Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 stycznia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 10 stycznia 2024 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy (...) sp. z o.o. w likwidacji

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o należności z tytułu składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 12 sierpnia 2022 r. sygn. akt VII U 283/22

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. na rzecz (...) sp. z o.o. w likwidacji kwotę 4050 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty – tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzją z 22 grudnia 2021 r. nr (...) (znak: (...)) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. odmówił spółce (...) sp. z o.o. zwrotu nienależnie opłaconych składek z powodu niestwierdzenia nadpłaty.

W uzasadnieniu ZUS wskazał, że na dzień złożenia wniosku o zwrot (11 października 2021 r.) prawo do zwrotu nienależnie opłaconych składek w kwocie 77.383,51 zł uległo przedawnieniu.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła odwołująca (...) sp. z o.o. w P. zaskarżając ją w całości oraz wnosząc o jej zmianę i o zasądzenie od organu rentowego kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołująca wskazała, że została zawiadomiona o ww. kwocie nienależnie opłaconych składek w listopadzie 2021 r., a zatem przedawnienie prawa do zwrotu nienależnie opłaconych składek jeszcze nie nastąpiło. Odwołująca podkreśliła, że mogła domagać się zwrotu nienależnie opłaconych składek dopiero po uprawomocnieniu się decyzji ZUS z 8 września 2021 r. nr (...) wyłączającej W. J. z ubezpieczeń społecznych z tytułu zatrudnienia w spółce. Jeśli natomiast przyjąć, że do zawiadomienia o kwocie nienależnie opłaconych składek w ogóle nie doszło, to bieg terminu przedawnienia ww. prawa jeszcze nie rozpoczął się. Z uwagi na kwotę nienależnie opłaconych składek organ rentowy miał obowiązek dokonać zawiadomienia.

Wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2022 r., (sygn. VII U 283/22), Sąd Okręgowy w Poznaniu zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że składki nienależnie opłacone przez płatnika składek za okres od lutego 2005 r. do czerwca 2016 r. w łącznej kwocie 77.383,51 zł podlegają zwrotowi na rzecz płatnika (pkt 1 wyroku) oraz kosztami postępowania obciążył pozwanego zasądzając od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 5.400 zł (pkt 2 wyroku).

Na mocy art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny odstąpił od szczegółowego przedstawienia podstawy faktycznej wyroku, albowiem Sąd II instancji nie zmienił ani nie uzupełnił ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji i przyjął je w całości za własne.

Apelację od wyroku Sądu I instancji wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 24 ust. 6g pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego błędną wykładnię, a w konsekwencji niezasadne uznanie, że nienależnie opłacone przez płatnika składek (...) sp. z o.o. w likwidacji składki w łącznej kwocie 77383,51 zł nie uległy przedawnieniu i podlegają zwrotowi na rzecz spółki.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania (...) sp. z o.o. w likwidacji w całości. Nadto wniósł o zasądzenie od odwołującej spółki na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. płatnik składek (...) sp. z o.o. w likwidacji wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym koszty zasądzono, do dnia zapłaty (art. 98 § 1 ¹ k.p.c.)

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Wniesiona przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. apelacja okazała się bezzasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji wydając zaskarżony wyrok, wyjaśnił wszystkie istotne okoliczności sprawy, przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe oraz dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w granicach zasad logiki formalnej i doświadczenia życiowego, zgodnie ze swobodną oceną dowodów w myśl art. 233 § 1 k.p.c. Sąd orzekający wskazał w pisemnych motywach wyroku, jaki stan faktyczny oraz prawny stał się podstawą jego rozstrzygnięcia oraz podał, na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu, stosując przy tym prawidłową wykładnię przepisów prawnych mających zastosowanie w niniejszej sprawie.

