Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2023 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Beata Stachowiak (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2023 r. we Wrocławiu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Gminy W.

przeciwko J. W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia - Śródmieścia we Wrocławiu

z dnia 16 sierpnia 2021 r.

sygn. akt IX C 1994/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt I w ten sposób, że powództwo oddala, zmienia go także w pkt II, III i IV w ten sposób, że zasądza od Gminy W. na rzecz J. W. kwotę 4 428 zł ( w tym 828 zł podatku od towarów i usług) tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu;

II.  zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanej kwotę 2 214 zł ( w tym 414 zł podatku od towarów i usług) tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

III.  nakazuje stronie powodowej, aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa - Sąd Okręgowy we Wrocławiu kwotę 1 403 zł opłaty sądowej od ponoszenia, której pozwana była zwolniona.

Sędzia SO

Beata Stachowiak

Sygn. akt II Ca 3695/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 16 sierpnia 2021 roku Sąd Rejonowy dla Wrocławia- Śródmieścia we Wrocławiu zasądził od pozwanej J. W. na rzecz strony powodowej Gminy W. kwotę 28.058,81 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia 6 lipca 2018 roku do dnia zapłaty (punkt I.); zasądził od pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 1.685,10 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt II.); odstąpił od obciążania pozwanej kosztami procesu poniesionymi przez stronę powodową w pozostałej części (punkt III.); przyznał radcy prawnemu E. G. kwotę 2.952 zł (w tym VAT) tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu (punkt IV.) oraz w sprawie z powództwa wzajemnego J. W. przeciwko Gminie W. o zapłatę umorzył postępowanie (punkt I.); odstąpił od obciążania powódki wzajemnej J. W. kosztami procesu poniesionymi przez stronę pozwaną wzajemnie Gminę W. (punkt II.) oraz przyznał radcy prawnemu E. G. kwotę 4.428 zł (w tym Vat) tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce wzajemnej z urzędu.

Apelację od wyroku wywiodła pozwana, zaskarżając wyrok w części, to jest w zakresie punktu I i II. Pozwana zarzucała:

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie oceny materiału dowodowego w sposób dowolny z przekroczeniem zasady swobodnej oceny dowodów, w szczególności przez błędne przyjęcie, że roszczenie nie powstało w ramach działalności gospodarczej stron oraz przyjęcie błędnego okresu przedawnienia roszczenia (dziesięcioletniego, zamiast trzyletniego);

- naruszenie art. 102 k.p.c. - przez jego niewłaściwe zastosowanie i częściowe obciążenie pozwanej kosztami procesu, podczas gdy reguły słuszności przemawiały za nieobciążaniem pozwanej jakimikolwiek kosztami procesu

- oraz naruszenie art. 118 k.c. przez błędne zastosowanie i uznanie, że roszczenie się nie przedawniło, podczas gdy termin przedawnienia już upłynął.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej jest zasadna.

Za podstawę wydanego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy przyjął prawidłowe ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, uznając je za własne. Natomiast Sąd drugiej instancji sformułował odmienne wnioski prawne.

Apelacja pozwanej dotyczyła wyłącznie kwestii, czy roszczenie powodowej Gminy W. powstało w ramach działalności gospodarczej stron oraz związanego z tym terminu przedawnienia. Według skarżącej termin ten wynosi bowiem trzy lata.

W ocenie Sąd Okręgowy zarzuty naruszenia prawa materialnego, to jest art. 118 k.c. są zasadne. Strona pozwana trafnie bowiem zarzuciła przedawnienie roszczeń dochodzonych przez powoda za okres od 1 lipca 2009 roku do 31 grudnia 2011 roku.

Zgodnie z art. 118 k.c., w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104), jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

Zasadniczą dla oceny zarzutu przedawnienia była zatem kwestia, czy roszczenie Gminy z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest roszczeniem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Działalność Gminy ma charakter niejednorodny, dlatego realizacja przez Gminę zadań własnych może stanowić działalność gospodarczą, o ile odznacza się ona typowymi dla tej działalności cechami, co rzecz jasna ma znaczenie przez pryzmat regulacji normatywnej dotyczącej przedawnienia roszczeń majątkowych (art. 118 k.c.).

Zawarte w art. 118 k.c. określenie „roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej” jest określeniem bardzo szerokim, ale nie można go interpretować jako jakikolwiek związek z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Cechami działalności gospodarczej są: profesjonalny charakter, powtarzalność podejmowanych działań, uczestnictwo w obrocie gospodarczym, podporządkowanie regułom gospodarki rynkowej, m.in. działania w celu osiągnięcia zysku, chociaż działania bez zamiaru osiągnięcia zysków nie pozbawia automatycznie prowadzonej działalności charakteru działalności gospodarczej, gdy pozostają one w normalnym, funkcjonalnym związku z tą działalnością, w szczególności, jeśli podejmowane są w celu realizacji zadań związanych z przedmiotem działalności tego podmiotu.

