Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 385/23

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

2

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 10 sierpnia 2023 r., sygn. akt III K 2/23

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☒

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

T. M.

Oskarżony był w przeszłości 17 razy karany sądownie, głównie za przestępstwa przeciwko mieniu, ostatnio wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Krzyków z dnia 9 sierpnia 2023 roku, w sprawie sygn. akt VII K 649/22, za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k., na karę 1 roku pozbawienia wolności.

dane K.

k. 650-653

2.1.1.2

T. M.

Oskarżony obecnie odbywa kary orzeczone wyrokami:

- Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 11.05.2022 r., w sprawi sygn. akt II K 91/21, za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., rok i 6 miesięcy pozbawienia wolności; obliczenie kary od 16.12.2022 r. do 13.06.2024 r.;

- Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z dnia 8.11.2022 r., w sprawie sygn. akt V K 448/22, za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k., 8 miesięcy pozbawienia wolności; obliczenie kary od 5.12.2026 r. do 18.02.2027 r.;

- Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 29.09.2022 r., w sprawie sygn. akt II K 150/22, za czyn z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., 10 miesięcy pozbawienia wolności; obliczenie kary od 8.02.2025 r. do 5.12.2025 r.;

- Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyki z dnia 9.08.2023 r. w sprawie sygn. akt VII K 649/22, za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k., rok pozbawienia wolności; obliczenie kary od 5.12.2025 r. do 5.12.2026 r.

Oskarżony posiada w zakładzie karnym pozytywną opinię.

opinia Dyrektora Zakładu Karnego w N.

660-661

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.1.1.1

dane K.

Dowód stanowi informację urzędową, która nie została zakwestionowana.

2.1.1.2

opinia Dyrektora Zakładu Karnego w N.

Opinia została sporządzona przez uprawniony podmiot. Zawiera zasadnicze informacje odnośnie aktualnej sytuacji oskarżonego i jego zachowania w warunkach pozbawienia wolności. Zachowanie osadzonego zostało ocenionej jako dobre.

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Obrońca z wyboru oskarżonego - adw. A. R. zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając:

- rażąco niewspółmiernej kary polegające na wymierzeniu oskarżonemu kary pozbawienia wolności w wymiarze 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności, a to poprzez wskazanie jedynie na okoliczności obciążające, takie jak znaczny stopień winy, uprzednia karalność, rodzaj naruszonego przestępstwem dobra, przy jednoczesnym nieuwzględnieniu okoliczności łagodzących, a to:

- 1) w postaci faktu, że oskarżony przyznał się w swoich pisemnych wyjaśnieniach do winy, a dalej w sposób logiczny i wiarygodny wskazał na okoliczności, które świadczą o tym, iż nie działał on z góry powziętym zamiarem, bowiem:

a) działanie objęte aktem oskarżenia było jedynie konsekwencją przyczyn od oskarżonego niezależnych, a mianowicie sytuacją geopolityczną, stanem pandemii oraz spowolnieniem na rynku,

b) umowa pomiędzy stronami została zawarta nie z inicjatywy oskarżonego, a w związku z poleceniem jego przedsiębiorstwa przez osobę trzecią, która wcześniej współpracowała z obiema stronami, skutkiem czego to spółka (...) skontaktowała się osobiście z oskarżonym w celu nawiązania umowy,

c) oskarżony informował kontrahenta o swoich problemach finansowych związanych z brakiem płynności, w żaden sposób tego nie zatajał, podjął próby spełnienia świadczenia w innej formie, w miarę swoich możliwości finansowych wpłacał drobne kwoty na rzecz kontrahenta, celem zmniejszenia zobowiązania,

d) w momencie zaciągania zobowiązania oskarżony był osobą wypłacalną;

2) faktu wyrażenia przez oskarżonego skruchy;

3) aktualnego przestrzegania w pełni przez oskarżonego porządku prawnego oraz deklaracji o braku chęci powrotu na drogę przestępstwa

