wyrażonych w art. 233 § 1 k.p.c. i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Skarżący tymczasem na żadne błędy w rozumowaniu Sądu nie wskazuje, skupiając się na prezentacji własnej wersji zdarzeń.

Ustalenia Sądu żadną miarą nie mają zaś charakteru dowolnych. Dokonując ich Sąd powołał się przede wszystkim na zeznania świadków H. G. i P. K. oraz powoda i pozwanej. Wyjaśnił przy tym, w jakim zakresie i z jakich przyczyn nie dał wiary zeznaniom świadka S. Ł. i R. D. oraz pozwanego M. Ł..

Należy zgodzić się z Sądem pierwszej instancji, iż zasady logiki i doświadczenia życiowego wskazują, że małżonkowie Ł. nie posiadali we wrześniu 2002 r. kwoty 50 000,00 złotych na zapłacenie ceny kupna nieruchomości. Związek małżeński zawarli
w marcu 2002 r., a wcześniej studiowali zaocznie, opłacali studia, okresowo pozostawali bezrobotni. W prezencie ślubnym otrzymali jedynie około 7 000,00 złotych, którą to kwotę przeznaczyli na zakup okien do budynku mieszkalnego w K., który zresztą modernizowali i remontowali. W krótkim czasie dokonali też zakup samochodu. Nadto, sprzeczne z powołanymi zasadami byłoby przyjęcie, że pozwani zapłacili za nieruchomość bratu pozwanej, który zaledwie 5 lat wcześniej otrzymał ją w darowiźnie od rodziców, urządził sobie centrum życiowe w innym miejscu, nie czynił na niej żadnych inwestycji i w sytuacji, kiedy pozwana miała przejąć opiekę nad rodzicami.

Dokonanie właściwych ustaleń faktycznych determinowało również prawidłowe zastosowanie prawa materialnego, a w szczególności art. 83 k.c., z którego jednoznacznie wynika, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Trzeba zauważyć, że uzasadnienie środka zaskarżenia zawiera szereg argumentów poza jurydycznych, które pozostają bez wpływu na ocenę prawidłowości rozstrzygnięcia. Skarżący koncentruje się na motywacji powoda do wystąpienia z powództwem w związku
z rozpadem małżeństwa pozwanych. Tymczasem powody, dla których powód powołuje się na pozorność czynności prawnej nie mają znaczenia dla oceny zasadności zgłoszonego roszczenia. Podobnie jak okoliczności, które nastąpiły po zwarciu umowy.

Należy z całą mocą podkreślić, że pozorność umowy pociąga za sobą jej nieważność
z mocy samego prawa, zatem bez potrzeby zajścia jakichkolwiek dalszych zdarzeń, a wyrok ma charakter jedynie deklaratoryjny - ustalający (art. 189 k.p.c.). Na nieważność czynności prawnej pozornej może zaś powołać się każdy, także osoba, która złożyła pozorne oświadczenie woli. Żądanie ustalenia nieważności czynności prawnej z powodu złożenia pozornego oświadczenia woli, jak również podniesienie zarzutu pozorności nie ulega przedawnieniu ani prekluzji.

Nie może być mowy o zastosowaniu art. 56 k.c., który dotyczy ważnych czynności prawnych, ani art. 535 k.c. Oświadczenie woli złożone dla pozoru jest nieważne bezwzględnie od początku (ab initio) - od chwili zawarcia nie wywołuje skutków prawnych, nie tylko w niej wyrażonych, lecz również tych, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego
i z ustalonych zwyczajów.

Skarżący zarzuca również naruszenie art. 5 k.c., lecz nie wyjaśnia na czym miałoby polegać i nie przedstawia żadnych argumentów w tym zakresie, nie sposób zatem odnieść się do tej kwestii. Jeśliby uznać, że za uznaniem roszczenia za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego zdaniem pozwanego przemawia fakt dokonywania przez niego i jego żonę nakładów na nieruchomość, to należy zauważyć, że nakłady te mogą zostać rozliczone na podstawie art. 224 i następnych k.c.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację jako bezzasadną, o czym orzeczono jak w punkcie 1. wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego, należnych od pozwanego na rzecz strony powodowej Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2. wyroku, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
w zw. z art. art. 391 § 1 k.p.c. Wysokość opłaty za czynności profesjonalnego pełnomocnika - 1 800 złotych - ustalono w oparciu o § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.