Wbrew stanowisku odwołującej spółki zawartym w apelacji nie doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 24 ust. 6g pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd Apelacyjny zaznacza, że nie było sporu co do tego, iż w związku z uprawomocnieniem się decyzji z 8 września 2021 r. nr (...) na koncie odwołującego w ZUS powstała nadpłata składek oraz że kwota nienależnie opłaconych składek wynosiła 128.164,46 zł z czego organ rentowy zwrócił odwołującemu z tego tytułu jedynie 50.780,95 zł. Spór sprowadzał się do ustalenia, czy odwołującemu należał się zwrot pozostałej kwoty tj. 77.383,51 zł, gdyż organ rentowy uznał, że ww. kwota uległa przedawnieniu. Dlatego też w ocenie Sądu Odwoławczego istotne było rozstrzygnięcie problemu dotyczącego daty, od której należałoby liczyć termin przedawnienia zwrotu nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne.

W tym miejscu wypada podkreślić, że stosownie do art. 24 ust. 6a ustawy systemowej nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez ZUS z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek, z zastrzeżeniem art. 24 ust. 6c, 8 i 8d tej ustawy. Zgodnie z art. 24 ust. 6g u.s.u.s. nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia o kwocie nienależnie opłaconych składek, a w przypadku jego braku od dnia opłacenia składek. Obowiązek zawiadomienia płatnika o kwocie nienależnych składek aktualizuje się, gdy kwota nienależnie opłaconych składek przekracza dziesięciokrotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 24 ust. 6b u.s.u.s.). W przypadku, gdy nienależnie opłacone składki nie przekraczają kosztów upomnienia, ZUS nie ma obowiązku zawiadamiania płatnika o nienależnie opłaconych składkach, jednak na jego wniosek ma obowiązek dokonania ich zwrotu (art. 24 ust. 6c u.s.u.s.).

Przepis art. 24 ust. 6b ustawy systemowej stanowi jednoznacznie o obowiązku zawiadomienia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z art. 24 ust. 6a tej ustawy mogą być na wniosek płatnika zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Konieczne jest podkreślenie zdaniem Sądu Apelacyjnego również, że art. 24 ust. 6g i art. 24 ust. 6b u.s.u.s. pozostają we wzajemnej relacji i nie można ich wykładać niezależnie od siebie. Z tego też względu okresu, od którego rozpoczyna się liczenie terminu przedawnienia, nie można rozpatrywać w oderwaniu od obowiązku organu rentowego zawiadomienia o kwocie nadpłaconych składek.

Sąd Odwoławczy zaznacza rownież, że takie stanowisko jest prezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 8 września 2015 r., I UK 405/14 (LEX nr 1809869) stwierdził, że w razie dokonania przez organ rentowy zawiadomienia, o którym mowa w art. 24 ust. 6g pkt 1 u.s.u.s., nie ma zastosowania art. 24 ust. 6g pkt 2 tej ustawy. Z przepisów wynika bowiem wyraźnie termin początkowy biegu terminu przedawnienia nienależnie opłaconych składek, gdyż przyjęto w nich, że będzie to albo data otrzymania od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zawiadomienia o kwocie nienależnie opłaconych składek (art. 24 ust. 6g pkt 1 u.s.u.s.), albo - w razie braku takowego zawiadomienia - dzień opłacenia składek (art. 24 ust. 6g pkt 2 u.s.u.s.). Ratio legis wskazanych przepisów miała na celu między innymi umożliwienie zwrotu nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne w sytuacji, gdy żądanie zwrotu nadpłaconych składek jest wynikiem prawomocnego orzeczenia stwierdzającego brak podstawy do opłacenia składek (nienależnego opłacenia składek), które zgodnie z art. 24 ust. 6a ustawy systemowej mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Ważne jest dostrzeżenie, że płatnik składek może złożyć wniosek o zwrot składek, dopiero po stwierdzeniu przez organ rentowy, że składki zostały nienależnie opłacone. Czyli płatnik składek nie może (skutecznie) złożyć wniosku o zwrot nienależnie opłaconych składek bez stwierdzenia (przed stwierdzeniem) przez ZUS w zawiadomieniu, że składki zostały nienależnie opłacone (art. 24 ust. 6c ustawy systemowej).