- co w konsekwencji doprowadziło do orzeczenia rażąco surowej kary.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Apelacja obrońcy nie zasługiwała na uwzględnienie. Nie zasługiwał bowiem na uwzględnienie zarzut rażącej niewspółmierności wymierzonej oskarżonemu kary.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że choć apelujący postawił wyłącznie zarzut rażącej niewspółmierności kary (art. 438 ust. 4 k.p.k.), to z treści zarzutu wynika, iż kwestionuje on także zamiar oskarżonego, wskazując, iż przy popełnieniu przestępstwa nie działał on ze góry powziętym zamiarem popełnienia przestępstwa. Przypomnieć należy, że zamiar stanowi element stanu faktycznego. Kwestionowanie zamiaru jako elementu stanu faktycznego winno zostać podniesione jako zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, bo jest elementem czynu podlegającym na ustaleniu w procesie dowodzenia, (tak też wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 21 sierpnia 2019 r., sygn. akt II AKa 196/19). Zarzutu takiego jednak obrońca oskarżonego nie podniósł, ograniczając się do zarzutu rażącej niewspółmierności kary. Jednocześnie odnotowania wymaga, iż obrońca błędnie określił zakres zaskarżenia wskazując, iż wyrok zaskarża w całości, podczas gdy sformułował jedynie zarzut rażącej niewspółmierności kary, co prowadzi do konkluzji, że wyrok w istocie zaskarżył w części – co do orzeczenia o karze.

Stosownie do art. 433 § 1 i 2 k.p.k. Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia, a jeżeli w środku odwoławczym zostały wskazane zarzuty stawiane rozstrzygnięciu - również w granicach podniesionych zarzutów, uwzględniając treść art. 447 § 1-3, a w zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa to przewiduje. Nadto, sąd obowiązany jest rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym. Wymieniony przepis skłania zatem do konstatacji, że ramy kontroli instancyjnej zakreśla przede wszystkim pisemna apelacja, natomiast zarzuty podniesione poza tym środkiem odwoławczym podlegają rozważeniu tylko o tyle, o ile wskazują na możliwość rozpoznania sprawy przez sąd odwoławczy niezależnie od granic apelacji, a więc w wypadkach wskazanych w art. 435 k.p.k., art. 439 § 1 k.p.k., art. 440 k.p.k. i art. 455 k.p.k. (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 września 2021 r. IV KK 348/21).

Sąd odwoławczy orzeka więc jedynie co do tej części orzeczenia, która została zaskarżona oraz jedynie w ramach podniesionych zarzutów, których podniesienie w przypadku profesjonalnego pełnomocnika jest obligatoryjne oraz przy uwzględnieniu przypadków orzekania z urzędu i przy uwzględnieniu domniemań wynikających z art. 477 § 1-3 k.p.k. Obrońca oskarżonego stosownie do treści art. 427 § 2 k.p.k. zobligowany był do podniesienia zarzutów względem zaskarżonego rozstrzygnięcia. Granice kontroli odwoławczej, gdy skarżącym jest podmiot profesjonalny, wyznaczają granice zaskarżenia i podniesione w apelacji zarzuty (art. 427 § 2 k.p.k.), zaś zarzut odwoławczy to nic innego jak wskazanie przez skarżącego na - jego zdaniem - uchybienia, jakich dopuścił się sąd pierwszej instancji. Kontrola odwoławcza w tej sprawie musi więc ograniczać się do rozstrzygnięcia, czy rzeczywiście sąd pierwszej instancji popełnił uchybienia, o których mowa w zarzutach apelacyjnych (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 11 stycznia 2022 r., sygn. akt I KA 10/21).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, skoro obrońca oskarżonego nie postawił zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych (art. 438 ust. 3 k.p.k.), to Sąd Odwoławczy nie był zobowiązany do przeprowadzenia kontroli w tym zakresie, czyli w zakresie ustaleń faktycznych co do zamiaru oskarżonego (oczywiście poza kontrolą w zakresie rażącej niesprawiedliwości orzeczenia na gruncie art. 440 k.p.k.).

Niezależnie od powyższego, wskazania wymaga, iż ustalenia Sądu Okręgowego co do zamiaru bezpośredniego i kierunkowego popełnienia przez oskarżonego przestępstwa nie budzą wątpliwości. Natomiast kwestionując zamiar popełnionego przez oskarżonego przestępstwa, obrońca w istocie zakwestionował sprawstwo oskarżonego i kwalifikację prawną czynu. Nie miało to jednak wyrazu w sformułowanych przez niego zarzutach apelacji. Nie przedstawił także odpowiedniego wniosku w tym zakresie. Podniesione przez skarżącego okoliczności, Sąd Odwoławczy mógł więc rozważyć jedynie w granicach zaskarżenia, a zatem w kontekście wymierzonej oskarżonemu kary, zarzutu rażącej jej niewspółmierności.