Roszczenie Gminy z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości – wbrew stanowisku Sąd Rejonowego – jest roszczeniem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej. W kwestii charakteru prawnego takiego roszczenia wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy. Przykładowo w wyroku z dnia 5 stycznia 2011 roku, III CSK 72/10 (Legalis el. nr 417544) Sąd Najwyższy powołując się na ugruntowane orzecznictwo (uchwałę z dnia 26 kwietnia 2002 roku, III CZP 21/02 oraz wyroki: z dnia 16 lipca 2003 roku, V CK 24/02; z dnia 23 kwietnia 2003 roku, I CKN 316/01 oraz z dnia 22 września 2005 roku, IV CK 105/05) wskazał, iż do kwalifikacji roszczenia jako związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu art. 118 k.c., nie ma znaczenia prawny charakter leżącego u jego podstaw zdarzenia. Może ono być czynnością prawną, czynem niedozwolonym lub jakimkolwiek innym zdarzeniem, nie wyłączając bezpodstawnego wzbogacenia, czy korzystania z cudzej rzeczy. Podstawowe znaczenie ma bowiem związek z działalnością gospodarczą. Analizując przepisy dotyczące gospodarowania nieruchomościami przez Gminę (Miasto) Sąd Najwyższy podniósł, iż tego rodzaju działalność należy do zadań własnych gminy (art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy) i jest zadaniem użyteczności publicznej (art. 9 ust. 4 ustawy). Gmina może prowadzić działalność gospodarczą w granicach określonych artykułem 9 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2023, poz. 40), co oznacza, że zadania własne mogą być przedmiotem działalności zarówno gospodarczej, jak i niegospodarczej, z tym, że działalność gospodarcza nie może wykraczać poza zadania o charakterze użyteczności publicznej, chyba, że odrębna ustawa na to zezwala. Stąd też działanie polegające na zaspokojeniu zbiorowych potrzeb wspólnoty (art. 7 ust. 1 ustawy) może być zakwalifikowane, jako działalność gospodarcza, o ile jego przedmiot jest objęty zakresem takiej działalności. Ustawodawca posługuje się pojęciem działalności gospodarczej w różnych aktach prawnych, a zatem analiza definicji musi uwzględniać przedmiot i cel danego unormowania. Działalność gospodarcza Gminy wykonywana w ramach zadań własnych, w tym gospodarka nieruchomościami musi charakteryzować się powtarzalnością działań, ich zawodowym charakterem, uczestnictwem w obrocie gospodarczym, czy podporządkowaniem zasadzie racjonalnego działania, przy czym nie musi być nastawiona ma zysk ( por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 1996 r., III CZP 84/96, Legalis el. nr 30134). W licznych orzeczeniach wydanych na gruncie już nieobowiązującego art. 8 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 13 czerwca 1967 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) za działalność gospodarczą Gminy zostało uznane np. administrowanie lokalami mieszkalnymi i użytkowymi wchodzącymi w skład zasobu gminnego, zakładanie i utrzymanie trawników i parków, administrowanie nieruchomościami oddanymi w wieczyste użytkowanie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 1996 roku, III CZP 84/96, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2001 roku, V CKN 756/00 i postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 lipca 2003 r., I ACz 1313/03.

Z analogiczną sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Gmina W. względem nieruchomości, z której pozwana bezumownie korzysta (od daty wypowiedzenia umowy dzierżawy, to jest od 31 października 2002 roku), podejmuje czynności prowadzone w sposób zorganizowany, ciągły, zarobkowy oraz poddany zasadom racjonalnego gospodarowania. Gmina dzierżawcę należącego do niej gruntu wyłoniła w drodze przetargu, a więc zgodnie z zasadami racjonalnej gospodarki, w celu uzyskania jak najwyższego wynagrodzenia, co w ocenie Sądu Okręgowego również pozwala zakwalifikować jej roszczenie jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Podkreślić należy, iż wyroku z 5 stycznia 2011 r., III CSK 72/10 Sąd Najwyższy wprost wskazał, że wszczęta przez Gminę sprawa o zapłatę wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości wchodzącej w skład zasobu gminnego jest związana z działalnością gospodarczą gminy i do roszczeń z tego tytułu ma zastosowanie termin trzyletni przedawnienia przewidziany w art. 118 in fine k.c.

W konsekwencji roszczenia strony powodowej przeciwko pozwanej o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, za okres od 1 lipca 2009 roku do 31 grudnia 2011 roku (to jest za okres dawniejszy niż trzy lata przed wniesieniem pozwu, co nastąpiło w dniu 6 lipca 2018 roku) – stosownie do art. 118 k.c. w brzmieniu sprzed zmiany obowiązującej od 9 lipca 2018 roku – uległy przedawnieniu. Pozwana podnosząc zatem zasadny zarzut przedawnienia mogła uchylić się od zaspokojenia roszczeń powoda, za wskazane wyżej okresy, stosownie do art. 117 § 2 k.c.

Z tych względów zaskarżone orzeczenie Sądu Rejonowego, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., w punkcie I należało zmienić oddalając powództwo. Konsekwencją oddalenia powództwa była konieczność zmiany rozstrzygnięcia w zakresie kosztów procesu oraz wynagrodzenia przyznanego z tytułu pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu (punkt II., III., IV.). Ponieważ powoda należy uznać za przegrywającego sprawę w całości, to zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. zasądzono od niego koszty celowej obrony, jakiej pozwanej z urzędu udzielił radca prawny. Koszty te, mając na względzie wartość przedmiotu sporu, ustalono na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych, powiększonych o należny podatek od towarów i usług zgodnie z regulacjami § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu. Zgodnie bowiem z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2023 r., w sprawie SK 53/22, w przypadku pomocy prawnej udzielanej przez radcę prawnego z urzędu zastosowanie mają stawki określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych, z października 2015 roku. W takiej zaś sytuacji pełnomocnik z urzędu, któremu koszty pomocny prawnej obowiązany był zwrócić przeciwnik procesowy przegrywający sprawę, otrzymałby wynagrodzenie niższe o podatek od towarów i usług niż w sytuacji, gdyby koszty tej pomocy ponosił Skarb Państwa.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł w punkcie III mając na uwadze, że powódka wygrała w całości postępowania apelacyjne. Wysokość tych kosztów ustalono na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych, powiększonych o podatek od towarów i usług zgodnie z regulacjami § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu z tych samych co wyżej względów.

Sędzia SO Beata Stachowiak