Wykładnia ta jest konsekwentnie podtrzymywana w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w postanowieniu z dnia 9 lutego 2023 r., III USK 91/22 (LEX nr 3525785) zauważył, że procedura zwrotu nienależnie opłaconych składek została uregulowana w ustawie systemowej bardzo szczegółowo. W ocenie Sądu Najwyższego, ZUS ma obowiązek zawiadomić płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z art. 24 ust. 6a u.s.u.s. mogą być zwrócone, jeżeli kwota zwrotu jest wyższa niż wysokość kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Skoro tak, to na ZUS spoczywa obowiązek zawiadomienia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które mogą być zwrócone, toteż ZUS jest podmiotem odpowiedzialnym za ustalenie, w jakiej kwocie nienależnie opłacone składki powinny być zwrócone (stwierdza nadpłatę). Momentem początkowym procedury zwrotu jest więc zawiadomienie, o którym mowa w art. 24 ust. 6b ustawy systemowej, co potwierdza też brzmienie art. 24 ust. 6g pkt 1 tej ustawy, zgodnie z którym nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia otrzymania tego zawiadomienia.

Taki pogląd przyjmowany jest również w orzecznictwie (także najnowszym) sądów powszechnych. W wyroku z dnia 15 listopada 2018 r., III AUa 103/18 (LEX nr 2638830) Sąd Apelacyjny w Łodzi uznał, że art. 24 ust. 6g pkt 2 u.s.u.s. odnosi się wyłącznie do tych składek, co do których z uwagi na wartość zakład nie ma obowiązku dokonywania zawiadomienia. Obowiązkiem organu rentowego, wynikającym z art. 24 ust. 6b tej ustawy, jest zatem zawiadomienie płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z art. 24 ust. 6a mogą być zwrócone. Jedyną okolicznością zwalniającą jest wysokość składek podlegających zwrotowi, która nie przekracza wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny w Łodzi podkreśla przy tym, że nie można odczytywać treści art. 24 ust. 6g ustawy systemowej, w ten sposób, iż mamy w nim w istocie podwójne określenie początku biegu terminu przedawnienia żądania zwrotu, z ograniczeniem do ustawowego terminu przedawnienia, niezależnie od tego, w jakiej dacie nastąpi zawiadomienie. Takie rozumienie tego przepisu, niewątpliwie korzystne dla organu rentowego, zwalnia organ rentowy z obowiązku dbałości o kontrolowanie prawidłowości wpłat i pozbawia w istocie nałożony obowiązek zawiadamiania o nadpłacie praktycznie jakiegokolwiek znaczenia prawnego, bowiem niezależnie kiedy nastąpiłoby zawiadomienie i tak byłby taki sam okres, za jaki byłoby możliwe żądanie zwrotu (podobnie w wyrokach: Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 czerwca 2015 r., III AUa 1228/14, LEX nr 1814810; Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 lutego 2019 r., III AUa 1420/18, LEX nr 2669712; Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 lutego 2021 r., III AUa 590/19, LEX nr 3338715; Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 marca 2021 r., III AUa 604/20; LEX nr 3410262; Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 czerwca 2021 r., III AUa 114/21, LEX nr 3290066; Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 6 października 2022 r., III AUa 511/21; LEX nr 3451082; Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 grudnia 2022 r., III AUa 239/22, LEX nr 3550304). Podobne wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 6 września 2023 r. sygn. I USKP 37/23 LEX 3616757 oraz w postanowieniu z 9 lutego 2023 r. sygn. III USK 91/22 LEX 3525785. Z kolei Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 27 kwietnia 2021 r., III AUa 597/20 (LEX nr 3191425) stwierdził jednoznacznie, że termin przedawnienia roszczenia o zwrot nadpłaconych składek biegnie od dnia opłacenia składek, ale tylko tych składek, co do których organ rentowy nie miał obowiązku zawiadomienia o ich istnieniu, to jest których wysokość nie przekraczała kosztów upomnienia.

Jak słusznie zwrócił uwagę Sąd I instancji zgodnie z § 1 rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki (...) z 5 stycznia 2021 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia doręczanego zobowiązanemu przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (które weszło w życie w dniu 13 października 2021 r.) wysokość kosztów upomnienia, o którym mowa w art. 15 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wynosi 16 zł.