Wychodzą tu poza zakres zarzutu należy wskazać na dokonanie przez Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustaleń faktycznych w zakresie zamiaru oskarżonego. Ten zaciągając kolejne zobowiązania, nie posiadał środków na ich spełnienie, od dłuższego czasu był istotnie zadłużony i bez płynności finansowej, a – o czym przekonują kolejne skazanie za przestępstwa oszustwa z art. 286 § 1 k.k. popełniane w tym samym okresie – dokonywanie oszust było powielanym przez oskarżonego sposobem uzyskiwania nienależnych korzyści majątkowych. Skarżący obrońca w treści swojego zarzutu odwołuje się do przyznania się oskarżonego do winy. Takie przyznanie się nastąpiło faktycznie w końcowej fazie postępowania, w treści pisma oskarżonego złożonego już po zamknięciu przewodu sądowego (k. 589-593). Trudno jednak nie dostrzec, że stanowisko oskarżonego ma wyłącznie charakter deklaratoryjny, bez krytycznej analizy swojego postępowania.

Rażąca niewspółmierność kary, uzasadniająca uwzględnienie zarzutu z art. 438 pkt 4 k.p.k., występuje wtedy, gdy kara orzeczona nie uwzględnia w należyty sposób stopnia społecznej szkodliwości przypisywanego czynu oraz nie realizuje wystarczająco celu kary, ze szczególnym uwzględnieniem celów zapobiegawczych i wychowawczych. Pojęcie niewspółmierności rażącej oznacza znaczną, wyraźną i oczywistą, a więc nie dającą się zaakceptować dysproporcję między karą wymierzoną a karą sprawiedliwą (zasłużoną). Przesłanka rażącej niewspółmierności kary jest spełniona tylko wtedy, gdy na podstawie ustalonych okoliczności sprawy, które powinny mieć decydujące znaczenie dla wymiaru kary, można przyjąć, że występuje wyraźna różnica między karą wymierzoną a karą, która powinna zostać wymierzona w wyniku prawidłowego zastosowania dyrektyw wymiaru kary oraz zasad ukształtowanych przez orzecznictwo (por. wyroki SN: z 22 października 2007 r., (...) 75/07, LEX nr 569073; z 26 czerwca 2006 r., (...) 28/06, LEX nr 568924; z 30 czerwca 2009 r., WA 19/09, OSNwSK 2009, poz. 1255; z 11 kwietnia 1985 r., V KRN 178/85, OSNKW 1985/7-8, poz. 60). Tak nieprawidłowo orzeczona kara może być wynikiem bądź to nie dostrzeżenia występującej in concreto okoliczności istotnej z punktu widzenia dyrektywy wymiaru kary z art. 53 k.k. i nast. lub też nie nadania im adekwatnej wagi. Zważyć należało także, że wymiar kary w pierwszym rzędzie limitowany jest stopniem winy, którego dolegliwość kary nie może przekraczać (art. 53 § 1 k.k). W tym zakresie obrońca nie zdołał podważyć ustaleń Sądu Okręgowego. Dopiero w następnej kolejności prawo wskazuje na stopień społecznej szkodliwości czynu jako przesłankę wymiaru kary. Otóż zgodnie z art. 115 § 2 k.k. przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu bierze się pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych obowiązków, a także postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Przy wymiarze kary Sąd miał na uwadze wszelkie okoliczności podmiotowe i przedmiotowe, leżące w granicach cech przypisanego oskarżonemu przestępstwa i mające znaczenie dla wymiaru kary. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd meriti powołał szereg okoliczności mających wpływ na wymiar kary nadając im odpowiednią wagę. Sąd Okręgowy uwzględnił okoliczności obciążające, prawidłowo uznając, iż względem oskarżonego nie zachodziły istotne okoliczności łagodzące. Powołał się także na znaczny stopień winy (brak okoliczności usprawiedliwiających zachowanie oskarżonego), znaczny stopień społecznej szkodliwości czynu oceniany na tle okoliczności sprawy, jak również wynikający z górnej granicy ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności, która wynosi 10 lat pozbawienia wolności. Prawidłowo ustalając wymiar kary Sąd I Instancji wziął pod uwagę od strony przedmiotowej - sposób działania oskarżonego wskazujący na duże poczucie bezkarności, działanie z wyrachowaniem, rodzaj, formę, skalę podjętych czynności, rodzaj naruszonego przestępstwem dobra prawnego; od strony podmiotowej – niskie pobudki i motywy, jakim się kierował, wskazujące jego lekceważący stosunek do porządku prawnego, jak również upór i determinację w działaniu.

Sąd Okręgowy nie pominął także, że oskarżony był w przeszłości wielokrotnie karany sądownie. Względem oskarżonego zapadło 17 prawomocnych wyroków. Skazywany był za przestępstwa z art. 56 ust. 2 k.k.s. oraz w kilku przypadkach za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.

Przypomnieć należy, że dyrektywa prewencji indywidualnej oznacza, że sankcja (jej rodzaj i wysokość) powinna być tak dobrana, aby zapobiec popełnianiu w przyszłości przestępstw przez oskarżonego, co może zostać osiągnięte poprzez odstraszanie sprawcy od popełniania przestępstw albo jego wychowanie (resocjalizację). Efekt "odstraszający" kary ma zmaterializować się w umyśle sprawcy, ma wytworzyć przeświadczenie o nieopłacalności popełniania przestępstw w przyszłości, przekonanie o tym, że każde przestępstwo jest karane odpowiednio surowo, a ponowne popełnianie podobnych czynów nieuchronnie prowadzi do istotnego podwyższenia wymiaru kary ponad próg dolnego zagrożenia (zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 27 maja 2022 r., sygn. akt II AKa 489/21).

W ramach kształtowania świadomości prawnej w społeczeństwie, istotne było też, iż tego rodzaju przestępstwa są groźne społecznie, gdyż negatywnie wpływają na obrót gospodarczy oraz podważają zaufanie do uczestników obrotu.

Sąd wymierzając oskarżonemu karę ma, w takim samym stopniu kierować się zasadami sprawiedliwej odpłaty, jaki i potrzebą dostosowania wymiaru kary do indywidualnych cech osoby sprawcy. Kara ma przede wszystkim oddziaływać na samego skazanego. Nie może być wyłącznie ślepą represją. Ma sprawcy dostarczyć dolegliwość, która będzie na niego działać poprawczo. Z jednej strony zabezpieczy społeczeństwo przed sprawcą, z drugiej strony będzie działać wychowawczo, wdrażając oskarżonego do przestrzegania porządku prawnego w warunkach wolnościowych. Aktualnie pozytywna opinia o oskarżonym z zakładu karnego nie może wpływać istotnie na złagodzenie jego odpowiedzialności w niniejszym postępowaniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego kara 2 lat pozbawienia wolności jest adekwatna do stopnia winy, społecznej szkodliwości czynu oraz spełnia cele prewencji indywidualnej i szczególnej.

Natomiast wnioskowana przez obrońcę kara 1 roku pozbawienia wolności jawi się jako rażąco niska. Wymierzenie oskarżonemu łagodniejszej kary nie byłoby zgodne z poczuciem społecznej sprawiedliwości. Nie można pominąć społecznej szkodliwości popełnionego czynu oraz wielokrotnej karalności oskarżonego. Ponadto oskarżony został w warunkach wskazanych w art. 294 k.k. – zachodziły bowiem podstawy do obostrzenia odpowiedzialności karnej, gdyż przestępstwa oskarżony dopuścił się względem mienia o znacznej wartości. W tym przypadku górna granica ustawowego zagrożenia podniesiona jest do 10 lat pozbawienia wolności. Nie sposób uznać zatem, że wymierzona oskarżonemu kara 2 lat pozbawienia wolności jest karą rażąco wysoką.

W ocenie Sądu odwoławczego uwzględnienie całokształtu okoliczności składających się na dyrektywy sądowego wymiaru kary przemawia w realiach niniejszej sprawy za uznaniem, że orzeczenie wobec T. M. kary 2 lat pozbawienia wolności będzie adekwatna dla osiągnięcia celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.

W ocenie sądu taka kara będzie karą sprawiedliwą i uwzględniającą wszystkie dyrektywy art. 53 k.k.

Wniosek

Obrońca z wyboru oskarżonego wniósł o zmianę skarżonego orzeczenia poprzez wymierzenie oskarżonemu na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. kary w dolnych granicach zagrożenia ustawowego, a wiec kary pozbawienia wolności w wymiarze 1 (jednego) roku.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wobec stanowiska wyrażonego w sekcji 3.1 uzasadnienia, brak było możliwości uwzględnienia wniosków apelacji.

3.2.