Jak wynika z niekwestionowanego stanu faktycznego kwota nienależnie opłaconych przez odwołującego składek przekroczyła dziesięciokrotność kwoty kosztów upomnienia (gdyż jest to kwota 77383,51 zł), która wynosi 160 zł. Organ rentowy miał zatem obowiązek zawiadomić odwołującą spółkę w trybie art. 24 ust. 6b ustawy systemowej o kwocie nienależnie opłaconych składek, a bieg terminu przedawnienia nienależnie opłaconych składek (prawa do zwrotu tych składek) mógł rozpocząć się dopiero od otrzymania przez odwołującego takiego zawiadomienia – zgodnie z art. 24 ust. 6g pkt 1 ustawy. W sprawie nie miał zastosowania art. 24 ust. 6g pkt 2 ustawy, ponieważ dotyczy on sytuacji, w której organ rentowy nie ma obowiązku zawiadamiania o kwocie nienależnie opłaconych składek podlegającej zwrotowi, a więc gdy kwota ta nie przekracza – aktualnie – 160 zł.

Co prawda organ rentowy formalnie nie zawiadomił odwołującej spółki o kwocie nienależnie opłaconych składek w trybie art. 24 ust. 6b ustawy (pomimo że był do tego zobowiązany), ale wskazał tę kwotę w piśmie z 10 listopada 2021 r., dlatego też przyjąć należy że w tej dacie odwołująca powzięła wiedzę na temat istniejącej nadpłaty (w szczególności o jej wysokości). Sąd Apelacyjny podkreśla przy tym, że według stanu na dzień złożenia pierwszego wniosku (tj. 11 października 2021r.) o zwrot nienależnie opłaconych składek termin przedawnienia w ogóle nie rozpoczął biegu, a dopiero od otrzymania przez odwołującego pisma z 10 listopada 2021 r. należało liczyć ów 5 letni termin przedawnienia, a zatem nie nastąpiło przedawnienie nienależnie opłaconych składek (zgodnie z art. 24 ust. 6g pkt 1 ustawy).

Zgodzić się należy ze stanowiskiem odwołującej zawartym w odpowiedzi na apelację, iż przepisy prawa nakładają na organ bezwzględny obowiązek zawiadomienia płatnika o kwocie składek podlegających zwrotowi, nie wskazując konkretnej formy - co oznacza, że może to nastąpić w dowolnym piśmie, kierowanym do płatnika. Przepisy nie wykluczają również możliwości złożenia wniosku o zwrot nienależnie opłaconych składek przed dokonaniem poinformowania o ich kwocie - co potraktowane powinno zostać przez organ jako impuls do wypełnienia ustawowego obowiązku i zwrotnego poinformowania płatnika o kwocie podlegającej zwrotowi. Niezależnie od powyższego organ jest zobowiązany do samodzielnego poinformowania płatnika o kwocie składek podlegających zwrotowi i bez znaczenia pozostaje, czy płatnik składał w tym przedmiocie jakiekolwiek wnioski, bowiem obowiązek poinformowania wynika z ustawy. W przeciwnym wypadku, opieszałość organu powodowałaby niemożność dochodzenia zwrotu składek, gdyż organ nie zawiadamiając o ich kwocie, kwestionowałby prawidłowość wniosków o zwrot składek, jako złożonych przed dokonaniem zawiadomienia, a następnie podnosząc zarzut przedawnienia prawa do zwrotu - z powodu braku zawiadomienia i upływu 5 lat od dnia opłacenia składek.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że po ponownym przeanalizowaniu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego doszedł do tożsamych wniosków, co Sąd I instancji.

Reasumując, w niniejszej sprawie Sąd I instancji oparł się na pełnym materiale dowodowym, prawidłowo go ocenił i przyjął za podstawę poczynionych ustaleń faktycznych. Wyrok odpowiada prawu. Sąd Apelacyjny stwierdził, że nie doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 24 ust. 6g pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Uznając zarzuty Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Poznani za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację (pkt 1 wyroku).

O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ k.p.c. w zw. z 2 ust. 6 i w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) zasądzono od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w P. na rzecz (...) Serwisu (...) kwotę 4050 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spłacie świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty – tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej (punkt 2 sentencji wyroku).

sędzia Marta Sawińska