Apelację złożył też pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego zaskarżając wyrok w części, tj. w zakresie braku rozstrzygnięcia o obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przez oskarżonego T. M. oskarżycielowi posiłkowemu, zarzucając:

1. na podstawie art. 438 pkt la k.p.k. obrazę prawa materialnego tj. art. 46 § 1 k.k. poprzez bezpodstawne niezastosowanie tego przepisu, w sytuacji gdy pokrzywdzony złożył wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody, wykazując jej wysokość, a zatem orzeczenie tego środka kompensacyjnego było obligatoryjne;

2. na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a to naruszenie art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k. poprzez błędne zastosowanie klauzuli antykumulacyjnej pomimo braku podstaw do jej zastosowania;

3. na podstawie art. 438 pkt 3 k.p.k. błędem w ustaleniach faktycznych mającym wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia poprzez przyjęcie że wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 7 października 2021 r. w sprawie o sygn. akt X GC 627/20 spełnia podmiotowe i przedmiotowe kryteria uznania go za roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa objętego niniejszym aktem oskarżenia.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Zgodzić należało się z apelującym, iż Sąd Okręgowy naruszył art. 46 k.k. poprzez jego niezastosowanie, gdyż nie orzekł o obowiązku naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego, pomimo złożenia przez niego takiego wniosku. Niezasadnie Sąd I instancji jako uzasadnienie rozstrzygnięcia w tym zakresie powołał się na art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k., zgodnie z treścią którego ,, Nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono”. Przepis ten stanowi tzw. klauzulę antykumulacyjną. W ocenie Sądu Apelacyjnego zgodzić należało się z apelującym, że Sąd Okręgowy błędnie uznał, iż uwzględnienie wniosku pokrzywdzonego prowadziłoby do kumulacji rozstrzygnięć o charakterze kompensacyjnym. W literaturze przedmiotu prezentowane są dwa odmienne stanowiska dotyczące antykumulacji, o której mowa w powyższym przepisie. Według pierwszego z tych stanowisk fakt, że o roszczeniach wynikających z popełnienia przypisanych oskarżonemu przestępstw już wcześniej - w całości lub w części – prawomocnie rozstrzygnięto w postępowaniu cywilnym, wyklucza możliwość nałożenia na oskarżonego w postępowaniu karnym obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przez niego tymi przestępstwami. Zakaz, o którym mowa w art. 415 § 1 zdanie drugie k.p.k., odnosi się do każdego określonego w ustawie wypadku orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody, i to niezależnie od tego, czy roszczenie zasądzone w postępowaniu cywilnym zostało skutecznie wyegzekwowane (wyrok SN z 21.02.2013 r., V KK 14/13, LEX nr 1284782). Jeżeli o roszczeniu tym orzeczono tylko częściowo, względnie przedmiotem innego postępowania (cywilnego) jest tylko część roszczenia, zachodzi możliwość orzekania w postępowaniu karnym o penalnych czy też probacyjnych środkach kompensacyjnych w takiej części, w jakiej nie zachodzi stan rei iudicatae lub lis pendent (zob. wyroki SN: z 6.11.2012 r., IV KK 268/12, LEX nr 1226754, oraz z 26.09.2012 r., V KK 209/12, LEX nr 1220961). Stosownie do tego poglądu zgodnie z art. 415 § 1 zdanie drugie wynika kategoryczny zakaz rozstrzygania w różnych postępowaniach o tej samej szkodzie, a co za tym idzie – kumulowania tytułów egzekucyjnych wynikających z różnych orzeczeń. Jeżeli zatem roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono, to nie jest możliwe (niejako ponowne) orzekanie o obowiązku naprawienia szkody, i to niezależnie od tego, czy zasądzone w postępowaniu cywilnym roszczenie zostało wyegzekwowane (wyrok SN z 23.11.2016 r., III KK 405/16, LEX nr 2155184). Problem pojawia się w przypadku, gdy oskarżonymi są członkowie zarządu spółek kapitałowych. Wskazuje się, że w sprawach takich pojawia się problem tożsamości podmiotowej roszczenia. Rozważenia wymaga sytuacja, w której członkowie zarządu spółki są oskarżeni o popełnienie przestępstwa związanego działalnością spółki i w związku z pełnieniem przez nich tej funkcji, którego skutkiem było wyrządzenie szkody osobom trzecim, zaś obok postępowania karnego prowadzonego wobec członków zarządu toczy się postępowanie cywilne albo wydano już w tym postępowaniu orzeczenie zasądzające roszczenie od spółki na rzecz osób pokrzywdzonych przestępstwem. W starszym orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że zachodzi szczególna łączność podmiotowa roszczenia, gdyż art. 299 § 1 k.s.h. kształtuje tożsamość podmiotową wymaganą przez art. 415 § 1 zdanie drugie k.p.k. (tak w: D. Świecki (red.), Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany, Lex). Wskazywano, że nie jest zatem celowe nakładanie obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 k.k. wobec możliwości wyegzekwowania zasądzonego roszczenia z majątku oskarżonego w oparciu o podstawę z art. 299 § 1 k.s.h. (por. wyroki SN: z 26.02.2014 r., III KK 429/13, LEX nr 1446451; z 26.01.2016 r., V KK 323/15, LEX nr 1970396; z 18.01.2013 r., V KK 378/12, LEX nr 1277805).

Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku powołał się na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2018 r. IV KK 234/17 w myśl którego: stosownie do brzmienia art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k., przeszkodą do nałożenia obowiązku naprawienia szkody jest wyłącznie tożsamość roszczenia będącego przedmiotem orzeczenia cywilnego z roszczeniem wynikającym z przestępstwa. Stąd każdorazowo orzekający sąd ma obowiązek przeanalizować zakres i treść tych roszczeń, po to by potwierdzić ich tożsamość, bądź też jej zaprzeczyć. Nie ulega wątpliwości, iż w wypadku, gdy orzeczenie sądu cywilnego wydane zostało na rzecz pokrzywdzonego bezpośrednio przeciwko sprawcy przestępstwa zaistnieje tożsamość osoby zobowiązanej do wykonania roszczenia cywilnoprawnego i roszczenia wynikającego z przestępstwa. W wyroku tym SN wyraził pogląd: ,, O tożsamości roszczenia zasądzonego w postępowaniu cywilnym i w postępowaniu karnym przesądza fakt, że wynikają one z tego samego zdarzenia faktycznego (historycznego) i dotyczą tej samej szkody, będącej następstwem popełnionego przez oskarżonego przestępstwa i równocześnie niewykonania przez spółkę z o.o. (której jest on wyłącznym udziałowcem i prezesem zarządu, bądź wiceprezesem) wiążącej ją z pokrzywdzonym umowy”.

Obecnie Sąd Najwyższy prezentuje odmienny pogląd w tym zakresie, który podzielił Sąd Odwoławczy rozpoznając przedmiotową sprawę. W postanowieniu z 16 grudnia 2020 r., sygn. I KK 193/20 Sąd Najwyższy uznał, że: ,, w art. 415 § 1 zd. II k.p.k. mowa jest o tożsamości roszczenia, nie zaś szkody. Warto zauważyć, że przepis art. 415 § 1 zd. II k.p.k. należy odczytywać w związku ze zd. I tego unormowania, które odnosi się do osoby skazanego. Tym bardziej nie może być zatem tak, aby postępowanie cywilne, w którym pozwano osobę pokrzywdzoną przestępstwem, stanowiło przeszkodę do nałożenia obowiązku kompensacyjnego na skazanego, który to przecież winien naprawić szkodę wyrządzoną swoim czynem. Byłoby to bowiem sprzeczne z elementarnymi zasadami sprawiedliwości, które wyrażają cele procesu karnego, w tym prawnie chronione interesy pokrzywdzonego i trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym (art. 2 § 1 pkt 2 i 3 k.p.k)” .

Przypomnieć należy, że dla przyjęcia tożsamości roszczenia niezbędna jest nie tylko tożsamość powinnego zachowania (tj. np. obowiązku zapłaty określonej kwoty pieniędzy), ale i tożsamość osoby zobowiązanej do określonego świadczenia. Przenosząc to na grunt niniejsze sprawy uznać należy, iż w postępowaniu cywilnym źródłem roszczenia pokrzywdzonego o naprawienie szkody były umowy zawarte pomiędzy pokrzywdzonym – spółką (...) sp. z o.o. a spółką (...) sp. z o.o. reprezentowaną przez prezesa zarządu T. M. (oskarżonego). Natomiast podstawą roszczenia pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k. jest przestępstwo, a w istocie skazanie za przestępstwo. Do ustawowo określonych przesłanek orzekania obowiązku naprawienia szkody zalicza się bowiem: skazanie za przestępstwo wyrządzające szkodę (krzywdę), związek przyczynowy między przestępstwem a szkodą (krzywdą), istnienie szkody (krzywdy) w chwili orzekania, wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej złożony z zachowaniem ustawowego terminu. Nie można zatem stwierdzić w tym przypadku tożsamości przedmiotowej.

Po rozważaniu okoliczności sprawy uznać należało też brak tożsamości podmiotowej. Podmiotem zobowiązanym na podstawie umów zawartych w okresie od lipca 2019 r. do października 2019 r. były bowiem spółki, czyli osoby prawne – (...) sp. z o.o. oraz pokrzywdzona spółka (...). Natomiast podmiotowo zobowiązanym z tytułu przestępstwa w niniejszej sprawie jest T. M., który zawierał umowy w imieniu i na rzecz spółki (...), będąc w tym czasie prezesem jej zarządu. Zważyć należy, że odpowiedzialność kontraktowa nie jest ani podmiotowo, ani przedmiotowo tożsama z odpowiedzialnością deliktową oskarżonego. Wobec tego art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k. nie znajduje zastosowania. Podobny pogląd został zaprezentowany przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14.07.2022 r., sygn. akt II KK 322/22, w którym stwierdził ,, Odpowiedzialność kontraktowa ubezpieczyciela nie jest ani podmiotowo, ani przedmiotowo tożsama z odpowiedzialnością deliktową oskarżonego. Wobec tego art. 415 § 1 k.p.k. nie znajduje zastosowania”. Zgodzić należy się zatem z apelującym, iż skoro pokrzywdzony dysponuje orzeczeniem sądu cywilnego stwierdzającym obowiązek zapłaty określonej kwoty pieniężnej od spółki z. o.o. lub innej osoby prawnej, której zarząd sprawował sprawca przestępstwa na rzecz pokrzywdzonego (spółki), brak jest podstaw do przyjęcia tożsamości roszczenia cywilnego z roszczeniem pokrzywdzonego o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem. Sprawca przestępstwa sprawował jedynie zarząd spółki, która w postępowaniu cywilnym została zobowiązana do naprawienia szkody.

Zważywszy na powyżej przedstawione rozważania, nie sposób mówić tu o kumulacji roszczeń. Z tego względu pokrzywdzona spółka (...) miała prawo w niniejszym postępowaniu wystąpić z roszczeniem z art. 46 § 1 k.k., a Sąd Okręgowy zobligowany był wniosek ten uwzględnić i orzec o obowiązku naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego.

W tym stanie rzeczy, uznając brak tożsamości podmiotowej i przedmiotowej roszczeń pokrzywdzonego w postępowaniu karnym i cywilnym, Sąd Apelacyjny w pkt I lit. b zmienił zaskarżony wyrok zasądzając od oskarżonego T. M. kwotę 283.443,44 zł na rzecz pokrzywdzonego (...) sp. z o.o. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody przez oskarżonego T. M. na rzecz oskarżyciela posiłkowego (...) sp. z o.o. w kwocie 290.726,27 zł. Kwota ta jest tożsama z kwotą zasądzoną w postępowaniu cywilnym przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 7 października 2021 r., sygn. akt X GC 627/20.

Powszechnie przyjmuje się, że środek kompensacyjny przewidziany w art. 46 § 1 k.k. zawsze związany jest z wielkością istniejącej szkody, a więc musi odzwierciedlać jej rozmiar. Niedopuszczalna jest sytuacja, w której kwota rekompensaty nie odpowiada wielkości ustalonej szkody (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 października 2023 r., III KK 391/23). Konieczne było poczynienie w ponownym postępowaniu odwoławczym prawidłowych ustaleń co do wysokości samej szkody wywołanej w majątku pokrzywdzonego i w rezultacie prawidłowe orzeczenie obowiązku jej naprawienia. Zważyć należy, że naprawienie szkody z art. 46 § 1 k.k. jest środkiem kompensacyjnym, do którego zastosowanie znajdują przepisy kodeksu cywilnego. Tym samym, środek ten nie ma charakteru penalnego, co wprost wynika z art. 56 k.k. wyłączające stosowanie zasad wymiaru kary i środków karnych do środków kompensacyjnych. Ustalanie szkody następuje zgodnie z zasadami prawa cywilnego (J. Wojciechowska, w: G. Rejman, KK. Komentarz. Część ogólna, 1999, s. 902). Szkoda jako przesłanka karnoprawnego obowiązku jej naprawienia obejmuje zarówno poniesione straty ( damnum emergens), jak i utracone korzyści ( lucrum cessans), jeżeli in concreto są one normalnym następstwem przestępnego działania lub zaniechania (uchw. SN z 24.8.1972 r., VI KZP 3/72, OSNKW 1972, Nr 11, poz. 169; wyr. SA w Łodzi z 30.6.2009 r., II AKa 83/09, Prok. i Pr. – wkł. 2012, Nr 1, poz. 12; M. C., A. M., Wynagrodzenie, s. 82; P. B., Utracone, s. 107).

W ramach określonych przez art. 46 § 1 k.k. można orzec obowiązek naprawienia szkody, ale tylko w wysokości wynikającej z popełnionego przestępstwa. Natomiast w postępowaniu cywilnym dochodzić można pozostałej kwoty w ramach odpowiedzialności kontraktowej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 stycznia 2020 r., II AKa 349/18). Sąd Okręgowy w postępowaniu dowodowym ustalił, iż wartość mienia, którym niekorzystnie rozporządzono jest tożsama z wartością wyrządzonej szkody i wynosi 283.443,44 zł. Miało to przedłożenie na kwotę zasądzanego obowiązku naprawienia szkody. Natomiast wysokość należnego świadczenia ustalona w toku postępowania cywilnego nie jest wiążąca dla Sądu w toku postępowania karnego. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie zostało zakwestionowane w postępowaniu odwoławczym, także przez tego skarżącego, ustalenie szkody dokonane przez Sąd I instancji. Ustalenie takie pozostaje więc wiążące na gruncie orzeczenia odszkodowawczego, które nie może przekraczać szkody ustalonej czynem przestępnym. Sąd ustalił wysokość szkody na kwotę 283.443,44 zł, co musiało wyznaczać zakres orzeczonego obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 k.k.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok uwzględniając wniosek oskarżyciela posiłkowego i zasądzając na jego rzecz naprawienie szkody (pkt I lit. b) wyroku.

Wniosek

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu, 111 Wydział Karny, sygn. akt III K 2/23 z dnia 10 sierpnia 2023 r., poprzez orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody przez oskarżonego T. M. na rzecz oskarżyciela posiłkowego (...) sp. z o.o. w kwocie 290.726,27 zł;

2) zasądzenia od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem II instancji wg. norm przepisanych.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Uwzględnienie wniosku przez zasądzenie na rzecz pokrzywdzonego kwoty 283.443,44 zł tytułem naprawienia szkody była następstwem uwzględnianie zarzutu i wniosku apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, co omówione w części 3.2 niniejszego uzasadnienia.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Sąd Apelacyjny z urzędu uzupełnił kwalifikację prawną czynu o art. 4 § 1 k.k.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

Sąd Apelacyjny uzupełnił kwalifikację prawną czynu o art. 4 § 1 k.k., stosując ustawę w brzmieniu obowiązującym w dacie popełnienia czynu. Przepis art. 57b k.k. dodany przez art. 38 pkt 2 ustawy z dnia 19 czerwca 2020 r. (Dz.U.2020.1086) zmieniającej min. ustawę z dniem 24 czerwca 2020 r. zaostrzał odpowiedzialność karną za przestępstwo ciągłe z art. 12 § 1 k.k., co w stosunku do oskarżonego nie powinno mieć miejsca.

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Co do sprawstwa i winy (pkt II wyroku)

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Wyrok utrzymano w mocy wobec niestwierdzenia w toku kontroli odwoławczej:

- istnienia bezwzględnych powodów odwoławczych z art. 439 § 1 k.p.k.,

- tego, że utrzymanie w mocy wyroku skutkowałoby rażącą niesprawiedliwością orzeczenia (art. 440 k.p.k.),

- błędnej kwalifikacji prawnej czynu (art. 455 k.p.k.)

- a także stwierdzenia z powodów opisanych w sekcji 3. nietrafności podniesionych w apelacji obrońcy zarzutu (art. 438 pkt 4 k.p.k.).

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Pkt I b) wyroku. Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego w zakresie środka kompensacyjnego i zasądził na rzecz pokrzywdzonego kwotę 283.443,44 zł tytułem naprawienia szkody.

Zwięźle o powodach zmiany

Zmiana była następstwem uwzględnianie zarzutu i wniosku apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, co omówione w części 3.2 niniejszego uzasadnienia.

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

III

IV

Sąd Apelacyjny zasądził od oskarżonego T. M. na rzecz oskarżyciela posiłkowego 1.200 złotych tytułem zwrotu wydatków poniesionych na wynagrodzenie pełnomocnika z wyboru w postępowaniu odwoławczym. Ich wysokość została ustalona w oparciu o treść § 11 ust. 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 stycznia 2018 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (pkt III).

Na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 634 k.p.k. Sąd Apelacyjny mając na uwadze sytuację materialną oskarżonego zwolnił go od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych za postepowanie odwoławcze zaliczając koszty tego postępowania na rachunek Skarbu Państwa.

7.  PODPIS

SSA Wiesław Pędziwiatr SSA Piotr Kaczmarek SSA Maciej Skórniak

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Obrońca oskarżonego - adw. T. R.

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

wymiar kary

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☒

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

1.12.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

2

Podmiot wnoszący apelację

Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego – r.pr. T. K.

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

brak orzeczenie o zobowiązaniu do naprawienia szkody

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana